AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003
.pdf
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
olundı. Sultan Murad Han-ı Gazi elinden kim ol Orhan Ga zi Han oglıdur.
Nazm
Bu fethi kim fümh itdi Murad Han Kopan nesli ki kopdı oldı hakan
Bu nesli Hak mu'in itdiimana Ki islam zahir oldı dökile kan
Muhammed ümmetinde bil bu hanlar Viran iklimiere bunlar ola can
Bu alüfi. sevgüsi hayat-ı candur
Bu alı sevmeyendür ehl-i ziyan [49b], [47]
BAB [45]
Anı beyan ider kim Murad Han-ı Gazi Edrene'de neye meşgul oldı.
Çünkim devlet-ile han Edrene tahtına oturdı, lalası Şahin'e Zagra tarafına ve Filibe tarafına akın virdi. Evrenez Gazi da hı vardı, İpsala'yı feth itdi. Bunlaryirlüyirinde uçbegleri al dılar. Bir gün Kara Rüstem dirler-imiş bir danişmend geldi, vilayet-i Karaman'dan. Çandırlu Halil kim kadı-'asker-idi.
Afi.a geldi kim ol Rüstem eydür: "Efendi bunca hanlık malı niçünzayi' idersiz." didi. Kadı'-asker eydür: "Olniçemaldur kim zayi' olunur." didi. Rüstem eydür: "İşbu esirler kim bu gaziler tutar alurlar satarlar. Tafi.n buyrugında budur kim bunlarufi. [50a] bişdebirihanufi.dur." didi. "Niçünalınmaya?" didi. Bu habarıbundan işidicekvardıbu sözikadı-'askerha na 'arz eyledi. Han dahı eydür: "EgerTafuıbuyrugında var
ısa idüfi.." didi. Kara Rüstem'i okudılar. Eyitdiler: "Mevlana! Han buyurdı kim Tafi.n buyrugısa eyle idüfi. didi." didiler. VardıkendüsiGelibob'da oturdı. Her esirden yigirmibiş ak ça aldı. Ve bu ilidas ol iki danişmendüfi. tedbiri-y-idi. Biri ÇandırluHalilvebiriKaramaniuKaraRüstem'dür. Vebuta rafda Gazi Evrenez'e dahı ısmarladılar. "Akınufi.dan çıkan
382
Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman
esirünün bişde birin al." didiler. "Han-ıçun anun kim esiri biş olmayacak olursa her esirden yigirrni biş akçasın al" didiler. Ve bu tertib [50b] üzerine Evrenez dahı bir kadı nasb itdi ve hayli oglanlar cem' olundı, hana getürdiler. Halil Paşa eydür: "Bunları Türke virelürn Türkçe ögrensünler, sofua Türkçe bi licek getürelürn yiiliçeri olsun." didi ve hem anun bigi eyle diler. Yevrnen-fe-yevrnen bu vech-ile yiiliçeri ziyade olrnaga başladı. Bu vech-ile tamarn Müsülrnan oldı. Bunları Türkler bir niçe yıllar kullandugından sofua andan kapuya getürdi ler. Ak börk geyürdiler. Adını ezel çeri iken yiiliçeri kodılar. Bunun zamanında vakı' olındı.
Nazın
Gereklüdür yifiiçeri kapuda Ki ham gözleyeler her tapuda
Bular mal ogbdur haniarına bil Irakdur gayrı çeri bil ha bu da [51a]
BAB [46]
Anı beyan ider kim Murad Han-ı Gazi Bursa'ya teveccüh itdi ve anda varup ne'yledi?
Lala'ya Rumili'nün beglerbegiligin virdi ve Evrenez'e dahı bu uçlarufi begligin virdi. İlbegi Allah emrine vardı. Han an dan yörüdi Gelibob'ya geldi, Halil'e paşalık virdi. Halil ki ve zir oldı; adına Hayreddin didi. Gelibob'yı geçdiler, Biga tara fına geldiler. Murad Han-ı Gazi eyitdi: "Allahu ta'ala bum dahı bize vire." didi. Turdılar, Bursa'ya geldiler, bir kış Bur sa'da karar itdiler. Lala dahı bu tarafda Zagra ilini ve Eski'yi feth itdi. Evrenez dahı bu tarafda Gürnülcine'yi feth itdi. [48]
BAB [47]
Anı beyan ider kim Biga ne suret-ilen feth olındı. [51b]
Nagah bir gün Murad Han-ı Gazi işitdi kim bu tarafda Sırf kafideri leşker cem' itrnişler, Edrene'ye gelrnek isterler-
383
Aşık Paşazade 1 Osmano!julları'nın Tarihi
imiş. Han dahı işidicek bu habarı 'asker cem' idüp yöridi. Biga yanına geldi. Gazilere eydür: "Hay gaziler! Bu katirie ri feth idelüm, eger Allahu ta'ala virürse." didi. "Bundan sonra andagıkafiderevaravuz."didi. Bu gaziler dahı hanun sözini "Bi'r-re'si ve'l-'ayn" didiler. Ve hem Gelibalı'ya ha bar göndürdiler: "Ne kadar hazır gemi var-ısa göndürün. Bu yakaya gelsün hazır olsun." didiler. "Biz varınca" Ve hem Aydıncık gemilerine dahı gelsün," didiler.
