AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003
.pdfAşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
Devoyko yovanoc moya lübim dir [134] Ki lübim bagladı gönülde raza
Semendire'de kondı yiniçeri 'Azablar akça sayar oldı kaza
Çü Lazı zabt itdi Han Muhammed Sen imdi 'Aşıki tarihi yaz a
Sekiz yüz altmış dört buna tarih Sınaba tut kulak gelen avaza
Ve hem Amasrıya han himmeti var Gide kış kim gemiler ire yaza
BAB [131]
Anı beyan ider kim Amasrı ne suret-ilen feth olundı.
Bu AmasrıKaradenizkenarında ehl-i İslam arasında bir hi sardur ve padişahıFirenkdürve bu cemi'i Anatalı'nun kim esiri kaçsa ol hisarda girürlerdi. Ve hem bu Amasrı kafirle ri dahı gah gah deniz yüzinden [201 b] çıkup haramilik ider ler-idi. Ve kafirlere kim sorsalar eydürler-idi kim: "Gayrı vilayetün gemisidür." dirlerdi. Ve bunlarun hali ve kali sultanü'l-mücahidin Sultan Muhammed Han-ı Gazi'nün kulagına yitişdürdiler kim bu kafider Müsülmanlara bu nun gibi hareket iderler-imiş. Padişah eydür: "Mahmud! Ol hisar ne yirdedür kim anı benüm atam, dedelerüm al madılar." dir.
Mahmud Paşa eydür: "Devletlü sultanum! Bunun alın madugına sebeb bu ola kim Hak te'alanun hikmetinde, bu hisarıdahı sultanurofethide. Takdir-iilahideböylemukad der olmış ola." dir.
Padişah eydür: "Mahmud tizcek tedarükin it kim vara lum, Allah takdirinde her ne kim müyesser oldı-y-ise anı dahı kim [202a] görelüm." dir.
Mahmud Paşa dahı gemiler tonatdı, yarar yoldaşları cem' idüp gemilere koydı, Amasrı'ya göndürdi. Bu tarafdan pa dişah dahı kurudanyörüdi, Bolu'danvardı, Amasrı'ya indi.
502
Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevaı'ih-i Al-i Osman
Öte tarafda İsfendiyaroglı İsma'il Beg dahı Sınab'a indi, gitdi. Ahir işitdi kim padişah Amasrı'ya varmış İsma'il Beg dahı hünkara eyü pişkeşler göndürdi ve hünkar dahı Amasrı'nun üzerinde otururdı. Gemiler dahı derya tarafın dan gelüp Amasrı'nun lımanına girdiler, lenger saldılar ve balamar çıkardılar, bagladılar.
Amasrı hisarınun teküri gördi kim müşteri be-gayet ke rimdür eger satsa; [202b] satmasa da cebri alur. Tekür ya nındagı kafirlere eydür, yoldaşlara eydür: "Ben bu hisarı bu gelen müşterilere virürin minnet-ile, yoh-ısa müft alur lar ve bizi dahı kırarlar." didi. "'Avratlarumızı, kızlarumı zı dahı esir iderler." didi. "Ve bagırlarına basarlar." didi. "Ve oklarumızı uvadurlar ve yaylarumızı yasarlar."didi. "Ve kendü kılıçlarumuzla kendü boyunlarumuzı keser ler." didi. "Ve kılıçlarını bizüm boyunlarumuza asarlar." didi. "Bu hallerbizlere olmadınbu hisarı eylük-ilen virmek yegrekdür." didi. Kabul idüp kafirler rayı begendiler, "Ey le it." didiler. "Bizüm sana muhalefetümüz yokdur. Sen ne dirsen biz ana muti' ve münkaduz." didiler. Tekürini ken düsi padişaha göndürdiler. [203a], [135] Hisarun kilidini bile getürdi ve bir niçe mu'ayyen kafirler dahı bile çıkdılar, hi sarı teslim itdiler. Padişah dahı bu mu'ayyen kafirleri İs tanbol'a göndürdi ve mallarını bile virdi ve bu kafiderden hiç birisin esir itmedi.
