Белорусский язык / Elektronnnoe_posobie_red
.pdfВыпрацоўка – паказчык прадукцыйнасці працы, які характарызуе эфек- тыўнасць жывой працы.
Выручка – бухгалтарскі тэрмін, які азначае колькасць грошай або іншых даброт, атрыманых кампаніяй за пэўны перыяд яе дзейнасці, у асноўным за кошт продажу прадуктаў ці паслуг сваім кліентам.
Вытворчыя адносіны – адносіны паміж людзьмі, якія складаюцца ў гра- мадскай вытворчасці.
Гандлёвы прыбытак – грашовае выражэнне часткі прыбавачнага прадук- ту, які створаны галоўным чынам прадукцыйнай працай работнікаў матэрыяль- най вытворчасці і часткова прадукцыйнай працай работнікаў гандлю ў выніку працягу працэсаў вытворчасці ў абарачэнні.
Грошы – спецыфічны тавар, які з’яўляецца ўніверсальным эквівалентам кошту іншых тавараў.
Гандаль – сфера таварнага абарачэння, дзе ажыццяўляецца абмен аднаго віду тавару на другі.
Гасразлік – метад вядзення гаспадаркі, які прадугледжвае пакрыццё рас- ходаў за кошт уласных даходаў.
Грамадскі прадукт – сума матэрыяльных даброт, вырабленых за пэўны перыяд часу (звычайна за год).
Грашовая сістэма – арганізацыя грашовага абарачэння краіны, якая рэ- гулюецца дзяржаўнымі законамі.
Грашовы кантроль – эканамічны кантроль, які ажыццяўляецца з выка- рыстаннем вартасных катэгорый.
Дагавор гаспадарчы – пагадненне паміж прадпрыемствамі аб вызначэнні правоў і абавязкаў у сферы іх гаспадарчай дзейнасці.
Датацыя – дзяржаўная грашовая дапамога прадпрыемствам, установам для пакрыцця якіх-небудзь выдаткаў, даплата, матэрыяльная дапамога.
Даходы прадпрыемства – грашовыя паступленні ад вытворчай і невы- творчай дзейнасці за вылікам затрат на яе ажыццяўленне.
Дэвальвацыя – афіцыйнае паніжэнне залатога забеспячэння грашовай адзінкі краіны або паніжэнне яе курсу ў адносінах да валют іншых краін.
Дэкларацыя – прадугледжанае законам паведамленне дзяржаўным орга- нам патрэбных ім даных аб даходах ці колькасці тавару, неабходных для ўста- наўлення велічыні падаткаў, пошлін.
Дэмпінг – продаж тавараў на знешнім і ўнутраным рынках па штучна за- ніжаных коштах, меншых за сярэднія рознічныя цэны, а часам і больш нізкіх за сабекошт (выдаткі вытворчасці і звароты).
Дэпазіт – сума грошай, змешчаная кліентам у банк на пэўны або нявы- значаны тэрмін.
Дыстрыб’ютар – прадпрымальнік ці фірма, якія ажыццяўляюць збыт тавараў у асноўным замежнай вытворчасці ў межах свайго рэгіёна. Дыстрыб’ютар аказвае
201
комплекс паслуг па ўстаноўцы і наладцы абсталявання і тэхнічных тавараў, навучан- ні і кансультаванні карыстальнікаў, праводзіць гарантыйнае абслугоўванне.
Дэфіцыт – доўгатэрміновая няхватка тавараў або перавышэнне расходаў перад даходамі.
Дэфолт – невыкананне дагавора пазыкі, гэта значыць неаплата своечасова працэнтаў або асноўнага доўгу па даўгавых абавязацельствах, або па ўмовах да- гавора аб выпуску аблігацыйнай пазыкі.
Жырант – асоба, якая перадае вэксаль, выдадзены на яго імя, іншай асобе, аб чым робіцца перадатачны запіс на адвароце вэксаля.
