AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Gaziler şehid ola kafir kırıla

Ham şehid ide bir hayin ebter

Döne bu 'alümüfi tali'i bu dem

Neler ide göresiz size ahter

BAB [56]

Anı beyan ider kim Murad Han-ı Gazi Laz kıralı-y-ıla ne suret-ilen ograşdı.

Evvel Laz kendü hana ilçi göndürdi: "Gel Kösova'da bulı­ şalum ve illa sen dahı oglanlarufiı bile getür." didi ve "Be­ nüm bir oglum var ben dahı bile getürürin." didi. "Hele gel bulışalum, [54] ya ceng idevüz ya sulh idevüz ve illa Hakk'ufi takdirinde her ne-y-ise hôş görelüm." didi. Ve il­ la [62a] hana mübalaga armaganlar göndürmiş-idi. Ve mek­ tfıbında: "Karındaşum han" diyü yazmış-ıdı. Ve dahı mek­ tfıbında dimiş-idi kim: "Eyü muhkem yarag-ıla gelesin." dimiş-idi. "Ben dahı seni eyü yarag-ıla karşuların." didi. Murad Han-ı Gazi iki oglını bile almış-ıdı. Biri Bayezid Han-ıdı kim, anun elinde Kütahiyye-y-idi ve Hamidili san­ cagı-y-ıdı, anufi-ıdı. Ve biri dahı Ya'kfıb Çelebi idi. Elinde Karasi sancagı-y-ıdı. Murad Han-ı Gazi emr itdi kim: "Ce­ mi'i vilayetinüfi begleri eyü leşkeder cem' ideler, hazır ola­ lar kim geleler."

Nazm

Çözüldi sancak çalındı kösler Bu begler birbirin gör niçe gözler

Yörüdiler gazaya niyyet idüp [62b] Bulışmacia vü oldı şimdi sözler

Gaziler kıldı at üzre namazı O han itdi Hak-ıla çok niyazı

Didi Hakka din-i İslam senündür İta'at hazrete togrı benümdür

392

Çevriyazı: Hiizii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

Veger ben bahr-ı 'isyan-ıla garkam 'İnayet lutfı hem ihsan senündür

Niyaz itdi vü küffara buluşdı İki 'asker biri birle turuşdı

Küffar kim İslam leşkerin gördiler heman-dem kendüle­ rin togrultdılar yörüdiler. Sag tarafda Bayezid Han tururdı ve sol tarafda Ya'kub Çelebi turdı. Gaziler dahı tekbir idüp küffara karşu yörüdiler. [54]

Beyne's-selateyn olınca muhkem ceng olındı. Sag koldan Bayezid ve sol koldan Ya'kub Çelebi eyü cenkler itdiler. Laz dahı Ya'kub Çelebi tarafında vakı' oldı. Ve ol tarafun kafir leşkeri sındı ve bu tarafdan hana karşu Mileş Kübile [Miloş Küpile, Miloş Kobile] dirierdi bir kafir varıdı. Sünisin ardı­ na süriyü ve şapkası elinde hana karşu yöridi. Gaziler arku­ rı vardılar. Ol kafir eydür: "Gidün, ben el öpmege geldüm ve hem beşarete dahı geldüm." Laz'ı oglı-y-ıla tutdılar: "Uş­ da getiriyorurlar." didi. Gaziler farig oldılar. Hernan kim hana yakın gelicek ol la'in gönderini çevürdi, ham sançdı. Tizcek hanun üzerine çadır kurdılar. Bayezid'i sancag di­ binde kodılar.

Bu tarafda hôd Ya'kub Çelebi küffarı sımış-ıdı. Gelüp Ya'kub Çelebi'ye eyitdiler: "Gel seni baban ister."didiler. Hernan kim çadıra geldügi gibi anı babası gibi itdiler. Laz'ı oglı-y-ılan getürdiler anları dahı hallü halına yitürdiler. Ol gice leşker arasında be-gayet ıztırab oldı. Sabah kim oldı bu halk [551 Bayezid Han'ı padışahlıga kabul itdiler. Gelüp tah­ tına cülus itdi. Göçüp taraf-ı Edrene'ye teveccüh itdiler.

