AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Amasiyye'yi virdiler. Padişah dahı oturup: "Kendü mesaiı­ hum göreyüm." diyince habar geldi kim "İsfendiyar Taraklu Borlu'nun üzerine geldi." diyü feryadçılar geldiler.

Nazm

Didi kim göz yumup gitmek gerekdür

Gelen hôş gelmeyene hem dilekdür

Çün işdür başa düşdi ne'yleyelüm Hak'un lutfı bize muhkem direkdür [124a]

Tur imdi İsfendiyar ben varayum

Mukabil olmaga erde yürekdür

Babam u dedem-ilen çok çalışdun

Hele şimdi beni görmen gerekdür

BAB [91]

Sultan Murad İsfendiyar-ıla nice bulışdı ve anun-ılane'yledi, anı beyan ider.

Sultançünkim bu sözleri didi ve sürdi Yenişehr'e vardı. İs­ fendiyaroglı Kasım Beg dahı SultanMurad'a gelmiş-idi. İz­ nik'e geldügi vaktın Kasım Beg dahı bile gitdi. Bolı'ya çık­ dılar. İsfendiyarlu işitdiler kim begleri oglı Kasım Beg bile­ dür, hayli adamlar kaçup Kasım'a geldiler.

El-hasıl-ı kelam Borlu'nun üzerinde bulışdılar. Eyü cenk­ ler mübalaga olundı. İsfendiyarludan [124b] hayli adamlar tutdılar. Leşker-i İsfendiyar münhezim aldı. İsfendiyar da­ hı kendüsi çomak darbın yidi, kaçdı Sinab'a düşdi. Sultan Murad dahı sürdi Kastamanı'ya vardı, vilayetini zabt itdi. Bakır Küresi'n dahı işletdi. İsfendiyar gördi kim Murad'un devleti [901 dayima terakkıde, kiçi oglı Murad'ı Murad Han'a ilçi göndürdi. Eyitdi: "Ogul Murad Han, atan deden bana ihsanlar idegelmişlerdür. İmdi sen hod mürüvvet issi Murad Han'sın. Benüm bu küstahliguma kalma, kerem ve lutf eyle, bana mürüvvet it sen dahı. Ve hem kızum dahı vi­ reyüm ve her yıl 'asker-i mansuruna varayum, hizmet şera-

442

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

yitin yirine getüreyin." didi. Ve hem paşalara dahı kızıl fi­ lori [125a] ilçi göndürdi.

Ve olkızılfilori 'acab nesnedür. Adarnunyüzin kızardurve udlu kişilerdür, kişiyi kendü halına komaz. Paşalar dahı el­ hasıl utandılar. Hünkih-ıla sulh u salahiyyete meşgfrl oldılar. Hünkarı razı itdiler. Andan döndiler girü Bursa'ya geldiler.

Nazm

Nazar it nakş-ı 'alemde neler var

Hayal ü mekr ü hem çok fitneler var

Çü gaflet bagı ziynet eyleyüpdür Şirin ü telh ü dürlü meyveler var

Biri da'vi ider bostan benürodür

Yalancı dellal u pür şiveler var

Unutma 1Aşıki yaz bir menakıb işaretdür sözümde kimyalar var [125bJ

BAB [92]

Anı beyan ider kim Sultan Murad İznik'e karındaşıyla bulışmaga geldükde İflakoglı Dırakola ne'yledi?

OlvaktSillisre'dengeçüphaylibedbahtlıklareyledi. Amma gaziler dahı eksük komadılar. Mübalaga kırdılar-ıdı. Ve illa bu kafirlerün münafıklıgınun nifakı eksük olmazdı. Gelüp hünkara habar virdiler. Hünkar eyitdi: "Hele şimdi sefere gideyorurın. Ol mel'un her ne iş iderse yanına kalmaya." didi. Allah'un 'inayetinde ve Mustafa'nun mu'cizatında ve evliyanun himmetinde ben sebeb olam, anlarun mesalıhın görem." didi. Ve "Hem şimdi kulum Firiz gaziler-ilen fur­ sat buldugınça geçsün vilayetini ursun." didi. "Yıkup yak­ sun ilini ve halkını esir eylesün." didi. Ol hinde zira kendü [126a] İsfendiyar üzerine varmış-ıdı ve anda bulunmış-ıdı. Yakıt kim İsfendiyar'dan dönüp geldügi gibi bu tarafda Dı­ rakola sürdi kapuya geldi ve iki oglını bile getürdi. Devlet işiginde ogullarını hizmet itmege kodı. Kendüsi hünkardan

443

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

hil'at ve burmadülbend geydi, haraca muti' oldı. Girü vila­ yetine gitdi, kil u kah kalmadı.