Закон грашовага абарачэння – эканамічны закон, які вызначае коль- касць грошай, неабходных для абарачэння.
Законы эканамічныя – істотныя, прычынна-выніковыя, устойлівыя і паў- таральныя сувязі працэсаў і з’яў грамадскага жыцця.
Запасы вытворчыя – частка сукупных запасаў грамадства і асноўная форма абаротных вытворчых фондаў прадпрыемстваў.
Заработная плата – грашовае выяўленне кошту рабочай сілы.
Заробак – сума аплаты працы работніка за пэўны перыяд часу, якая выка- рыстоўваецца пры разліках прэмій, аплатных адпачынкаў, а таксама ў іншых прадугледжаных заканадаўствам выпадках.
Знешні гандаль – форма вартаснага абмену прадуктамі працы і паслугамі паміж краінамі.
Знешні доўг дзяржаўны – агульная сума запазычанасці дзяржавы па не- пагашаных знешніх пазыках і не выплачаных па іх працэнтах.
Ідэнтыфікацыя (тавараў) – форма мытнага кантролю.
Імпарт – увоз з-за мяжы тавараў, тэхналогій і капіталаў для рэалізацыі на ўнутраным рынку краіны-імпарцёра.
Інвестыцыя – укладанне капіталу ў якую-небудзь справу шляхам набыц- ця каштоўных папер або непасрэдна ў прадпрыемства з мэтай атрымання дадат- ковага прыбытку або ўплыву на справы прадпрыемства, кампаніі.
Індасамент – спецыяльны надпіс пры перадачы вэксаля іншай асобе; інда- самент на вэксалі здзяйсняецца на адваротным баку, а калі ён цалкам запоўнены – на прымацаваным да вэксаля новым лісце.
Індэкс – адносная велічыня, якая паказвае суадносіны ўзроўняў якой- небудзь з’явы ў часе або прасторы.
Інтэграцыя – працэс узмацнення ўзаемасувязей гаспадарча-эканамічных аб’ектаў.
Інтэнсіўнасць працы – напружанасць працы, якая вызначаецца затратамі працы ў адзінку часу.
Інфляцыя – перапаўненне каналаў грашовага абарачэння лішкавай гра- шовай масай; у пераважнай большасці выпадкаў наступствам інфляцыі з’яўля- ецца рост цэн і адпаведнае абясцэньванне грашовай адзінкі.
202
Інфраструктура – комплекс галін гаспадаркі, якія забяспечваюць агуль- ныя ўмовы вытворчасці і жыццядзейнасці людзей.
Іпатэка – заклад нерухомай маёмасці (пераважна зямлі, будынкаў) для атрымання пазыкі, а таксама пазыка пад заклад маёмасці.
Інвентар – сукупнасць прадметаў вытворчага прызначэння і гаспадарчага ўжытку.
Камерцыя – прадпрымальніцкая дзейнасць: гандлёвая і гандлёва-пасрэдніцкая дзейнасць, удзел у продажы або садзейнічанне продажу тавараў і паслуг.
Канверсія – істотнае змяненне зместу або ўмоў існавання эканамічнага аб’екта. Капітал – створаныя чалавекам рэсурсы, якія выкарыстоўваюцца для вы-
творчасці тавараў і паслуг і прыносяць даход.
Канкурэнцыя – уласцівая таварнай вытворчасці і рыначнай эканоміцы эканамічная барацьба паміж вытворцамі за найбольш выгадныя ўмовы куплі- продажу тавараў, за сферы прыкладання капіталу з мэтай атрымання больш вы- сокіх даходаў, прыбытку, іншых выгод.
Кантракт – 1) вуснае або пісьмова пагадненне, згодна з якім адзін з бакоў бярэ абавязацельства што-небудзь зрабіць для другога боку на пэўных умовах; 2) двухбаковае ці шматбаковае пагадненне, дзе агавораны правы і абавязкі для яго ўдзельнікаў.