Ve bu maceranun tarihi hicretün yidi yüz toksan birinde vakı' oldı.

Nazın

Yine bir şekl-i şive tutdı alem

Teferrüc ider anı 'akıl adem

Hevalar yili esdi 'alem üzre

Niçe nutk u natıklar oldı ebkem

393

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Temaşagaha geldi Aşıki gör [63a] İder sun'ı temaşa olur ebkem

Ya Sani' sun'ına mazhar ne itdi Bu cem'iyyete mazhar oldı adem

BAB [57]

Anı beyan ider kim Bayezld Han tahta cüliis itdükden sonra ne'yledi.

Çün cülus itdi Bayezid Han emr-ile Laz vilayetine Kıratava ma'dinini nevahisiyle ve cemi'i ma'dinleri bile Üsküb'e Pa­ şa Yigit Beg'i göndürdiler kim ol İshak Beg'ün efendisidür. Ve hem atası gibidür. Anı göndürdiler. Ve Vidin'e Firiz Beg'i göndürdiler. El-hasıl-ı kelam Laz vilayetinün ekserin tasarruf itdiler. Ahir devlet-ile Edrene'ye geldiler.

Gazi Murad Han'un hôd meyyitin Bursa'ya göndürmiş­ ler-idi. Bayezid Han Rumili'nde-y-iken Karamanoglı hara­ rnılık itmiş-idi. Evrenez'i girü Sirez'de kodılar, vardugı gibi Vüdene'yi [Vodana] [63b] aldı ve Çıfroz'ı [Çetroz] da aldı. Ve bu tarafda Firiz Beg Vidin'den geçdi, İflak'a segirdim it­ di. Hayli mübalaga toyum geldi ve vilayet-i Bosna'ya dahı Paşa Yigit Beg meşgul oldı. Bayezid Han'a Edrene'de otu­ rurken hayli esirler ve mübalaga meblaglar getürdiler. An­ dan sonra Bayezid Han dahı Bursa'ya geldi. Bina-yı hayra­ ta meşgul oldı. Cami' yapdı, mukabelesinde medrese ve bir birnarhane ve zaviye-yi Ebu İshakiyye yapdı. Amma Kara Temürtaş'ı Edrene'de komışlardı. Zira ol vakt beglerbegi-y­ idi. Ana habar göndürdiler, ol dahı Bursa'ya geldi.

Nazın

Laz'un ma'dinlerin zabt itdi insan

Ki harc ide anı bir han-ı sultan

Kafir kim hükm iderdi ma'din üzre

Anun hakimi oldı şimdi bir han

394

Çevriyazı: Haza Menakıb u Teviirih-i Al-i Osman

O kenzi Hak yolına harc ider kim

Bayezid Han'dur ol erbab-ı ihsan

Yaraşur Al-i 'Osman 'adl ü bezle

Bu ali böyle sevdi Gani Sübhan [56]

BAB [58]

Bayezid Han Alaşehr'e varup

ne suret-ilen feth itdügin beyan ider.

Bu Alaşehir hisarı vilayeti ol vakt İslam arasında kalmış-ıdı ve padişahı kafir idi. Aydınoğlı'ylan mudara-y-ıla zindiga­ ni iderler-idi. Hernan Bayezid Han: "Niyyet-i gaza" didi. Alaşehr'e yöridi. Henüz dahı vilayetine varmadın yolda ça­ gırdup yasak itdi: "Kimsenünzulm-ıla bir çöpini almayalar ve her kim bu yasagı [64b] kabul itmeye mazlemesi kendü boynına; siyasete mustahık olur." didiler.

