AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [125]

Anı beyan ider kim Niköpri

ne suret-ilen feth olundı ve hem kimün elinde-y-idi.

Vılkoglı [187bJ dispot elinde-y-idi. Despot ölicek İshak Beg oglı İsa Beg habar göndürdi. Padişah dahı İsa Beg'e eydür: "Laz vilayetini girü ehl-i İslam itmek dilerin kim eger Hak te'ala virürse. İmdi sen ol vilayetün kadimisin. Ana ne su­ ret-ilen varmak gerekdür; anı bana bildür."didi. İsa Beg da­ hı cevap göndürdi kim: "Devletlü sultanum! Fursatundur, her ne vech-ile gelürsenüz gelün." didi.

Heman-dem padişah İslam leşkerin cem' itdi; niyyet-i ga­ za, didi ve yörüdi. Üsküp'den berü Kara Tonlu tagından vardı, öte yüze aşdı. İsa Beg dahı anda gelüp hünkar-ıla buluşdı. Andan padişah İsa Beg'e göndürdi kim: "Var bu hisarı emn ü eman-ıla dile görelüm ne dirler." İsa Beg dahı vardı [188aJ hisarı dizdanndan diledi. Dizdar eydür: "İsa Beg bizüm dinimüzde padişahına hayin olmak yokdur." dir. İsa Beg eydür: "Hey ebleh! Padişahun hôd öldi." didi. "Ya siz şimdi kime padişah dirsiz?" didi. Cevab-ı dizdar eydür: "Bosna kralınun 'avratı despotufi kızıdur ve ol kız bizüm padişahumuzdur." didi. İsa Beg eydür: "Hey bre ahmak kafirler! Hiç bilür misiz, bu gelen Sultan Muham­ med Han-ı Gazi'dür. İstanbol'ı görmedünüzse bari işitme­ düfiüz mi kim ne'yledi? Neyi gerekse söylersiz." didi. Diz­ dar eydür: "Hele gelsün görelüm." didi. Andan sonra dev­ let-ilen padişah dahı gelüp hisarun üzerine kondı. Hernan cenge başladılar. [188b] Bişinci günde hisar feth olundı. Vıl­ koglı'nun mübalaga gümişin buldılar hisarda. Padişahun hazinesine getürdiler. Hisara Müsülmanlar kadılar ve bu hisarufi kafirlerinün i'timad itdüklerin de yirinde kadılar ve i'timad itmediklerin hisarda mesalih ne vech-ile olursa gördiler, kayd itdiler.

Andan Tirebçe hisarına vardılar. Heman-dem vardukları gibi taş hisarı feth olundı. Anda dahı mübalaga mal buldı­ lar. Alup padişahun hazinesine getürdiler. Amma ol hisa­ rufi kulesi bir nice gün ceng itdi. Ahir bir gün anı dahı feth

492

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

itdiler, Hakk'ufi 'avnilen. Ol kadar mal buldılar ol hisarda dahı haddin ve hisabm Allah bilür ancak.

Ve andan öte bir hisarcuk dahı [189a] vardı. Afia Evrene­ zoglı İsa Beg'i göndürdiler. Ol aradan Evrenezoglı İsa Beg varmadın kafider hisarı oda yakmışlar, kendüleri kaçup gitmişler, hisar boş kalmış.

Hünkar kim İsa Beg'i göndürdi, kendü İzbeçen'den Köso­ va'da Gazi Hünkar şehid oldugı yurda geldi. Ol bunda çok 'atalar itdi ve ni'metler bişürtdi, anun ruhi-çün ve gaziler ruhiyçün yinildi ve du'alar olundı.

Nazm

Bu han kim fazl-ı Hak yoldaş idindi

Kamu halk bil anı kim baş idindi

Bu hana düşman olan 'alem içre

Bela vü zehr-ü man aş idindi [189b]

Bu hanufi nesiine kim du'a itmez

Başına bil külahın taş idindi

Se'adet tacın urdı Hak bu hana

Zuhur-ı hikmete nakkaş idindi

Aşık! yaz menakıbını bu hanun

Ki berr ü bahri cümle bahş idindi

Ve bu fethüfi tarihi hicretüfi sekiz yüz elli sekizinde vaki' olundı; Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde kim ol Sultan Murad Han-ı Gazi oglıdur.