Elhasıl-ı kelam hayli bari gemiler geldi. Bu gemilere dahı adam koydular yöridiler. [52a] "Kurudan ve denizden yag madur." didiler. Hücum itdiler. Def'i feth olundı. İçinde olan kafirün horyadını kırdılar, dişilerin ve oglancukların esir itdiler. Gaziler ganimete gark aldılar ve ba'de kilisele rin mescidler itdiler ve evlerin dahı Müsülmanlar mesken ler idindiler.
Ve bu fethün tarihi hicretün yidi yüz ve altmış altısında vakı' olundı.
Ve bu kavm kim anda mesken tutup karar itmişler-idi. Hayli zaman turup zindeganiler içinde aldılar. Nagah bir
gicekafidergirüBiga'yıogurladılar. Kafider haylibedbaht lıklar itdiler ve Biga'yı yıkup bozdılar. Geldiler, şimdiki Bi ga'yı anun yirine kurdılar.
BAB [48]
Edrene'ye Sırf [52b] geldügin beyan ider.
Sırf kafirleri cem' aldılar. Sürdiler, Edrene'ye yakın geldiler. Şahin Lala dahı hazır olan gaziler-ilekarşuladı. Ahşam kara nusındatavlunbazkakdı,Hakta'ala'ya sıgınupküffarunüze rine yörüdi. Hernin kim küffartavlunbazünin işidicek, kafir ler biribirine tokundı. Atları boşanup ürkdi. Kafir hernan gi ce karanusında biribirin kırdı. Meric kenarında-y-ıdı, ekseri suya dökilüp kırıldı. Andan sehel kafir kurtuldı. Ve ba'zısın ardına düşüp yolda gaziler kırdılar. Gaziler şimdi ol yirün adına SırfSındugı dirler. Kafirler helak olundı [53a] gitdi.
Han dahı işitdi kim küffar münhezim oldı. Döndi han gi-
384
r-
--
Çevriyazı: Hazii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman
rü devlet-ile Bursa'ya geldi ogulların sünnet itdi. Yifiişe hir'de bir 'imaret yapdı ve bir derviş var-ıdı. Adına Postin puş dirler-idi, ana bir zaviye yapıvirdi. Ve Bilecük'de bir Cum'a mescidi yapdı ve kendüye Bursa hisarında sarayı kapusında bir cami' yapdı ve Kapluca'da bir 'imaret üzerin de bir medrese yapdı.
BAB [49)
Murad Han-ı Gazi Gerıniyanoglı-y-ılan düfiür ne suretle oldılar, anı beyan ider.
Bu Germiyanoglu kendüyi gördi kim gayetde pir oldı. Oglı Ya'kub Beg'i okıdı, yanına getürdi. Eyitdi: "Ogul, dilersefi kim bu vilayet sizüfi elüfiüzde kala, Osmanlu-y-ıla [53b] bir lik idüfi." didi. Ve "Bu kızumufi birini anun oglı Bayezid'e virüfi." didi. Hernan İshak Fakı'yı ilçi göndürdiler. Sürdi Murad Han-ı Gazi'ye geldi. Eyü atlar pişkeş getürdi. Ol za manda altun gümiş az-ıdı. Tofiuzlu'da 'alemlü ak bizler olurdı. Hil'at yirine anı geydürürler-idi. Sırtak tegele diker ler-idi. Alaşehr'üfi kızıl ivledisin sincef iderler-idi. Hil'at anı geydürürler-idi. [49] İshak Fakı kim geldi Tofiuzlu'nufi ol bizlerinden dahı bile pişkeş getürmiş-idi. Ve hem eyitdi: "Kızumuz alufi oglufi Bayezid Han'a. Ve kızuruuz-ıla bile birkaç pare hisar bile virelüm cihazına tuta." Murad Han-ı Gazi anı kabul itdi. Biri Kütahiyye'yi ve Simav'ı ve Egri göz'i ve Tavşanlu'yı, bu birkaç pare hisariarı kızına [54a] Germiyanoglı cihaz virdi. Kavl ü karar olundı.