Hernan kim han vardı kafider şehrinün kapuların yapdı­ lar. Cenge bünyad itdiler. Han dahı şehri "yagma" buyur­ dı. Küffar işidüp aman diledi. 'Ahd-ilen feth olundı. Ka­ nun-ı padişahlık ne-y-ise itdiler. Aydınoglı dahı ita'at-ılan geldi. Vilayetinün ba'zını kendüye virdiler. Hisariarına kullar kodılar. Hutbe ve sikke Bayezid Han'un adına oldı. Tı:marlarun dahı beratını Bayezid Han adına nişan uruldı. Aydınoglı Ayasulug'da-y-ıdı. Tire'ye getürdiler. Ayasu­ lug'ı kendü kulına virdi. Amma Aydınoglı'nun vakıfları­ nun tasarrufını kendü elinde kodılar. Ol dahı razı oldı kim ecel gelince [65a] vilayetden çıkmaya 'ahd ü peyman bunun üzerine muhkem olundı. Ve andan Bayezid Han Samhan­ ili'ne yörüdi. Ol dahı bu suret-ilen feth olundı. Sehel zaman geçdi ol padişahlar Allah rahmetine vardılar. Saruhan Vi­ layeti'ni Karasi vilayetine zamm itdi. İkisin dahı oglı Erton­ rul'a virdi. Andan sonra Menteşe vilayetine yörüdi. Mente­ şeoglu kaçdı, Temür'e gitdi. Anun vilayetinün sipahisinüfi beglerinün ba'zısı hayin olmış-ıdı. Cemi'isi Bayezid Han'a döndiler. Gine timarlu timariarını sİpahilerine mukarrer it­ di.

395

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

SÜ'AL.- Bayezid Han kim bu vilayetleri feth itdi, kahr-ıla mı veya 'adl-ıla mı itdi?

CEVAB.- Cemi'isini 'adl-ıla itdi, [65b] zira evvelki begleri zulm-ıla incitmiş-idi. Bayezid Han hem vilayete varıcak halkı karşu geldiler. Anun 'adlı berekatında ve ba'zı begle­ ri dahı gelüp muti' ve münkad olmışlar-ıdı.

Ve bu fethüfi tarihi dahı hicretüfi yidi yüz toksan ikisinde vakı' oldı.

Nazm

Ne vakt eksiidi 'alem intikali Meger olmaya halkufi kil ü kali

Bu halkufi kil u kali eksük olmaz Hususa beglerüfi çokdur cidali

Bular adem yeyen yurda benüm dir Bu yurd aç kurt gibi virmez mecali

'Ömür gaflet atma bindi gitdi

Konagında hazır bulur eceli [66a]

'Aşıki dile Hak'dan kim virile

Bu Al-i 'Osman'a ol Hak cemali [57]

BAB [59]

Anı beyan ider kim Bayezid Han evvel İstanbol'a varmasına sebeb ne oldı ve hem anda ne'yledi.

Bursa'dan 'azim leşker-ilen yörüdi, Gelibob'ya geldi. Geç­ di, andan Edrene'ye vardı. Niyyet itdi kim Üngürüz vila­ yetine gaza ide. Bu tarafdan İstanbol'un bir casusın tutdı­ lar, elinde mektub dahı var-ıdı. Üngürüz'e vara habar ide ki:" Türk senüfi üzerüfie varıyorur." diye. Casusı kim tut­ dılar, hana getürdiler. Casus dahı togrı habar virdi kim: "Benden öfidin dahı adam göndürmişler idi." didi. Begler­ begi Kara Temürtaş eydür: "Hey devletlü sultanum! [66b] Vacib budur kim evvel İstanbol'a düşesin. Bu İstanbol'ufi

396

Çevriyazı: Haza Men8kıb u Tev8r1h-i Al-i Osman

teküri gayet müfsid kafirdür ve hem bu vilayetünüzün ara­ sında bu kafir şehri ne'yler. Allah onarup müyesser iderse Alaşehr'i feth itdün, bum dahı feth itmen gerek." didi. Han dahı bu sözi işidicek kabul itdi.

