AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

"Bu İskenderiye vilayetinin halkı dikbaşlıdır. Hiç kimseye itaat etmezler." dediler.

Padişah "O zamanonlarınaskerleriçoktur ve kendileri de pek cesurdur?" dedi. Yanındakiler "Devletli sultanımı O İs­ kenderiye halkının dikbaşlılığının sebebi o hisariarı sebe­ biyledir. O hisara güvenider ve o hisar çok sağlamdır."

Padişah "O hisarın alınmasına bir çare yok mudur. Asker üzerine varamaz mı? Nasıl bir hisardır?" dedi.

"Devletli sultanımı Askerin üzerine saldırabileceği bir yerdir. Fakat hisar çok sağlam birhisardır. Alınmasında çok zorluk çekilir."dediler.

Padişah "O halde hazırlıkyapın. İnşallah o hisar da fetho­ lunur." dedi.

Hemen padişahın bir kulunu İşkodra'ya gönderdiler. Vardı, İşkodra'ya hücum etti. Hayli cenkler olundu, ama fethedemedi.

Padişahınmübarekhatırından o hisarınhayaligitmezdi. Pa­ dişah Karabağdan gazasından İstanbul'a gelince İşkodra'nın hazırlığıyla meşgul oldu. Gedik Ahmed'e ''Yürü, o hisara hü­ cum et." dedi. Gedikbu emrinyerinegetirilmesini biraz ihmal etti. PadişahonuBoğazkesenHisarı'na (Rumelihisarı) hapset­ tirdi. Kendisiİslamaskerinitopladı,gazayaniyetederekyürü­ dü, o hisarın önüne geldi. Toplar kuruldu. Büyük cenkler ol­ du. Hisarın birçok yerlerini yıktılar, hücum ettiler. Fakat Hak nasip etmedi, alamadılar. Yeniçeriden, sipahiden hayli seçkin askerlerle hisarı kuşattılar. Vilayetinbütünü alındı, sadece hi­ sar fethedilemedi. Padişah devletle tekrar tahtına döndü.

Sonunda bırakılan o asker, hisarı bunalttı. Hisarın içinde­ ki kafider askerin başı olan gazilere haber gönderdiler, "Anlaşarak hisarı size verelim. Şu şartla ki gidenimiz gitsin,

kalanımız kalsın. Bize zararınız dokunmasın." dediler. Ga­ ziler de İstanbul'a padişaha haber gönderdiler ve kafirlerin durumunu bildirdiler. Padişah da razı olup kabul etti. Hi­ sarhalkıyla sözleşilen hususlarda karara varıldı. Kafider hi­ sarı verip teslim ettiler. Halkının gideni gitti, kendi isteğiy­

le kalanı kaldı. Nice kiliseleri mescit ettiler. Giden kafirlerin evlerini orada kalan gazilere verdiler.

272

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

İşkodra kafir ülkesi iken elhamdülillah, Sultan Mehmed Han Gazi elinde İslam ülkesi oldu.

Şiir

Fetholdu görün İşkodra

Yakın hisarı odur karaya denize

Onu Hak verdi Gazi Şah Han'a Umuttur ki döne Frenk beriye

Bu fethin tarihi hicretin sekiz yüz seksen üçünde (M. 1478-79) gerçekleşti. Sultan Mehmed'in bütün gazası İşkod­ ra'da tamamlandı. Ondan sonra geldi, adalet ve ihsanla meşgul oldu. İstanbul'un yayıalarında tarihin sekiz yüz seksen beşine (M. 1480-81) değin gezindi.

BÖLÜM 155

Bu bölüm Sultanü'l-mücahidin Sultan Mehmed Han Gazi'nin bu geçiçi konak yerinden o ebedi saraya varması ne şekilde oldu, onu bildirir. O sefer hicretin sekiz yüz seksen altısında Safer ayının 27. gününde (M. 27 Nisan 1481) cuma günü oldu.