BAB [128] [126]

Beyan ider kim Sultan Muhammed Han-ı Gazi Biligrad'a düşdi ve anda n'eyledi

ve ahir n'oldı, anı bildürür.

Sultan Muhammed Han-ı Gazi leşker-i islamı cem' [190a] it­ di; "Niyyet-i gaza" diyü Biligrad'a yörüdi ve Tuna suyına dahı gemiler yörütdi. İstanbol'dan bozdurdugı bakır ah ve-

493

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

dalu [vidalı ?] haçı ve dahı çanlarını kim bozmışdı, toplar dökdürdi, Biligrad'a iletdi. Ol topları kurdılar ve atdılar, cen­ ge başladılar. Tayı Karaca ROmili beglerbegisi-di, hünkara eydür: "Devletlü sultanurul Ben kuluna destUr vir, Tuna'yı öte geçeyüm." dir. "Hisarun karşusında oturayum." dir.

Bu tedbire Rumili'nün cemi' begleri razı olmadılar; anun­

çün kim eger Biligrad feth olmacak olursa bize çift sürmek lazım gelür." didiler. "Zira gayrı yirde düşmanumuz kal­ maz." didiler. "Ve bu hisarı alup bir avuç kafiri tagıdacak [190b] olursavuz halümüz n'olur" didiler, hileler itdiler.

El-hasıl-ı kelam Biligrad'ı almaga beglerün himmeti, safa­ ları olunmadı. Nagah bir gün gördiler kim Karaca geçmek istedügi yire mübalaga küffar leşkeri çekdi, Yanko mel'un önlerince gelüp kondı ve su yüzinden mübalaga gemiler dahı getürdiler. Bu kez ceng dahı ziyade olınmaga başladı tarafeyinden.

Nagah bir gün Karaca Beg meterisde hisara top atdurıyo­ rurken kendülerün meterisi tahtasına hisardan bir pırankı gelüp tokındı. Meteris tahtası düşdi, Karaca Beg'e tokındı,

şehid aldı.

Gemiler de bu tarafda su yüzinden ceng idederdi. Nagah gemilerün dahı bir niçesi"helak aldı. Hünkar eydür: "Hey gazilerı Yörimek gerek!" diyü yöriyiş itdiler. Hünkarun kendü [191a] kulları yöridi. Rumililü hayin olup yörimedi­ ler. Kul hisara kuyuldı. Kafider gördi kim yöriyiş bu taraf­ dandur, cemi' küffar kulun üzerine yöridiler. Kulları girü kıçına döndürdiler ve niçelerini şehid itdiler. Padişah dahı at arkasına geldi. Eydür: "Hey gaziler! Dahı ne turalum ve ne'ylersiz." diyüben hernan küffar üzerine yöridi. Garib yi­ gitler padişah-ıla bile depdiler, küffarun ardını girü hisara kaydılar ve mübalaga kafider kırdılar. Ve ol def'ada gayet 'azim ceng olundı. Ve hisarun alınmamasına Rumili'nün hi­ yaneti zahir aldı. Padişah ol aradan göçdi, devlet-ilen girü vilayetine teveccüh itdi.

494

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

Nazm [191 b]

İki leşker dürişüp olsa 'arbe Kimine kılıç irer kimine harbe

Kimi kaçar anı kovar bulınmaz Er olan karşu varur oka darba

Gaziler togrı olur din yolında Salalar din kılıcın şarka garba

Ve bu gazanı1n tarihi hicretün sekiz yüz almış birinde va­ ki' olundı. Ve bu tarihde iki 'azim kuyruklu yılduzlar togdı; birisi garbda ve birisi şarkda vaki' oldı.

BAB [129] [1 27]

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed Han-ı Gazi kim ogullarını ne suret-ilen sünnet itdi;

biri Bayezid Han'dur ve biri Mustafa [192a] Çelebi'dür, ve hem ol dügün kanda olundı.