Nazın

Dırakola muti' oldı bu hana

Dilemez kim boyana kendü kana [91]

Ezel itdügi bedbahtlıga peşiman Özin mücrim bilüp geldi divana

Suçın 'afv itdi anun bil Murad Han

Muti' ider cihanı bu yigane [126b]

BAB [93]

Anı beyan ider kim Sultan Murad Han-ı Gazi Dırakola'y-ıla müsalahaitdügindensonra neye meşgul oldı?

Hernan andan sonra Murad Han Arnavud'a yörüdi. Evvel Evrenezoglı'nı ana havale itdi. İki tarafdan uç oldı. Gaziler gazaya meşgul aldılar. Kendü devlet-ile dügün yaragına Bursa'ya geldi. Dügün esbabımüheyyaolundı. Gelingemr­ mege erenlerden çaşnigirbaşı Elvan Beg'i ve kapukulların­ dan hayli bari bile kullar koşdı ve iki hadim bile koşdı. Biri Şerefeddin Paşa ve biri Reyhan Paşa. Ve hatunlardan Hacı Halil Paşa hatunıveSultanMuhammed dadısı Dadu Hatun ve Meric Böle [Merih Bula] ve Paşa Kirecem. Bu, Germiyanoglı Ya'kub [127a] Beg'ün hatunı-y-ıdı. Ana hün­ kar, Şah Ana dir idi. Bunlar kim Bursa'dan çıkup sürdiler, Kastamanı'ya vardılar, kondılar. Amma İsfendiyar dügüni Dürekani'de itmiş idi. Varan dünür halkını Kastamanı'da agırladılar. Andan sonra kızı teslim itdiler, Dadu Hatun-ıla Paşa Kireceye. Bunlar dahı kızı alup döndiler. Bursa'ya hünkara getürdiler. Hünkar dahı Bursa'da dügüne meşgul iken Vılkoglı, İshak Beg'ün bir oglını -ana Paşa Beg dirler idi ve hem lakabı Delü Paşa-y-ıdı- anı Vılkoglı tutdı bir hi­ sarda mahbus itdi. Bu habar hünkara geldi, hernan hünkar dahı ol tarafa teveccüh itdi. Anun masalıhına meşglıl oldı.

444

Çevriyazı: Ha.za Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

Nazm [127b]

Gerekdür Laz mahbubı gele çok

Ola gazilerün gönli gözi tok

Niköpri vü Semendire iline

Vilayet Arnavud'a terkümüz yok

Gazi Murad Han ide gazalar

Kırıla Üngürüz tutıla İzvornuk

SÜ'AL.- Sultan Murad ol iki kiçicük er karındaşını ve kızları ne'yledi?

CEVAB.- Ol iki karındaşı Tokat'da habs itmiş idi. Getürt­ di, gönli gözlerini açdı. Bursa'da 'ulufe eyledi, oturdılar, anaları bile-y-idi. BirinünadıMahmud vebirinünadıYusuf. Kızlarun üçini üç Karamanogulları'na virdi. Birin İbrahim'e vebirinAla'addin'e vebirini 'İsa'yaveikisindahıİsfendiyar [128a] ogullarına, birin İbrahim'e ve birin Kasım'a ve birin dahı [92] Anatolı beglerbegisi Karaca Beg'e virmişdi kim ol Varnaograşındaşehidolmış-ıdı.BirindahıİbrahimPaşaog­ lına virdi kim ol kızı Mekke'de vefat itdi, vallahu a'lem.