Каштарыс – фінансавы дакумент, у якім вызначаецца план прыбыткаў і выдаткаў грашовых сродкаў, што выкарыстоўваюцца для фінансавання гаспа- дарчай дзейнасці прадпрыемстваў, арганізацый, устаноў.
Квота – доля ўдзелу ў вытворчасці, збыце, экспарце або імпарце тавараў, ўста- наўліваецца для кожнага ўдзельніка нацыянальнага або міжнароднага аб’яднання.
Клірынг – сістэма безнаяўных разлікаў па сустрэчных абавязацельствах паміж краінамі, банкамі, кампаніямі, прадпрыемствамі за пастаўленыя, прададзе- ныя адзін аднаму тавары, каштоўныя паперы і аказаныя паслугі, зыходзячы з умоў балансу плацяжоў.
Крэдыт – выдача грошай або тавараў у доўг і, як правіла, з выплатай працэнтаў. Крэдытная сістэма – сукупнасць адносін крэдытных устаноў.
Крэдытор – уладальнік крэдытных рэсурсаў альбо фінансава-крэдытны пасярэднік, які прадстаўляе пазычальніку крэдыт на ўмовах зваротнасці, тэрмі- новасці і платнасці.
Лагістыка – комплексная сістэма арганізацыі працэсу руху тавараў ад вытворцы да пакупніка.
Лізінг – доўгатэрміновая арэнда машын і абсталявання, транспартных сродкаў, збудаванняў вытворчага прызначэння і інш.
Ліміт – гранічная колькасць, колькаснае абмежаванне на куплю, продаж, крэдыт, аб’ёмы здзелак, увоз і вываз тавараў, здабычу карысных выкапняў, вы- карыстанне прыродных рэсурсаў, узровень аплаты працы, валютныя аперацыі.
203
Макраэканоміка – раздзел эканамічнай навукі, прысвечаны вывучэнню буйнамаштабных эканамічных з’яў і працэсаў, якія адносяцца да эканомікі краіны, яе гаспадаркі ў цэлым.
Манаполія – сітуацыя на рынку, якая характарызуецца наяўнасцю невя- лікай колькасці прадаўцоў, кожны з якіх здольны паўплываць на цану тавару або паслугі.
Маркетынг – комплексная сістэма арганізацыі вытворчасці і збыту пра- дукцыі, арыентаваная на задавальненне запатрабаванняў спажыўцоў і атрыманне прыбытку на аснове даследавання і прагназавання рынку.
Менеджмент – рацыянальнае кіраванне сучаснай вытворчасцю, цесна звя- занае з укараненнем новых прынцыпаў, формаў, структур і метадаў кіравання з мэтай павышэння эфектыўнасці вытворчасці, бізнесу.
Намінал – намінальная вартасць, паказаная на каштоўных паперах, банк- нотах, папяровых грошах, манетах.
Нацэнкі – 1) павелічэнне кошту тавараў, звязанае з дадатковымі выдатка- мі на іх выраб і продаж або з іх асаблівымі ўласцівасцямі; 2) дадатак да папярэд- няй цаны прадукцыі, тавараў, якія патрабуюць дадатковых выдаткаў.
Няўстойка – штраф, сума, якую даўжнік павінен выплаціць крэдытору ў выпадку невыканання або няякаснага выканання абавязацельстваў, выкарыстоў- ваецца ў якасці аднаго са спосабаў забеспячэння выканання абавязацельстваў, вызначаецца законам і дагаворам.
Авербот – рэзкае павышэнне цэн на пэўны тавар у выніку значнага павы- шэння яго закупак; неапраўданы рост коштаў.
Пошліны – асаблівы від падаткаў і дзяржаўных збораў, што спаганяюцца з фізічных і юрыдычных асоб, якія ўступаюць у спецыфічныя адносіны паміж сабой і дзяржаўнымі органамі.
Падатак – абавязковы ўнёсак у бюджэт адпаведнага ўзроўню або ў паза- бюджэтны фонд, які ажыццяўляецца плацельшчыкамі (фізічнымі і юрыдычнымі асобамі) на ўмовах, якія вызначаюцца заканадаўчымі актамі.
