AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

diyü ihtiyat itdi, Yinişehir'den göçürüp Filibe'ye getürtdi, ta

ölince huzur-ıla Filibe'de mütemekkin oldı. Ahir ecel-i mü­ semmasıla daru'l-bekaya vasıl oldı.

Nazm

Bir seferde üç vilayet feth iden sultan budur Kayinatda lutf u ihsan bedl iden sultan budur

Mazhar-ı lütfı vü kahrı Hak bu ham eyledi Feth iden iklimiere 'adli iden sultan budur [215a]

Bil bu Al-i 'Osman içre her gelen artuk gelür Bil bu devran içre kim artuk olan sultan budur

Bu fetihlerün ve bu maceralarun tarihi hicretün sekiz yüz altmış bişinde vaki' oldı, Sultan Muhammed Han elinde.

BAB [136]

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed Han-ı Gazi İflak'a ne suret-ile geçdi ve hem anda n'eyledi.

İmdi iy 'aziz! Ol dem kim seferden geldi İstanbol'a, bu ta­ rafda İshak Paşa'yı dahı Rumili'ne komışlar-ıdı, İshak Paşa dahı sonra İstanbol'a geldi. Etrafun ilçileri gelmege başla­ dı. İflak beginden ilçi geldi. İlçisine ilçi koşdılar. İflak begi­ ni kapıya kıgırdılar. İlçi vardı, risaletini İflak begine yitiş­ dürdi. Varan ilçiye cevab [215b] virdi kim: "Bu benüm vila­ yetüm bana togrı degüllerdür. Eger ben memleketümden çıkup anda varursam Üngürüz'i getürürler, bu vilayeti ana virürler. Ve illa padişahdan ümizüm budur kim uç begle­ rindenbirini berü su kenarına göndüre. Ol gelenuç begi bu vilayeti bekleye, ben devletlü sultanumun işigine yüz süri­ yüvaram." didi.

Hünkar da bunun sözinei'timad idüp uçbeglerinden Ça­ kırcıbaşı Hamza Beg'i göndürdi; hayli Müsülmanlar-ıla bi­ le Çakırcıbaşı varup Tuna kenarına kondı.

Ol hinde Tuna donmış-ıdı. Zira kim kış-ıdı. Öte tarafdan

512

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman

İflak Beg'i dahı Tuna kenarına geldi, kondı. Bu tarafda Müsülmanlar gafil-idi, kendü hallarında-y-ıdı. Tuna hôd tonmış-ıdı. İflak Beg'i ol mel'lin hile ider-imiş, makslidı kapuya [216a] gelmek degül-imiş. Ternam nısf-ı leylde Hamza Beg'ün üzerine şebihlin itdi. Hamza Beg'i tutdı. Müsülmanlardan hayli adamlar hasaret itdi. Ve birkaç yir­ den dahı küffar geçürdi ol vilayete, mübalaga helaklikler itdiler. Hamza Beg'ün başını kesdt niçe Müsülmanlarun bile; Üngürüz'ün kıralına göndürdi kim "Ben Türklere 'adli oldum." didi. Cemi'i küffar begleri bu katiri peldişa­ ha 'adli bildiler.

Nazm [142]

Ne hile itdi Voyvoda kazuklu Necis ü murdar u la'net azıklu

Dırakolaoglı ol bedbaht mundar

Kırar dimez sevabiudurkazuklu [yazuklu]

BAB [137]

Anı beyan ider kim suWinü'l-mücahidin

Sultan Muhammed Han-ı Gazi İflak'a ne suret-ilen geçdi ve hem ol vilayeti Kazuklu'nufi karındaşma virdi.

Çünki padişah bildi kim ol mel'lin kafirün bunun gibi hile­ leri var ve hile itdi; padişah dahı İslam leşkerin cem' idüp niyyet-i gaza idüp hüclim-ılan yörüdi, Tuna suyını geçüp vilayet-iİflak'a girdi. Cemi' vilayet-i İflak'un halkı geldiler, peldişaha muti' ve münkad aldılar. Ve bu Kazuklu Voyvo­ da belürsüz oldı.

