AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

emini geldi, padişahun vezirile buluşdı. Elin öpdi, eyitdi: "İşde turur, biz de padişahun ve hisar da!" didi, "Esirleri­ yüz; her ne kim padişahun fermanıdur, biz ana muti'lerüz" didi. Hisarı teslim itdi.

Padişahun İslam sancagı hisara girdi. Hisarda nevbet-i sultani uruldı; ilam-ı kelimetullah kafidere 'arz olundı. Ke­ liselerini mescidler itdiler. Gitmege ihtiyarı olan kafirlere destUr virdi ve karar idüp turanını incitmediler. Kanun-ı saltanata layık ne-y-ise itdi.

Birkaç gün turdı, andan devlet-ile Akkerman'a teveccüh [268b] itdi. İflak leşkeri dahı kendü bam-y-ıla hizmete gel­ miş-idi. Padişah hazreti buyurdı, [169] önce yörütdiler; bir niçe gün susuzluk çekdiler. Yöridiler, Akkerman'un üzeri­ ne düşdiler ve anı dahı kurudan ve deryadan kuşatdılar. Ve illa bu Akkerman hisarınun mübalaga yarakları var-ımış, hisabm Allah'dan gayrı kimse bilmezmiş ve otuz yıl mikda­ rı var-ımış kim handagını kazarlar-ıdı ve baki esbabın dahı buna göre itmişler-idi. El-hasıl-ı kelam padişah emir itdi, ceng-i sultani olundı. Bi-nihaye cengler itdiler. Ahir, hisa­ run handagını padişahun kulları toldurdılar toprag-ılan. Şol kadar oldı kim, hisarı bunaltdılar. Aman diledi kafirler, hisarun [269aJ kapusın açdılar.

Padişahun İslam sancagı bu hisara dahı girdi. Nevbet-i İs­ lam-ı hani dahı uruldı. Padişah buyurdı, eminler şehre gir­ diler, hisardan çıkacak esirleri çıkardılar. Padişah lavu leş­ kerine niçelerini 'ata itdi ve niçelerin dahı İstanbol'a sürgün eyledi. Ve niçelerin de Eski Biga'ya, Anatolı'da, anda gön­ dürdi. Ve niçe keliselerin dahı mescidler itdiler ve ol sürgün olan kafirlerün hali kalan evlerini gazilere virdi. Ve Deşt'ün ham da hizmet-içün gelmiş-idi, anda bile-y-idi; anlara dahı hayli 'atalar itdi.

Bu Al-i 'Osman'un nesli kim gelür, biri birinden devletle­ ri ziyade olıgelmişdür. Ve delil bu kim ataları, dedeleri va­ rup alımadugı hisariarı [269bJ ve vilayetleri Hak te'ala girü ogullarına müyesser ider.

Ve Akkerman'a bir kadı nasb itdi. Ve hutbe-yi İslam anda dahı okundı. Ve anda da cum'a namazı kılındı. Sultan Ba-

552

Çevriyazı: Hilzii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

yezid Han adına, bu iki şehirlerde bile hutbe okundı. Bu fet­ hün tarihi hicretün sekiz yüz seksen* tokuzında vaki' olun­ dı. Sultan Bayezid Han Gazi elinden kim ol Sultan Muham­ med-i Gazi oglıdur.

Nazm

Fethi şahun olmsun dayim 'Ömri uzun devleti kayim

Şah pir görsün ogullarını müdarn Bu du'adur o tertib dayim

Sen kabul it du'arnı ya Allah Nezrüm olsun olam bir ay sayim [169]

Aşıki yaz menakıbını hanun Dimesünler sana gafil ü nadim

Kim okursa bu tarihi bir dem Gönline girmesün anun hiç gam

Bu menakıbun temaınınun tarihi hicretün sekiz yüz tok­ sanında Receb ayınun yigirmi altıncı güninde yikşenbih gü­ ni ternam olundı.

BAB [1 70] [162]

Anı beyan ider kim bu Adana, Tarsus, Sis, Misis, Külek, Valnakşan [Alnakşan ?] kimleründi ve kim feth itdi

ve Mısırlu bunlara ne sebebden hükm itdi, anı bildürür.