Падаходны падатак – асноўны від прамых падаткаў, абавязковы плацёж, які спаганяецца з даходаў фізічных і юрыдычных асоб (заработнай платы, пры- бытку і г.д.) для падтрымання жыццядзейнасці і развіцця асобы, фірмы і грамад- ства ў цэлым.
Пазыка – выдача грашовых сродкаў на ўмовах зваротнасці, як правіла, з выплатай працэнтаў і на пэўны тэрмін.
Пасрэднік – асоба, фірма, арганізацыя, якія аказваюць садзейнічанне ва ўсталяванні кантактаў і заключэнні здзелак, кантрактаў паміж вытворцамі і спа- жыўцамі, прадаўцамі і пакупнікамі тавараў і паслуг.
Патэнт – дакумент, які выдаецца на пэўны тэрмін кампетэнтным дзяржаўным органам вынаходніку, які засведчвае аўтарства і выключнае права на вынаходства.
204
Пеня – від няўстойкі пры парушэнні тэрмінаў плацяжу ці іншых абавя- зацельстваў па дамове; пеня налічваецца за кожны дзень пратэрміноўкі па пра- цэнтных стаўках у залежнасці ад сумы плацяжу або кошту няспраўджанага аба- вязацельства.
Пераразлік – змена раней намечаных або налічаных сум плацяжоў, вы- плат у сувязі са змяненнем умоў, акалічнасцяў (змяненне цэн, тарыфаў, падатко- вых ставак, заработнай платы, працэнтаў).
Плацяжы – грашовыя сродкі, якія выплачваюцца за набытыя тавары, прад- стаўлены крэдыт у выглядзе устаноўленых законам узносаў, у форме разлікаў па абавязацельствах.
Поліс – дакумент, які пацвярджае заключэнне дагавораў асабістага або маёмаснага страхавання.
Попыт – колькасць тавараў (паслуг), якія спажывец жадае або можа ку- піць па зададзенай цане на канкрэтным рынку і ў пэўны час.
Пошліна – падатак на тавары, маёмасць, каштоўнасці або паслугі. Прадукцыя – сума прадуктаў, вырабленых за пэўны прамежак часу. Пракат – від маёмаснага найму, пры якім наймадацель захоўвае за сабой
права ўласнасці на маёмасць і здае яе ў найм за пэўную плату.
Працэнт – плата, якую пазычальнік павінен ўносіць за карыстанне крэды- там, пазыковымі грашыма або матэрыяльнымі каштоўнасцямі.
Прыбытак – перавышэнне прыбытку ад продажу тавараў і паслуг над вы- даткамі на вытворчасць і продаж гэтых тавараў.
Прырост – павелічэнне эканамічнага паказчыка ў адносінах да яго зыход- най велічыні, базавага значэння.
Разлік – 1) тэхнічныя вылічэнні якога-небудзь паказчыку; 2) выплата гро- шай па абавязацельствах; 3) дакумент, складзены на аснове вылічэнняў.
Райтс – прывілеяваныя акцыі або аблігацыі, які прапануюцца акцыянерам або падпісчыкам па цане ніжэй рынкавай.
Распіска – дакумент, які сведчыць ў пісьмовай форме, што асоба дала рас- піску, атрымала ад іншай асобы грошы, рэчы, матэрыяльныя каштоўнасці і гарантуе іх вярнуць.
Растэрміноўка – спосаб аплаты тавараў і паслуг, пры якім плацеж адбы- ваецца не ў разавым парадку, не ў поўнай суме, а па частках; такая форма най- больш распаўсюджана пры продажы рознічных тавараў у крэдыт.
Расходы – выдаткі, якія ўзнікаюць у працэсе гаспадарчай дзейнасці і прыводзяць да памяншэння сродкаў прадпрыемства або павелічэння яго даўга- вых абавязацельстваў.
