AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

kapusına geldi, Bayezid Han'ı dahı ta'zim-ilen atdan indür­ diler. Temür karşu vardı, görüşdiler. Andan safira ikisi bir halınunüzerinde oturdılar. [68] Temür çagırtdı kim: "Leşker imdi girü konsun, ceng itmesünler." didi. Ve illa her kişi kendünüfikazancına segirdürdi. Haram halal dimezler-idi, divşürürler-idi.

Nazm [86b]

İki kötrüm sebeb aldı fesada

Ve hem İblis safa virür fesada

Hased adına yandı Rum u Şam gör

Ne işler işledür aldı şurada

Vegerçi bu o Sani' masnu'ıdur

Sebeb bu iki kötrümdür burada

Bularufi uydugı nefs-i hevadur

Aşıki sen var uyma bu garaza

SÜ'AL.- İy derviş sen hôd ol cengde cismüfide bile de­ güldüfi ya bu kıssayı kimden nakl idersin?

CEVAB.- Bursa'nun bir nayibi var-ıdı. Adını Koca Nayib dirler-idi. Ol kişi Bayezid Han'un has solaklarından-ımış. Ol vakt kim ol ham [87a] tutdılar, anda bile-y-imiş. Bayezid Han kim Akşehir'de Allah rahmetine vasıl olıcak anda dahı bile-y-imiş. Bunları fakir andan teftiş idüp sordum: "Baye­ zid Ham niçe saklarıardı diyü." Ol eydür: "Temür bir taht-ı revan düzdürmiş-idi. Kafes gibi iki at arasında berkitmiş­ lerdi. Her vakt kim Temür göçerdi, Bayezid Han'ı ol taht-ı revan-ıla kendünüfi öfiince yörüdürdi ve konsalar kendü çadırı öfiinde kondururdı." didi. Ol Koca Nayib didügüm ki dirin Amasiyye'ye Sultan Muhammed'e vardı. Sultan Muhammed dahı afi.a Amasiyye hisarınun dizdarlıgın vir­ miş-idi. Kaçan ki pir alıcak Sultan Murad anı Bursa'ya ge­ türtdi. Bursa nayibligin virdi. Fakir ki andan nakl itdüm ve anufi hikayetinüfi ekserin dimedüm. [87b] Anufi-ıçun kim söz tavil olur.

412

Çevriyazı: H8.z8. Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

Nazın

Kafir itmez Temür itdügi işi

Ki neler çekdi irkek-ile dişi

Şeri'at ehlini turmaz kırardı Bilinmez ne-y-idi tutdugı tuşı

Hanekah mescid ü medrese yıkdı

Geçürdi Aydın ilinde o kışı

Temür'ün zulmı çokdur 'alem içre

Ne ola görmedi zulmını kişi

Ayagı basdugı iller yıkıldı

Yigidün kocanun kalmadı dişi [69]

Ve andan sonra Temür her vilayetibeglü begine virdi. Vi­ layet-i 'Osman'ı Tatar'a virdi. Bayezid Han [SBaJ bum işitdi, amma Temür gah gah göç üzerinde giderken Bayezid Han'a gelür selam virürdi. Bir gün Bayezid Han dahı Te­ mür'e eydür: "Temür Beg senden bir dilegüm vardur." dir. Temür eydür: "Söyle nedür dilegün kabul iderin." dir. Ba­ yezid Han eydür: "Gel kerem it, dilek iderin, Tatar'ı bu vi­ layetde koma, al bile git." dir. Temür eydür: "Eyle olsun ka­ bul itdüm sözüfii." dir. "Kaçan kim Semerkand'a vararn gi­ rü bu vilayetüne seni göndürsem gerek. imdi ol vakt Tatar seni vilayetüne getüre." dir. Çünkim Bayezid Han Semer­ kand'a gidicegin işidicek acıdı, kendü mesalıhını gördi. Ka­ çan kim Temür göçdi, kendü vilayetine teveccüh itdi, Tata­ run cemi'isini sürdi veKırşehri'nive Sivrihisar'ı ve Beg [88b] Bazarı'nı Karamanoglı'na virdi ve dahı Kastamonı, Kangı­ rı'yı ve Kal'acug'ı girü İsfendiyar'a virdi.

