AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

deprendi ve ol tarafdan Menteşeoglı deprendi ve etrafun begleri deprenmege başladı. Yir yirin her birine ilçiler gön­ derdiler, teselli itdiler ve begler dahı sakin aldılar.

Nazm

Yine nagmayı agaz itdi bu saz

Neva vü zengüle rehavi şehnaz

Giderdi perdeyi 'alem yüzinden

Bu köhne nev 'arus gör ne ider naz [1 12a]

Cihan kim inkılab atma bindi

Hareket kamusı oldı servaz

'Ayan olmak diler bil şur u şerler Tavukiar şahinem dir ister o kaz

Açıldı salıra var oldı saraylar

Yıkıldı kapular bozuldı divar

BAB [82]

Anı beyan ider kim Sultan Murad kim Bursa'da tahta geçdi, bu tarafda Rumili'nde ne zahir oldı.

Selanik'de bir Düzme var-ıdı kim: "Ben Bayezid Han oglı Mustafa'yam." dirdi. Selanik'den çıkup Vardar Yinicesi'ne yörüdi. Evrenez oglanlarınun ba'zısı anun yanına vardı­ lar. Andan Sirez'e vardı, hisarın virdiler, Edrene'ye vardı, anı dahı virdiler. [1 12b] Ma-hasal-ı kelam cemi' Rumili ana döndiler. Ol Yinice'deyken bu tarafda Anatoh'da Sultan Murad'a habar geldi. Begler Bayezid Paşa'ya eyitdiler: "Rumili'nün beglerbegisi sensin. Şimdiye degin balını sen yidün, arusın dahı sen söyündür." didiler. Hernan Baye­ zid Paşa dahı yöridi, Gelibob'ya geldi. Anda habar geldi kim: "Nireye gidersin Rumili hep ana döndi." didiler. Bu dahı sürdi, Edrene'ye vardı, elin öpdi, girü evvelki merte­ besi makamında turdı, mukarrer oldı. Bunun ardınca İz­ miroglı Cüneyd Beg geldi. Ana dahı vezirlik virdiler. İz-

432

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

miroglı tedbiri-y-ile Rumili'nün yayasını müsellem itdiler. Ba'zısını ba'zına harçlıkçı itdiler_ Şimdiki zamanda çeriye giden kişiye ellişer akça [1 1 3a] harçlık virürler, andan kal­ dı_ Ve hem 'azab çagırtdı_ Gelibolı'nun gemilerini berkitdi ve ne kadar kim tuvucalar var-ısa cemi'isini kıgırtdı, ge­ türdi. El-hasıl-ı kelam Rumili'nde sipahi adınlu kimse ko­ madı, göz yumdı, Edrene'den çıkdı_ Sazludere'ye kondı_ Bayezid Paşa'yı anda şehid itdi. Bunlarun fikri bu-y-ıdı kim Bursa'ya varalar. [83]

Nazm

Fikirlü tedbirün ko takdirde bak

Ki kudretgöstere 'ilminden ol Hak

Okıyup anlamadun 'ilm-i Hak'dan

Fenadan anladun mı ders ü sebak

Sen umdugun bu kapuda bulınmaz 'Abesdür kapu kakdugun o tak tak

Var İzmiroglı söz sazına uyma [1 13b]

Dirneyeler kaçan Mustafa'ya bak

BAB [83]

Anı beyan ider kim Bursa'da olan paşalar dahı ne mesalih görürler ve ne re'y ü tedblr iderler.

İşitdiler kim uşda Düzmeüzerlerine geliyorur, paşalar dahı biş oldı_ İbrahim Paşa, Hacı 'İvaz Paşa ve dahıTemürtaş og­ lanlarınunüçi dahı paşa oldı_ Birinün adı UmurvebiriOruç ve biri 'Ali. Bunlar şöyle ittifak itdiler kim Mihaloglı Mu­ hammed Beg'i Tokat habsinden çıkaralar, Sultan Murad'a getüreler ve hem anun gibi itdiler. Hernan habsden kim çı­ kardılar. Geldi bizüm Elvan Çelebüm Tekyesi'ne ogradı_ Ol vakt fakiri aldı bile gitdi. Ulubat köprisini Sultan Murad kesmiş-idi, köprinün başında otururlar-ıdı_ [1 14a] Düzme dahı geldi, köprinün öte başına kondı_ Sultan Murad'un ve­ zirleri her biri birer mesalih boyunlarına aldılar. Hacı 'İvaz