İfligan [İflakan-Eflakan] ilinünucında padişahunbir hisa rı var-ıdı. Anun halkını bunda Amasrı'ya getürdi. Bir 'ali kelise'yi cami' itdi. Hutbe-i İslam anda dahı okundı Sultan Muhammed Gazi adına ve hem bir kadı nasb itdi.
Nazm
Bu İslam bucagındaküfr i zulmet Amasrı olmış-ıdı dar-ı zillet
Veli bir burka'ı kalmışdı ancak [203b] Getüre han anı kim dege nevbet
Bu han zulmete varsa nur ider bil 1Aşıki Hakka şükr it cana minnet
503
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
Ve bu fethün tarihi hicretün sekiz yüz altmış dört ile bişi arasında vaki' olundıve hembufetihlerSultanMuhammed Gazi elinde olundı.
BAB [132]
Anı beyan ider kim Sultan Muhammed Han-ı Gazi Sınab'ı ve Kastamonu'yı ve cemi''i vilayetini padişahı-y-ıla ve Koylı Hisar'ı ve Tarabuzon'ı bir seferde
mecmu'ını ne suret-ile feth itdi bunları, anı bildürür.
Nazm
Olaldan 'ömr-i devlet kuvvet-i şah Uzatdı devlet eli kabza-i rah [204a]
Cemi'i ili yolı kapladı han Güneş gibi o gündüz gice çü mah
Bu han mu'ciz-i Ahmed'e irişdi Çerisi evliyalar mu'in Allah
Gönülden çünki niyyet itdi pervaz irer maksuclma ba-püşt ü penah
Uzun Hasan'dan ol işitdügün hadesieri padişah-ı Rum ki Sultan Muhammed'dür, olarun def'ine meşgul oldı. Bu niy yet-içün bir gün Mahmud'a eydür: "Bu benüm hatırumda birkaç niyyetlerüm vardur. Anı umaram kim Hak te'ala bu ben za'ife anı dahı nasib ide." didi. "Biri bu kim şol İsfendi yar vilayetini kim Kastamanı [204b] ve Sinab'dur ve biri da hı Koylı Hisar'dur ve biri dahı Tarabuzon; bunlar benüm be-gayet huzururu giderür ve dayima bunlarun hayali gö zümde ve gönlümde müntekış olup turur." didi.
Mahmud Paşa eydür: "Devletlü sultanum! Allah'un 'ina yetinde ve Resul'ün mu'cizatında ve evliyanun himmetinde hernin sultanuru ol tarafa teveccüh itsün. Bunlarun cemi'isi hasıl olur."didi. [136]
Hünkar eydür: "Mahmud! Demidür, göreyüm kim ne'ylersin bu babda." didi.
504
Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman
Heman-dem padişah gemiye girdi, Bursa'ya müteveccih oldı. Gemi Mudanya'ya vardı. Anda ata binüp devlet-ile sürdi Bursa'ya vardı. Anda oturdı. Mahmud Paşa bunda İs tanbol'da yüz pare gemi tonatdı [205a] Sinab'a göndürdi.
Dahı gemiler gitmedin İsma'il Beg'e kul göndürdiler kim bir rnekmb-ıla şöyle dirler kim mekrub içinde İsma'il Beg'e kim: "Tarabuzon'a gemiler gönderürüz. Kerem lutf idesiz anı, padişah hatırı-çün ve dostluk ve mahabbet izharitmek içün anlarun maslahatlarını göriviresiz. Ve hem kapudana harc akçasın virüp tururuz. Eger kifayet itmeyicek olursa, kerem lutf idesiz, padişah Bakır Küresi'nden ta'yin olman akçaya andan harç ne-y-ise idesiz. Ve dahı 'azablar edeb süzlük idecek olursa anlarufi. hakkından gelesiz kim kalanı anı görüp edebsüzlikitmeyeler. Her ne vech-ile olursa [205b] siyaset idesiz. Benüm hatırum sizlere hôşdur." diyü kulun eline bir mekrub virüp göndürdiler.