Nazm

Kime şadi kime gam yurdı 'alem

Ki bir dem bin şive gösterdi 'alem

Misal-i gice gündüz kim senünlen

Tolaşup devr ider n'isterdi 'alem

Bu dünya 'alem-i kevn i fesad bil

Bu tavra böyle bünyad oldı 'alem

BAB [94]

Anı beyan ider kim Aydın ili ne suret-ile alındı

ve İzmiroglı Cüneyd Beg ol dahı [128b] nesi-i Aydın'dur. Anlarufi n'oldugını bildürür.

Temürtaş oglı Oruç Beg ol Anatalı'nun beglerbegisi-y-idi. Anı Aydın iline göndürdiler kim Aydın ilini hayınıardan

445

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

antıaya ve ol vilayetün halkı rahat olalar; zira kim Ayasu­ lug ve Tire navahisi-y-ilen AI-i 'Osrnan'un tasarrufında olınrnış-ıdı. Ve illa ki İzrniroglı sebebi-y-ilen ekseri ol hal­ kun alacalıgı eksük degül idi ve hem Aydınoglı 'İsa Beg'ün oglı var-ıdı. Kapuda tirnar yir-idi ve anun dayima sözi bu­ y-ıdı kim: "İzrniroglı gitmeyince vilayet sizün olmaz." dir­ idi. Ve hem Aydın ili ol zamanda hünkarun bir kulı var-ıdı Yahşı Beg dirler-idi, ana virrnişler-idi. Ahyanen İzrniroglı­ y-ıla ol gah gah ograşurdı. Bir gün Yahşı Beg'ün [129a] karın­ daşırn İzrniroglı tutdı. Aman virrneyüp öldürdi. Beglerbegi Oruç Beg'i Yahşı'ya bile koşup İzrniroglı'nun üzerine gön­ dürdiler. Bunlar kim anda vardı, İzrniroglı bunlarun-ıla karşu gelüp ograşrnadı. Vardı kal'ası İpsila'ya girdi. Bunlar dahı varup vilayetün ba'zısını kendülere döndürdiler. Tl­ mar erlerinevirdiler, andan dönüp gitdiler. Ve illa İzrnirog­ lı'nun dayirn fesadı eksük olmazdı.

Nazın

Zamandur dürlü devran-ıla geçdi Gehi şadi gehi giryanla geçdi

Şadisidür yalan giryanı girçek

Bu gaflet ehli hep yalanla geçdi [93]

Gice gündüz ha turrnaz tartışurlar Melalet ata binüp yile geçdi. [129b]

Benürn didükleri hay bunda kaldı Hayali canun-ıla bile geçdi

Aşıki yaz rnenakıb AI-i 'Osman Yidi ceddün bu al-ılan bile geçdi

BAB [95]

Anı beyan ider kim ahirü'l-emir İzmiroglı'nı ne suret-ilen ele getürdiler ve hem n'oldı?

Sultan Murad bir gün paşalarına eydür: "Şol İzrniroglı niçe bir hayınlık itse tursa gerekdür." Eydür kim: "Muharn-

446

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

med'ün pak ruhı-y-ıçun anun mesalıhını görün yohsa ben sizüfi maslahatufiuzı görürin." dir. Paşalar eydür: "Sulta­ num Oruç Beg kulun ölüpturur. Şimdi beglerbegiligi Ham­ za Beg kuluna virüfi ve ol Oruç Beg dayim sohbete ve te­ na"uma meşgıll-ıdı ve her yire ki [130a] varsa düşman gider­ ınege meşgul olmaz-ıdı." didiler. Amma bu Hamza Beg ku­ lun gayretlü kimsedür, anı afla i'lam idelüm. Allah inaye­ tinde ve sultan devletinde düşmanı gidere." didiler. Tizcek beglerbegi Hamza Beg'e mektub-ıla habar göndürdiler kim: "Sen ve hem Yahşı Beg ve Saruhan Sancagı, Bursa Sancagı biledür kim ol Beg Sancagı'dur; İzmiroglı'nufi üzerine va­ rufi. Beher hal bulışufi, zinhar kahillik itmefi. Tizcek var­ mak ardınca olun." didiler.