İstanbul'dan hareket edip Anadolu vilayetine geçmek için denizi geçti. Birkaç konak yeri yürüdü. Anadolu'da Rebi­ ulevvel ayının dördüncü günü, perşembe günü Maltepe ça­ yırında konakladı. Tam ikindi namazı vakti bu geçici yurdu terk edip ebedilik sarayına göçtü.

Şiir

Ne zaman ki uçtu mekansızlığa Ne velvele düşer gör bu mekana

Battığında can güneşi cihandan Işıkların parıltısı söndü

Umarız Hakk'ın bağışı arta Nice mürted kafir gele imana

273

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BÖLÜM 156

Bu bölüm Sultan Mehmed Han Gazi Allah rahmetine kavuştuktan sonra kaç oğlu kaldığını bildirir.

İki oğulları kaldı. Birisi Ertana* hakimi Sultan Bayezid Han'dır. Birisi de Yunan tahtında hakim olan Sultan Cem idi.

SORU.- Ya Sultan Mehmed Gazi'ye ne yaptılar. CEVAP.- Vezirleri, kazaskerleri Sultan Mehmed'in cena­

zesini o gece İstanbul'a getirdiler. Keklik Mustafa, babası­ nın ölümünü haber vermek için Sultan Bayezid'e gitti. Bu Karamanlı vezir de kendisinin bir kulunu Karaman'a, Sul­ tan Cem'e gönderdi. Kısacası, bu sırada olan maceralar çok­ tur, ben özetledim. Keklik Mustafa, Sultan Bayezid'e haber gönderdi. "Sen sağ ol. Baban ahirete göçtü." dedi. Bu habe­ ri işitince Sultan Bayezid tahta, yani İstanbul'a yöneldi.

Şiir

Şükür tecelli etti devlet nuru Yine Hakk'tan erişti cümle nimet

Yine gör Müslümanlar mutlu olacaklar Ki Hak, Han Beyezid'e yardım etti

İlahi! Onun devletinin ömrünü ziyade et Yardımından ona büyüklük ulaşsın

İlahi! Asilerini hakir kıl

Ki kuvvetli ola zatında heybet

İlahi! Devletin fırsatını artır

Ki Han Bayezid'dir ehl-i mürüvvet

A.şıki yaz menakıbını bu han'ın Du ede veliler hem de himmet

Sultan Bayezid Han, Rebiulevvel ayının yirmi birinci gü-

*Sultan Bayezid'in, şehzadeliği sırasında Ertana sülalesinin devlet kurduğu Orta Anadolu'da, Amasya'da vali olarak bulunduğuna işaret edilmiş olabilir. Sultan Cem ise devrin kaynaklarında Yunan tahtı olarak adlandırılan Karaman-Konya havalisinde vali olarak bulunuyordu.

274

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

nü pazar günü idi, gelip saltanat tahtını mübarek vücuduy­ la şereflendirdi. Tahtı ve vilayetini marnur etti. Bu hicretin sekiz yüz seksen altısında, Rebiulevvel ayının yirmi birinci günü (M. 20 Mayıs 1481) idi.

BÖLÜM 157

Sultan Bayezid Han Gazi'nin tahta geçtiğini yazdın, ama kardeşi Cem'in ne olduğunu yazmadın?

CEVAP.- Açıklayayım, zaten bu bölüm de onu açıklar. Sultan Cem'i Karaman'ın alçak adamları kandırdılar. Sul­ tan Cem'i alıp Bursa'ya gelmek için yola çıktılar. Sultan Ba­ yezid'e bu durum bildirildi. İki bin yeniçeri gönderdi. De­ niz tarafından vardılar. Mudanya'dan Bursa'ya ulaştılar. Cem de onlarla aynı zamanda ulaştı. Bursa halkı Sultan Ba­ yezid'in kendisinin de geleceğini umuyorlardı. Yeniçerile­ rin yalnız gelmesinden çekindiler. Zira yeniçerilerin bazısı İstanbul'da kendi adiarına yakışmayacak şeyler yapmışlar­ dı. Ayrıca Sultan Cem de kendi padişahlarının oğlu idi. Onun için Cem'in tarafını tuttular. Ayrıca bundan önce ya­ lancı müneccimlerin de bir yanlış kanaatleri vardı. Babasın­ dan sonra padişahlık Cem'indir, derlerdi. Bazı sözleri doğ­

ru gibi olmakla birlikte çoğunlukla böyle olmazdı. SORU.- Ya ne idi?

