- •1.Беларуская мова сярод іншых моў.
- •2.Старажытнаўсходнеславянскі перыяд развіцця беларускай мовы.
- •3.4.Стан беларускай мовы ў часы вкл і Рэчы Паспалітай.
- •5.Развіццё беларускай мовы ў 1917-1939 гг.
- •6.Становішча беларускай мовы ў 40-ыя - 80-ыя гады і ў наш час.
- •7.Білінгвізм, або двухмоўе.
- •8.Беларуска-руская фанетычная інтэрферэнцыя.
- •10.Катэгорыя адушаўлёнасці назоўнікаў. Канкрэтныя, абстрактныя, рэчыўныя і зборныя назоўнікі.
- •9. Род і лік назоўнікаў, іх адрозненне ў рускай і беларускай мове.
- •11.Скланенне назоўнікаў.
- •12. Канчаткі назоўнікаў мужчынскага роду другога скланення.
- •13.Скланенне ўласных назоўнікаў.
- •14.Прыметнік, ступені параўнання прыметнікаў.
- •15.Лічэбнік, скланенне лічэбнікаў.
- •16.Займеннік. Прыслоўе.
- •17.Дзеяслоў.
- •18.Дзеепрыметнік і дзеепрыслоўе.
- •19.Сінтаксічная інтэрферэнцыя.
- •25.Лексіка, лексічнае значэнне слова. Амонімы, віды амонімаў.
- •1 Амонімы
- •26.Стылістычныя пласты лексікі. Сінонімы, віды сінонімаў.
- •4 Сінонімы
- •28. Лексіка паводле паходжання.
- •29.Асноўныя прыметы запазычаных слоў
- •1) Пачатковае непрыставачнае а: агрэст, атака, альтруізм, аер, армія і інш., не блытаць з аб’езд (аб- прыстаўка), адысці (ад- прыстаўка), азёры (возера – азёры вынік чаргавання о/а);
- •9.2 Неалагізмы
- •31.Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжытку.
- •33.Гутарковы стыль.
- •34.Мастацкі стыль.
- •35.Публіцыстычны стыль.
- •36.Навуковы стыль.
- •38.Афіцыйна-справавы стыль.
- •24.Правапіс вялікай і малой літар.
- •1 З вялікай літары пішуцца:
- •1 З вялікай літары пішуцца:
- •2 З малой літары пішуцца агульныя назвы стыляў у мастацтве і архітэктуры: барока, ракако, готыка, ампір, мадэрн.
- •6 Стандартныя скарочаныя абазначэнні метрычных мер пішуцца без кропак: га (гектар), см (сантыметр), кг (кілаграм), км (кіламетр) і інш.
- •20.Прынцыпы беларускай арфаграфіі.
- •2 З гісторыі пісьменнасці
- •22.Аканне і яканне ў беларускай мове. Правапіс галосных у складаных словах.
7.Білінгвізм, або двухмоўе.
Беларуская мова мае дзве формы: дыялектную і літаратурную.
Дыялектная мова – гэта вусная неўнармаваная форма нацыянальнай мовы, якая распаўсюджана на пэўнай тэрыторыі і адрозніваецца пэўнымі фанетычнымі, марфалагічнымі, сінтаксічнымі і лексічнымі асаблівасцямі. У беларускай мове вылучаюць два асноўныя дыялекты: паўночна-ўсходні і паўднёва-заходні.
Літаратурная мова – гэта апрацаваная майстрамі слова, унармаваная, стылістычна разгалінаваная вышэйшая форма нацыянальнай мовы, якая замацавана ў пісьмовых крыніцах.
Наяўнасць нормы – істотная асаблівасць літаратурнай мовы, якая адрознівае яе ад дыялектнай. Пад нормай разумеюцца правілы, якім падпарадкоўваюцца вымаўленне і напісанне, выбар слова, ужыванне граматычных формаў, пабудова словазлучэнняў і сказаў.
Спецыфіка літаратурнай мовы выяўляецца і ў тым, што яна існуе ў дзвюх разнавіднасцях – вуснай і пісьмовай (дыялектная мова – толькі ў вуснай). Гэта дзве раўнапраўныя формы рэалізацыі літаратурнай мовы, кожная з якіх мае сваю сферу выкарыстання.
Сучасная літаратурная мова склалася ў пачатку ХХ ст., калі выходзіла газета «Наша ніва».
Двухмоўе – гэта папераменнае карыстанне дзвюма мовамі. Сінонім двухмоўя – білінгвізм, ад лацінскага bi – двойчы і lingua – мова. Калі ж ва ўжытку знаходзяцца тры і больш моў, то прынята гаварыць пра шматмоўе, або полілінгвізм.
Вылучаюць наступныя разнавіднасці двухмоўя:
– індывідуальнае, калі мовамі валодаюць толькі асобныя члены калектыву;
– групавое, калі двухмоўнымі з’яўляюцца цэлыя групы або асобныя сацыяльныя слаі;
– поўнае, або суцэльнае, калі двухмоўе з’яўляецца характэрным для ўсіх сацыяльна-культурных груп народа.