'Osman Gazi'nün dedesi Süleyman Şah Gazi Rum'a gelüp Ca'ber kal'ası öninde ne kazıyye oldugını işitdünüz kim gö­ çer evler etrafa tagıldılardı. Üçok'un oglı Yüregir ve Kusun Varsak ve Kara 'İsa ve Üzer ve Gündüz ve Kuş Temür ve bu altı kişi güçlerilen geldiler; bu Çukurova[ya] kim ol mezkur olan şehirler bu ovadadur, ve hem o kal'alar bu vilayetün

* Yazmada sehven "sekiz yüz toksan tokuz" yazılmış, fakat kenarda "(toksan) seksen olmalıdır" notuyla doğrusu verilmiştir.

553

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

taglarındadur. Yüregir baş oldı, bunlara geldiler, Misis aldı­ lar, Adana'yı almadılar. Tarsus'ı aldılar. Ve bu şehrün kafir­ Ieri İrmenidi. Ermeni'den bunlar 'ahd-ilen aldılar. Yüregir öldi, oglı Ramazan kaldı. Ramazan Kusun'a Eseriefi [Eser­ kef'i ?] kışla virdi. Ve Külek'de Tekürbeli'ni yayla virdi. Ve Kara 'İsa'ya Millen'i kışla verdi. Vennakş'ı dahı ve Bermü­ dek'i yayla virdi. Ve Kuş Temür'a Tarsus'ı kışla virdi. Ve Bulgar Tagı'nı yayla virdi. Ve Üzer'e Payaz'ı ve İskendern'i kışla virdi. Çön [Çon, Çöz ?] tagını yayla virdi. Ve Gün­ düz'e Misis'i kışla virdi. Sis tagını yayla virdi. Ramazan kendü Adana'yı taht idindi. Ve bu baki olar buna tabi' aldı­ lar. Yaylaların yayladılar, kışlaların kışladılar. Nice yıllar Ata Kusun Varsak yaylada Külek kal'asın kendüye tapdur­ dı, kafirin içinden çıkartdı. Ve Kara 'İsa dahı Alnakşan'ı tapdurdı, kafirin çıkarmadı. Ve Ramazan Misis'i tapdurdı, kafirin kal'adan çıkarmadı. Ramazan öldi; oglı İbrahim kal­ dı ve bir nice oglı bile.

El-hasıl-ı kelam, bu mezkur begler öldiler; çok ogulları kaldı. El-hasıl her birinün oglı yirli yirinde baş çekdi, otur­ dı. Başlu başına beglik itdiler; ta Mısır'da Sultan Şeyhi sul­ tan ölince. O kim sultan öldi, Üzer[ün] bir oglı kardaşların­ dan kaçdı. Haleb'e vardı. Mısır sultanına habar göndürdiler kim Üzeroglı Davud karındaşları arasından kaçdı, Haleb'e geldi. Ol eydür kim: "Sultan himmet itsün, Üzer ilini sulta­ na alıvireyin." dir. Sultan Haleb nayibine emr itdi, 'azim leşker cem' itdiler. Davud'la vardılar, Üzer vilayetini feth it­ diler. Anı Davud'a virdiler. Üzerili Mısırlu ilinde oldı. Vila­ yet-i Üzer'i bir niçe bölük böldiler; sübaşılık, sübaşılık Üzer oglanlarınunbakisine bahş itdiler. Andan sonra Gündüzog­ lı'na il virdiler. Gündüz oglanlarından bir kaçı kaçdı, Mısr'a vardı. Ayası kal'asını Mısr'a virdiler. Mısır kul kodı, bender idindi. Andan sonra Ramazanluya il virdiler. Ramazanlu­ dan İbrahim Beg kaçdı, Mısr'a vardı. Mısırlu ana leşker koş­ dı. Geldi, Adana'yı aldı. Kardaşiarını kodı. Sis'i, kal'asın Mısırluya virdi. Mısırlu kal'aya kul kodı. Kuş Temüroglı Tarsus'ı Mısırluya virdi. Mısırlu dahı ol evvelki beg oglan­ larınun tiz tiz birin 'azl eyledi, birine beglik virdi rüşvet-

554

Çevriyazı: Hiizii Meniikıb u Teviirilı-i Al-i Osman

ilen. Bu rüşvet [1 71] sebebiyle begleri yohsul oldı ve vilayet­ leri harab oldı. Ahir Külek'i de kula virdiler.