Sultan Bayezid Amasiyye'de olurdı; anı dahı getürdi. Ve Mustafa Çelebi Ma'nisa'da olurdı; anı dahı getürdi. Bunla­ run cemi'isi Edrene'ye geldiler. Dügüne bünyad uruldı. Et­ rafa okuyıcılar gönderildi ve cemi'i sancak begleri geldiler ve her şehrün uluları ve a'yanları geldiler, Edrene'nün ne­ vahisine toldılar ve bir nice günlük yollar leşker oldı dügü­ ne gelenlerden. Desilir oldı, padişahun atakların ve hayme­ lerin Ada'ya kurdılar. Padişah dahı devlet-ilen Ada'ya geç­ di, otagında oturdı.

Habar oldı, her tarafun halkı tayife tayife vaktulu [vakıtlu] vaktı-y-ıla geldiler. Evvel 'ulema-i vilayet da'vet olundı. Pa­ dişah dahı devlet-ile serir-i [192b] -Sultan Muhammed [?]­ saltanata geçüp oturdı. Sag tarafına Mevlana Fahreddin Fa­ zıl oturdı ve sol tarafına Mevlana Tusi Filzıl oturdı ve padi­ şahun mukabelesinde Mevlana Şükrullah-ı Fazıl oturdı. Emr alındı; huffaz Kelam-ı Medd-i Rabhani okudılar. Bu oturan 'ulema bu okunan ayetlerün tefsirlerin itdiler. İlmi

495

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

sohbetler olundı. Andan sonra destur olundı hôş-hanlara; latif ve garra medihler ve gazeller okundı. Padişaha layık sohbetler olundı. Ve andan sonra destUr oldı; somatlar çe­ kildi, ni'metler iftar olundı. Ta'amdan sonra gine hôş-han­ lar okudılar. Andan sonra Kuran okundı. [193a] Ve 'akabin­ ce şeker aletlerin getürdiler, her ehl-i 'ilmün önine sini ko­ dılar. Bu 'ulemanun hıdmetkarları fatalar toldurdılar. Fakir dahı bir fota toldurup hidmetkaruma virdüm. Andan sonra padişah bu 'azizlere ihsanlar ve hil'atler buyurdı. Niçeler fakir geldi gani gitdi bu padişahun eyyam-ı devletinde ve nizam-ı saltanatında.

Nazın

Bu dem kim şah ogulları sünnet itdi

Fazıllar 'izzet-ile geldi gitdi

Yinildi dürlü ni'met lezzet-ile

Gıda-yı ruhaniler 'akla gitdi

O dernde A.şıki çok şekker aldı [193b]

Niçe kadı şeker hammalı oldı

Ve ikincisi gün fukara ta'ifesi da'vet olundı, anlara dahı ta'zimler oldı. [130] Padişahun 'ataları hallü halince bunlara dahı yitişdi ve bunlara dahı işaret olundı; kanun-ı fukara üzerine edebierin gösterdiler padişaha. Bunlar dahı be-ga­ yet hôş geldi.

Ve üçünci gün ümera-yı vilayet da'vet olundı. Ve hem bunlara dahı kanun-ı padişahane niçe günler sohbetler ve 'işret olundı. Bir niçe günlük yirler yarar atlar yarag idüp segirtdiler, mübalaga ögdüller virdiler. El-hasıl-ı kelam bu segirden atlardan hiç biri mahrum komadılar.

Anufiçün kim her padişah bir cem'iyyet kim ider kendüye layıgına gösterınek-içün ider kim kendü 'azameti şevketini [194a] göreler. Ve bu padişah dahı 'azametini ternam gösterdi.

Dügün iden görinür mikdarından

Ki mahabbet ire sevdük yarinden

496

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

Görürler şadide dost biri birin Ki ne harç alısar dünya vanndan

Şular kim hisset-ile dügün itdi Habardar olmadı namus 'arından

'Aşıki bu dügün kim han idüpdür Niçeler geldi hem Bagdad şanndan

Ve bu mübarek dügünüfi tarihi hicretüfi sekiz yüz altmış birinde vaki' olundı; Edrene'de, Meriç suyınufi arasında, Ada'da.