Bayezid Han ölmiş-idi, amma Temürumardı kim Bayezid Han'un oglanlarından birisi kendüye gele-y-idi kim Bayezid Han'un elini ana mukarrer ide-y-idi. Gördikim anun oglan­ larından birisi gelmedi. Zira anun-ıçun kim Karamanoglı'na virmiş-idi. Ve hem Karaman vilayetinden çıkdı gitdi.

Vebu maceranun tarihihicretün sekiz yüz dördinde vakı' olundı.

413

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [67]

Anı beyan ider kim Bayezfd Han kim Allah rahmetine vardı, kaç ogulı kaldı ve hem ol kalan oglanlar ne'ylediler.

Bayezid Han'un altı oglı kalmışdı. Beşi ma'lum [89a] ve biri na-ma'lum-ıdı. Zira biri Temür cenginde nabedid olmışdı. Oglanlarınunbiri Emir Süleyman, ikinci Muhammed, üçün­ ci 'İsa, dördünci Musa, bişinci Kasım. Amma bu Kasım ol hindekiçicük-idi. Sarayda olur-ıdı. Veol nabedid olanun adı Mustafa-y-ıdı. Emir Süleyman'ı 'Ali Paşa ve Eynebeg Süba­ şı ve Hasan Aga Rumili'ne alup gitmege tedbir itdiler. Ve Sultan Muhammed girü Amasiyye'ye gitdi. 'İsa ve Musa, Bursa vilayetinde ve Karasi ilinde biribirin kovupyorurlar­ ıdı. Ahir Musi 'İsa'yı giderdi. Kendü gelüp Bursa'da oturdı. Bu tarafdan Emir Süleyman da Bursa'ya togruldı geldi. Mu­ sikaçup Karaman'a gitdi. EmirSüleyman'unbirkızkarında­ şı kim [89b] adı Fatıma Hatun'dur ve kiçi karındaşı kim Ka­ sım'dur, anları İstanbol'da rehin kadı kim barışa, hiçyagılık itmeye. Ahirü'l-emir Emir Süleyman girü Rumili'ne geçdi. Bunun tarihi hicretün sekiz yüz bişinde vakı' olundı.

Ve Emir Süleyman'un tahta geçdügini Amasiyye'de Sul­ tan Muhammed işidicek ilçi göndürdi. Didi kim: "Emre'm sag olsun atamuz gitdi-y-ise. Emre'm bize ata yirine­ dür."didi. İki at pişkeş göndürdi. Emir Süleyman ana birni­ çe oglan ve cariyeler göndürdi. Ve andan sonra dahı Kara­ manoglı'na ilçi göndürdi. "Karındaşum Musi'yi koyıvirme kim ben sizün-ile gayetde dôstluk ideyin." didi. Musi bildi kim Karamanoglı barışdı, Karaman'dan kaçup İsfendiyar'a vardı. Emir Süleyman [90a] ol hinde Bursa'da otururdı. İşit­ di kim Musi İsfendiyar'a vardı üzerine teveccüh itdi. Yörü­ di, Göynük yanında bir su kenarında kondı. Yaz-ıdı, kış ol­ dı. Anda kışladı ve ol menzilden göçmedi. Ol makamun adına Beg Kavagı dirler. Anun-ıçun kim Emir Süleyman ol kavak agacı dibinde dayim sohbet iderdi. Hiç sohbetden haliolmaz-ıdı. Gayethub, müşerrefmakam-ıdıve ol aradan İsfendiyar-ılan dahı barışdılar. Andan göçüp İznik'e geldi­ ler. İznik'de girü sohbete meşgul aldı, 'Ali Paşa'nun minnet

414

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

şarabı-y-ılan. İsfendiyar dahı Musi'yi Sinab'dan gerniye ko­ yup İflag'a göndürdi. Ol vakt İflag'un beginün adına Mirço