BAB [163]

Anı beyan ider kim bu şimdiki fethe sebeb ne oldı, anı bildürür.

Bu Çukurova'yı Mısırlu zulm-ılan harab eylemişdi. Nagah sultanü'l-mücahidin Sultan Bayezid Han kim vilayet-i Ka­ raman feth itdi, ol vi1<1yetüfi za'lflerinüfi feryadı bu gazi pa­ dişahufi mübarek sem'ine yitişdi. Padişah dahı merhamet sayesini diledi kim ol vilayetüfi za'lflerine göndüre.

Nazm

Çü lem'a göndürür güneş cihana Veli bir lem'adur olur nişane

Tele'le' nundur tutar cihanı Olupdur şimdi asan 'ayane

Bu hanufi eli garba şarka irdi 'Aşiki başla defter ü beyana

Padişah bir kulına emr itdi kim var ol mazlumları o zalim­ lerden halas it. Kul dahı ol emre imtisal idüp Nigde'den hü­ cum idüp Adana üstine indi. Ve o zalimler cemi'i tagılup kaçdılar. Ve o mazlumlar hanufi kulına istikbal itdiler. Ada­ na'dan ve Külek kal'asma gelince ve Alnakşan kal'asın hal­ kı bile ve Millen kal'ası halkı ve Tarsus'un a'yanları padişa­ hufi kulına istikbal itdiler ve kal'aların teslim itdiler. Padi­ şahufi 'alemi sayesine baş kodılar ve Kuş Temürlu ve Ku­ sunlu ve Kara 'İsalu padişahufi kulına münkad oldılar.

Nazm

Zalimden halas itdi mazlumı han

Du'alar itdi cümle ehl-i iman

Bu hanufi hükm-i 'İsa-nefesin bil

Bu iklim ölmiş-idi buldılar can

555

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Mısıdu rüşvet-ilen yıkdı iller

Bu han bedl-ile komaz zerre viran

Mısır Çerkesi hükmi mensuh oldı Bu gazi hanun oldı hükmi devran

Bayezid Han devri neye benzer Nebiler içre san geldi Süleyman

Zamanun divleri hep mahbus oldı Selatinler bu handan ister aman [1721

Okunsun hutbesi Ka'be'de ya Rab Bu kanuna düzülsün tertib erkan

'Aşıkinün du'ası hana her dem Ola 'ömri uzun çok süre devran

Bu fethün tarihi hicretün sekiz yüz toksanında cemazi­ ye'I-ula ayınun gurresinde vaki' olundı; Sultan Bayezid Han'un bir kulı Karagöz elinden.

BAB [164]

Anı beyan ider kim Rumili beglerbegisi 'Ali Beg Karabogdan vilayetine gaza itmege sebeb ne oldı ve hem o vilayete kim vardı ve ne suret-ile vardı ve ol vilayetde ne'yledi.

Sultanü'l-mücahidin Sultan Bayezid Han-ı Gazi kim vila­ yet-i Kili'yi ve Akkerman'ı feth itdükden sonra ve ol vilaye­ tün ba'zı münafık kafideri gönülden ita'at itmemişlerdi. Karabogdanoglı'na habar göndürdiler kim: "Tedarük it kim hisarı ogudayalum." didiler. Karabogdanoglı dahı nerdü­ banlar düzdürdi, leşker cem' itdi, gemilerini toldurdı. Gice­ y-ilen su tarafından hisarun dibine geldi ve ol kafider dahı hazır muntazıdardı. Hisar bekleyen gazileri ol münafık ka­ fider na-bedid itdiler.