Padişah bir niçe zaman vilayet-i İflak'da yörüdi. Nagah bir gice bir tarafdan bir gulli belürdi. Hernan padişahun gazi kulları hazırlar-ıdı; gördiler, bu gelen gulli bu mel'lin Kazuklu'nun leşkeri-miş. Dilemiş kim şebihlin [217a] ide. Gaziler de kadılar kafiri, ordıya yakıngeldi, ta kim aralıga girdi. Gaziler de şöyle kırdılar kim yarısı kurtılamadı. Ta sabaha degin küffarı kırdılar ve Kazuklu Voyvoda hatta

513

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

başını güç-ile kurtardı. Sabah kim oldı, 'Ali Beg'i ardınca göndürdiler. Ve ol leşker kim Kazuklu bilen gelmişler-idi, heman-dem vilayetüfi sipahi kafideri cem' aldılar, geldiler padişahufi ayagufia düşdiler. Cemi'isi kendüleri padişaha esirlige teslim itdiler.

Ve bu Kazuklu'nufi bir kiçi karındaşı var-ıdı, padişah ya­ nında hidmet iderdi. İflakvilayetinüfibegligini afta virdi ve vilayetüfibeglerini afta teslim eyledi, yoldaş koşdı ve mem­ leketden her ne-kim murad itdi aldı. Döndi, devlet-ilen gi­ rü tahtına geldi. [217b]

Ve bu gazanun tarihi hicretüfi sekiz yüz altmış altısında vaki' olundı; Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde.

Nazm

Zihi sultan ki hükmine müsahhar oldı 'alemler Cemi'i meddahı anufi melek ü cinn ü ademler

Nazar itse kuru taşa o gevher kıymetin bulur Ferah olur kamu 'alem eser bulmaz dahı gamlar

Ayagı basdugı yirler misal-i cennet almışdur Yüzin gören gedayiler olurlar gark-ı in'amlar

'A.şıki nesl-i 'Osman'ufi 'atası 'aleme toldı 'Acebdür kim ele gire o han devrindeki demler

BAB [138]

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed Han-ı Gazi

İflak gazasından kim gelicek soiiranice gazaya ikdam itdi.

Heman-dem ki Edrene'ye geldi, [218a] 'asker-i ma.nsura des­ tur [143] virmedi. TogrıGelibalı'ya vardı. Hükm itdiler: "Tiz tutun İstanbol'ufi ve Gelibalı'nun gemilerini gaziler-ile to­ natufi kim Midilli gazasma giderüz." didi.

Heman-dem ol ayda gemiler müheyya olundı; Midilli üzerine "Niyyet-i gaza", diyü yörüdi. Bu tarafdan karadan yörüdi. Ayazmand'a vardı, kondı. Gemiler dahı vardı, Mi­ dilli hisarını tolayı kuşatdı. Toplar kuşatdı. Toplar kuruldı.

514

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

Ceng-isultanHerebünyad uruldı. Vebu kafirlerüft hisardan Sultan Muhammed' i gördügi gibi 'akılları şaşdı. Aman di­ lediler, aman virdiler.

Hisaruft teküri taşra çıkdı. Padişahuft veziriMahmud Pa­ şa'ya vardı. Tekür eyitdi: "İşde birbaşumı alup devletlüha­ nun ayagı topragına [21Bb] geldüm. Ve baki malum oglum ve kızum ve 'avratum cemi'isi her ne kim vardur, bu hisar­ da kodum kim padişahun muradından gayrımuradum kal­ madı." didi.

Mahmud Paşa dahıbugelentekürünsözünigelüphünka­ ra 'arz itdi. Padişah eyitdi: "Var ol teküri bana getür." didi. Mahmud teküri hazır itdi. Tekür geldi, padişahun tahtı­ nun kademinde baş kodı. Padişah dahı bu teküre hil'at bu­ yurdı, geydürdiler. Mahmud Paşa'nun çadırı katında bir çadır kurdurdı.

Padişah Mahmud Paşa'ya eydür: "Var, bu hisarun malını zabt it ve halkını defter eyle. Sipahisini ve şehirlüsini ve köylüsini ve her kişinün nakdini ve gayrı cins kim [219a] ku­ maşı vardur, anları dahı zabt it."