BAB [50]
Murad Han-ı Gazi oglını everüp dügün bünyadın ve kızı alıvirdügin beyan ider.
Ol Germiyanoglı'nufi kızı didügümüz Sultan Hatun'dur kim oglı Yıldırım Han'a alıvirür. Çünkim dügünüfi esbabı bi-kusur müheyya ve müretteb oldı, andan scofira etrafufi
385
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
beglerine okuyıcılar göndürdiler. Karamanoglı'na ve Hami doglı'na ve Menteşeoglı'na ve Saruhanoglı'na ve Kastamo nı'da İsfendiyar'a ve Mısır sultanına bunlarun cemi'isine okuyıcı göndürüp okıdılar. Ve dahı kendü vilayetlerinde olan sancak beglerinden okudılar ve Evrenez Gazi'yi dahı okudılar. Bundan sonra dügüne bünyad itdiler ve etrafun beglerinden [54b] dahı ilçiler-ile saçulıklar dahı gelmege baş ladı. Eyü atlar ve katarlar-ıla develer ve enva' dürlü 'acayib ler ve garayibler getürdiler ve her gelen kişi getürdügini 'adet üzerine pişkeşlerin çekdiler ve mertebesine göre otur dılar. Ve Mısır sultanınun dahı ilçisi geldi. Ol dahı getürdü gi tuhfelerini çekdi. Anun ilçisine cemi'i ilçilerün üsti yanı na ilçi-yi Mısır'ı da'vet itdiler, oturdı. Bunlarun tamam olup oturdukdan sonra 'icazet oldı. Kendü sancagı begleri dahı geldiler. Mertebelü mertebelerince pişkeşlerin 'arz itdiler. Andan sonra Evrenez Gazi'nün dahı pişkeşleri ilerü geldi. Evvel yüz kul ve yüz kız oglan cariye. Amma onar oglanun elinde on gümiş tepsi, [55a] içi tolu filori ve anınun dahı elin de on altun tepsi, içi tolu İstevret [?] ve sekseni elinde gümiş maşrabalar ve mevcüş ıbrıklar.
El-hasıl-ı kelam bu kullarun hiç birinün elleri boş degül idi. Ve bu etrafdan gelen ilçiler bum göricek bu Evrenez Ga zi'nün getürdügi pişkeşlere hayran u mütehayyir kaldılar kim bu hanun bir kulı bunun gibi ni'metler-ile geldi. Ve da hı Murad Han-ı Gazi dahı gör kim ne kılsa gerekdür. Bu Ev renez getürdügi kulları ve cariyeleri bu etrafdan gelen ilçi lere üleşdürdi. Ve bu altun gümiş avadanlıklarından bile virdi. Ve bu etrafun ilçileri getürdügi yahşı atları cemi'isin kendünün kulı Evrenez'e virdi. Ve getürdügi filorinün dahı ba'zısın Evrenez'e virdi. Bakisini [55b] 'ulemaya ve fukaraya üleşdürdi ve kendüye hiç nesne alıkarnadı ve niçe müflis geldiler gani olup gitdiler. Hana du'alar itdiler.
Nazın
Bu dügün kim Murad Han itdi kardaş
Yayıldı sofralar döküldi çok aş
386
Çevriyazı: Ha.za Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman
Bir ay yinildi tamam dürlü ni'met Fakir ü gani vü hem yidi evbaş [50]
'Alemlü hil'atin çok geydiler halk Tonandı hep yalınçak rind ü kalH1ş
Kazan kaynadı çok koyun bişürdi Öküz kebabın ister oldı ferraş
'Atalar eyledi altun u akça Hocalar gibi oldı cimri kulmaş [56a]
Rıza buldı kamu bu halk-ı 'alem Melul gitmedi halk olmadı savaş
Dügün kim eyledi o Gazi Hünkar Yük-idi Aşıki bil sükkeri baş
Du'a itdüm o demden bu güne dek Ölinçe iderem du'ayı yoldaş
BAB [51]
Anı beyan iderkim gelin götürmege kimleri göndürdiler ve andan dahı kimler geldi.
