AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

ri çıkartb. Kara İsa da Alnakşan'ı tabi kıldı, kafirini çıkartma­ dı. Ramazan Misis'i tabi kıldı, içindeki katiri çıkartmadı. Ra­ mazan ölünce oğlu İbrahim ve nice oğlu kaldı.

Sözün kısası, bu söylediğimiz beyler ölünce çok oğulları kaldı. Her birisinin oğlu kendi yerinde baş çekti. Mısır'da Sultan Şeyhi ölünceye değin kendi başlarına beylik ettiler. Sultan ölünce Üzeyir'in bir oğlu kardeşlerinden kaçtı. Ha­

lep'evardı. "Sultanhimmetetsin, Üzeyirilinisultana alıvere­ yim." dedi. Sultan Halep naibine ernretti. Çok asker topladı­

lar, Davud'la vardılar, Üzeyir ilini fethettiler. Onu Davud ili­ ne verdiler. ÜzeyiriliMısırlı iline dahil oldu. Üzeyir iliniböl­ düler. Subaşılığı Üzeyir oğlanlarının kalaniarına verdiler. Ondan sonra Gündüzoğlu'na il verdiler. Gündüzoğlanları'n­ dan birkaçı kaçtı, Mısır'a vardı. Ayas Kalesi'ni Mısır'a verdi­ ler. Mısırlı kaleye asker koydu. Ticaret limanı edindi. Ondan sonra Ramazanlı'ya memleketverdiler. Ramazanlı'dan İbra­

him Bey kaçtı, Mısır'a vardı. Mısırlı ona asker verdi. Geldi, Adana'yı aldı. Oraya kardeşlerini bıraktı. Sis Kalesi'ni Mısır­

lı'ya verdi. Mısırlı kaleye asker yerleştirdi. Kuş Tirnur oğlu Tarsus'u Mısırlı'ya verdi. Mısırlı da evvelki bey oğlanlarını birbiri ardınca azletti. Birine rüşvetmukabilibeylikverdi. Bu rüşvet sebebiyle beyleri yoksul oldu, vilayetleri harap oldu. Sonunda Külek'i de askere verdiler.

BÖLÜM 163

Bu bölüm şimdiki fethe sebebin ne olduğunu açıklar.

Mısırlı, bu Çukurova'yı zulümle harap etmişti. Sultanü'l­ mücahidin Sultan Bayezid Han Karaman vilayetini birden fethedince ovilayetinzayıflarınınferyadıbu gazi padişahın mübarekkulağına ulaşmıştı. Padişah da merhamet gölgesi­ nin o vilayetin zayıflarına ulaşmasını diledi.

Şiir

Işık gönderir güneş cihana Ama bir ışık da olur nişane

282

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

Parıldayan nurudur tutar cihanı

Olmuştur şimdi eserleri ortada

Bu hanın eli batıya doğuya ulaştı

Aşıki başla yazmaya ve anlatmaya

Padişah bir kuluna o mazlumları o zalimlerden kurtarma­ sını emretti. O kişi de emre uyup Niğde'den hücum edip

Adana'nın üstüne vardı. O zalimlerin hepsi dağılıp kaçtılar. O mazlumlar han'ın kulunu iyi karşıladılar. Adana'dan Kü­ lek Kalesi'ne kadar Valnakşan Kalesi'nin halkıyla Milen Ka­ lesi'nin halkı, ayrıca Tarsus'un ayanları padişahın kulunu karşıladılar ve kalelerini-teslim ettiler. Padişahın sancağının gölgesi altına girdiler ve Kuş Timurlu, Kusunlu ve Kara İsa­ lı padişahın kuluna itaat ettiler.

Şiir

Zalimden kurtardı mazlumu han Dualar etti bütün iman ehli

Bu han'ın İsa nefesi gibi olan hükmünü bil Bu memleket ölmüştü buldu hayat

Mısırlı rüşvetle yıktı iller

Bu han ihsanıyla bir zerre koymaz viran

Bayezid Han devri neye benzer Peygamberler içre san geldi Süleyman

Zamanın cinleri hep hapsedildi Sultanlar bu han'dan diler aman

Okunsun hutbesi Kabe'de ya Rab

Bu kanuna göre düzülsün tertip erkan

Aşıki'nin duası han'a her an

Ola ömrü uzun çok süre devran

Bu fethin tarihi hicretin sekiz yüz doksanında, Cemaziyelu­ la ayının (M. Mayıs 1485) başlarında Sultan Bayezid Han'ın Karagöz [Mehrned Paşa] isimli bir kulu elinden gerçekleşti.