BAB [128]

Beyan ider kim Sultan Muhammed Han-ı Gazi Mora vilayetine [194b] ne suret-ile vardı

ve hem anda n'eyledi ve nice feth olundı.

Meger bir gün Sirez'den bir kişi Ballubatra'ya [Balyabadra­ Patros] varmış; görse kim bir niçe Müsülmanlar 'avratını ol kafider kullanurlar ve illa be-gayet zecr iderler. Mahfice bu kişi sorar bu 'avratlara kim: "Hey biçareler! Bu din 'asileri­ nüfi vilayetine ne suret-ile düşdüfiüz kim bu kafidere böyle hidmet idersiz." dimiş. Bu 'avratlar aglaşuban eyitmişler: "Hey kişi hernan bizi sanma. Nice bizüm gibi biçareler dahı esir olmışdur." dimişler. "Ve bizüm halüroüzi Allah bilür. Andan gayrı kimsene bilmez." dimişler ve dahı aglamışlar.

Ol aradan ol kişi togrı Edrene'ye gelüp padişaha buluşdı. Ve ol gördügi Müsülman 'avratlarınufi hallarını bildürdi. Ve o gah gördügi gibi aslı-y-ıla [195aJ habar virdi. Padişah bu ha­ barı işidicek gayret-i İslam galebe itdi. Cemi'i 'asker-i islamı cem' itdi. "Niyyet-i gaza", diyüp Mora vilayetine yörüdi. Togrı körfeze vardı, feth itdi. Ve her hisarufi kim üzerine vardı Hak te'ala anı bu Sultan Muhammed-i Gazi'ye müyes­ ser itdi. Ve ol vilayet-i Mora ternam feth olundı ve cemi'i hi­ sarlarınufi [131] malını ve esirini aldı, tasarruf itdi ve gazileri­ nüfi cemi'isini gani itdi. Ahir andan Üsküb'e teveccüh itdi.

497

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Amma padişah kim Mora'ya teveccüh itdügi eyyamlarda

Mahmud Paşa'yı dahı Laz vilayetinün bakisin feth itmege göndürmiş-idi. Mahmud Paşa dahı yörüdi, Gügercinlik hi­ sarını ve Sava'yi [Ressava] [195b] ve Görüce'yi [Kuruca] ve Biran'ı [Branikvac] vebir nice hisariarı dahıbile aldı. Ol viia­ yeti ternam feth itdi. Ve Biligrafun üzerindeki havale'yi kim Sultan Murad yapdurmış-ıdı, anı Mahmud Paşa meremmet idüp muhkem itdi. Ve andan yörüdi, Yillüyurd'a vardı. An­ dan yörüdi. Mahmud Paşa dahi Üsküb'e vardı. Anda hünkar-ıla buluşdı. Anda dilediler kim 'asker-i mansura destUr vireler. Mahmud Paşa eyitdi kim: "Devletlü sultanum! Üngürüzka­ firinün cem'iyyeti vardur, dirler. Bu tarafa togruldı gelür." dirler. Bunlar bu tedarükde-y-iken habar geldi kim: " Bilgı­ rafdan Üngürüz mübalaga leşker-ile geçeyorur." didiler.

Bu habarı işidicek Anatalı 'askerine sancak sancak ziyade harçlıklar [196a] virdi. Emr olundı kim leşker-i İslam dalu Po­ lava'ya çıkalar ve hem ba'zı leşker varup göreler kim küffar kankı tarafa deprenür. Padişah dahı hazır ve müheyya aldı kim göçe-y-idi. Habar geldi padişaha kim: "Uşda küffar leş­ keri geldi." didiler; ve illa Hakkun 'inayetinde Tahtalı'da hayli gaziler hazır bulundılar. Küffar bu gazilerden gafildi. Tahtalı'ya kafir segirdim itdi kim şehrini yagma ideler. Küf­ far leşkeri etrafa yagmaya tagıldı ve perakende aldı. Heman­ dem gaziler dahı Allah'a sıgınup tekbir getürdiler. Bu katir­ lerün ulu sancagı üzerine hücum itdiler. Kafir leşkeri gördi­ lerkimbunda ehl-i İslamleşkerivar-ımış, savaşmak[196b] ka­ yısı kalmadı. Küffar leşkeri sındı Hak Teala 'inayetinde, Al­ lahu ekber! Dahı gaziler mübalaga kafirler kırdılar, bir niçe ulu banlar dahı tutdılar. hünkara ulak geldi kim küffar sındı ve 'akabincebiriki günden sonra küffarunsancaklarınve an­ da tutılan banları getürdiler. Ve ol küffar leşkerinden sehel kafir kurtuldı. Ekseri leşker-i islama destUr virdiler.