[Mircü] dirler-idi. Bu tarafda [90b] Emir Süleyman işitdi kim Musi Rumili'ne geçdi, sürdi Emir Süleyman dahı Edrene'ye vardı, [70] girü sohbete meşgul aldı. Bu Rumili'nün begleri dahı işidüp bildi kim Musi İflag'a geldi, habar göndürdiler: "Tiz gel kim karındaşununbeglikden safasıyokdur. Gice ve gündüz sohbet itmekden eli degrnez." Çünkirn Musibu ha­ barı işidicek sürdi Sillisürirn'e geldi. Andan Rurnili'ne. Rumili'nün dahı tavıcaları ve tirnar erleri cerni'i Musi'ye vardılar. Ol dahı togrı Edrene'ye sürdi geldi. Emir Süley­ rnan'a habar geldi kim: "Ne turursın, karındaşun Musi iriş­ di." didiler. Ve: "Rurnili ana döndi." didiler. Emir Süley­ man rnahrnur yatardı, güc-ile kaldurdılar. Eydür kim: "Be­ nürn memleketümde anun ne hükrni vardur." dir. [91a] Bu habarı söyleyince "Hay uş 1t; usi irişdi." didiler. EmirSüley­ man tizcek binüp kaçdı, bir köye irişdi, ol köyde Allah rah­ metinevasıl aldı. Sonra ol köylüyi rnecrnu'ı köy-ilebileMu­ si oda urdı kim: "Siz benürn karındaşurnı niçün öldürdü­ nüz?" didi.

Nazın

Gururırnansıbun yoldan çıkardı

Sevinüp aldugun elden çıkardı

Ne itdün halka kim yüzin çevürdi

Sevenler cümle gönülden çıkardı

Şarab u çeng ü çagana vü hem saz Musahibün olar başdan çıkardı

Çünkirn Musi Rumili'nde tahta geçdi oturdı, bunun tarihi sekiz yüz on üçinde-y-idi, karındaşı [91b] Emir Süley­ man'dan sonra.

415

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [68]

Rumili tamam Musi'nün elinde olup zabt idi ve tirnar erie­ ri ve sancak begleri tamambi-kusur gelüp ita'at itdiler. Ne­ vahidekikafirbegleri girü 'asioldılarvebu tarafdaAmasiy­ ye'de Sultan Muhammed işitdi kim Emir Süleyman Allah rahmetine vardı ve Musi Rumili'nde tahta geçüp oturmış. Sultan Muhammed dahı sürdi Bursa'ya geldi. Bursa kavmı dahı istikbal idüp tahta geçdi, oturdı. Cemi'i Emir Süley­ man hükm itdügi yire bu dahı hükm itdi. Emir Süleyman Amasiyye'ye hükm itmedi. Bu hôd evvelden hükm itmiş­ idi ol dahı elinde.

Geldük bu tarafda Musi'nün re'y ü tedbiri nedür göre­ lüm. Kör Şahmelik'i vezir idindi. Mihaloglı Muhammed Beg'i Rumili'ne beglerbegi itdi ve Simavna kadısı oglını ka­ dıasker idindi. Ve kendünün kulı 'Azab Big'i emir-i [92a] 'alem idindi. Her bir sancagı kendünün kullarına virdi. Emir Süleyman'un dahıbir oglı ve bir kızıvar-ıdı, kaçup İs­ tanbol'a girdiler. Vidin 'asi olmış-ıdı. Yörüdi, bunlarun her birin zabt itmege başladı. Vardı Perivedin'i [Pirevidin] aldı ve yanında Matara'yı [Matarı]dahı aldı. Andan Laz vilaye­ tine yörüdi. Köpürlü'yi aldı ve hem Ohcabolu'yı [Ogcabolı] aldı. Turmadınakınlarider oldı. Gah gah İstanbol'a dahı se­ girdür oldı, kapusın yapdurdı. Andan gelüp Silivri'ye düş­ di. Bunun-ılan ceng ideyorurken bu Kör [71] Şahınelik na­ züklüg-ilen kaçdı. İstanbol'a girdi. Musi bundan hile tuyup hayli vehme vardı. Andan göçüp Edrene'ye vardı. İntizar oldı kim bu çarh ne suret göstere.