283

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BÖLÜM 164

Bu bölüm Rumeli beylerbeyisi Ali Bey'in Karaboğdanvilayetine gazaya gitmesine

neyin sebep olduğunu, o vilayette kimin olduğunu ve ne suretle oraya varıp ne yaptığını açıklar.

Sultanü'l-mücahidin Sultan Bayezid Han Gazi, Kili ve Ak­ kerman vilayetini fethettikten sonra o vilayetin bazı müna­ fık katirieri gönülden itaat etmemişlerdi. Karaboğdanoğ­ lu'na hisarın alınmasına hazırlık yapması için haber gön­ derdiler. Karabağdanoğlu merdivenler yaptırdı, asker top­ ladı ve gemilere doldurdu. Geceleyin su tarafından hisarın dibine geldiler. Hisarın içindeki kafider de bekliyorlardı. Hisarı bekleyen gözcüleri münafık kafider öldürdüler.

Sözün kısası, hisara geceleyin merdivenleri dayadılar. Ba­ zı gaziler durumu fark ettiler, ama kafider hisara çıkıncaya kadar beklediler. Kafider hisara çıkınca Allahu ekber, diye­ rek kılıçiarına sarıldılar. Sabaha değin düşmanı kırdılar. Ka­ raboğdanoğlu başını zor kurtardı. Yanındaki kafirlerin ni­ cesini esir ettiler, padişahın huzuruna gönderdiler. Padişah da saltanatma layık ne ise onu yaptı.

Şiir

Hilesi kafire gör ne edecek Yıkılıp evleri ilden gidecek

Oğul, kız ve maldan ayrılacak Ne getirdi başına kötü olacak

Sonunda han bir kuluna emretti, "Var o kafirin memleke­ tine gir ve fethet. Zira onlar geceleyin hisarı almaya gelmiş. Sen ise oraya gündüz açıkça var ve hem o kafirlerle karşı­ laşmaya çalış. Allah'ın yardımıyla onunla haklaş ve hakkın­ dan gel. Eğer kafirle karşılaşmayacak olursan o zaman vila­ yetlerini yık, yak ve harap eyle, adamlarını esir et." O da padişahın emrine uyup gitmeye niyet etti.

284

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

Şiir

Hemen Ali kuşandı silah Belinde Zülfikar bindiği Burak

Allah'ın yardımı onunladır Peygamberin mucizesi ona kandil

Veliler hazır oldular duaya Ali gönüllerde yer edindi

Yürütili himmetiyle Gazi Sultan Demez gideceği yere yakın veya uzak

Gazaya gitti bu himmet eri gör Tımarı ya Şam olmalı ya da Irak

Ali Bey gaza niyetiyle yürüdü. Tuna Suyu'nu geçti, Eflak vilayetine girdi. Eflak beyleri ve sipahileri toplanıp itaat edip geldiler, Ali Bey'le birlikte yürüdüler.

Şaban ayının yirmi beşinci günü Boğdan vilayetine geldi­ ler. Boğdan vilayetinin nice beyleri ve askerleri itaat edip boyun eğdiler. Ama Karabağdanoğlu ortadan kayboldu, nereye gittiği bilinmedi. Nice günler dağlar, dereler ve salı­ ralarda aramadık yer bırakmadılar. Karaboğdanoğlu'nun izine rastlayamadılar.

Sonunda onun askerlerinden birisini ele geçirdiler. Kara­ bağdanoğlu'nun nerede olduğunu sordular. Kaçıp Leh vi­ layetine girdiğini öğrediler. Beylerbeyi de gazilere o vilaye­ te saldırınalarını emretti. Gaziler her tarafı talan ettiler. Çok fazla ganimetler elde ettiler. Gaziler altın, gümüş ve çeşitli kumaşlar aldılar, ayrıca çok fazla güzeller esir ettiler. Dört ayaklı davarları sürüp götürmeyi az para getirir diyerek is­ temediler. Beylerbeyi Boğdan'ın payitahtını yıktı ve köşle­ riyle saraylarını harap eyledi. Başka şehirlerini ve köylerini de yıktı ve yaktı, gazileri ganimetlerle zengin etti. Sonra yüz akıyla padişahın hizmetine tekrar döndü.

SORU.- Bu Karabağdanoğlu nasıl bir kafirdir ki bu du­ rumlar başına geldi.