Вылучаюць тры аспекты двухмоўя: псіхалагічны, педагагічны і сацыялінгвістычны. Псіхалагічны аспект звязаны з асаблівасцямі псіхалагічнага складу індывіда, з яго разумовымі здольнасцямі, эмацыянальнай прыстасаванасцю і г.д., з праблемай пераключэння з аднаго моўнага кода на другі. Педагагічны бок двухмоўя закранае розныя аспекты навучання другой мове, у тым ліку і ўлыў адной мовы на працэс засваення другой. Сацыялінгвістычная характарыстыка двухмоўя грунтуецца на такіх параметрах:
сфера выкарыстання першай і другой мовы;
ступень авалодання мовамі; набор сацыяльна-функцыянальных кампанентаў моў, якія выкарыстоўвае двухмоўны індывід (літаратурная мова, жаргон і г.д.);
размеркаванне камунікатыўных функцый паміж мовамі; кантынгент ахопленых двухмоўем членаў соцыуму і шырыня выкарыстання другой мовы; ацэнка двухмоўнымі індывідамі ўласнага двухмоўя як сацыяльна-лінгвістычнага феномена.
8.Беларуска-руская фанетычная інтэрферэнцыя.
Моўная інтэрферэнцыя – гэта неад’емная спадарожніца білінгвізму (двухмоўя). У перакладзе з лацінскай мовы інтэрферэнцыя – узаемапранікненне (ад лац. inter – узаемна, між сабой, ferio – датыкаюся). Гэта праяўляецца ва ўплыве адной моўнай сістэмы на другую, а менавіта ў парушэнні нормаў суіснуючых моў.
Інтэрферэнцыя праяўляецца як іншамоўны акцэнт у маўленні чалавека, які валодае дзвюма мовамі.
Узровень інтэрферэнцыі залежыць ад ступені авалодання другой мовай, ад умення свядома адрозніваць факты розных моў і шэрагу іншых прычын. Беларуска-руская і руска-беларуская інтэрферэнцыя – з’ява даволі распаўсюджаная і закранае ўсе сферы моўнай сістэмы: фанетыку, акцэнтуацыю, марфалогію, лексіку, сінтаксіс.
Фанетычныя сістэмы беларускай і рускай моў вельмі блізкія, але паміж імі ёсць і пэўныя адрозненні, якія ўплываюць на вымаўленне білінгвам тых ці іншых гукаў, у першую чаргу зычных.
Адной з самых выразных рысаў беларускай мовы, якая стала праяўляцца ўжо на першых стадыях яе фарміравання, з’яўляецца дзеканне і цеканне. У рускай і ўкраінскай мовах захаваліся мяккія гукі [д’] і [т’], у беларускай мове на месцы мяккіх [д’] і [т’] сталі ўжывацца гукі [дз’] і [ц’].
Акцэнтная інтэрферэнцыя праяўляецца ў няправільнай пастаноўцы націску як у рускай мове пад уплывам беларускай, так і наадварот. Таму трэба ведаць найбольш характэрныя адрозненні ў пастаноўцы націску ў абедзвюх мовах. Найбольш часта дапускаюцца памылкі пастаноўкі націску ў наступных словах: апостро́ф – апо́страф, босо́й – бо́сы, ве́рба – вярба́, ве́тры – вятры́, во́лосы – валасы́, воспри́нял – успрыня́ў, во́сьмеро – васьмёра, гли́няный – гліня́ны, де́вятеро – дзявя́цера, долото́ – до́лата, до́суха – дасу́ха, за́йцы – зайцы́, за́нятость – заня́тасць, застёжка – за́сцежка, звони́т – зво́ніць, зна́харь – знаха́р, ка́менный – каме́нны, кирка́ – кі́рка, коне́й – ко́ней, копы́та – капыты́, кишка́ (мн. кишки́) – кі́шка (мн. кі́шкі), крапи́ва – крапіва́, креме́нь – крэ́мень, кто́-нибудь – хто-не́будзь, ку́хонный – кухо́нны, лопу́х – ло́пух, люпи́н – лу́бін, ма́ленький – мале́нькі, ма́лый – малы́, мизи́нец – ме́зенец, не́ был – не бы́ў, не́нависть – няна́вісць, ни́тяный – ніцяны́, но́жницы – нажні́цы, ноздря́ – но́здра, о́бруч – абру́ч, обша́рпанный – абшарпа́ны, одноа́ктный – аднаакто́вы, о́кунь – аку́нь, ольха́ – во́льха, осо́ка – асака́, пережито́е – перажы́тае, плести́ – пле́сці, посла́нец – паслане́ц, приноси́ть – прыно́сіць, решето́ – рэ́шата, ржа́веть и ржаве́ть – іржаве́ць, спина́ – спі́на, ста́рый – стары́, ста́ренький – старэ́нькі, сто́птанный – стапта́ны, супово́й – су́павы, тя́жесть – цяжа́р, усы́ – ву́сы, фа́ртук – фарту́х, христиани́н – хрысція́нін, ху́денький – худзе́нькі, четы́рнадцать – чатырна́ццаць, шёлковый – шаўко́вы, экзамено́ванный – экзаменава́ны.