Nazm [92b]

Musi'nün fikri budur kim tuta cümle 'alemi Takdiri Hak'dur iden tedbiri ko sen ademi

Malikü'l-mülkdür o mülkin düziben ü hem bozan Bir kulına virmedi Hak işbu cümle 'alemi

Sultan Muhammed [Musl'nüfi ?] tahta geçmesinün tarihi hicretün sekiz yüz on altısında vakı' olundı.

416

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

BAB [69]

Anufi beyanındadurkim Sultan Muhammed bin Bayezid Han diler kim karında n Milsi-y-ılan bulışa.

Bu vilayetleri çekişeler. Devlet herkankısınufi ise Hak ta'ala emri-y-ile bu memlekete ol hakim ola.

Sultan Muhammed veziri Bayezid Paşa'ya eydür: "Rumi­ li'ne geçmege tedarük idün." didi. Bu Şahınelik vezir Mu­ Sı'den kaçup İstanbol'a girdügi vaktın sonra Sultan Mu­ hammed katına gelmiş-idi. Bayezid [93a] Paşa eydür: "Sulta­ num, Şahınelik Beg'i okıyalum, gelsün görelüm. Ol dahı bu babda ne dir." didi. Okudılar geldi, ana eyitdiler: "Rumi­ li'ne geçmek isterüz, tedbir nedür?" didiler. Şahınelik vezir eydür: "Teküre ilçi göndürmek gerek kim andan gayrı yir­ den geçmege çare yokdur." didi. "Zira kim Gelibob şimdi Musl'nün elindedür." didi. Heman-demGeniboza [Gegibü­ ze] kadısı Fazlullah'ı İstanbol'a ilçi göndürdiler. Anun-ıçun kim İstanbol teküri evvelden ana i'timad idüptururdı. Zira konşı-y-ıdı, bilürdi. Çünkim Fazlullah teküre geldi habar ne-y-ise olundı. 'Ahd ü peyman itdiler. Geldi hünkara mak­ sud habarın virdi. İş muradca oldı. Hünkar devlet-ilen Bur­ sa'dan göçdi, yörüdi geldi Yoras'a [Yoros] kondı. Ol vakt du'acı fakir köyde kaldum. Orhan'un [93bJ imaını oglı Yah­ şı Fakıh evinde hasta oldum Geyve'de; anda kaldum. Me­ nakıb-ı Al-i Osman'ı ta Yıldırım Han'a gelince ol imam og­ lından nakl itdüm kim habar virürin.

Amma Sultan Muhammed Yoras'a kondukdan sonra İs­ tanbol teküri de çok gemiler göndürdi. Sultan Muhmmed'i 'askeri-y-ile tamam Rumili'ne geçürdiler. Bu tarafda Musi dahı işitdi kimSultan Muhammed Rumili'ne geçdügin ken­ dünün üzerine yörüdügin. Edrene'den kalkdı Laz vilayeti­ ne yakın vardı. Bu tarafda Sultan Muhammed dahı varup İncügez'e kondı. Evrenezoglı 'Ali Beg anda karşu geldi. An­ dan kalkdılar yöridiler. Giderken yolda Mihaloglı Yahşı karşu geldi. Bu Mihal hôd ol vakt Musl'nün beglerbegisi-y­ idi. Oglını kendü [94a] göndürmiş-idi.

El-hasıl-ı kelam Sultan Muhammed Edrene'ye varınca ce-

417

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

mi'i begler yanına geldiler. Musi'nün yanında hernan akın­ cı kaldı. Ancak Semekov'da [Samakov, Samaku] ograş oldı. Musisınup kaçdı. Biryirde atı çamura çökdi. Kendününbir kulı var-ıdı, Derzi Saruca dirler-idi. Musi'nün atınun sinirin çaldı, Musi'yi tutdı. Sultan Muhammed'e getürdi. Alışamın çadırda maslahat ne-y-ise [72] gördiler, yirine kodılar. Ol gi­ ce Bursa'ya dedesi yanına göndürdiler. Mihal'ı dahı tutdı­ lar, Tokat'da Bidevi Çardag'a göndürdiler. Sımavuna kadı­ sı oglını dahı oglı-y-ılakızı-y-ıla İznik'e göndürdiler. Sultan Muhammed ayda bin akça 'ulufe itdi ve Musi'nün kulı 'Azab Beg kaçdı İflak'a gitdi. RumilitamamSultanMuham­ med'e feth oldı [94b] ve etrafunbeglerineilçiler göndürdiler.