285

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Şiirle cevap:

Kralın memleketini basmıştı Süleyman Bey onun yayını gevşetmişti

Hem Eflak'ı da korkutmuştu

Nice kere memleketini ürkütmüştü

Sultan Mehmed'le de çarpıştı İyi vuruştu ama askeri kırıldı

Kendi başını zor kurtardı düşmanından Bu kafirdir nice askeri dağıtan

Bayezid Han'ın heybeti onu kaçırdı Onu Leh beyinin ülkesine gönderdi

Aşıki yaz bu han'ın şevketini Kulu Ali'de olan himmetini

Bu han'ın himmeti her kulunadır Fakat bu kul yoldaş edinmiş himmeti

Karaman'da odur Varsağı kıran Vidin'de Macar'a kılıç vuran

Üçüncü mertebede devletin talihi açıldı Ziyade oldu Hakk'ın nimeti

Nice yüz bin kulu var devlet sahibi Fakat Ali'nin üstündür eli

Bu gazanın tarihi hicretin sekiz yüz doksanında Sultan Bayezid Han kulu Ali Bey'in elinden gerçekleşti.

BÖLÜM 165

Sultan Bayezid Han Gazi'nin Hasleti ve Eserleri

Amasya'da bir büyük medrese ve bir imaret yaptı. Osman­ cık'ta Kızılca Irmak (Kızılırmak) Suyu'nun üzerine bir bü­ yük köprü yaptı. Tokat'ta bir imaret, Edirne'de bir büyük medrese ve yine büyük imaretle bir hastane ve Tunca Su-

286

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

yu'nun üzerine bir büyük köprü yaptı. Hem o vilayet ada­ leti ve bağışlarıyla doldu. O Rum vezirinin bozduğu gele­ nekleri Osmanlı kanunu (nizamı ve töresi) üzerine tekrar fazlasıyla iade etti. Gelen fakir zengin gider oldu. O nesli belli olmayan vezirin bozduğu vakıfları ve mülkleri tekrar sahiplerine verdi. Bu saltanat ve şevketin gölgesinin saade­ ti insanların yaşadığı her mekanı doldurdu. Etraftan devle­ tin merkezine diğer padişahların elçileri gelmeye başladı.

Macar padişahından iki elçi geldi. Ayrıca Leh vilayeti padi­ şahından, Eflak, Frenk padişahlarından, Tatar hanından, Çerkes beylerinden, Mısır sultanından, Hindistan padişa­ hından elçiler geldi. Bunların hepsi padişahın huzuruna ay­ nı vakitte geldiler. Sultan Bayezici Han'ın bağışlarını alıp vataniarına döndüler.

Şiir

Cihana Hak halife etti han'ı

Cihanın bütün padişahları önünde el bağlamış

Hilafet tahtı üzre gazilerin han'ı Aydınlatmakta iman mülkünü

Mehmed Han oğlu Bayezici Han Giderdi dünyadan şek ve şüpheyi

Arap, Acem, Hint ve Bulgar

Boyun eğenidir bu zamanın halkları

Söylenildi türlü diller alem içre Fakat Aşıki'dir menakıp tercümanı

BÖLÜM 166

Bu bölüm Osmanoğulları'nın yüce eşiğinde bulunan vezirlerin adlarını ve eserlerini açıklar.

İlk vezir Hayreddin Paşa, Orhan zamanında Bilecik kadı­ sıydı. Akyaya'yı Orhan Gazi ona yazdırdı. O zamanlarda yaya olmak için, bizi yaya yazın diyerek iyi atlar hediye edi­ lirdi. Sonunda İznik kadısı oldu. Gazi Hünkar'ın kardeşi

287

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Süleyman Paşa Allah'ın rahmetine varınca Gazi Hünkar Rumeli'ne geçmeye niyet etti; o zaman Hayreddin'i kazas­ ker edindi. Rumeli'ne onunla birlikte geçti. Şimdiki yeniçe­ riyi de Hayreddin ortaya çıkarmıştır. Kazaskerlikten vezir­ liğe geçti. Kendisine Hayrettin Paşa denilmiştir. Zira padi­

şahı sürekli hayra yönlendirirdi. Fakire, zengine, ilim ehline Osmanoğulları'nın kapısında hürmet gösterilmesi onunla başladı. Sonunda İznik'te bir cami ve imaret yaptı ve Allah rahmetine kavuştu.

Kendisinin üç oğlu kaldı. Biri Ali Paşa, biri İbrahim Paşa ve birisi de İlyas Paşa'dır.