Mahmud Paşa çadırına geldi, yazıcılar göndürdi. Padişa­ hun emrini yirine getürdi; geldi, padişaha 'arz itdi. Padişah dahıkendüyelayıkne-y-ise maldanve esirdenvegayrınes­ nelerden kabulidüp aldı. Bakisin dahı gazilere, 'ulemaya ve fukaraya 'atalar itdi. Ve bu şehrün sipahi:lerini tagıtdı, şehir halkınun çıkarmalusın çıkardı. İ'timad itdüklerini girü yir­ lü yirinde kodı. Ve kadı nasb itdi. Şehrün hali kalan evleri­ ni ihtiyar-ıla gelen Müsülmanlara milk virdi. Ve nice kelise­ leri mescid itdi. Ve bir kulına sancagı begligini virdi. Girü şehri ma'mur itdi vilayetile. [219b]

Nazın

Teveccüh itse bil han bu cihana

Ola her fi'li 'alemde nişane

Ger itse bir işaret cümle hana

Miyan-beste gele kamu divana

Temerrüd ehli cümle batıl oldı

Kafirler kamusı irdi ziyana

515

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Sa'adet nurı, İslam toldı 'alem Gelelden Han Muhammed bu 'ayana

,Aşıki bu menakıb kim yazarsın Yakındur kim ire cümle beyana [144]

Okuyup dinleyenler ola hayran 'Akıllar bu işe ola divane

Ve bu İflak gazasınun ve Midilli fethinün tarihi hicretün [220a] sekiz yüz altmış altısında vaki' olundı ve bu iki sefer yidi ayda vaki' oldı.

BAB [139]

Anı beyan ider kim vilayet-i Bosna ne suret-ilen feth olundı ve hem padişah dahı ol vilayetde ne fi'l itdi.

Semendire kim feth olundı, padişah Bosna kıralına adam göndürdi kim: "Ya harac virveyahudüzerüne varurın." di­ di. Ve bu adam kırala vardı, padişahun hükm-i hümayunın Bosna kıralına gösterdi. Kıral bu hüküm-narneyi okutdı, mazmunını bildi. Yanındagı kafidere buyurdı: "Bu Türki tutun, öldürün." didi. İlçiyi tutdılar, bagladılar. Kıralun ya­ nında birveziri var-ıdı: "Hey kıral! Neylersin, Bosna vilaye­ tin [220b] harab itdürdün." didi ve "Kendüni de helak itdür­ dün." didi. "Hele bu Türk'i tutdun, bu hatanun altından çı­ kabilürsen be-gayet erlikdür." didi.

El-hasıl-ı kelam, bu ilçiyi öldürmege ikdam idemediler. Birniçe gün habs itdükden sonra koyıvirdiler. İlçi geldi, pa­ dişaha bildügi ve gördügi halları diyivirdi. Padişah bu ha­ barı işidicek gayret-i İslam padişaha galebe eyledi. 'Asker-i İslam cem' itdi. Niyyet-i gaza, diyüp yörüdi. Bosna vilayeti­ ne girdi. Bosna kıralı kaçdı. Bir sarp hisarı var-ıdı, ana girdi. Padişah dahı vardı; Yayıcsa [Yayca] dirierdi bir hisar var­ ıdı, anun üzerine düşdi, hisar itdi, oturdı. Kıralun habarın bildi kim hisara [221a] girmişdür, Mahmud Paşa'ya buyurdı kim: "!ız yöri, kıralun üzerine var. Ol hisarı ortaya al."