Ve hem ol zamanda re'ayadan çift akçasın yigirmi iki alu­ nırdı, ol seferde uzak olmagın emr itdi padişah sipahiye, otuz ikişer alun, didi. Bu şimdiki otuz ikişer alınan akça ol zamanda bünyaz olundı.

Fakir dahı ol zamanda kim Üsküb'e [197a] varmış-ıdum

498

Çevriyazı: Hiizii Meniikıb u leviirih-i Al-i Osman

padişahun ihsanın uma; ihsan dahı yitişdi ma'a ziyadetin. Ve hem ol vakit Mevlana Güran1 'Arabistan'dan tekrar gel­ miş-idi, Bursa kadılıgı ana ol seferde virdiler.

Nazm

Muhammed Han ki Hak mu'in oldı Gaziler cümlesi mün'im oldı

Bu han kim kafire saldı kılıcın [132] Kamu kafir cihanda magbun oldı

Bu hanun heybeti tutdı cihanı

Bu han kamu handan key muhsin oldı

Salabetin işiden hep selatın Tagıldı 'aklı bunlar mecnun oldı

Çü toldı şarka garba 'adli bedli [197b] Menakıb AI-i 'Osman mevzun oldı

Bu hana kim mut1' oldı cihanda Se'adet buldı tali' meymun oldı

Aşık! AI-i 'Osmana du'acı Du'a ehli cihanda makbul oldı

Ve bu fethün ve gazanun tarihi hicretünsekiz yüz altmış birinün ahirinde vaki' olundı; Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde ve kulı Mahmud Paşa elinde.

BAB [129]

Anı beyan ider kim Mesevri ve Londura ve Yılduz; bular ne suret-ile feth olundı

kim bunlar Mora vilayetinüii kilidleridür.

Ve Mora agzında kim Germe hisarı var-ıdı, anı Sultan Mu­ rad Han yıkmış-ıdı. Ol hisadar üzerine deniz tarafından

[198a] kafir leşkeri geldi, ol hisarını girü yapdı. Ol alınan vi­ layetde olan Müsülmanlar ol hisarlarun içerü vilayetinde kaldılar. Sultan Muhammed-i Gazi'ye habar geldi kim:

499

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

"Küffar Germe hisariarını deryil tarafından gemileden ge­ lüp yapdı. Müsülmanlar iç yüzde kaldılar, didi. Hernan pa­ dişah dahı Mahmud Paşa'yı tizcek göndürdi Rumili leşke­ ri-y-ilen. Mahmud Paşa dahı togruldı Germe'nün üzerine gitdi. Padişah dahı bir nice eyyamdan sonra Mahmud'un ardınca göçüp gitdi. Mahmud yöridi, Germe hisarına yakın vardı. Ol zamanda Mora'nun sancagı begi Elvan Begoglı Si­ nan Beg-idi. Körfez hisarına girüp otururdı. İşitdi kim Mah­ mud Paşa geliyorur-ımış Müsülmanl,ara [198b] dahı habar it­ di, kendü dahı hisardan harekete başladı.