Bu tarafdan erenlerden Bursa kadısı Koca Efendi ve kapu kullarından emir-'alem Aksunkur Aga kim anun evladın dan dahı şimdi vardur. Çavuşbaşı Süle Çavuş oglı Temür Han Çavuş ve kapukullarından dahı bin yarar sipahi bile göndürdiler. [56b] Ve hatunlardan kadınun hatunı ve Baye zid Han'un dadusı ve Aksunkur'un hatunı bile.
El-Msıl-ı kelam bir iki bin mikdan adam gitdi. Sürdiler Kütahiyye'ye vardılar. Ve hem Germiyanoglı dahı dügüni Kütahiyye'de itmiş-idi. 'İzzet-ile dünürleri kondurdılar. Bunlara hürmet-ile eyü agırlıklar itdiler ve ol konalga getü renlere bunlar dahı anlarun gönüllerin hôş ri'ayet itdiler. İş tamam oldı. Kızı Aksunkur'un hatum-y-ıla Bayezid Han'un dadusına ısmarladılar. Germiyanoglı dahı çaşnigirbaşı Pa şacuk Aga'yı gelinün atın yitmege bile göndürdi ve hatum nı yinge eyledi ve ol va'de idüp kızına virdügi hisariara
387
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
bunlar dahı erler kodılar. Gelini alup Bursa'ya getürdiler. [57a] Paşacuk Aga'yı Ba.yezid Hünkar kaymatasından dilek itdi alıkodı. Kendü çaşnigirbaşı idindi. Anun oglı Elvan Beg dahı çaşnigir-başı aldı. Ve Elvan Beg'ün oglanlarınun üçi dahı çaşnigirbaşları aldılar. Neseb ü nesl-ile 'Osman kapu sında mukarreb aldılar.
Nazın
Cihan şadiye gama yurd olupdur
Niçe hakanlara cihan gülüpdür [51]
Gelüp devran sürenler 'alem içre
Hernan arzuları hayal kalupclur
Cihan halkı tamam murad mı buldı
Nedür ol kim muradı olmayupdur
Togar aglar ölür aglar töredür [57b]
Bu devran böylece bil düzilüpdür
Gülerem sanur ol yanlış habardur
Ne gülrnek var melale İrıneyüpdür
Bu dügünün ve Kütahiyye'nün virildügi tarihi, hicretün yidi yüz seksen üçinde vakı' olundı.
BAB [52]
Anı beyan ider kim vilayet-i Hamid'i
Murad Han-ı Gazi ne suret-ilen feth itdi
Ve ol dügünde kim Hamidoglı'nun ilçisi kim gelmiş-idi anun-ıla bir va'de olınmış-ıdı kim Hamidoglı Hüseyin Beg vilayetini Murad Han-ı Gazi'ye sata-y-ıdı. imdi ol ahdün üzerine Murad Han-ı Gazi yöridi, Kütahiyye'ye çıkdı. Ha midoğlı dahı bildi kim kendüye gelür, adam göndürdi eyit di kim: "Ben ol 'ahdun [58a] üzerine tururın." Akşehr'i ve Begşehri'ni ve Seydişehri'ni ve Yalvac'ı ve Karaagac'ı ve Is partı'yı şer'i rnekmb-ıla satu bazar itdiler. Aldı, Murad Han dahı adamların göndürdi. Satun aldugı vilayeti zabt itdi ve
388
r
'
,;_
·
r
Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman
hisariarına kendü kulların kodı ve nevahisin dahı kendü heratı-y-ılan tirnar virdi.
Ve bu fethün tarihi hicretün yidi yüz seksen üçi-y-len dör di arasında vakı' olundı.
BAB [53]
Anı beyan ider kim Murad Han-ı Gazi leşker cem' itdi, o leşker-ile ne'yledi.