Gelüp İstanbol'un üzerine düşdiler. Denizden ve kurıdan kuşatdılar ve kuru tarafından bir niçe yirden mancılıklar kurdılar. Ve ol zamanda top igen bilmezler-idi. Ve bu topun kesreti Sultan Murad oglı Sultan Muhammed Han-ı Gazi zamanında olundı.

El-hasıl İstanbol'un hisarını bunaltmışlar-ıdı. Bir gün na­ gah habar geldi kim: "Üngürüz Tuna'yı geçdi." didiler. "Togru Sofya'ya yöridi." didiler. [67a] Hünkar dahı mancı­ nıkları oda urdı, yöridi. Alacahisar nevahisinde buluşdı. Küffar İslam leşkerini kim gördi, leşkerini iki bölük itdiler. Leşker-i İslam'ı anda araya alalar. Bunlardan öndin leşker-i İslam dahı iki bölük olmış-ıdı. Han dahı pusucia durmış-ıdı. Gaziler hücf:ım itdi, küffarun üzerine yöridiler. Ol bir bölük kafir bu yöriyiş iden gazileri ortaya aldılar, hernan geldük­ leri gibi. Busuda han dahı hazır-ıdı. Küffar leşkerinün üze­ rine yöridi. Küffar dahı gördi kim İslam leşkeri busuda da­ hı var-ımış, ürkdi, kaçmaga yüz tutdı. Önindeki gaziler kı­ rab basdılar. Hak ta'alanun fazl u 'inayeti-y-ile ol küffar leş­ kerini şöyle kırdılar kim kırmakdan osanup esir itdiler. [67b]

Kara Temürtaşoglı var-ıdı, ana Umur Beg dirler-idi. Bu gazayı fakire ol habar virdi. "Bizüm kendü halkumuz için­ de esir iki binden ziyade-y-idi." dir. El-hasıl-ı kelam Rumi­ li'nün ve Anatalı halkınun hiç esirsüz kimsesi kalmamış­ ıdı. Gaziler gayetde toyum olmışlar-ıdı, ve ol vakt Üngü­ rüz'ün kıralı bir sehel katir-ile kaçup kurtuldı. Başın dahı güc-ile kurtarıbilmiş-idi.

Nazın

Gazayı Bayezici Han bunda itdi

Kalan kafirlerün hep ödi sıtdı

Vilayet-i Bosna Laz hem virdi harac

Ve Arnavud'a bil çok gazi gitdi

397

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Didi İflakla tiz gel çakerürn ol [68a]

Gine İstanbolla bir niyyet itdi

Bu gazanun tarihi hicretüfi yidi yüz toksan üçinde vaki' oldı, Bayezici Han elinden. [58]

BAB [60]

Anı beyan ider kim Bayezfd Han İstanbol'a tekrar gelicek ne'yledi.

Çünkirn 'azirn leşker cem' itdi, girü İstanbol'ufi üzerine geldi. Kocaili'nden Yoras'a [Yoros] çıkdı. Dahı Yahşı Beg'i göndürdi. Şili hisarına vardı. 'Ahd ü ernan-ıla anı aldı. Han kendüsi lavü leşker-ilen Yoras'dan geçdi. Andan Bogazke­ sen'üfi üsti yanında bir hisar yapdı. Afla Gözelee Hisar dir­ ler. Hisar kim tamarn oldı, içine er koydı, rnuhkern berkit­ di. Andan sonra İstanbol tekürine habar göndürdi kim: "Tizcek hisarufiı [68b] boşat, bana vir. Ve illa hazır baş ki uş üzerüfide otururın." didi. İstanbol teküri bu habarı işidicek tizcek yüz balık ilçi göndürdi. Bagır bagarsugı yirine altun gürniş toldurrnışlar-ıdı. 1Ali Paşa ve gayrı paşalara bile gel­ miş-idi. Paşa dahı sandug-ıla kise-y-ile balıkiara karşu var­ dı. Zira nice varrnasun gayet hürrnetlü ilçidür gelen ve hem sulh u maslahata gelrnişdür. Söz kesen ve dil tutandur getürdükleri. Tizcek 1Ali Paşa dahı hünkara varup buluşdıl gayet temelluklar itdi. İstanbol tekürinden el-has l-ı kelarn ne dirse didi, hünkarı razı eyledi kim İstanbol içinde hün­ karufi kadısı otura ve bir mahalle rnescidi ola ve yılda on iki bin [69a] filori hünkara vire. Ve bu tarik üzerine sulh olundı. Vardılar Tarakçı Hisarı ve Göyinük [Göynük] hisa­ rı halkını sürüp İstanbol'a getürdi. Bir tarafında ol mahal­ leyi itdi ve ol rnescidi yapdı ve kadı nasb itdi. Dayirn me­ salih-i Müsülrnanları ol kadı görürdi. Amma kafir Müsül­ rnana hükrn idernezdi.