433

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Paşa'yı Gölbaşı'nda kodılar. "Mustafa nagah ol tarafdan geçmesün." didiler. Düzme-y-ilen Sultan Murad leşkeri bi­ ribirin gözleyüp tururlarkenMihaloglı Muhammed BegTo­ kat habsinden çıkup geldi, su kenarına irişdi. Evvel sözi bu aldı kim: "Bire Türk Turhan, bire hayin!" diyü çagırdı. An­ dan sonra Kömlüoglı'na çagırdı ve Evrenezoglanları'na ça­ gırdı. Cemi'i Rumilinlü su kenarına geldiler. Ba'zısı selam dahıvirdiler ve hem söz ve kelam itdiler kim eyitdiler: "Mi­ haloglı Muhammed Beg dahı diriymiş." didiler.

BAB [84]

Anı beyan ider kim Hacı 'İvaz Paşa

Mustafa'ya ne suret-ilen mektub yazup göndürdi.

Ol vakt Muhammed Beg Rumili'nün begleri-y-ilen söyleş­ dügin Düzme Mustafa dahı kendüsi işitmiş-idi. Bu tarafda Hacı 'İvaz Paşa bir mekhlb yazdı. Mektub içinde Düzme Mustafa'ya şöyle didi kim: "Sultanum bilmiş ola kim Rumi­ li'nün tuvucaları ve begleri ittifak itdiler kimfulan gice Mu­ rad Gölbaşı'ndan tolana. Anlar dahı sultanumı tutup ele vi­ reler. Bu veeh-ilen bir nice dürlü dahı dürlig-arniz keleciler dahı yazdı ve yalandan yeminler itdi. Mekhlbı dürüp gön­ dürmiş-idi. (84] Ve hem ol giceyi ta'yin itmiş-idi kim Hacı 'İvaz kendüsi ol didügi yirden vardı. Sultan Murad devlet­ ile [1 15a] didi, tekbir getürdiler ve nekkaraları çaldılar. Dahı Mustafa'nun üzerine yöridiler.

Mustafa hô rnekttib-ı tezvire i'timad itmiş-idi. Hernan atı­ na güc-ile bindi kaçdı. İzmir dahı mektuba muttali' olmış­ ıdı. Ol dahı eydür: "Kaçmak gerek." didi ve kaçdı. Amma Evrenezlü ve Tuvucalar kaçınadılar ve' Türk Turhan dahı kaçmadı. Hacı 'İvaz Paşa Mustafa'nun ardınca varmadı. Hernan çadırına kondı, tizcek köprüyi düzdiler. Cemi' 'as­ ker geçüp anun ordusına kondılar. Hacı 'İvaz Paşa bir aha­ dun bir kılın kesdürmedi. Bu kaçmayanbegler ve tuvucılar Sultan Murad'un gelüp elin öpdiler. Amma İbrahim Paşa eydür: "Cemi'isin bunlarun kırmak cayizdür." dir-idi. Hacı

434

Çevriyazı: Hazi\ Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman

'İvaz eydürdi [1 1 5b1 "Kırmak cayiz degüldür." dir-idi.

Anun-ıçun kimbunları İzmiroglıfesada virdi. Zira anun gi­ bi bir beg kişi Düzme'yi bekledi; bunlar hôd ne bilürlerdi. Anun düzme-y-idügin bilmedüklerinden döndiler.

Nazm

Karındaş bil yalan dibi yakıncak

Fesadı görinür togrı bakıncak

Yalandur sini ileden cahime

Bilinür ol yalan dilden çıkıncak

Bilindi Düzme Mustafa yalanı

Açıldı 'avratı İzmir kaçıncak

Yalana tanuk aldı İzmiroglı

Bilindi kuyrugın kısup kaçıncak

Ve bu maceranun tarihi hicretün sekiz yüz yigirmi [1 16a] bişinde vakı' olundı.

BAB [85]

Anı beyan ider kim Mustafa kim kaçdı n'oldı

ve Sultan Murad Han-ı Gazi dahı ne'yledi? Anı beyan ider.

Bu tarafda Düzme Mustafa kaçarak Biga suyına geldi. Geç­ mesini başarımadı, geldi, Biga kadısına çok filori virdi. Kadı dahı geçüd gösterdi. Bir biş on adam-ıla geçdi, amma cemi'i agrugıbırakmış-ıdı. AndanüçüncigünalıncaGelibalı'yıgeç­ di, oturdı, vardı. Anda Gelibolı'da ne kadar gemiler var-ısa karaya çekdürdi. Yasak itdi kim bir gemi beriden öteye geç­ meye ve kenarları dahı bekletdi. Bu tarafdan Sultan Murad dahıardınca göçüpyörüdi, Biga'ya geldi. SultanMurad'aha­ bar virdiler kim kadı geçüd gösterivirdügin Mustafa'ya. Sul­ tanMurad dahıkadıyı[1 16b] geçüd başına bagazından asako­ dılar. Andan sofua sürdi Lapsekü'ye indi, kondı.