Ali Paşa, Bayezid Hünkar'a kazaskerlik ve vezirlik yaptı. Eserleri: Şimdi kadıların ücret almalarını o başlatmıştır. Taf­ silini yukarıda vermiştim. Bursa'da bir imaret yaptı. Al­ lah'ın rahmetine vardı. Ali Paşa hem Emir Süleyman'a da vezir olmuştu. Kardeşi İbrahim Paşa, Sultan Mehmed Amasya'da iken kazasker olmuştu. Bursa'ya gelince vezir oldu. Hem o da kardeşi ve babasının izinde yürüdü. Ondan sonra Sultan Murad'a da dahi vezir oldu. İznik'te bir imaret yaptı. Allah'ın rahmetine vardı.

Onun oğlu Halil Paşa, Sultan Murad'a ve Sultan Murad Han oğlu Sultan Mehmed Han Gazi'ye de vezir oldu. So­ nunda İznik'te bir imaret yaptı ve Bursa'da Emir Seyyid'e bir misafirhane yaptı. Sonunda mazlum olarak şehit oldu. Allah'ın rahmetine vardı. Kendisinin iki oğlu kazasker ol­ muştur ki birisi Süleyman Çelebi diğeri İbrahim Çelebi'dir.

Hasan Çelebi'nin eserleri: Bursa'da bir kervansaray yaptı ve gelirinin yarısını Medine-i Resul'e vakfetti.

Bayezid Paşa'nın eserleri: Amasya'da bir imaret, Bursa'da bir medrese yaptı. Allah rahmetine vardı.

Hacı Halil Paşa'nın eserleri: Taroac'ta bir zaviye, Gü­ müş'te bir medrese yaptı. Allah'ın rahmetine vardı.

Karaca Paşa'nın eserleri: Yenişehir civarında bir zaviye yaptı. Hacı İvaz Paşa'nın eserleri: Osmanoğulları'nın kapısında­ ki paşalar, sinilerle şölen çekmeyi ondan gördüler. Hem başka memleketlerdeki hüner ehlini o Anadolu'ya getirt­ miştir. Kazova'da bir medrese ve bir zaviye ile Bursa'da bir

288

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

mescit ve bir medrese yaptı. Vakıflarından Kabe'deki fakir­ Iere pay ayırttı. Her yıl bu belirlenen miktarı gönderirler.

Mehmed Ağa'nın eserleri: Osmancık'ta bir imaret yaptı. Fazlullah Paşa'nın eserleri: Edirne'de seyyidlere mahsus

bir imaret yaptı.

Sarıca Paşa'nın eserleri: Gelibolu'da bir imaret yaptı. İshak Paşa'nın eserleri: Eynegöl'de (İnegöl) bir imaret ve

bir medrese yaptı. İstanbul'da bir mescit ve Selanik'te bir Cuma mescidi yaptı.

Kula Şahin'in eserleri: Filibe'de bir imaret ve bir medrese yaptı.

Tuturmezikoğlu Kasım Paşa: Edirne'de safilere has bir bi­ na ve Karahisar'da bir Cuma mescidi yaptı.

Zağanos Paşa'nın eserleri: Balıkesir'de bir imaret ve bir medrese yaptı.

Kemal Paşa'nın eserleri: İstanbul'da ölünce üstüne bir tür­ be yaptılar.

Veliyüddinoğlu Ahmed Paşa'nın eserleri: Güzelierin göz­ lerini, kaşlarını, zülüflerini ve benlerini sürekli methetti ve bu hal üzere öldü.

Mustafa Paşa'nın eserleri: Ermeni Pazarı'nda bir imaret yaptı. Sonunda bir iftirayla şehit oldu.

Gedik Ahmed Paşa'nın eserleri: Karahisar'da bir imaret ve bir medrese yaptı. Sonunda padişah için umduğu şey kendi başına geldi.

Mahmud Paşa'nın eserleri: İstanbul'da bir imaret ve ya­ nında bir medrese ile Sofya'da bir Cuma mescidi yaptı. Va­ kıflarının cümlesinden Medine-i Resul'ün fakirlerine, alim­ lerine, peygamber mescidinin kapıcılarına ve kandil yakan­ Iarına yılda bin filori belirledi. Her yıl gönderirler ve bu meblağ ulaşır. Ayrıca Medine-i Resul'de, Resulullah'ın ru­ hu için her gün bir hatim okunur.

Mesih Paşa'nın eserleri: Gelibolu'da bir Cuma mescidi yaptı.

Fayik Paşa'nın eserleri: Henüz eser bırakmak niyetindedir. Nişancı İbrahim Paşa'nın eserleri: Edirne'de bir medrese

yaptı.

289

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Rum Mehmed'in eserleri: Osmanoğulları'nın kapısında o vezir oluncaya değin süregelen adetlerin bazısını o kestirdi.

Üsküdar'da bir imaret yaptı. Sonunda başka vezirler için umduğu şey kendi başına geldi.