El-hasıl-ı kelam, hisara gice-y-ilen nerdübanlar urdılar. Ba'zı gaziler mütenebbih olup sakit oldılar, ta kim kafider

556

Çevriyazı: Hfıza Menfıkıb u Tevarih-i Al-i Osman

hisara çıkdı. Gaziler dahı Allahu ekber didi. Kafidere kılıç urdılar; ta sabaha degin kırdılar. Karabogdanoglı başını zor kurtardı. Ve hem bile gelen kafiderüfi niçesin diri tutdılar, padişah hazretine göndürdiler. Padişah dahı saltanatma ne layıksa anı eyledi.

Nazm

Hllesi kafire gör ne idiser

Yıkılup evleri ilden gidiser

Ogul ve kız u maldan ayrılısar

Ne getürdi başına ekseri ser

Ahir han bir kulına emr itdi kim: "Var ol kafirün memle­ ketine gir ve feth it kim hisadaruma ol gice-y-ile gelmiş ogurlamaga. Sen afta gündüz aşikare var ve hem ol kafiden bulışmaga cehd it. Allah 'inayet iderse anufila haklaş ve hakkından gel. Ve eger ol kafire bulışmayacak olursafi vila­ yetlerini yık ve yak, harab eyle ve adamların esir it." Kul pa­ dişahufi emrine imtisal idüp gitmege niyyet eyledi.

Nazm

Heman-dem kim 'Ali kuşandı yarak Bilinde zülfekar bindügi burak [173]

'İnayet-i Hak anunlan mu'indür Resul mu'cizi hem anufi-çün çırak

Veliler hazır aldılar du'aya İdindi 'Ali göfiüllere turak

Yörütdi himmetilen gazi sultan Dimez menziline yakın ya ırak

Gazaya gitdi bu himmet eri gör T'ımarı Şam gerekdür yahud 'Irak

Heman-dem 'Ali Beg "Niyyet-i gaza" diyüp yörüdi; Tuna suyınu geçdi, Eflak vilayetine girdi. Eflakufi begleri ve sİpa­ hileri cem' olup ita'at-ılan geldiler, ['Ali Beg] bile yörüdiler.

557

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Şa'ban ayınun yigirmi beşinci güni Bagdan'un vilayetine girdiler. Bagdan'un niçe begleri muti' ve münkad aldılar ve illa Karabogdanoglı belürsiz aldı bilinmez. Niçe günler tag­ larını ve derelerini ve salıralarını aramadık yirler komadı­ lar. Hiç Karabogdanoglı'nun asan belürmedi.

Ahirü'l-emr anun leşkerinden bir kafir ele girdi. Ana sar­ dılar: "Bogdanoglı kanı ve nireye gitdi ve kandadur." didi­ ler. Ol eyitdi kim: "Kaçdı, Lih vilayetine gitdi." didi. Begler­ begi dahı gazi yoldaşlara emr itdi kim: "Vilayetini urun. Ga­ ziler dahı etrafa segirdimler itdiler. Ve her tarafdan mübala­ ga toyumluklar olundı; altundan, gümişden ve gayrı ecnas­ dan kumaşlardan ve mahbub ve mahbubelerden, nihayetsiz gazilere hclsıl aldı. Ve dört ayaklu tavariarı sürmege hôd be­ genmezler-idi; anunçün kim beha az getürür dirlerdi. Ve beglerbegi dahı Bagdan'un tahtını yakdı ve yıkdı ve köşkle­ rini ve seraylarını harab etdi. Ve dahı niçe pare şehirlerini ve köylerini bile yıkdı ve yakdı; gazileri toyum itdi. Ve ahir yüz aklıgıyla padişahun hizmetine müteveccih aldı.

SÜ'AL.- Bu Karabogdanoglı ne hallü kafirdür kim bu haller anun vilayetine ve başına geldi?