435

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Nazın

Önümde iki derya sed olupdur

Biri hayret birisi ab olupdur

Bu hayret yavlak aldı bini benden

Meded-girüm hernin Allah olupdur [85]

Murad-bahşsın muradın vir Murad'un Ümidüm ya İlah sana kalupdur

Elin tut ben yetimün ya İlahi

Dile maksudunı Murad olupdur

BAB [86]

Anı beyan ider kim Sultan Murad Rumili'ne ne suret-ilen geçdi.

Bu Gelibolı'dabir 'ameldarvar-ıdı, Taharetsüz Hatib dirler­ idi., [1 1 7a] ol İbrahim Paşa'nun mürebbası-y-ıdı. Bu tarafda Sultan Murad kim tururdı, amma Ece Ovası'nda bir kafir gemisi bulındı. Bu 'ameldar ol gemiyi kafir-ilen mu'amele ider gibi oldı. On biş biii filoriye kavl itdi kim Murad Han'ı kapusı halkı-y-ılan Ece Ovası'na geçüre. Tamam kavl ü ka­ rarı berkitdiler. Kumburun'dan 'ameldar bir kişi yüzdürdi, geee-y-ile geçdi. İbrahim Paşa'nun çadırını buldı, geminün habarını virdi ve her ne kim habar ne-y-ise bildürdi. Ve ge­ miden dahıbir kayıkgöndürmişlerkimkendülerünkanda­ lıkların dahıbildürelerdiyü. El-hasıl-ıkelambiribirinibildi­ ler. Tekrargirüpaşalar-ılankavlukarar itdiler. Giceylensa­ baha degin hayli bari adam geçürdiler. Ol gice paşalar ve Murad Han dahı bile geçdi. [1 17bJ

Mustafa'ya habaririşdi kim: "Murad Han Ece Ovası'ndan berü Rumili'ne geçdi." didiler. Hernan işitdükleyin Musta­ fa at arkasına geldi ceng ider gibi oldı, Bolayır yolını eline aldı yöriyivirdi. Bu tarafda Murad Han'ı Gelibob halkı kar­ şuladı, ta'zim-ile şehre getürdiler. Mustafa'nun ahvalını da­ hı Sultan Murad'a bildürdiler. Murad Han dahı turmadı leşker-ilen ardına düşdi. Mustafa Edrene'ye vardı. Edrene

436

Çevriyazı: Haza Menakıb u leviirih-i Al-i Osman

halkı işitdiler kim Murad Han bunun 'akabınca geliyorur, Mustafa'ya mukayyed olmadılar, herif dahı tüydi, Edre­ ne'den çıkup kaçdı_ Sultan Murad Han dahı ma'an irişdi. Mustafa'yı kovdılar; Kızılagaç Yenicesi'nde ardından irüp [1 18a] tutdılar_ Girü Edrene'ye getürdiler, hisar burcından aşaga asakodılar. Halk min-külliyye temaşa itdiler.

Nazm

Yalançı düzmelerün işi bitdi

Dili dönmez anı bir kişi tutdı

Didi bir hôr hakir u kaltabansın

Buzagu ipini boynma takdı

Sürüp yayan getürdi han önine

Anı begdür diyenler cümle bakdı

Didi bir sözüm var hana diyeyin

Heman-dem cellad agız yire kakdı

Kodılar bir niçe gün kim asıldı

Sonucı bir ışık delüge dıkdı [86]

BAB [87]

Anı beyan ider kim padişah kim [1 18b] Edrene'de oturdı. Etrafuii kafir beglerine ilçiler göndürdiler, anı bildürür.