Leşker cem' olundı, yörüdiler. İblisi [İpsili] hisarınun ne­ vahisine vardılar. İzmiroglı dahı leşkerin cemi'i divşürüp geldi. Bunlarun-ılan bulışdı. Eyü ceng olundı. İzmirog­ lı'nufi oglı kim [130b] o, Kurt Hasan'dur, leşkerüfi bir tarafı­ nı hernan götürdi. Kovdı ardınca gitdi. İzmiroglı Cüneyd yanında leşker az kaldı. Hamza Beg hücum idüp Cü­ neyd'üfi üzerine sürdi. Cüneyd dermande cünüb-imiş, yunmaga hisarına kaçdı gitdi. Oglı dahı döndi kim bakıca kalmışları tagıda asanlıg-ıla. Fi'l-hal bogazı ele virdi. Sürdi­ ler hisar üzerine vardılar. Hayli zaman hisarı egirtdiler. El­ hasıl-ı kelam 'ahd-ilen Cüneyd Beg'i hisardan çıkardılar ve eyitdiler kim: "Seni hünkara göndürelüm." didiler. Geldi Hamza Beg çadırına girdi. Gördi oglı dahı anda otururdı. Hernan Yahşı Beg yirinden turugeldi. Cüneyd'üfi karva­ yup yakasına yapışdı. Kendü çadırına iletdi. Cellad getürt­ di, oglını [131a] Cüneyd Beg'e karşu bogazlatdı ve andan sonra Cüneyd'üfi dahı başını kesdürdi. İkisinüfi dahı hisa­ ra karşu başlarını gösterdi. Hisar halkı dahı Cüneyd ile og­ lınufi başların göricek çar-u-naçar olup hisarı bunlara tes­ lim itdiler. [94]

Nazın

Cüneyd'üfi defterini yırtdı Hamza

Hisarın aldı 'ömrin yıkdı Hamza

447

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Anufi Kurd oglını bil tavuk itdi

Anı bir dilküye bogdurdı Hamza

Murad Han hayını düzmeye vardı

Anundur kanını kim dökdi Hamza

Ve bu fethüfi tarihi hicretüfi sekiz yüz yigirmi sekizinde ya, yigirmi tokuzında dahı dirler. Zira anun-ıçun [131b] kim Menteşeoglı ili bundan öndin feth olındı. İkisin bile anun­ ıçun yigirmi tokuzında dinildi.

BAB [96]

Anı beyan ider kim Menteşeoglanları atalarından sonra n'oldılar.

Menteşeoglı Ya'kub Beg bir gün ahirete nakl itdi. İki oglı kaldı. Biri İlyas Beg ve biri Mahmud Beg. Amma bu Mah­ mud Beg beg olmadı. İlyas Beg beg oldı. Ol dahı Allah rah­ metine vardı. Anun dahı iki oglı kaldı. Hünkar kapusında kulluk iderler-idi. Bunlar işitdiler kim ataları ölmiş, defter­ leri dürülmiş, bundagı iki oglını Tokad'a göndürdiler. Bide­ vi Çardagı tirnar virdiler. Birisi Veys Beg ve biri Ahmed Beg idi. Ve Menteşe vilayetini Balahan Paşa'ya tirnar virdiler. Vardı timarına gitdi.

Nazm [132a]

Veys Ahmed Beg timarın gör el ayak baglu demürde Balahan mülke hükm ider gönül var kürk-i sarnınurda

Bular begzadeler diler halas olmak bu zindandan Dahı afimaz-ıduk mansıb alursa gün bu 'ömürde

Yalançı şivelü 'alem bize gaflet ipin dakdı 'Akıbet zindan içinde halümüz oldı bu sırda

Bu Menteşeogulları Tokat hisarında iki yıl tamam mah­ bus oldılar. Kış kışladılar ve yaz yazladılar. Girü bir kış da­ hı geldi, tedarük itdiler. Kış yaragın görmege odun aldılar