Расцэнкі – сума аплаты працы за адзінку працы, нарматыўны ўзровень аплаты асобных аперацый тэхналагічнага працэсу вырабу прадукцыі, розных ві- даў работ і паслуг, вытворчасці адной адзінкі прадукцыі, якія выкарыстоўваюцца пры здзельнай аплаце працы.
205
Ратыфікацыя – зацвярджэнне органамі вышэйшай дзяржаўнай улады міжнароднага дагавору, заключанага ўпаўнаважанымі прадстаўнікамі дзяржаў.
Рынак – гэта сукупнасць эканамічных адносін паміж суб’ектамі рынку з нагоды руху тавараў і грошай, якія грунтуюцца на ўзаемнай згодзе, эквівалент- насці і канкурэнцыі.
Рэарганізацыя – пераўтварэнне арганізацыйнай структуры і структуры кіравання прадпрыемствам пры захаванні асноўных сродкаў і вытворчага патэн- цыялу прадпрыемства.
Рэвальвацыя – павышэнне курсу нацыянальнай валюты адносна валют іншых краін, міжнародных разліковых грашовых адзінак, золата; дзеянне, су- працьлеглае дэвальвацыі.
Рэйдар – фізічная або юрыдычная асоба, якая набывае акцыянерную кам- панію без згоды яе акцыянераў, работнікаў, адміністрацыі.
Рэнта – рэгулярны гадавы прыбытак з капіталу, зямлі. Рэнтабельнасць – ступень прыбытковасці або прыбытковасці вытворчасці.
Сабекошт – вартасная адзнака, якая выкарыстоўваюцца ў працэсе вытвор- часці прадукцыі (работ, паслуг), прыродных рэсурсаў, сыравіны, матэрыялаў, паліва, энергіі, асноўных фондаў, працоўных рэсурсаў, а таксама іншых затрат на вытворчасць і рэалізацыю.
Сальда – розніца паміж грашовымі паступленнямі і выдаткамі за пэўны перыяд часу; дадатнае, актыўнае сальда азначае перавышэнне паступленняў над выдаткамі, а адмоўнае, пасіўнае – наадварот.
Санацыя – сістэма фінансавых і крэдытных мерапрыемстваў, накірава- ных на паляпшэнне фінансавага становішча прадпрыемстваў; праводзяцца з мэ- тай прадухілення іх банкруцтва або павышэння канкурэнтаздольнасці.
Санкцыі – меры прымусовага ўздзеяння за парушэнне ўстаноўленага па- радку гаспадарча-фінансавай дзейнасці, маюць папераджальную, кампенсацый- ную або рэпрэсіўную функцыю.
Світч – ліквідацыя абавязацельстваў у адных каштоўных паперах або валютах і заключэнне здзелак у іншых.
Секвестр – забарона карыстацца якой-небудзь маёмасцю, якая наклада- ецца органамі ўлады.
Сіндыкат – аб’яднанне прадпрыемстваў, якія выпускаюць аднародную прадукцыю, створанае ў інтарэсах арганізацыі калектыўнага збыту такой прадук- цыі праз адзіную гандлёвую сетку.
Спекуляцыя – атрыманне прыбытку за кошт розніцы паміж цэнамі па- купкі і продажу.
Стагнацыя – застой у эканоміцы, вытворчасці, гандлю.
Стагфляцыя – тэрмін, які ўжываецца для характарыстыкі такога стану эканомікі, калі эканамічны крызіс спалучаецца з інфляцыяй; спалучэнне стагна-
206
цыі і інфляцыі, стан эканомікі, пры якім адбываюцца адначасова спад вытворча- сці, рост цэн і беспрацоўя.
Стайлінг – вонкавы выгляд і форма тавару, якія прасоўваюць на рынак пры маркетынгавых аперацыях.
Стакіст – кампанія краіны-імпарцёра, якая ажыццяўляе экспартна-імпартныя аперацыі на аснове спецыяльнага дагавора аб кансігнацыі; мае ўласныя склады, купляе і прадае тавары ад свайго імя і за свой кошт.