Vılkoglı'na ilçiligeNiş Togan'ın göndürdiler. OldahıSultan Murad'a bir ilçi göndürdi, gaza-name ve hem taht kutlula­ yı_ Ve dahı didi kim kendü ilçisine: "Sultan Murad'dan di­ le, Sofya'dan berüsin bana virsün ve ben dahı anun ha.sılın­ dan ziyade nesneler göndüreyim." didi. İlçi gelüp Sultan Murad'a bu habarları nakl idüp bildürdi. Paşalar eyitdiler: "Kabul itdük." didiler. Vılkoglı mübalaga armaganlar gön­ dürmiş-idivehem: "Kızumdahıvireyüm." didi. Vılkoglı-y­ ılan 'ahd ü karar olundı_

Bu tarafda İstanbol tekürine dahı Geniboza kadısı Fazlul­ lah'ı ilçi göndürdiler. Zira ol evvelden tekür-ile konşıydı_

437

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Tekürün ana i'timadı var-ıdı. Tekür eydür: "Mevlana Kadı! [11 9a] Vılkoglı'na bunca yirler virdünüz, bana dahı Vize'den berüsin virün." didi. "Sizün-ile dôstlık idelüm." didi. Kadı eydür: "Çorlu'dan hadd u sınur olundı, İncügez'i dahı bile virdiler." didi, 'ahd olundı.

Nazm

Paşalar bunçılayın tedbir itdi

Veli ne kim olur bil takdir itdi

Konuldı Evrenezoglı ucında

Buyurdı han ana kim akın itdi

Dahı İflak temerrüd itse katı

Firiz Beg dahı İflak'a yas itdi

Hemişe İflak işi egrilikdür

Firiz anun-ıçun çok akın itdi

BAB [88]

Anı beyan ider kim Sultan Murad [1 19b] Düzme'yi bir tarafa itdükden sonra bu tarafda karındaşı ne'yledi.

Bu Sultan Murad'unbir kiçicükkarındaşıvar-ıdı. Anun adı dahı Mustafa-y-ıdı. Atası ana Hamidili'ni virmiş-idi. Ve hem Germiyanoglı ana ogul dimişdi ve hem ogul idinmiş­ di. Sultan Murad kim Düzme'yi kova ROmili'ne geçicek bu tarafda Mustafa'yı dahı kaldurdılar, tahrik itdiler. Dimagı­ nı fesada virdiler. Germiyanoglı dahı leşker koşdı. Ve Kara­ manoglı dahı Turkutlu'dan hayli erler koşdı. Mustafa dahı hücum idüp yöridi, Bursa'ya geldi.

Bursa'nun 'azizleri işitdiler kim Mustafa geliyorur, tizcek şehirlüden hayli akça cem' itdiler ve yüz para kumaş dahı bile aldılar, şehrün alıılanndan [120a] [87] Ahı Ya'kub ve Ahı Kadem'i göndürdiler. Mustafa dahı gelüp fidyeye kondı. Bu ahılarbegün lalasına, kimŞarabdar İlyas'dur, ana vardı­ lar, eyitdiler kim: "Bu dahı padişahumuzoglıdur ve illa ka­ rındaşı geldi hisarı berkitdi. imdi kerem idün atasınun

438

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarih-i At-i Osman

memleketini bu yad leşkereyıkdurman,reva degüldür." di­ diler. "Ve hem şehre dahı getürmen" didi. "Şayet ola kim şehri harab ideler veyahud şehri nagah uralar zira bilürsiz kim Karaman bunlarun-ıla evvelden müdde'idür." didiler.

Ahılar eyitdiler: "Kerem lutfidünbunlarunne-y-isedahısın siz bilürsiz, eyle idün." didiler. Şarabdar İlyas bu sözi gayet müvecceh görüp kabul itdi. Zira söz kesen dahı anun eline yitdi. Meblagı alup bagrına basdı.

Andan göçüp togrı İznik'e [120b] yöridi. o zamanda İznik ma'mur-ıdı. Vardılar anda İznik'de İbrahim Paşa'nun sarayı­ na kondılar. Etrafdan gelüp tirnar isteyene tirnar virdiler. Hükm ü hükumat itdiler. Hayli bari mesalıhlar gördiler. Bu hal-ıla bunda Mustafa meşgı11-iken bu tarafdan kaziyyeyi işi­ düp Sultan Murad'un paşaları sultanun lalasına mahfi habar göndürdiler. Didiler kim: "Sana hünkarAnatalıbeglerbegili­ gin virdi." Ve heratın dahı bile göndürdiler ve eyitdiler kim: "Cehd eyle oglam egleyigör, ta biz anda varınca." didiler. Ve hem Şarabdar İlyas nice emr itdilerse ol dahı eyle itdi.

Nazın

Begün kim ola yamndagı hayin

Hıyanetle geçüre yılın ayın

Diye kim fursatın bularn bunun ben [121a]

Ki yüzin düşüre karvaya payın

Diler kim tutıban elin ayagın

Uşada akların u sıya yayın

Cihanun kende pilin oynayanlar

Bunun bigi kadı erkan u ayin

Feragat emr-i Hak erkan u dinden

Diler kendüyi ide dünya bayın

Şarabdar İlyas ol hayinlık itdi Giderdi Mustafa'nun huy u hayın

439

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [89)

Anı beyan ider kim Sultan Murad kanndaşı Mustafa'ya ne suret-ile buluşdı ve ahir anı ne'yledi.