Kul İsma'il Beg'e gitdi. Mahmud Paşa Edrene'ye vardı. Rumili'nün 'askerini cem' itdi ve 'azabını, serehorını mec mu' alup Bursa'ya getürdi. Ve Anatalı Beglerbegisi de Ana talı 'askerini Sultanöfi.i'ne [Sultan öyüğü] cem' itdi, hazır ve müheyya oldı. Mahmud Paşa dahı Bursa ovasına kondı. Ve cemi' vilayetlerüfi. 'azabı ve 'askerile.
Ol aradan tekrar İsma'il Beg'e bir kul dahı göndürdiler kim: "Oglufi. Hasan Beg'i yarar yoldaşlar-ıla Engüri'ye gön deresin gele, anda benümle buluşa." didi. Ve hem İsma'il Beg'e dahı her ne kim ol evvelden [206a] varan rnekttib-ıla emr olunmış-ıdı; 'azab leşkerine anı dahı itmişdi. Ve oglın dahı ol huyurdukları gibi göndürdi. Ve bu tarafdan Kara manoglı İbrahim Beg bir oglına dahı leşker koşdı, göndür di. Padişah Engüri'ye varınca bunlar dahı gelüp Engüri'de bulışdılar.
Nazın
Gör ne tedbir hile ider ademi
Ya'ni kim milk idine her 'alemi
Sanur kalur kendüye mülki hernin
Assı oldur kim çeker bunca gamı
505
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları1nın Tarihi
'Akıbet bir arşun yir mülkidür Kodı gitdi saltanat-ılan demi
İsm.3.'il Beg oglı Hasan Beg kim Engüri'ye geldi, [206b] he man tutup kapucılar çadırına kodılar. Ve bu fi'li itmedin İs ma'il Beg'ün karındaşı KızılAhmed, padişah kahnda olurdı, Bolı sancagı anun timarı-y-ıdı, Mahmud Paşa anun 'aklın ogurlamış-ıdı, ana dayimeydürdi: "Hünkarsanaatanvilaye tini sadaka itdi." dirdi. Bu vech-ile berat dahıyazdurup Kızıl Ahmed'evirüp tururdı. Hernan ol vakit kim Hasan Beg'i tut dılar, Hasan'un sancagını Kızıl Ahmed'e virdiler. Togrı ol aradan Kastamonu'ya göndürdiler. Ahmed Beg yortup Kas tomonu'ya vardı. Ol vilayetün halkı dahı bildilerkim bu ge len Kızıl Ahmed'dür, kendü padişahlarınun oglıdur; Kasta room'nun halkı cemi' muti' [137] ve münkad oldılar.
İsma'il dahı gördi kim vilayet Kızıl Ahmed'e [207a] döndi, sürdi Sinab'a indi. Hünkar dahı Kızıl Ahmed'ün ardınca Kastamanı'yavardı. AndanSinab'ayörüdi,Sinab'unüzerine inüp kondı. Hisarunkapusın yapdurdı. Ammahünkarhisar dan hayli girü konmış-ıdı. Kızıl Ahmed ve Mahmud Paşa sürdiler hisarun üzerine kondılar. Mahmud Paşa bindi, hisar dibine yakın vardı. İsma'il Beg'i kıgırtdı, baru üzerine geldi. Mahmud Paşa aşagadan eydür İsma'il Beg'e: "Hey begüm! Niçünkaçarsınkimbuvilayetünhalkıcemi'iişitdilerkimge len Kızıl Ahmed'dür, bu vilayet anı beglediler ve her sipahi kim geldigirü milkinde ve tımarında mukarrer oldı. imdi sen bu bir hisar-ıla ne kadar turasın kim padişah-ıla münaza'a [207b] idesin." dir. "Ve bu şehrün limonını dahı elünden aldılar."
İsma'il Beg dahı Mahmud Paşa'ya eydür: "Ben padişah dankorkarınkimbeni ve benüro oglancuklarumı helak ide, dirin."didi.
Mahmud Paşa eydür: "Haşa kim padişahumuzun bunun gibi fikri ola." didi.