448

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

ve altlarına dökmege girü kuru otluk getürtdiler kim altla­ rına döşek idineler. Ol otluk getürene eyitdiler kim: "Bu az­ dur, bir çuval dahı getürüfi." didiler. Vardı ol ot getüren bu kez bir çuval çürük otluk getürdi. [132b] Begenmediler, geru­ ren kişiye girü virdiler. Alup gitdi. Kapucı sordı kim bu otı girü niçün alur gidersin. Veys Beg eydür: "Bu eski otlukdur. Kokar, girü issine alup giderin." dir. Vardı bir harar dahı getürdi. Otlıgı dökdi. Ahmed Beg kendüsi çuvala girdi. Çevre yanına çuvalufi otluk dıkdı. Çuvalı arkasına urdı. Sokranı kakıyu eydür: "Canuma geçdi bunlarufi elinden" diyürek kapuya geldi ve "Bunlara hazarlıkların begendüri­ mezin bir kuru otlugı dahı begenmezler. 'Aceb Osmanoglı bunları saklayup n'ider, öldürtsene ki." diyü söyleyü söyle­ yü Ahmed Beg'i hisardan çıkardı. Evvelden hôd ittifak-ıla atlar hazırlayup tururlardı. Heman-dem çuvaldan çıkup at arkasına geldi, yola revan olup gitdi. [133aJ

Ol zaman Karaöylükyaylasından dönmiş idi, kışlaya gelmiş idi. Leylü ve'n- nehar turmadı, afta degin gitdiler. Bu tarafda sabah oldı. Gelüp kapuyı açdılar. Habse bakdılar, Veys Beg'i buldılar, Ahmed Beg'i bulmadılar. Habarınbilüp hünkara ha­ bar göndürdiler. Veys Beg'üfi yiri boş kaldı. Zindana dahı dutsak beklemekden kurtuldı. Ahmed Beg dahı Karaöylük'e vardı. Anda turmadı, Mısr'a vardı. Anda Mısır'da da turmadı, vilayetine 'azın itdi. Andan sofua dahı 'Acem'e çıkdı gitdi.

Nazın

Neler gördi cihanda miskin insan Neyi kim kısmet itmiş afta Sübhan

Çekegeidi cihandan dürlü mihnet Belayı müşkil itdi afta nisyan [133bJ

Velikin padişahlar mihneti çok Çekerler sanki bu gurbetde milıman

Adı beg kendüsi müflis olupdur 'Abesdür gördügi 'askeri divan

Şuna degmez tutalar baglayalar iderler 'ömrinüfi varını noksan

449

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [97]

Anı beyan ider kim Karamanoglı Mehmed Beg

Adalya'da hisara düşüp ceng itdügin bildürür.

Amma ol vakt hünkar Rumili'ne geçmiş idi. Gazaya meşgul idi. Bu tarafda Karamanoglı Muhammed Beg sürdi, Adai­ ya'nun üzerine düşdi. Ceng itmege başladı. Ceng iderken bir gün kaza-yı asumani be-hükm-i Rabhani Muhammed Beg'i top-ılan urdılar. Pare pare [134a] oldı. Parelerini divşü­ rüp sanduka kaydılar Karaman'a teberrük iletdiler. Anun üç oglı kaldı. İbrahim ve 'İsa ve Ala'addin. Bunlarun üçi da­ hı sürdiler Sultan Murad'a geldiler. Muhammed'ün bir ka­ rındaşı var-ıdı Bengi 'Ali Beg dirler-idi. Diledi kim tahta ge­ çe-y-idi. Bu halk iki taraf oldı ba'zısı anı kabul itmediler. Ahirü'l-emir Sultan Murad Han İbrahim'e sancak virüp kı­ lıç kuşatdı. Bu iki karındaşını yanında alıkodı. İbrahim dahı babası Hamidili'nden ne aldı-y-ısa Sultan Murad'a girü vir­ di ve Oklıg'ı dahı bile virdi. 'Ahd ü peyman üzerine [96] hay­ li zaman turdılar. Ke-ennehu bu iki iklim birlik olur gibi ol­ dı. Hamidili'nün vilayetini Sultan Murad dahı Şarabdar [134b] İlyas'a ol vilayeti mansıb virdi, vallahu a'lem.

BAB [98]

Anı beyan ider kim vilayet-i Amasiyye'de ve Tokat'da Kızılkocaoglanları Yörgüc-ilen ne'yledi

ve aralarında ne vakı'aları geçdi ve ne suretle geçüpturur.