Ve bu Germe'de olan kilfiderün casusları var-ıdı. Gelüp casus kafidere habar virdiler kim uş Türkmübalaga leşker­ ile geliyorur. Bu sabah öni bunda yitişür, didi. Küffar kaç­ mak hareketine başladı. Sinan Beg dahı hisardan çıkdı. Ka­ firler bildiler kim Türk kendülerin kırsa gerekdür. Gördiler hal böyledür. Gemileri deniz kenarında hazırdı, gemilere koyuldılar ve kimi koyulmak yaragında. Bu tarafda Mah­ mud Paşa'ya dahı habar yitişdi kim: "Küffar kaçdı gemile­ rin kolaylayuyorurlar." didiler. Mahmud Paşa birkaç yüz yarar gaziler seçdi, gayet üründisin. Yartum idüp segirdim itdiler. [199a], [132] Henüz küffarun ardı gemiye giri yörür­ ken basak düşdiler. Hayli kafider alı kadılar ve diri tutdılar. Mahmud Paşa ol arada turdı ta padişah gelince. Çünkim padişah birle bulışıcak ol aradan yörüdiler, Mesevriye'yive Londura'yı ve Yılduz hisarını feth itdiler.

El-hasıl-ıkelam, ol seferdealtı parehisarfetholundıvebu hisadarMora'yatabi'-idiveillaanlaraKarluili dirler-idi. Ve hem bu fetholunan hisarlarunbeglerine Karluoglanları dir­ ler-idi. Ve ol dahı padişaha gelmiş-idi. Anun dahı 'ömrini ternam itdiler.

Andan geldiler Agrıboz [Eğriboz] nevahisine ugradılar. Ana dahı bir rakam çekdiler.

Ve bu gazanun tarihi hicretün sekiz yüz altmış dördinde vaki' [199b] olundı. Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinden feth olundı. Ve bu tarihden öndince Bursa oda yandı; çok Müsülmanlar helilk aldılar mallarılan.

500

Çevriyazı: Hil.za Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

BAB [130]

Anı beyan ider kim Semendire [Semendria, Sandrew] ne suret-ile feth olundı.

Çünkim padişah devlet-ilen İzvornıg'a [Swornik] teveccüh itdi, Bosna kralı ol dernde Semendire'ye hakim olmış-ıdı. Kı­ ral-ı Bosna şöyle tasavvur itdi kim padişah kendü üzerine gelür diyü; gayetde ihtirazından nagah üzerüme gelmesün, diyüadam göndürdi kim: "Semendire'yi padişaha virdüm." didi. Ve hem ol zamanda Mahmud Paşa'nun karındaşı Se­ mendire'nüfiiçinde olurdı. Semendire'yicemi'i afia ısmarla­ mışlar-ıdı ve kıral içinde olmaz-ıdı. Mahmud Paşa karında­ şma adam göndürdi [200a] kim Semendire'yi Türk padişahı­ na virdüm, didi. Bu tarafda Mahmud Paşa hôd karındaşıla dayim birbirile adam gönderüp habarlaşurlardı. Semendi­ re'yi virmesine razı olmış-ıdı. Ahir Bosna kıralına ol kadar sözler dimişlerdi kim kıral dahı işidüp razı olmış-ıdı.

El-hasıl-ı kelam, Semendire'yi virmege razı aldılar. Mah­ mud Paşa'nun karındaşı kırala habar göndürdi kim "Se­ mendire'yi Türk'e virdüm, dimişsin. Virürin amma mec­ mu'ı esbabın bile virürin." didi. Kıral dahı "Vir!" didi.

Bu tarafda hernan Mahmud Paşa[nufi] karındaşı, habar göndürdi karındaşı Mahmud Paşa'ya kim: "Adamufiuz gönderüfi gelsün. Semendire'yi zabt idüfi ve hisarına adam kofi, berkidüfi." didi. Hünkar İzvornug'a [İzvornik, Swor­ nik] varmadın [200b] Semendire hisarına varan adamlarına Semendire'yi teslim itdiler. Çünkim Semendire'yi zabt it­ dükden sonra çanlarını yıkdılar ve keliselerini mescidler it­ diler, içinde hutbe-i İslam okundı Sultan Muhammed-i Ga­ zi Han adına. Vilayet-i Laz ternam feth olundı, Hak te'ala­ nufi 'avn ü 'inayetile.

Nazın

Ternarnet İslam hükm itdi Laza

Temerrüd katiri hep kaçdı saza

Yöridi şevket-i İslam o ilde

Lazufi mahbubları başladı naza

501