Bayezici Han'a kim Ternür vartası vakı' olıcak tekür ol mahalleyi sürdi İstanbol'dan ve ol rnescidi yıkdı. Şimdiki

398

Çevriyazı: Haza Men8kıb u Tev8r7h-i Al-i Osman

dernde ol halkdan dahı Tekürtagı'nda bir köy vardur. Ana Göynüklü dirler.

Ve bu fethüntarihi hicretün yidi yüz toksan üçü-y-ile dör­ di arasında vakı olundı, Sultan Bayezid Han elinden. Va'lla­ hu a'lem.

Nazm [69b]

Bu çarh kim çezginür pür gamze eyler

Kimin Rüstem kimini Hamza eyler

Tolanur her sa'at bin nahş baglar

Başından tacın alur gamze eyler

Kiminün ihtiyarın komaz elden

Hevalar salırasında pervaz eyler

Kimi can u gönül virür cemale

Sahib-cemal cefa-y-ıla naz eyler

Kimi dün gün dürişür mankır ister

Yüler saçın sakal başın taz eyler

Kamu bir ata oglıdur bu adem

Ya ne'yçün gavgaların diraz eyler [59]

BAB [61]

Anı beyan iderkim bundan sonra [70a]

Bayezid Han neye meşgul oldı.

Yörüdi Nigebolı'yı ve Sillisire'yi [Silistire, Silistre] feth itdi. Andan döndi Mora tarafına gitdi. Karafirye'ye gelicek ken­ dü oturdı ve dört tarafa akıncılar salıvirdi. Yıkdılar ve bo­ zup harab itdiler. Mübalaga fetihler ve toyumluklar olundı. Sonra Karafirye'de bir 'imaret yapdı ve andan Edrene'ye geldi. Anda da bir 'imaret yapdı.

Nazın

Gönülde bin hayal kim arzu soylar

Kimi sılret bulur hem dili söyler

399

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Kimi elden gelür dil söyleyincek

Sebeb olur sürilür il ü boylar

Çıkarur halkı ilinden soyından

Melul olur yasa döner o toylar [70b]

BAB [62]

Anı beyan ider kim Bayezfd Han dispot-ıla ne'yledi.

Laz kim gidicek vilayetine Bayezid Han benümdür1 didi ve Vılakoglı dahı Bayezid Han'a ilçi göndürdi, mübalaga ar­ maganlar-ıla. Ve hem: "Taht dahı mübarek olsun." didi. Ve hem atası agzından bir mektub yazdı. Atasınun bir mahbu­ be kızkarındaşı var-ıdı. Lazun kendü kızı-y-ıdı1 Bayezid Han'a virmege lahd itmişler-idi. Bayezid Han'a mektlıbda eyitdi: "Şimden girü karavaşufü al, varsun hizmet itsün." didi. Bayezid Han'a ilçi göndürdi, gelüp habarı getürdi. Bunlar dahı cevablandurdı kim: "Göndürün gelsün." didi­ ler. Anlar dahı kızı göndürdiler. Geldi Bayezid Han'a bulış­ dı. Maksud ne-y-ise hasıl [71a] oldı. Andan sonra kendü ladetlerinçe hizmet ne-y-ise itdi. Eyitdi: "Devletlü handan dilerem kim kızkarındaşum halayıkuna Semendire'yi sada­ ka it." didi. Han dahı bunun dilegin kabul itdi. Gögerçin­ lik'i bile virdi amma Nigeobrı'nı [Nigebolı] virmediler. Bu kavl ü karar üzerine mukarrer olundı; ta Temür vartasına degin. Bayezid Han sohbet esbabını Laz kızından öğrendi, 'Ali Paşa mu1aveneti-y-ile.