CEVAP.- Şöyle idi. Cem Osmanoğulları'nın asıl, ilk tahtı­ na padişah olmalı idi. Geldi, Bursa'da dedikleri gibi de ol­ du. Bursa'da padişahlık da yaptı. Bu tarafta Sultan Bayezid Han'ın talihi ve devleti galip idi. O kadim Osmanoğulla­ rı'nın tahtını Sultan Bayezid Han'ın devleti fethetti. Cem'in saltanatı ancak bu kadar sürdü. O yalancı müneccimlerin batıl kanaatleri de böylece tamam oldu. Karaman'ın alçak karakterli adamları da gayet üzgün ve malızun oldular.

Şiir

Neyi kim takdir-i Hak yazdı Onun kısmetidir yazılan divanı

275

Aşık Paşazade J Osmanoğulları'nın Tarihi

Madem hattı sağlam, katibi üstat

Erer menziline onun kervan başı

Talih talihsizlik ki yazıla

Ortaya çıkan onun açıklaması

Dal gibi "devlet"te Cem'den daha üstündür

Bırak kaçsın Cem'i, tutmayın siz onu

BÖLÜM 158

Bu bölüm Sultan Cem'in, halası Selçuk Hatun ve Mevlana Şükrullah oğlu Ahmed Çelebi'yi Sultan Bayezid'e yalvarmaya göndermesini, bundan sonra neler olduğunu açıklar.

Bu tarafta Sultan Bayezid Han, Sultan Cem'in üzerine var­ mak için büyük bir orduyla İstanbul'dan Anadolu'ya geçti. Yolda Selçuk Hatun gelip Sultan Beyezid'le buluştu. Dileği­ ni söyledi ve cevabını aldı. Mevlana Şükrullah oğlu bu ce­ vabı Bursa'ya götürdü. Cevap Cem'i Bursa'dan çıkarttı, Ye­ nişehir'e götürttü. Sultan Bayezid de Cem'in üzerine yürü­ dü. Karaman kargaları ve kuzgunları, Sultan Bayezid'in şa­ hinlerini görünce dağıldılar, kaçtılar. Cem de Sultan Baye­ zid'in gücüne dayanamadı, başını alıp kaçtı. Padişahın kul­ ları yeniçeriler erişip bütün gelen azab askerlerini kırdılar. Cem'in ordusunda bir hayli torlak ve ışık dervişleri de var­ dı, onları da kırdılar ve "Siz madem dervişsiniz, bu padi­ şahzadeler arasında ne arıyorsunuz?" dediler.

Sultan Cem, Yenişehir'den Konya'ya altı günde vardı. Anasını ve bazı cariyelerini alıp oradan doğru Mekke tara­ fına gitti. Sultan Bayezid de ilerledi, Karaman vilayetine gir­ di ve o vilayeti zap tetti. Bunun hikayesi çoktur, ben özetle­ dim. Sözün kısası, Sultan Bayezid Han Gazi tekrar şan ve şerefle İstanbul'a tahtına geldi, cüh1s etti. En doğrusunu an­ cak Allah bilir.

276

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

BÖLÜM 159

Bu bölüm Sultan Cem'in Mekke'ye vardıktan sonra ne yaptığını ve Sultan Bayezid'in de

burada ne yaptığını bildirir.