Nazm

Kadimden töredür kardaşa kıymak

Ata vü anayı gussalu komak

Kabil kim Habil'e kıydı ezelden 'Adet oldı ki hanlar buna uymak

'İsa vü ya Musa Emir Süleyman İşidün bu töre ehlidür ahmak

Fena olur cihan-ıçun ne zahmet

Cihanda adını kanluya dakmak

BAB [70)

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed Rumili'nde karında n Milsf-y-ılan meşgul-iken

bu tarafda Karamanoglı Bursa'ya geldügin bildürür.

Çünkim Karamanoglı hücum idüp yöridi Sivri [95a] hisar'a geldi. Anun-ıçun kim kendü elinde-y-idi dört yanın yıka boza haramılıklar ide Bursa'ya geldi. Hacı 'İvaz Paşa dahı Bursa'nun sübaşısıydı. Karamanoglı dahı gelmedin şehrün halkın okudı, getürdi. Eyitdi: "Müsülmanlar! Padişahumuz Rumili'nde. Karamanoglıgeliyorur üzerümüze. Hisar yara­ gı olan kişi hisara girsün." didi. "Ve anun kim yaragı, hisar

418

Çevriyazı: Hazil Menilkıb u Tevilrih-i Al-i Osman

yaragı yokdur, hisarda mahbus olmasun, kendü başı yara­ gm görsin." didi. Ve hem bu halk dahı anun gibi itdiler. Çünkim Karamanoglı Bursa'ya geldi hernan şehri oda ur­ dı, hisara ceng itmege başladı. Mübalaga cenkler olundı. Ahir diledi kim Bınarbaşı suyından kim hisarun taşra ya­ nında [95b] göl olmuşdur. Diledi kim ol gölün suyını kurıda­ lar ve Bursa kapusınun Zindan Kapusınun taşrasından la­ kım urdı kim gölün suyını çekeler dahı hisar yanındagı de­ reye akıdalar. Bum Hacı 'İvaz Paşa tuydı, çıkdı; lakımcıları kırdı. Karamanoglu'nun ol ümidini kesdi. Otuz bir gün cenk olundı. Amma gah gah hisar halkı dahı hisardan çıkar­ dı. Hayli adamlar alurlar-ıdı, getürürler dahı Karamanog­ lı'na karşu hisardan aşaga bagazından aşaga asakorlar-ıdı. Bunlar bu cenkde-y-iken nagah bir gün kapluca 'imaretine Musi'nun ölüsi geldi. Karamanoglı varup Musı'nun ölüsini gördi. Hernan ol gice [73] kuyruk göte kısup kaçdı. Kirmas­ h yalından [96a] tolandı kara agrı katı renc yidi. Hamidi­ li'nden geçdi, kendü harabasına vardı.

Ve bu maceranun tarihi hicretün sekiz yüz on tokuzında vakı' olundı. Andan sonra Karamanoglı'nun kadı-'askeri Karamürsel eyitdi: "Gel berü begüm, ben du'acunı göndür, varayum Osmanoglı'yla seni barışdurayum." didi. Ol ey­ dür: "Hay ne sözdür! Barışmazvan! Ol benüm üzerüme ge­ lürse ben anun-ıla haklaşur kişiyin." didi. Bu sözi kabul it­ medi, kendü bilisine yöridi.

Nazın

'Adu kim gelse gitse olsa magbun Ola hali, olma şadi olma mahzun

Anun bahtı karalıgı yiter pes

Senün tali'üni Hak itdi meymun [96b]

Yüzi gönli Karaman'un karadur

Karanulukda kaldı zar u mecnun

419

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [71]

Anı beyan ider kim Emir Süleyman Allah rahmetine vardı oglını kim İstanbol'a iledüptururdı.

Anun oglı ahvalın bildürür.