Статыстыка эканамічная – навука, якая спалучае ўлік і аналіз, сістэма- тызуе і вывучае паказчыкі найбольш тыповых, масавых эканамічных працэсаў і іх змяненне ў часе (т.зв. дынамічныя шэрагі паказчыкаў).
Страта – выражаная ў грашовай форме шкода, прычыненая адной асобе супрацьпраўнымі дзеяннямі іншай.
Страхаванне – асаблівы від эканамічных адносін, які закліканы забяспе- чыць страхавой абаронай людзей і іх справы ад рознага роду небяспекі.
Стрэджынг – чаканне эмісіі акцый павышанага попыту.
Субсідыя – дапамога ў грашовай або натуральнай форме, якая прадстаў- ляецца за кошт дзяржаўнага або мясцовага бюджэту, а таксама спецыяльных фон- даў юрыдычным і фізічным асобам, мясцовым органам улады, іншым дзяржавам.
Субстытут – тавар, які замяняе іншы тавар, што валодае падобнымі яму ўласцівасцямі.
Сума – агульная колькасць, сукупнасць тавараў, грашовых сродкаў, фак- тараў, паказчыкаў.
Таварная вытворчасць – такая форма грамадскай гаспадаркі, калі пра- дукты вырабляюцца асобнымі адасобленымі вытворцамі не для ўласнага спажы- вання, а для задавальнення грамадскіх патрэб праз абмен куплі-продажу.
Тарыф – сістэма ставак платы за розныя вытворчыя і невытворчыя па- слугі, якія прадстаўляюцца кампаніям, арганізацыям, фірмам і ўстановам.
Транзіт – перавозка грузаў, пасажыраў праз пункт, які з’яўляецца прамеж- кавым, перавалачным, перасадачным паміж пунктамі адпраўлення і прызначэння.
Трэйдар – біржавы гандляр (звычайна маецца на ўвазе гандаль каштоў- нымі паперамі – акцыямі, аблігацыямі – на фондавай біржы).
Тэндар – цана, прапанаваная прадпрыемствам, пры вызначэнні якой зыхо- дзяць перш за ўсё з цэн, якія могуць прызначыць канкурэнты, а не з ўзроўню ўласных выдаткаў або велічыні попыту на тавар.
Уласнік – суб’ект уласнасці, фізічная або юрыдычная асоба, якая валодае правам уласнасці і выступае ў ролі ўладальніка, размеркавальніка, карыстальніка аб’екта ўласнасці.
Уніфікацыя – устанаўленне аднастайнасці, прывядзенне да адзінай формы. Факторынг – разнавіднасць крэдытавання кліентаў на вялікую суму; фі-
нансавыя паслугі, што аказваюцца камерцыйнымі банкамі, іх даччынымі кампа- ніямі дробным і сярэднім фірмам (кліентам).
207
Фактура – таварны дакумент, выпісаны прадаўцом на імя пакупніка, змя- шчае дадзеныя аб выглядзе, колькасці і кошту прададзенага тавару.
Фінансаванне – выдача фірме кароткатэрміновых альбо доўгатэрміновых крэдытаў.
Фіск – дзяржаўная казна, сукупнасць фінансавых рэсурсаў дзяржавы, якія акумулююцца ў бюджэце краіны і дзяржаўных пазабюджэтных фондах.
Фонд – грашовыя сродкі, якія асігнуюцца для пэўнай мэты.
Франчайзінг – змешаная форма буйнога і дробнага прадпрымальніцтва, пры якой буйныя карпарацыі, “ бацькоўскія” кампаніі (франчайзеры) заключа- юць дамову з дробнымі фірмамі, “ даччынымі” кампаніямі, бізнесменамі на пра- ва, прывілей дзейнічаць ад імя франчайзера.