El-hasıl-ı kelam, Mahmud Paşa İsma'il Beg'i inandurdı ve hem kendünün haslarından ne kadar mal hasıl olursa dahı ziyade tirnarlar vireler ve kendü ne yiri dilerse ol arada ti mar vireler. İsma'il Beg dahı inanup 'ahd u peyman-ıla ka-
506
Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman
bul itdi. Paşa gelüp hünkara habar ne-y-ise bildürdi. Padi şah dahı göçüp geldi, hisara karşı kondı. İsma'il Beg hisar dan çıkdı, hünkara geldi, elin öpmek istedi. [208a] Hünkar eydür: "Sen benüm ulu karındaşumsın. Reva ınıdur kim elüm öpesin." didi, öpmege komadı.
El-hasıl-ı kelam, hünkar hisara girdi ve her ne kim mura dıdur anı tahsil itdi. Andan sonra İsma'il Beg dahı Düreka ni'ye vardı. Ve cemi' ta'allukatını getürdi ve oglı Hasan Beg'i hünkar-ıla göndürdi. Padişah dahı Kastomanı hisarı na ve Ayafni hisarına ve Sinab'a dahı hünkar kendü kulla rından kodı. Ve cemi' vilayetüfi. 'askeri cem' olundı, Kızıl Ahmed'e koşdılar.
SÜ'AL.- Hasan Beg seferde kimün-ile yöridi dirsefi., CEVAB.- Hünkar afta Bolı sancagını virdi, kendü sanca gıla yörüdi.
Nazın
Bir iki gün olan cihana kalma Ziyandur sevgüsi ziyana kalma [208b]
Senüfi. adufi. fülan söylenür ancak Hernin bir sözdür ol fülana kalma
Yalandur da'vası güler yüzüne Şivesi pür yalandur sözine kalma
Velehu eydan
Bildün mi cihan kimselere ne'yledi nitdi Güldi yüzine bir iki gün aldadı yitdi [138]
Uçurdı anı sahraya o hırs u hevesden Gaflet tuzagın kurmış-ıdı tiz anı tutdı
Girdi bu cihan bagına kim bir gülin ala Hançer gibi dikeni gör canına batdı
Her nesneyi kim kendünüfi. o sandı cihanda Kim sanu-ımış ancak anun gayrısı gitdi
'Aşıki hayal atma sen binme cihanda
Kimbindi-y-ise gör anı kim ahırı n'itdi [209a]
507
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
BAB [133]
Anı beyan ider kim İsma'fl Beg Dürekani'de esbabını cem' itdükden sonra ne yire vardı.
Ve cemi'i malını ve oglanlarını ve kızlarını kendü tavariarı na yükletdi, veziri Şehabeddin Aga'yı bile aldı ve cemi'i kullarını bile alup Bursa vilayetinde Yifiişehr'e geldi. Zira hünkardan Yifiişehr'i ve Eynegöli ve Yarhisar'ı dilemiş-idi, hünkar dahı virmiş-idi. İsma'il Beg dahı Yifiişehr'e gelüp mütemekkin olmış-ıdı.
SÜ'AL.- Bu Karamanoglı Engüri'ye geldi dimişdüfi. Hiç afiılmadı, dirsefi ya kancaru gitdi?
CEVAB.- Ol vakt kim hünkara geldi, hünkar anı hil'atle di, girü atasına göndürdi.
Bir dahı şeytanet-i Karaman [209b] beyan ider. Hünkar Koylıhisar vilayetine varıcak Karamanoglı, İsma'il Beg'e adam göndürdi kim: "Dön hey tekür kulı! Yinişehr'e var ma." didi kim "'Osmanoglı'nufi fursatın bulduk." didi. "Bu tarafdan biz hareket idelüm. 'Osmanoglın ara yirden götüre lüm. Ben safia mu'in." didi. Ol tarafdan dahı Hasan Beg'e habar gönderelüm. O da hareket itsün." didi. "Girü sen de vilayetüfie var." didi.
CEVAB.- İsma'il Beg eydür Karamanoglı'na: "Bu senüfi sözüfi Müsülmanlıga sıgar söz degüldür. Bu söze münafık lık dirler. Bir gazi padişah gazaya gideyorur. Biz anı yolın dan komak islama düşer iş degüldür. Hassa kim hôd kal'alarında ol [209b] padişahufi kulları dahı oturıyorurken ve hem memleket dahı karındaşum Ahmed elindedür."
Bu tarafda Karamanoglı melf:ıl, magbf:ın oldı.