Hakim Yakup'un eserleri: Osmanlı memleketinin bütü­ nünde işitilmedik ve görülmedik bidatleri o ortaya çıkardı. Onun zamanına değin padişahların özel işlerini fesat çıkarı­ cı olduklarını söyleyerek Yahudilere vermezlerdi. Hakim Yakup vezir olunca ne kadar aç yYahudi varsa padişahın iş­ lerine karıştılar. Latife: Hakim Yakup bir gün Cuma mesci­ dine varmış, İstanbul Yahudileri çok üzülmüşler.

Sinan Paşa'nın eserleri: Vezirlikten azl edilince yine ilme yöneldi.

Manisa Çelebisi'nin eserleri: İstanbul'da mescit yaptı. Sa­ ruhan ilinde bir kasahaya su götürdü.

Nişancı Paşa'nın eserleri: Nesli belli değildir. Allah'ın kul­ larının malına, kanına ve ırzına el uzatmıştı. Nerede uygun­ suz işler varsa onun icadıdır. Osmanlı memleketinde İslam hukukuna uygun vakıfları ve mülkierin hepsinin şartlarını bozdu. Gelirlerini padişahın hazinesine getirdi. Sorana da "Bunlar mensuhtur (hükmü kalkmıştır.)" dedi. Bazısını da tırnar olarak verdi. Ben kendisine "Şer'-i Muhammedi ile olan vakıflar ve mülkler nasıl mensuh olur (hükmü ortadan kalkar) Hazret-i Muhammed, peygamberlerin sonuncusu­ dur. Ondan sonra bir peygamber daha gelmemiştir ki onun şeriatını mensuh etsin." dedim. Bana cevaben "Sana ait olan neyini aldılar ki böyle konuşuyorsun." dedi.

Kasım Paşa'nın eserleri: Hatunu Alanya beyi kızının ma­ lıyla İstanbul'da bir Cuma mescidi yaptı. Öldüğü vakit baş­ sız defnettiler.

Cezeri Kasım Paşa'nın eserleri: İstanbul'da bir mescit ve muallimhane yaptı. Edirne'de bir Cuma mescidi, Bursa'da bir medrese ve Kefe ile Çerkes vilayetincieki Taman'da da birer Cuma mescidi yaptı.

Davud Paşa'nın eserleri: İstanbul'da bir imaret ve bir ca­ mi yaptı, içinde Cuma namazıkılındı. Ayrıca bir tatlı, güzel su da getirdi.

290

Günümüz dilinde: Osmanoğulları'nın Tarihi

Hızır Ağaoğlu Mehmed Paşa'nın eserleri: Amasya'da bir imaret yaptı.

Fenarioğlu Ahmed Paşa'nın eserleri: O da henüz eser bı­ rakmak niyetindedir.

Bu zamana değin bunlar vaki oldu.

Şiir

Hani bunlar ki suret bağlamış ortaya çıkınışiardı Bunlardan nice gülenler ağlamışiardı

Bunlar mülk kendilerinin oldu sanırlardı Yalan hayale gönül bağlamışlardı

Bunlar gitti dünyada ancak hayalleri kaldı Bu hayaller nice canlar dağlamıştı

A.şıki bu menakıbı ki yazdın Niceler buna tarih bağlamıştı

BÖLÜM 167

SORU.- Ey derviş! Bu Osmanoğlu'nun büyük medreseler ve imaretler yapmalarından muratları memleketi mi yoksa ahiretlerini mi marnur etmektir?

CEVAP.- Ahiretlerini marnur etmektir. Hem vezirlerin imaretlerinden de anianan odur ki bunların da niyetleri pa­ dişahlarının niyetlerine tabidir.

Eğer bu yaptıkları imaretlerde bu niyetlerinin eseri bazen görünür bazen görünmez, sebebi nedir, dersen...

CEVAP.- Bunların hayır veya şerrine alimlerle dervişler sebep olur. Zira vezirler alimlerle dervişlere tabidirler.

Şimdi, bu Osmanoğlu kerametleri zahir olan insanlardır. Bu padişahlardan zahir olan her şey bunların vezirlerinde de zuhur eder. Bu padişahların yanında olan bu vezirler bunların mahremleridir ve bu vezirlerin de kendilerine mahrem birer kethüdası vardır. Bu kethudalar alimler, der­ vişler, sıradan insanlar ve cahillerin sohbetlerinde bulunur ve her ne işitirlerse gelirler vezirlere naklederler.

Bu kethüdaların bazısı yaniışı doğru sanırlar, gelirler pa-

291