516

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Ai-i Osman

Mahmud Paşa dahı vardı, kıralunbulundugıhisarunüze­ rine düşdi. Kırala habar göndürdi: "Bize bir adam göndür. Senün-ile sözüm var." didi. Ve bu kıral dahı bir adam gön­ dürdi. Gelüp Mahmud Paşa'ya eyitdi: "Ne buyurursız?" Mahmud Paşa bu kıraldan gelen kafire eyitdi: "Sen kıralun yanında ne işde olursın?" didi. Bu kafir eydür: "Ben anun atasından kalmış nökeriyin." dir ve "Evinde mahremiyin." dir. MahmudPaşaeydür: "İmdisenbu kıralun mahremisin, senün ana sanun hayr olsa gerekdür." didi. Bu kafire Mah­ mud Paşa eydür: "Hiç bildünüz mi kim bu gelen [221b] pa­ dişah kimdür?" Bu kafir eydür: " Bu gelen Türk beglerin­ dendür." dir. Paşa eydür: "Hey onat anlamadun. Bu gelen padişah İstanbol'ı ve Tarabuzon'ı ve Midilli'yi ve Laz'ı ve Mora'yı ve bunca padişahlarun vilayetlerini alup kendü kullarına viren padişahdur." didi. "İmdi, 'aklunuz başunu­ za divşürün. Siz benüm nas1hatüm kabul idün kim dünya­ da rahat olasız." didi. Bu kafir eydür: "Ya sen ne dirsin kim ben dahı anı ideyüm." didi. [145] Mahmud Paşa eydür: "Ben bunı dirin kim kıral gelsün, padişahun elin öpsün ve haraca mut1' olsun."didi. "Ve hisarlarun ba'zısını padişaha virsün. Padişah dahı ol hisariara kendü kulların kosun, kendü dev­ let-ilen varsun vilayetine [222a] gitsün. Eger benüm nas1ha­ tümkabul iderse hem kendüve hemvilayet hakkında gayet eyüdür. illa ahir olıcak iş ma'lumdur kim n'olsa gerek."

El-hasıl-ı kelam bu katiri Mahmud Paşa inandurdı. Kafir geldi, kırala paşanun sözlerini nakl itdi ve Mahmud Pa­ şa'nun 'ahd ü peymanitdügin 'arz eyledi. Kıraldahıbu söz­ leri işidicek kabul itdi. Kıral hôd evvelden padişahun evsa­ fın sorup bilürdi. Kıral hôd hisarda kafasa girmiş kuzguna dönmiş-idi.

El-hasıl-ı kelam bu kıral Mahmud Paşa'nun 'ahd ü pey­ manma inandılar. Kıral [kafirler] dahı razı oldılar. Hisar ka­ firlerile bile kıral hisardan çıkdı. Gelüp Mahmud Paşa-y-ıla buluşdı. Mahmud Paşa dahı bu kıralı [222b] ziyade ifrat-ıla teselll itdi.

Mahmud Paşa kıralun önine düşüp aldı, hünkara iletdi. Mahmud bu kıral-ıla 'ahd itdügini gönli igen hôş olmadı.

517

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Bu işe incindi. Zira padişahun muradı bu-y-ıdı kim hisarla­ run cemi'isini kendü eliyle feth ide-y-idi. Şimdi halde ba'zı hisariarı kırala virmekden sonra fesada mübeddel olur, di­ di. Ve hem aklncılar dahı segirdime gitmişdiler.

Hünkar eyitdi kim "Mahmud! Bu vilayet hôd asanılıg-ıla alınur-ımış." didi. "Ya niçün akıncıları göndürdün kim bu vilayeti bozalar." didi. Padişahun melaleti Mahmud'a, ev­ vel bu sebebden olmış-ıdı.

Ve hem bu kıralun vilayetine muttasıl vilayetler var-ıdı. Birine Kuvacili dirler-idi. Kuvac'un oglı padişah yanında [223a] olur-ıdı. Ve birine Bafluili dirler-idi. Anun dahı hayli ili var-ıdı. Ol dahı padişah yanında olurdı. Kıral kim Mah­ mud getürdi, hernan tutdılar ve ol iki beg oglanların bile tutdılar. Üçin dahı kapucılar odasına kodılar.