Nazm
Didiler ahmak u mecnf:ındur ol er İki nesneyi kim ol heves ider
Biri geçmiş ola giden ho gitdi Biri muhal olanı turmaz umar
508
Çevriyazı: H8.za Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman
BAB [134]
Muhammed Han-ı Gazi Koylıhisar'ı ne suret-ile feth itdi ve hem n'olmış-ıdı.
Sultan Muhammed Koylıhisar'a varmadın anun bir begi var-ıdı;HüseyinBeg dirler-idi. Anı Uzun Hasan alınadın ol Hüseyin Beg bir gün avlayu sahraya çıkmış-ıdı. [210b] Na gah Uzun Hasan bum sahrada karvamış, hisarına götürmiş. Naçar Hüseyin Beg dahı [139] hisarını teslim eylemiş.
Hünkar işitmiş kim Uzun Hasan Koylıhisar'ı almış, hün kar dahı Rumili Beglerbegisi Hamza Beg'ebuyurmış,leşker virmiş ve ilden 'azab dahı sürüp "Koylıhisar'un üzerine var, cehd eyle kim hisarı feth idesin." didi. "Ve eger feth ol mayacak olursa vilayatındagı köylerini urasın, yıkasın, ya kasın; ta kim niçe zamanlar ma'mur olmaga yaramaya."
Bubuyrugı hünkardan Hamza Beg işidicek Hamza Beg da hıleşker cem' idüp hisarufı üzerine vardı. Bir nice gün 'acayib cenkler olundı. Ahirü'l-emr gördiler kim hisar feth [21 1ab] olunmaz,ammailoturur,hisarıkadılarhernanvilayetinitalan itdiler. Nagah bir niçe 'azablar bir İrıneni köyine varurlar, bir niçe İrıneni karısını ve kocasını bulurlar, yagmalarlar. Bu karı lar-ılan kocalara na-meşru' iş işlerler. Bu 'azab ta'ifesi gayet mühmellikler eyler. Ahir bu İrıneni keşişleri varurlar, Uzun Hasan'a şikayet iderler kim: "Evvelki begümüz zamanında bunun gibi murdarlıklar bize vaki' olmayıdı; ve hem padişa humuz dahı za'if-idi. İmdi senüfı gibi 'azametlü padişah za manında karılaromuza ve kocalarumuza bunun gibi mühmel haller vaki' oldı." İli urdukdan sofua Hamza Beg kendü vila yetlerine geldi ve bu kıssanun [211b] üzerinebirniçe yıl geçdi.
Sultan Muhammed Han-ı Gazi Sinab'a vilayetine varup feth itdükden sonra vardı, Koylıhisar'un üzerine düşdi. Her tarafdan toplar kurdı. Birkaç top kim hisara tokındı, heman dem hisar halkınun 'aklı şaşdı. Hisarı teslim itdiler. Padişah emr itdi, hisarı zabt idüp içine kendünün kulların kodı.
SÜ'AL.- Diseler kim iy derviş! Bu 'azablar bunun gibi na-meşru' hareketi n'içün itdiler. Bu Al-i 'Osman leşkerine layık degül-idi.
509
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
CEVAB.- Bu Al-i 'Osmanufi leşkeri güruh gürı1hdur.
Ya'ni on iki sınıf leşkerdür. Her gürı1hı bir·kavme mahsus dur. Bu 'azab ta'ifesi hervilayetekimvarsalarbunlara yasak yokdur; anufiçün kimbunlar padişahufi 'ulufesi-y-ile varur lar. Her yire kim varsalar kendü padişahlarına hile ve bed bahtlıkidenkavmierikendü muradlarınca incidürler, takim Al-i 'Osman vardugı iklim padişaha muti' ve münkad olalar.
Nazm
Cihanda ne ola kim olmamışdur Yu kulak işidüp göz görmemişdür
Bu insan kim ider hayr u şerden Ne ola ol kim insan gelmemişdür
Yavuzı idenü hayvandan edna Diniidi ''bel adall" mı olmamışdur
Ve hem bil bu 'azab kim ne güruhdur Niçe aylar yüzini yumamışdur [212b], [140]
BAB [135]
Anı beyan ider kim Sultan Muhammed Han-ı Gazi Tarabuzon'a ne suret-ilen vardı ve hem ne vech-ile feth itdi.