Фрыз – буйны рэкламны надпіс з назвай арганізацыі (звычайна на выстаўцы). Фундатар – той, хто дае грошы на заснаванне чаго-небудзь, фінансуе
якое-небудзь мерапрыемства; спонсар.
Ф’ючарс – від біржавых аперацый па куплі-продажу з агаворкай аб пастаўцы на наступны тэрмін (звычайна ад тыдня да некалькіх гадоў) па курсе на момант заключэння кантракта.
Хеджыраванне – тэрміновая здзелка страхавання, заключаная для засця- рогі ад магчымага падзення цаны пры здзяйсненні доўгатэрміновых здзелак.
Цана – фундаментальная эканамічная катэгорыя, якая абазначае колькасць грошай, за якія прадавец згодны прадаць, а пакупнік гатовы купіць адзінку тавару.
Цэнтральны банк – орган па правядзенні грашова-крэдытнай палітыкі; эмісійны цэнтр, які вызначае колькасць грошай у звароце; забяспечвае і абараняе пакупніцкую здольнасць грошай, а таксама стварае нармальныя ўмовы функцыя- навання фінансавых рынкаў.
Чарт – графікі і дыяграмы, якія прымяняюцца для ўліку і прагназавання цэн на рынках, пабудаваныя з выкарыстаннем графічных знакаў.
Чэк – каштоўная папера, якая змяшчае нічым не абумоўленае распара- джэнне чэкадацеля банку зрабіць плацеж указанай у ім сумы чэкаатрымальніку.
Эканамічны рост – гэта тэндэнцыя змены сукупных паказчыкаў развіцця нацыянальнай эканомікі за пэўны прамежак часу, звычайна за год.
Эканоміка – 1) гаспадарка, сукупнасць сродкаў, аб’ектаў, працэсаў, якія выкарыстоўваюцца людзьмі для забеспячэння жыцця, задавальнення запатраба- ванняў шляхам стварэння неабходных чалавеку выгод, умоў і сродкаў існавання; 2) навука аб гаспадарцы, спосабах яе вядзення людзьмі, адносінах паміж людзь- мі ў працэсе вытворчасці і абмену тавараў.
Эквівалент – раўназначны, раўнасільны прадукт; эквівалентнасць асаблі- ва важная пры параўнанні тавараў і іх абмене адзін на аднаго.
Экспарт – вываз за мяжу тавараў, прададзеных замежнаму пакупніку або прызначаных для продажу на замежным рынку.
Эмісія – выпуск у абарачэнне каштоўных папер, грашовых знакаў.
208
ЗМЕСТ |
|
Прадмова .................................................................................................................................. |
3 |
І. Уводзіны ў накуку аб мове ................................................................................................. |
4 |
1.1. Гіпотэзы паходжання мовы ............................................................................................. |
4 |
1.2. Асноўныя функцыі мовы ................................................................................................. |
6 |
1.3. Мова і грамадства. Дзяржаўнасць мовы ........................................................................ |
7 |
ІІ. Гістарычныя этапы фарміравання беларускай мовы .................................................... |
12 |
2.1. Ля вытокаў беларускай мовы ........................................................................................ |
12 |
2.2. Старабеларуская літаратурная мова ............................................................................. |
14 |
2.3. Новая беларуская літаратурная мова ........................................................................... |
17 |
ІІІ. Беларускі правапіс. Тэндэнцыі развіцця беларускай мовы на сучасным этапе ........ |
22 |
3.1. З гісторыі беларускага правапісу. |
|
Рэформы беларускага правапісу (1933 г., 1957 г.) ............................................................. |
22 |
3.2. Рэформа 2008 г. .............................................................................................................. 27 |
|
3.2.1. Істотнае пашырэнне перадачы акання на пісьме ..................................................... |
28 |
3.2.2. Перадача якання на пісьме ......................................................................................... |
29 |
3.2.3. Правапіс запазычаных слоў ........................................................................................ |
29 |
3.2.4. Правапіс ў і у ................................................................................................................ |
32 |
3.2.5. Правапіс прыстаўных галосных ................................................................................. |
33 |
3.2.6. Правапіс графічных скарачэнняў .............................................................................. |
33 |
3.2.7. Правапіс некаторых марфем ...................................................................................... |
34 |
3.2.8. Правапіс вялікай і малой літар ................................................................................... |
36 |
3.3. Разнавіднасці беларускай мовы. Паняцце нормы. |
|
Сістэма моўных нормаў ........................................................................................................ |
39 |
3.4. Тэндэнцыі развіцця беларускай мовы на сучасным этапе ......................................... |
40 |