CEVAB.- Nazm-ıla:

Kıralın Üngürüz'ün [Engürüz] basmış-ıdı Süleyman Beg yayını yasmış-ıdı

Ve hem İflak da korkutmış-ıdı Niçe kerre ilin ürkütmiş-idi

Dahı Sultan Muhammed-ilen turışdı Kırıldı leşkeri eyü urışdı

Özi başın halas eyledi yagıdan

Bu kafirdür niçe leşker tagıdan [1 74]

Bayezid han heybeti anı kaçurdı Anı Lih banun iline göçürdi

'Aşıki yaz bu hanun şevketini Kulı 'Ali'de olan himmetini

Bu hanun himmeti her kulına var Veli bu kul idinmiş himmeti yar

558

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarlh-i Al-i Osman

Karaman'da odur Varsagı kıran Vidin'den Üngürüz'e kılıç uran

Üçinci mansıbda feth-i devlet Ziyade oldı Hakdan fazl-ı ni'met

Niçe yüz bin kulı var devlet issi Veli şimdi 'Ali'nün a'la desti

Bu gazanun tarihi hicretün sekiz yüz toksanında vaki' olundı; Sultan Bayezid Han kulı 'Ali Beg'ün elinden.

BAB [165]

Asar-ı haslet-i Sultan Bayezfd Han-ı Gazi

Amasiyye'de bir 'ali medrese ve bir 'imaret yapdı. 'Osman­ cık'da Kızılca Irmak suyınun üzerine bir 'ali köpri yapdı ve bir 'imaret dahı Tokat'da yapdı. Ve Edrene'de bir 'ali med­ rese ve bir 'ali 'imaret ve bir tirnarhane ve Tunca suyınun üzerine bir 'ali köpri dahı yapdı. Ve hem vilayetde 'adl ü dad ve bedl ü ihsan ve keremmemlu olundı. Ve hem ol Rum vezir bozdugı teşrifleri girü kanun-ı 'Osmani üzerine mu­ karrer itdi ma'az'-ziyade, gelen fakir gani olup gider oldı. Ve ol nesli bühtan vezir kim vakıfları ve mülkleri kim bozmış­ ıdı, gine sahibierine mukarrer itdi. Ve bu saltanatlin ve şev­ ketün sayesi devleti rub'-ı meskunı memlu itdi. Etrafdan devlet sayesine padişahlardan ilçiler gelmege başladı. Ve Üngürüz padişahından iki ilçi geldi ve Lih vilayeti padişa­ hından ilçi geldi. Ve İflak padişahından ve Firenk padişahın­ dan ve Tatar'un hanından ilçi geldi. Ve Çerkes beglerinden geldi ve Mısır sultanından ve Hindustan padişahından ilçi geldi. Ve bunlarun cemi'isi padişahun huzurına bir vakitde geldiler. Sultan Bayezid Han'un in'amlarını ve ihsanlarını alup tahtı ayagını ziyaret idüp vatanlu vatanıarına gitdiler.

Nazın

Cihana Hak halife itdi ham

Kemer-beste kulı şahan-ı cihanı

559

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Hilafet tahtı üzre han-ı guzat Münevver idici milk-i imanı [175]

Muhammed Han oglı Bayezid Han Giderdi dünyeden şekk ü gürnam

'Arab hem 'Acem ve Hind ü Bulgar Muti'idür bu mahluk bu zamanı

Diniidi dürlü diller 'alem içre 'Aşıki'dür menakıb tercümanı

BAB [166]

Anı beyan ider kim bu Al-i 'Osman'ufi 'atebe-i 'aliyede olan vezfrlerinüfi adlarını ve asarlarını beyan ider.

Evvel Hayreddin Paşa kim ol Orhan zamanında Bilecik ka­ dısı-y-dı.Ve Akyaya'yı Orhan Gazi afta yazdurdı. Ve ol za­ manda yaya olmag-ıçün eyü atlar peşkeş iderlerdi, bizi ya­ ya yazuft, diyü. Ahir İznik kadısı oldı. Gazi Hünkar karın­ daşı Süleyman Paşa kim Allah rahmetine vardı, Gazi Hün­ kar Rumili'ne geçmege niyyet itdi; Hayreddin kadı-'asker idindi. Aldı Rumili'ne bile gitdi. Bu yiftiçeriyi dahı Hayred­ din bünyad itdi. Kaza-'askerlikden vezir olundı, Hayred­ din Paşa didiler. Ve hem padişahı dayim hayra delalet iderdi. Fakire, ganiye ve ehl-i 'ilme AI-i 'Osman kapusında teşrifi ol bünyad itdi. Ahir İznik'de bir cami' ve bir 'imaret yapdı. Allah rahmetine vardı.