Padişah dahı 'ulemaya 'arz itdi kim bunlarun kanları ve malları halal ınıdur veyahud degül mi? Ol seferde bile bir 'aziz 'alimkişivar-ıdı;MevlanaŞeyh'Ali-yiBestamidirlerdi. Ol kişi eydürdi kim: "Ben Sultan Bayezid-iBestamineslinde­ nin." dir-idi ve lakabına Musannifekdirler-idi, ol eyitdi: "Bu­ nun gibi kafideri öldürmek gazadur." diyü fetva virdi. Ve hem kırala evvel kılıcı ol saldı ve çaldı; kıralı depelediler ve ol [223b] iki kafirün dahı kapucılar odasında tedarükin itdiler. Ve bu cemi'i kafirlerün hazinelerini padişaha getürdiler ve akıncılar da be-gayet toyumluklar-ıla geldiler. Şol ka­ dar olmış-ıdı hiç bir kişi mahrum kalmamış-ıdı esirden ve maldan. Ve ol vilayetde olan hisariarda ve şehirlerde ol kadar hazineler buldılar kim hisahım Hak'dan gayrı ki­ mesne bilmez-idi. Bu cemi'i hisarlarun içinde padişah kul­ ların kodı. İzveçay* [Yayıcsa] hisarında kıralun bir küçük karındaşı bulundı.

Nazın

Muhammed Han ki Bosna fethi itdi

O dernde Hersek ilin niyyet itdi [146]

* A nüshasında "Yayıcsa" çizilerek izveçay yazılmıştır. S nüshasında ise "Yayıcsa"dır. Yayıcsa, Travnik'te kaza merkezi bir kaledir.

518

Çevriyazı: Hi\za Menakıb u Tavarilı-i Al-i Osman

Didi Arnavud'a İskenderiyye [224a] Niçe illerde dahı himmet itdi

Neye kim niyyet itse gazi sultan Dahı varılınadın Hak kısmet itdi

Bu hanun tali'i dayim felekde Ne burca irdi dahı şevket itdi

Gaza-yı din yolında Hak bu hana 'Atalar Hak bu ale mürvet itdi

Hususa kim bu han gör 'alem içre Ne devranlar sürüp ne devre gitdi

Ve bu fethün tarihi hicretün sekiz yüz altmış yidisinde vaki' olundı; Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde.

BAB [140]

Anı beyan ider kim Karamanoglı kim öldi, altı oglı kaldı; anun [224b] memleketine Uzun Hasan ne vech-ile geldi ve ol memleketde ne'yledi ve hem Sultan Muhammed Han-ı Gazi dahı ne'yledi ve Karamanoglı'nuii oglanları n'oldı, anı bildürür.

Yine biii şiveler gösterdi 'alem Karış murış cihan hem Beni Adem

Ocaklar söyinüp evler yıkıla

Ola mülk-i Karaman mesken-i gam

Ne turfe turfe nakşı var cihanufi Gehi guya ider halkı geh ebkem

Bu takdir kudreti gör 'alem içre

Ne hükmi caridür muhkem müsellem

'A.şıkiyaz bir ihtisar menakıb

Ki 'aklı 'ibret alup ola epsem [225a]

Karamanoglıİbrahim Beg'üfl alh oglıkaldı. Ammahimme­ ti büyük oglunda-y-ıdı kim yirine ol beg olayıdı. Ve hem ha-

519

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

zinesine dahı olhükmitdügiildekomış-ıdıkimol Silifke'dür. Ve bu Karamanoglanları,bununkıssasıçokdur. Ve illa ol bir oglı kim anun adı P'ır Ahmed'dür, ol Konya'da otururdı. Ve ol büyügi kim İshak'dur, ol İçil'de otururdı. Silifke'yi taht idindi. İkikiçicükoglanlarıkaçdılar,SultanMuhammedHan­ ı Gazi'ye geldiler. Ve bu İshak Beg, Uzun Hasan etegin [147] tutdı, ilçigöndürdi, hayli malbile göndürdi. Eyitdi kim: "Gel, benümkarındaşlarumıvilayetdenkaçur,tabundagelinceher göçüne bififiZari [225b] vireyüm." didi. Hasan dahı bu sözi ka­ bul itdi. Erzincan'dan yörüdi, gelüp Sivaz'ı geçdi. İshak dahı ol araya geldügin işidicek karşuladı; alup geldi Karaman vila­ yetine. Karındaşıla buluşdurdı. Ograş itdiler, P'ır Ahmed'i il­ dençıkardılar. Hernin kiUzunHasangirüvilayetinegirdi,P'ır Ahmed dahı Sultan Muhammed etegin tutmış-ıdı, ol zaman kaçup SultanMuhammed'e gelmiş-idi. Uzun Hasan dahı Ka­ ramanoglı'nun vilayetinde çokbed-bahtlıklar itmişdi. Niçele­ rün malların ve tavariarın almış-ıdı.