Nazm

Şarab u hem kebab meclis kuruldı Kafir kızı gelüp kadeh sürüidi

1Ali Paşa didi han anı gözle

Ki ne meclis bu sohbetde olundı

Şarab içmegine Han Bayezid'ün 1Ali Paşa kafir kızı bulundı [71b], [60]

400

Çevriyazı: Haza Men8kıb u Tev8rih-i Al-i Osman

Buna dek Al-i 'Osman içmediler

N'ola 'Osman kafider çok olundı

Bir latife: Bu Al-i 'Osmaniler bir sadık soydur. Hiç bunlar­ dan na-meşru' hareket olmarnış-ıdı. 'Ulema bir nesneyi kim günahdur diye,buAl-i 'Osman andan kaçarlar-ıdı. Orhan za­ manında Gazi Murad Han zamanında 'ulema var-ıdı ve illa müfsidler degüller-idi; ta Çandırlu Halil'e gelince. Kaçan kim ÇandırluHalil geldi,TürkRüstemgeldi,mevlana didiler. An­ dan sofua hernan anlarhileye kanşdurdılar. Halil'ün oglı 'Ali Paşa kimvezir oldı. Danişmend dahı anunzamanında çokol­ dı. BuAl-i 'Osmanbir sulb kavm-ıdı, anlar kim geldilerfetva­ yıhile itdilervetakvayı [72a] götürdiler. İşbu vilayetdekim es­ ki akçaya kimse satu ve hazar itmeye ve hem gayn vilayete dahı gitmeye; bu nesne 'Ali Paşa zamanında oldı.

Bu 'AliPaşabirzevvakkişi-y-idi,eksermürebbileridezev­ vak aldılar ve kadılarun fesadları zahir oldı. Bir gün Bayezid Han eyitdi: "Kadıları getürün." didi. Hayli fesada mübaşir kadılar tutup getürdiler. Yinişehir'de Bayezid Han bir eve koydurdı. Bayezid Han eyitdi: "Varun ol eve od urun, için­ de kadılar bile yansun." didi. 'Ali Paşa hayran u 'aciz kaldı bunlarun kurtulmasında. Meger Han'un bir nedimi var-ıdı. Adına Mashara 'Arab dirler-idi. 'AliPaşa anı kıgırdı, anaey­ dür: "Eger şol kadıları handan kurtaracak [72b] olursan sana çok mal vireyüm." didi. Andan Mashara 'Arab sürdi, han huz-Cırına geldi. Eydür: "Hanum, beni İstanbol'a ilçilige gön­ dür." dir. Han eydür: "Bire devletsüz, anda İstanbol'da ne'ylersin?" dir. Arabeydür: "Varayumtekürdenkeşişlerdi­ leyelüm." dir. Han eydür: "Bire keşişleri ne'ylersin?" dir. Arab dahı eydür: "Hanum, kadılarıkıralumkeşişler kadı ol­ sun." dir. Han eydür: "Bire it 'Arab! Kadılıgı keşişlere virin­ ce kendü kullaruma virsemne!" dir. 'Arab eydür: "Senün kullarun okumış degüllerdür, bu keşişler hôd okuyup niçe yıllar zahmet çekmişlerdür." Bayezid Han eydür: "Ya bire 'Arab iş niçe olur?" 'Arab eyitdi: [73a] "Hanum! Anı padişah­ larbilür ve anlarun hallaruru vekallaruruve ef'allarunı." di­ di. Andan Bayezid Han 'Ali Paşa'yı kıgurtdı, han eydür: "

401