Sultan Cem, haccını eda ettikten sonra Mekke'den ayrıldı ve Mısır'agitti. ButaraftaGedikAhmed Larende'debulunuyor­ du. Zira Karamanoğlu İçil'de idi, gelip karışıklık çıkarmama­ sı için bekliyordu. Karaman fesatçıları gelecek olursa onları dağıtacaktı. Cem ise Mısır'a varmıştı. Sultan Cem, Karama­ noğlu'nun yazmış olduğu sahte mektubuyla tekrar Anado­ lu'ya hareket etti. Sultan Bayezid onun bu hareketinden ha­ berdar oldu. Büyük bir orduyla İstanbul'dan Anadolu'ya geçti. SultanCem anasınıMısır'dabıraktı. Kendisi,Adana'ya geldi. Karamanoğlu Kasım Bey Sultan Cem'i Adana'da kar­ şıladı. Padişahın hain kulu Ankara sancağı beyi de Engü­ rü'den kaçıp geldi. Cem'le buluştu. Cem Adana'dan Anado­ lu'ya yöneldi. Gedik Ahmed bunların halinden haberdar ol­ du ve Sultan Bayezid tarafına yöneldi. Bu konuda acayip ve garaiphallervardır. Benözetledim,yoksahainleraçığaçıkar. Cem, Karamaoğlu'yla yürüdü, Ankara'ya geldiler. Bu ta­ raftan Sultan Bayezid Han da yürüdü, doğru Ankara'ya hü­ cum etti. Sultan Bayezid Han varmadan o Cem'e varan hain ve Amasya askerinden Ankara havalisine gönderilen keşif koluylakarşılaştılar. Amanvermeyip köpek gibitepelediler. Onunlabirliktegelen Karamankuzgunlarınınbirkısmınıda

kırdılar. Kurtulanları güç bela başlarını alıp kaçtı.

Bu taraftan Sultan Bayezid Han da devletle ilerledi,Anka­ ra'ya vardı. Ankara'da birkaç gün istirahat ettiler. Cem, Ka­ ramanoğlu'yla kaçıp İçil'e girdi. Sultan Bayezid Han da Cem'in ardınca tekrar Konya'ya geldi. Asker seçip burada bıraktılar. Cemkaçarakdenizkıyısınaulaştı. Birgemibuldu. Gemiye bindi ve denize açıldı. Nereye gittiği bilinmez. Bu konuda da garaip, acayip hikayeler çoktur. Ben özetledim. Sultan Bayezid oradan hareket etti, devletle tekrar İstan­ bul'a geldi. Tarih hicretin sekiz yüz seksen yedisi (M. 1482-

1483) idi.

277

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Şiir

Düşman ki uzaklaşa, işi bitmiştir Adı canlı ama aslında ölüdür

Gülmez onun canı ve gönlü Haraptır bahçesi, gönlü solmuştur

BÖLÜM 160

Bu bölüm Sultan Bayezid Han'ın,

Cem'i vilayetinden sürüp çıkardıktan sonra Sultan Bayezid'in neyle meşgul olduğunu açıklar.

Bayezid devletle İstanbul'a geldi, tahtına geçti, oturdu. Devlet erkanı sıra sıra oturdular. Oğlu Sultan Korkud'u Sa­ ruhan vilayetine, bir oğlu Şahinşah'ı Yunan tahtına, Kon­ ya'ya göndermeyi düşündüler. Bunlar yerli yerine gönde­ rildikten sonra Padişah İstanbul'dan çıktı. Gaza niyetiyle Edirne'ye vardılar. Emretti, Anadolu ve Rumeli askerini Edirne yönüne topladılar. Padişah hazreti de gaza hazırlık­ larıyla meşgul oldu. Padişah bu meşguliyette iken ansızın askerlerin başıbozuk, edep bilmeyenleri arasında uygunsuz hareketler oldu. Bu sebepten gaza ertelendi. Bu iki vilayetin beylerbeyine emretti kim "Varın, Tuna Suyu kenarında ba­ bam hazretlerinin Üngürüz katirinin elinden alıp yıktığı ka­ leleri tekrar yapın, marnur edin." dedi.