El-hasıl-ı kelam, vilayet-i Karaman'ı bozdı, harab eyledi, çıkdı gitdi. Kızıl Ahmed'i İshak'a koşdı. İshak dahı Sultan [226a] Muhammed'e Saru Ya'kuboglı'nı ilçi göndürdi kim: "Karındaşumı koma bunda gelmege, Akşehr'i size vire­ yüm." didi. Hünkar dahı Selver Çavuşoglı Çavuşbaşını -adı Ahmed'dürilçi göndürdiler, eyitdiler kim: "Çeharşenbe sı­ nur olsun. Berisini bize vir, biz dahı senün karındaşufukoyı­ virmeyelüm." didiler. Ahmed varup İshak'a habar ne-y-ise ve nice buyurdılar-ısa bildürdi. İshak bu sözi işidicek kabul itmedi. Çavuş Ahmed, İshak'un habarın hünkara bildürdi. Padişah dahı Adalya sancagı begi Köse Hamza Beg'i ve Ka­ ra Hisar sancagıbegini birniçe sancak dahıbilePirAhmed'e koşup göndürdi. Pir Ahmed dahı [226b] Saykalan hisarını [Sıklanhisar] ve Kayseri'yi hünkara virmiş-idi. Hünkar dahı hisara kendü kullarınıkoyup zabt itdi. Ve hem olKayserivi­ layetinün 'askerin bile koşmuş-ıdı, vardılar İrmenek'de İs­ hak-ıla buluşdılar, ograşdılar, İshak'ı ilden çıkardılar.

İshak ce:ml'i hazinesini alup Uzun Hasan'a kaçdı ve bir og­ lıla bir 'avratını Silifke'de kodı, gitdi. P'ır Ahmed dahı Kara­ man'abeg oldı,İçil'i dahızabtitdi, hernan Silifke'den gayrısı-

520

Çevriyazı: Hilza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

nı. Karamanoglıİshak'akudretilebir günecelirdi,UzunHa­ san yanında öldi. Cemi'i hazinesine Uzun Hasan malikoldı. Ve bu tarafda Pir Ahmed dahı kim beg oldı, kuyrugın [227a] bulamagabaşladı. Yılgun Bazarcugın [Ilgın havalisinil kimyanında Tanrıdan harnmaını vardur, anıhünkardan di­ ledi ve evvelki 'ahdin bozmaga başladı.

Nazın

'Acebdür degmeler kim 'ahde turmaz Şular kim 'ahdi yokdur rahat olmaz

Hakun hôd 'ahdi vardur va'deler hem inanur mü'min olan dahı tınmaz

Münafıkdur bozan ol 'ahd ü peyman Nifak iden cihanda mü'min olmaz

Disen Karaman'a gel 'ahd tutalum Ya öldürür seni ya ilde komaz [148]

'Aşıki 'ahd umma Karaman'dan

Ki bunlar 'ahd nedür dahıbilmez [227b]

Bu 'Osmanlu Karamanlu degül bil Dahı sen bil ki Turkut adam olmaz

Vebu maceranun tarihihicretün sekizyüz altmış tokuzın­ da vaki' olundı ve hem o Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde ve devrinde.

BAB [141]

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed Han-ı Gazi kim vilayet-i Amavud'a teveccüh itdi,

anda kime vardı ve anda ne'yledi.

Çünkim padişah devlet-ilen kim leşker-i islamı cem' itdi, varup vilayet-iArnavud'a girdi ve her tarafına akıncılarsal­ dı. Gaziler kim varupArnavud vilayetine giricekba'zı beg­ leri Arnavud'un, gelüp muti' oldı ve ba'zısı kaçup na-bedid

521