ІV. Сутнасць і асаблівасці білінгвізму ................................................................................ |
49 |
4.1. Моўная інтэрференцыя .................................................................................................. |
52 |
4.2. Беларуская “ трасянка” ................................................. .................................................. |
54 |
4.3. Спецыфічныя рысы беларускай мовы ў параўнанні з рускай ................................... |
54 |
4.3.1. Марфалагічныя асаблівасці беларускай мовы ......................................................... |
54 |
4.3.2. Сінтаксічныя асаблівасці беларускай мовы ............................................................. |
56 |
V. Функцыянальна-стылёвая дыферэнцыяцыя беларускай мовы .................................... |
59 |
5.1. Асноўныя катэгорыі, тыпы і сродкі арганізацыі навуковага тэксту ......................... |
67 |
5.1.1. Асноўныя катэгорыі .................................................................................................... |
67 |
5.1.2. Тыпы навуковых тэкстаў ............................................................................................ |
69 |
5.1.3. Сродкі арганізацыі навуковага тэксту ....................................................................... |
72 |
5.1.4. Моўныя асаблівасці навуковага тэксту ..................................................................... |
74 |
5.1.4.1. Лексічныя і фразеалагічныя асаблівасці навуковага тэксту ................................ |
74 |
5.1.4.2. Марфалагічныя асаблівасці навуковага тэксту ..................................................... |
77 |
5.1.4.3. Сінтаксічныя асаблівасці навуковага тэксту ......................................................... |
81 |
5.1.5. Тэрмін і яго характэрныя прыметы. Месца тэрміналогіі |
|
ў структуры сучаснай беларускай мовы ............................................................................. |
84 |
5.1.6. З гісторыі фарміравання беларускай тэрміналогіі ................................................... |
88 |
Заданні для самакантролю і індывідуальнай працы .......................................................... |
95 |
1. Паходжанне і развіццё беларускай мовы ........................................................................ |
95 |
2. Фанетычныя, словаўтваральныя, |
|
граматычныя адметнасці беларускай мовы ........................................................................ |
98 |
3. Лексікалогія і стылістыка беларускай мовы ................................................................. |
108 |
209
Літаратура ............................................................................................................................ |
125 |
Дадатак 1. Славутыя імёны бацькаўшчыны ..................................................................... |
127 |
Ефрасіння Полацкая ............................................................................................................ |
127 |
Кірыла Тураўскі ................................................................................................................... |
130 |
Францішак Скарына ............................................................................................................ |
133 |
Сымон Будны ....................................................................................................................... |
139 |
Васіль Цяпінскі .................................................................................................................... |
142 |
Сімяон Полацкі .................................................................................................................... |
144 |
Леў Сапега ............................................................................................................................ |
146 |
Яўхім Фёдаравіч Карскі ...................................................................................................... |
148 |
Сцяпан Некрашэвіч ............................................................................................................. |
150 |
Вацлаў Ластоўскі ................................................................................................................. |
152 |
Язэп Лёсік ............................................................................................................................ |
154 |
Браніслаў Тарашкевіч ......................................................................................................... |
156 |
Дадатак 2. Спецыяльныя тэксты для перакладу .............................................................. |
158 |
Перакладны руска-беларускі слоўнік ................................................................................ |
194 |
Тлумачальны слоўнік эканамічных тэрмінаў ................................................................... |
198 |
210