Bu Amasiyye ve Tokat vilayetinün dayim ol Kızılkocaog­ lanları Türkmeninden rahatlıkları yog-ıdı. Bir şehirden bir şehre yolcılar gidemezlerdi galaba olmayınca. Ve hem git­ dükleri vaktın dahı anlarun haramzadalıkları eksük olmaz­ ıdı. Bir gün Yörgüç bunlara bir hile itdi. Hünkar agzından bir ilçi düzdi. Mübalaga armaganlar-ıla dört karındaşma bi­ le mekrub inşa itdi ve eyitdi kim: "Lalam Yörgüç-ilen varun yoldaşlık idün. Alparslan cengini urun. Andan togru [135a] Artukova'ya gelüfi., sizün timaruftuz olsun." didi. Ve hem

450

Çevriyazı: Hiizii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

Yörgüc'ün bir kulı dahı hünkarun ilçisi-y-ile bile geldiler. Kızılkocaoglanlarını Çorumlu vilayetinde buldılar. Yör­ güc'ün ilçisi Yörgüç mektubın virdi ve hünkardan gelen il­ çinün habarın virdi. 'Akabınca hünkar ilçisi dahı geldi. Ol dahı armaganların çekdi ve mektı.lbın virdi. Bunlar dahı şad aldılar, sevindiler. Anlar dahı mektı.lbı açup okıdılar ve ne kadar kim Türkman haram-zadası var-ısa cem' aldılar. Kı­ zılkocaoglanları'nun dört karındaşı dahı bir yire bile vardı­ lar. İlçi yanlarında-y-iken dört yüz kişi cem' aldılar. Amma Türkmenün gayet baMdur ve yarar yoldaşları-y-ıdı. [135b]

İç ara bu dört karındaş ittifak itdiler kim Yörgüç Paşa bun­ lara karşu gelecek olursa kılıç kayalar, bunları kıralar ve an­ dan sonra memleketi dahı uralar, girü dönüp yörüyivereler. Bu ittifak-ıla yöridiler. Gelüp Merzuvan Ovası'nda kondılar. Ol gice anda yatdılar. Yörgüç bunlara gelmedi karşulayu. Bunlar sardılar kim: ''Yörgüç kanı, niçün gelmedi?" Eyitdi­ ler: "Gayetde hôş degüldür." didiler. Bunlar vardılar, Ama­ siyye'ye girmelü aldılar. Yörgüç'üfi oglı karşu geldi. Melul­ sfuet: "Ma'zur tutasız." didi. "Babam hoşırak degüldür. İnşa­ allah hôş alınca siz dahı şehirde birkaç gün diillenüfi, sizün­ ile yiyelüm içelüm. Babam hoş alınca belki sizün ile ben bile gidem, siz yitersiz; eger babam hôş olmazsa da. Ve leşkerüfi [136a] van Sunsa'dadur, cem' olup hazırdur, andadur." didi.

Bunları ta'zim-ile iledüp kondurdılar. Bu dörd karındaşı ayrıca bir ali makama kondurdılar. Ni'metleri bi-nihaye hazır itmişler-idi ve yükler-ile süciler bile hazır olmışlar­ ıdı. Bunlara iletdiler. Andan sonra gayrı yaranların dahı bölük bölük perakende kondurdılar. Cemi'isine ni'metler ve şarablar hazırlanmış-ıdı, virdiler. Bunlar dahı yimege iç­ mege meşgul aldılar. Çünkim gice oldı süci başlarına çıkup 'akılları zayil oldı, hab-ı gaflet bunları aldı, basiretieri bag­ landı, uyhuya meşgul aldılar; evvel ol dört karındaşı bir yirden karvadılar ve hem adamlar hazırlayup tururlar-ıdı. Bunlarun dört yüzin [136b] [97] dahı tutdılar. Cemi'isin so­ yup elleri ardiarına baglu cemi'isini bir bir zindana getürdi­ ler. Tütün itdiler. Zindanun kapusın berkitdiler, tütünden bogulup cümlesi kırıldılar. Birisi kurtılmadı, öldi ve helak

451