Kaçankim Koylıhisar'ıfethidicekErzincan tarafına yörüdi, bu tarafdan Uzun Hasan dahı kendü anasını ve Çimişkezek Beg'i Şeyh Kürt Hasan'ı anasına koşup Sultan Muhammed Han'a göndürdi ilçilige. Bulgar tagı yanına kim vardılar, anda bulışdılar. Be-gayet yahşı armagan getürdi. Padişah dahı armaganların aldı. Be-gayet eyü ta'zimler itdi. Ve Uzun Hasan anası Sara Hatun'ı ana idindive KürtŞeyh Ha san'a baba didi. Bu ikisin alup Tarabuzon'a bile gitdt Bul gar tagına kim çıkdılar, Tarabuzon'a iner oldılar. [213a] Pa dişah ol tagufi ekserin piyade yörüdi.
El-hasıl-ı kelam, vardılar Tarabuzon üzerine indiler. Bu Uzun Hasan'un anasını bile alup indi. Döndi Sultan Mu hammed'e Sara Hatun, eydür: "Hey ogul! Bir Tarabuzon-
510
Çevriyazı: Hi'ıziı Meniıkıb u Teviırih-i Al-i Osman
çün bunca zahmetler niçün çekersin." didi. Padişah cevab virdi kim "Ana! Bu ben çekdügüm zahmetler din yolınadur kim yarın kıyamet güninde -amenna bihi ve tasaddakna hacil olanlardan olmayavuz. Zira bizüm elümüzde İslam kılıcı vardur ve ger biz bu zahmetleri ihtiyar itmesevüz bi ze gazi dimek layık olmaz." didi.
Hisarun üzerine kim indilerHatunTarabuzon'ıhünkardan dilek itdi kim: "Bu benüm gelinüme ta'allukdur." didi. Hün kar dahı bunlara hiç bir veeh-ilen [213b] cevab virmedi ta de nizden Sinab'dagı gemiler gelince. Hernan kim gemiler gelüp yitişdi, cenge başladılar. Kurudan ve denizden ceng olundı. Hisardan eman dilediler ve illa darb-ı dest-ile feth olundı.
Çünkim Tarabuzon alındı, şol kim padişaha layık nesne dür, anı padişah hazinesine getürdiler. Tekürini, beglerini ve niçe yarar adamlarını gemilere koydılar. Ve gaziler dahı vilayetinün niçe yirlerini urmışlar-ıdı, o gaziler dahı toyum almışlardı. Bu hisardan çıkan teberrüklerden Hasan Beg'ün anasına dahı hayli nesneler virdiler, anı ta'zim-ilen girü vi layetine göndürdiler.
Padişah evvelden kanun kim idegelmiş-idi her hisara, bu Tarabuzon'a [214a] dahı anun gibi itdiler. İçinde mescid ve medrese olundı. Ehl-i İslam evlerin sürüp getürdiler; bu ka firlerün hali kalan evlerini gelen Müsülmanlara milklige virdiler. Hisarı muhkem berkitdiler.
Andan padişah dahı gelüp Sonsa'ya [Sunısa] çıkdı. Kızıl Ahmed'e Rumili'nde tirnar virdi. Kastomanı vilayetini padi şahkendükullarınavirdi. KızılAhmeddestUrdiledihünkar dan: "Varayum Balı'dan evümi divşürüp hazır ideyin. Dev letlü hünkar gelince hünkar-ıla Rumili'ne bile geçeyüm." di di. DestUr virdiler. Balı'ya geldi. Hernan gün gicesile kaldı. Dünle Karamanyolınıeline aldı; sürdi, vardı, Karaman'açık dı. Karaman [214b] oglıharçlıkvirdi. Ammakendüyikabulit medi. Andan vardı, Uzun Hasan'a [141] gitdi. Anun yanında niçe zamanlar oldı, ta devr-i Sultan Bayezid gelince.
SÜ'AL.- Ya bu İsma'il Beg Rumili'ne geçmesine sebeb ne oldı?
CEVAB.- KızılAhmed kim kaçdı, padişahbum dahıkaça
511