Padişahın emrine itaat ettiler, o sözü kabul ettiler. Bu ka­ lelere Anadolu beylerbeyi askeri ve mimarıyla geldi. Bir ka­ leye de Rumeli beylerbeyisi askeri ve mimarıyla geldi. Bu hisariarın etrafındaki gaziler gazayla meşgul oldular.

Sözün kısası, bu hisadar yapıldı, tamamlandı. Padişahın emriyle hisariarın hazırlıklarını da yaptılar ve içlerine seç­ kin askerler koydular. Şimdi bile o hisardakiler kafirlerle gaza ediyorlar. Ondan sonra bütün işler tamamlandı, Al­ lah'ın yardımını esirgemediği askere izin verildi, vilayetle­ rine gittiler.

278

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

Şiir

Yapıldı kaleler Tuna Suyu'nda Ne soy soylar gazi, kafir soyundan

Soyunu soylar o kafir kızlarının Mukadderdir gazilerde bu hudan

Bulurlar mal, nimet, köle, cariye Çınar gibi yüce servi boyludan

BÖLÜM 161

Bu bölüm Sultanü'l-mücahidin Sultan Bayezid Han Gazi'nin, Karaboğdan vilayetine varıp orada neler fethettiğini bildirir.

Sultan Bayezid, gaza niyetiyle İstanbul'dan çıktı. Büyük bir orduyla karadan Karabağdanvilayetineyöneldi. Deniz tara­

fındaki çok sayıdaki gemilerine yiyecek ve top, tüfek, ok ve diğer savaş araç gereçlerinihazırlayıp doldurdu. Bu gemile­ ri Bağdan'a gönderdi. Bu taraftan kendisi de karadan ilerle­

di, Tuna Suyu'na vardı. Nehrin kenarında konakladı. Derya tarafından giden gemiler de gelip padişahın hizmetine yetiş­ ti. Tuna'yı geçti. Hisara saldırı hazırlıklarınıyapmışlardı. Ge­ milerden bu malzemeyi çıkardılar. İlerlediler, Kili'nin üzeri­ ne yürüdüler. Genel bir saldırı için padişah emretti. Toplar atılmaya başlandı. Padişahın kulları ve diğer askerler her ta­ raftan hepsi hücum ettiler. Bir nice gün iyi savaşlar oldu. Hi­ sarı sıkıştırdılar. Kafirler aman dilediler. Padişah onlara aman verdi. O hisarın emanetini üstlenen kişi geldi, padişa­

hınveziriylebuluştu. Elini öptü ve "Biz de padişaha aitiz,hi­ sar da. Onun esirleriyiz. Padişahtan ne ferman olur ise biz

ona boyun eğeceğiz." dedi. Hisarı teslim etti.

Padişahın İslam sancağı hisara girdi. Hisarda nevbet-i sultani çalındı. Kafider İslam'a davet edildiler. Kiliselerini mescit ettiler. Gitmek isteyen kafidere izin verildi, ayrılmak istemeyenleri incitmediler. Saltanat usulüne layık ne ise onu yaptılar.

Birkaç gün orada kaldı, oradan devletle Akkerman'a yö-

279

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

neldi. Eflak askeri de kendi beyleriyle hizmete gelmişlerdi.

Padişah hazreti emretti. Önce yürüdüler, bir nice gün su­ suzluk çektiler. İlerlediler, Akkerman'a vardılar. Onu kara­ dan ve denizden kuşattılar. Fakat bu Akkerman hisarının çok fazla hazırlığı ve silahı varmış. Öyle ki hesabını Al­ lah'tan başka kimse bilmez imiş. Otuz yıldır, hisarın etra­ fındaki hendeği kazarlarmış. Diğer hazırlıklarını da buna göre yapmış imişler. Sözün kısası, padişah emretti, büyük savaş oldu. Sonsuz cenkler yaptılar. Sonunda hisarın hen­ deği padişahın kulları tarafından toprakla dolduruldu. Hi­ sarı bunalttılar. Nihayet kafirler aman dilediler ve hisarın kapısını açtılar.