Sultan Muhammed kim koşup Musi-y-ilen yörürken İstan­ bol'un teküri Emir Süleyman'ı kabul itmezlendi. Ya'ni kim Sultan Muhammed ile 'ahd ü peymanı var-ıdı. Anun-ıçun oglanı kabul itmedüm dimek ister. Oglan dahı İflak'dan çı­ kup gitmek istedi. Karın Ovası'nun akıncıları oglanun yanı­ na varmak istediler ve yanına dahı vardılar. Eyitdiler kim: "Gel berü biz senün-ile bile oluruz." didiler. OglanıYanbo­ lı'ya iletdiler. Sultan [97a] Muhammed'e habaritdiler. Bu ha­ barı işidicek hücum idüp yöridi. Bu oglan·yanında olan akınalar Sultan Muhammed geldügin işidicek kaçup tagıl­ dılar. Oglanun bir lalası var-ıdı Derzibaşı Zaganoz dirler­ idi. Ol Zaganoz oglanı tutup Sultan Muhammed'e getürdi. SultanMuhammed dahı oglanun gönli gözini açdı, bu dün­ ya gözini örtdi. Bursa'ya göndürdi. Kendü dahı ardınca Bursa'ya vardı. EmirSüleyman'unbir kızı dahıvar-ıdı. Bur­ sa'da anı bir sancakbegine virdi ve oglana dahı tirnar virdi. Geyve yöresinde Akhisar dirlerdi. Anun nevahisinde Çar­ dak köyi dirierdibir kafirköyin virmişler-idi. Her vakt kim Sultan [97b]Muhammed Bursa'ya gelse Emir Süleyman'un oglunı getürürdi, çok nesne 'atalar iderdi. Karındaşum og­ lıdur dir-idi. Dayimhoşca görüp gönülcügin elealur-ıdı. Ve kızkarındaşına dahı hayli 'atalar ider-idi. [74]

Nazm

Elüne her ne girse kısmetündür

Veger rahat vegerni mihnetündür

Dime kim ola oglum tuta yirüm

Nasib olmasa ancak niyyetündür

Demünde fursatunı sen geçürme

Yile virme bu 'ömri ni'metündür

420

. -

r

Çevriyazı: Hilzii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

BAB [72]

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed bin Bayezid Han karındaşı Musl'yi kim giderdi

[98a] andan sonra neye meşgul oldı.

Çünkim Karamanoglı bunungibi mühmelhareket itdügini işidicek Sultan Muhammed sürdi Bursa'ya geldi. Evvel İs­ fendiyar'a ilçi göndürdi. Eyitdi: "Ya sen gel veya oglanla­ rundan birini 'asker-i mansuruma göndür. Ve illa hazır ol kim uşda üzerüne varurın." didi. İsfendiyarbu habarı işidi­ cek hernin oglı Kasım Beg'i gelen ilçiyle bile göndürdi ve Sultan Muhammed bu tarafda Germiyanoglı'na da ilçi gön­ dürdi. Eyitdi: "Karamanoglı ki benüro vilayetüme bedbaht­ lık itdügini gördün. Ben anun üzerine yörürin, sen dahı be­ nüm-ile dostlıgunı göstermek gereksin. Ben anun üzerine inşaallah Seydigazi'den togrı çıksam gerek. [98b] Sen dahı 'asker-i mansuruma vilayetünden azık göndüresin. Ve illa hazır ol kim sana da varurın." didi. Germiyanoglı eyitdi: "Azıg-ıçun ne minnet, hizmete ben dahı yüz süriyü bile va­ rayın." didi. Hem eyle itdi ve mübalaga azıklar göndürdi. Ta hünkar ol memlekete varup gelince Germiyanoglı'nun sürgüni eksük olmadı; turmadın dayim vardı.

Nazın

Eyüdür dostluk itmek hanlar-ılan

Müdara ya mahabbet anlar-ılan

Ve bari her cihetden söz kabul it

Kulagun dinç ola hem varun-ılan

BAB [73]

Çünkim Sultan Muhammed mübalaga leşker cem' itdi, andan togrı vilayet-i Karaman'a teveccüh [99a] itdi. Anda varup ne'yledi. Anı beyan ider.

Bursa'dan çıkdı, sürdi Akşehr'e vardı. Vardugı gibi Ah­ şehr'i virdiler. Andan Konya'ya teveccüh itdi. Bu tarafdan

421