Bu tarafda Sultan Murad Han-ı Gazi kim Edrene'den çıkdı, tokuzıncı günde İznik'e yitişdi. Karındaşı [121b] Mustafa o hlnde hamamda-y-ıdı. Köse Mihaloglı Muhammed Beg leş­ ker-ilehisarıkuşatdı. Kendüsiyalıkapusına sürdigeldi. Şehir halkı[88] dahıkapuyı açdılar. Ya'ni kim ceng ideler. Mihalog­ lıMuhammed Begkapudaniçerü girinceTaceddmoglıkapu­ nun içyanında hazır-ıdı. Mihaloglı'ru gönder-ile sançdı, atın­ dan yıkdı. Bir dahı yatdugı yirde tekrar sançdı ta yüreginde. Mihaloglı'nufi. kulları dahı Taceddmoglı'na kılıç üşürdiler, pare pare itdiler.

Bunlar bunda cenkde-y-iken Şarabdar İlyas Mustafa'yı he­ man kucagına aldı, at üzerinde-y-iken Mustafa eydür: "Hay lala! Beni niçün tutarsın." didi. Ol eydür: "Seni karındaşuna iledürin." dir. Mustafa eydür: "Beni karındaşuma [122a] iltme kim karındaşum bana kıyar." didi. Şarabdar İlyas sakit oldı, Mustafa'yı hünkara karşu iletdi. Hernan gördügi gibi karın­ daşı dahı eellada buyurdı. Cellad dahı aman virmeyüp buy­ rugı yirine yitürdi. Bursa'ya anı dahı atası yaruna göndürdi­ ler. Bursa halkı dahı kanun-ı şer'-ilen defn itdiler. Du'alar idüp döndiler, mesalihlerine gitdiler.

Nazm

Yine bir dahı nakş bagladı 'aklı Getürdi fikrine hem niçe naklı

Aradan götürür mihr ü mahabbet Düze bir dahı düzen boza şekli

Kıyar işi vü dostı kardaşma

Dimez Hak'dan ne ola bana bezli [122b]

Günah didükleri gelmez ögine İdinür hôş temessük hal-i cehli

440

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

Nizam-ı 'aleme dir bu sebebdür

Kabilhat görmez özine o fi'li

Nazar itsen bu fi'lün fil'iline

Ezelden şöyle yazmış bum Mevli

Cihan müzd ü günah-ılan yapıldı İkisinün dahı ehli tapıldı

Kuruldı bu cihan hayme-i hali

Yine tizcek o haymeler dürüldi

Veli hayme kuran kayimmakamdur

Hezaran hayme kuruldı bozuldı

Bu eyvan kim görürsin iy karındaş [123a]

Kamu bir sani'ün sun'ı göründi

SÜ'AL.- Şarabdar İlyas'a eyitdiler kim: "Mustafa efendin oglı degil midi kim tutup anı öldürmege virdün?" CEVAB.- Eydür: "Gerçi sureta ben günahkar [89] oldum ve illa bu ikisi bir vilayetde olsalar zarar-ı 'am olmak lazım gelürdi. Vebir dahıbudur kimböyle itdügümdenben efen­ düm oglına yaramaz varmadum. Zira bu fena dünyanun murdarına bulaşmadın sebeb oldum, anı şehid itdiler. Ve hem cemi' re'aya rahat aldılar. Ve bir dahı bizden öndin ge­ lenler dahı bu kantim komışlar."

BAB [90]

Anı beyan ider kim Sultan Murad karındaşın bir yana itdükden sonra neye meşgul oldı.

Sultan Murad kendüye eydür: "Adlilamını kahr itdüm, ve­ zirlerüm biş olrnışlardur. Bunlarun dahı bir niçesin [123b] gi­ deyerin." didi. Birisin Germiyanoglı'na ilçilige göndürdi kim ol Kara Temürtaş oglı Umur Beg'dür. Birine dahıbeglerbegi­ lik virdi kim anun karındaşı Oruç Beg-idi. Bir karındaşma dahı Saruhanili'ni virdiler, adı 'Ali Beg idi. Hernan ikisi kal­ dı. Biriİbrahim Paşavebiri Hacı 'İvaz Paşa ve lalası Yörgüç'e

441