Padişahın İslam sancağı bu hisara da girdi. Nevbet-i isla­ mi çalındı. Padişah buyurdu; eminler şehre girdiler, hisar­ dan çıkacak esirleri çıkardılar. Padişah çok sayıdaki askeri­ ne bu esirlerden nicelerini ihsan etti ve nicelerini de İstan­ bul'a sürgün etti. Nicelerini de Anadolu'da Eski Biga'ya gönderdi. Nice kiliselerini mescit yaptılar. O sürgün olan kafirlerin boş kalan evlerini gazilere verdiler. Kıpçak ham da hizmet için gelmiş idi, harpte bulunmuştu, onlara da hayli bağışlar ve ihsanlar etti.

Bu Osmanoğulları'nın nesiinin sonra geleni öncekinden daha bahtlı olarak gelmiştir. Buna delil şudur: Babalarının, dedelerinin alamadığı hisariarı ve vilayetleri Hak teala son­ ra gelen oğullarına müyesser etmiştir.

Akkerman'a bir kadı tayin etti. Orada İslam hutbesi okun­ du, cuma namazı kılındı. Sultan Bayezid Han adına bu iki şehirde hutbe okundu.

Bu fethin tarihi hicretin sekiz yüz seksen dokuzunda (M. 1484) Sultan Mehmed Gazi oğlu Sultan Bayezid Han Gazi

·

elinden gerçekleşti.

Şiir

Şahın fethi olsun daim Ömrü uzun devleti kaim

Şah pir görsün oğullarını sürekli Bu duadır aynı düzen daim

280

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

Sen kabul et duaını ya Allah

Adağım olsun bir ay oruçlu olayım

Aşıki yaz menakıbını hanın

Demesinler sana gafil ve nadim

Kim okursa bu tarihi bir an

Gönlüne girmesin onun hiç gam

Bu menakıbın tamamının tarihi hicretin sekiz yüz doksa­ nında, Receb ayının yirmi altıncı gününde (M. 08.08.1485), Pazartesi gününde tamam oldu.

BÖLÜM 162

Bu bölüm Adana, Tarsus, Sis Misis, Külek, Valnakşan'ın (Alnakşan) kimlere ait olduğunu

ve buraları kimin fethettiğini ve Mısırlının buralara ne sebepten hükmettiğini bildirir.

OsmanGazi'nin dedesi Süleyman Şah Gazi Rum'a geldiğin­ de Caber Kalesi önünde ne hadise olduğunu işittiniz. Göçer evler etrafa dağıldılar. Üçok'un oğlu Yüregir, Kusun Varsak,

Kara İsa, Üzeyir, Gündüz, Kuş Timur ve bu alh kişi güçleriy­ le geldiler Çukurova'ya ki o zikredilen şehirler bu ovadadır ve o kaleler bu vilayetin dağlarındandır. Yüregir baş oldu, bunlara geldiler. Misis'i aldılar, Adana'yı aldılar, Tarsus'u al­ dılar. Bu şehirlerin katirieri Ermeni idi. Ermenilerden bu yer­ leri ahitle aldılar. Yüregir öldü, yerine oğlu Ramazan kaldı. Ramazan, Kusun'a Eserlef'i kışlak olarak, Külek'te Tekürbe­ li'ni yayla olarak verdi. Kara İsa'ya Mille'ni, Vennakşı kışlak,

Bermüdek'iyaylakolarakverdi. Kuş Timur'a Tarsus'ukışlak, Bulgar Dağı'nı yaylak verdi. Üzeyir'e Pazar'ı, İskenderun'u

kışlak,Çün [Çon, Çöz] Dağı'nıyaylakverdi. Gündüz'eMisis'i kışlak, Sis Dağı'nı yaylak verdi. Ramazan kendisi Adana'yı taht edindi. Kalanlar bunlara tabi oldular. Yaylalarda yazları­ nı, kışlaklarında kışları geçirdiler. Nice yıllar Ata Kosun Var­ sakyaylada Külek Kalesi'ni kendisine tabi kıldı, içindeki kafi-

281