Üç oglı kaldı; biri 'Ali Paşa [biri İbrahlm Paşa] ve biri dahı İlyas Paşa. 'Ali Paşa Bayezid Hünkar'a kadı-'asker oldı ve ve­ zir dahı oldı. Asan; şimdi kadılar kim resm alurlar, anun bün­ yadıdur. Tafsilin yukaru babda dimişdüm. Ve hem Bursa'da bir 'imaret yapdı. Allah rahmetine vardı. Ve hem 'Ali Paşa Emir Süleymana dahı vezir olmışdı. Ve kanndaşı İbrahim Pa­ şa Sultan-ı Muhammed Amasiyye'de iken kadı-'asker almış­ dı. Bursa'ya gelicek vezir oldı. Ve hem ol dahı kanndaşı ve atası kantim üzre yörüdi. Andan sonra Sultan Murad'a dahı

560

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

vezir oldı. İznik'de bir 'imaret yapdı; Allah rahmetine vardı. Ve anun oglı Halil Paşa Sultan Murad'a vezir dahı oldı.

Ve Sultan Murad Han oglı Sultan Muhammed Han-ı Ga­ zi'ye dahı vezir oldı. Ahir İznik'de bir 'imaret yapdı ve Bur­ sa'da Emir Seyyid'de bir müsafir-hane yapdı. Ve ahir maz­ lum şehid oldı, Allah rahmetine vardı. Ve hem bunun iki oglı kadı-'asker aldılar kim biri Süleyman Çelebi ve biri İb­ rahim Çelebi.

Asarı-ı Hasan Çelebi: Bursa'da bir karvan-saray yapdı. Hasılınun yarısını Medine-i Resul'e vakf itdi.

Asar-ı Bayezid Paşa: Amasiyye'de bir 'imaret yapdı. Bur­ sa'da bir medrese yapdı. Allah rahmetine vardı.

Asar-ı Hacı Halil Paşa: Tamac'da bir zaviye, Gümiş'de bir medrese yapdı. Allah rahmetine vardı.

Asar-ı Karaca Paşa: Yemşehir nevahisinde bir zaviye yapdı. Asar-ı Hacı 'İvaz Paşa: Al-i 'Osman kapusında paşalar si­ niler-ile şölen çekrnek andan gördiler. [176] Ve hem gayr-ı iklimden ehl-i hünerler ve üstadlar Rum'a o getürmişdür. Ve hem Kazova'da bir medrese ve bir zaviye ve Bursa'da bir mescid ve bir medrese yapdı. Ve cümle-i vakfından Ka'betullah fakirlerine meblag akça ta'yin itdi. Ve her yılda

göndürürler.

Asar-ı Muhammed Aga: 'Osmancık'da bir 'imaret yapdı. Asar-ı Fazlullah Paşa: Edrene'de darü's-siyade yapdı,

seyyidlere mahsus.

Asar-ı Saruca Paşa: Gelibolı'da bir 'imaret yapdı.

Asar-ı İshak Paşa: Eynegöl'de bir 'imaret ve bir medrese yapdı. İstanbol'da bir mescid ve Selanik'de bi cum'a mesci­ di yapdı.

Asar-ı Kula Şahin: Filibe'de bir 'imaret ve bir medrese yapdı.

Tuturmezikoglı Kasım Paşa: Edrene'de bir sôfi-hane ve Karahisar'da bir cum'a mescidi yapdı.

Asar-ı Zaganos Paşa: Balıkesir'de bir 'imaret ve bir med­ rese yapdı.

Asar-ı Kemal Paşa: İstanbol'da ölicek üstine bir kubbe yapdılar.

561