Murad Han-ı Gazi asker-i 'azim cem' idüp Rumili'ne 'azm itdi. Çünkim leşkeri alup Gelibolı'dan geçdi togrı Mıgalka ra'ya [Mugalkara, Megalgara] vardı. Bu tarafda Gazi Evre nez'le Lala Şahin dahı Rumili'nün leşkeriyle geldiler. Evre nez'i Şahin'e koşdılar, yöridiler Fire [58b] üzerine vardılar. Def'i Fire'yi feth itdiler. Bu tarafda Murad Han-ı Gazi dahı geldi, Çatalca Hisarı'nun üzerine düşdi. Kafideri ita'at itdi ler ve haraca mutl' oldılar. Andan sonra Şahin'e habarlan durdı. Geldi hünkara kavuşdı. Andan sonra İncügüz'ün üzerinde Polanya [Pulunya] dirler bir hisar vardur, Türk ana Tanrı Yıkdugı dirler. Murad Han-ı Gazi anun üzerine vardı. Ol vilayetün halkı kaçup ana girmişler-idi. Bir niçe gün hayli bari ceng itdiler, alınmadı. Ahir göçüp gitdiler. Han eyitdi: " Meger bum Tanrı yıka." didi. Andan vardılar Devletlü Kabaagaç didükleri yire kondılar. Murad Han da hı bir kaba agaca arkasın [59a] virdi, oturdı. Bir lahzadan sonra adamlar geldi [52] biribiri ardınca kim: "Hanum! Hak ta'ala kudretiyle ol hisar yıkıldı, zir-ü-zeber oldı." Han da hı Şahin'i göndürdi. Vardı, mübalaga mal getürdi; altun ve gümiş tepsiler ve filoriler ve nakd akçalar bile getürdi. Ve halkını girü istimalet-ile yirinde kodılar. Hayli altun gümiş tas dahı buldılar. Gaziler başlarına geydiler. Üsküf ol za manda bünyad oldı ve hem ol agaç kim han arkasın virmiş idi. Han eyitdi: "Bu agaç Devletlü Kabaagaç'dur." didi. Ol agaca veeh-i tesmiye hanun sözi olup-turur. Ve ol agaç şimdi dahı turur, amma kütük olmışdur. Yanında bir kuyu dahı var-durur.
389
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
Nazm [59b]
Nefesdür padişahlardan nişane
Nefesdür hükm iden handan divana
Nefesdür kim tulu' eder agızdan
Habarlar söyledür hem tercümana
Nefesdür kim du'a togar agızdan
Kabul olur murad virür revane
Nefesden yazılur dürlü ma'ani
Nefesden afilanur gelür beyana
Mübarek nefesi hanufi ne oldı
Kabul olur murad virür revane
Bozar kal'aları söyler zamane
Nefes itse Murad Han-ı zamane
BAB [54]
Ani beyan ider kim padişah kim Edrene'ye varıcak ne'yledi.
Veziri Hayreddin Paşa'ya emr itdi: "Varufi Evrenez-ile ol vilayetleri feth idüfi" didi. Evrenez dahı Gümülcine'yi uç idinüp otururdı. Burı'yı [Büre], İskete'yi, Marula'yı [Marul ya] bunları [60a] feth itmiş-idi. Haracını hana dayim göndü rürdi ve gayrısına segirdürlerdi. Ve Delü Balaban'ı Sirez'üfi [Serüz] üzerinde komışlardı, hisar idüp otururdı. Şahin ki vardı Kavala'yı, Dırama'yı, Zihne'yi, Sirez'i ve bu vilayetle ri ferden ferda 'ahd-ilen aldılar ve ol kim kanun-ı padişah lıkdur, ne-y-ise itdiler ve hana göndürmelüsini göndürdi ler, gazilere virmelüsini virdiler. Andan sonra Karafirye'ye vardılar. Ol dahı cemi'i nevahisiyle feth olundı ve vilayetle rini tirnar erlerine üleşdürdiler. Ve dahı kafiderine harac ta'yin itdiler. Andan devlet-ile girü hana geldiler. Evrenez Gazi'ye bu kez Sirez'i uç virdiler.
Nazm
Paşadur Hayreddin feth itdi iklim
Dölendi rahat oldı bil her iklim
390
Çevriyazı: Haza Meni'ikıb u Tevar7h-i Al-i Osman
Bu Al-i 'Osman'a hôş hizmet itdi
Begendi hizmetini il ü iklim
Paşa oldı kabul çün han yanında
Ki lazımdur kabul ide her iklim
Bilindi Hayreddin kim ol vezirdür
Düzildi tertib ü bahşiş her iklim
Bu tertib tasnifin Hayreddin itdi
Kabul itdi anı bil cümle iklim
Niçe yirlerde rişvet kapu açar
Bu şimdi tertibe bagladı iklim
Vezirde tertib ü erkan gerekdür
Ki hayr-ı dine kuşana her iklim
BAB [55]
Anı beyan ider kim Şahin [61a] Lala ölicek beglerbegiligin kime virdiler. Kara Temür Paşa'ya virdiler. Ol dahı neye meşgul oldı ve ibtida ne tarafa göndürdiler ve nireye vardı anı bildürür.
Çün beglerbegilik virildükden sonra evvel Saruhan ili'ne göndürdiler. Anda göçer il var-ıdı, anları sürdi, Sirez'e ilet di. Andan sonra vilayet-i Arnavud'a ve Manasdır'a yönel di. Amma hayli 'askeri var-ıdı. Vardugı gibi Manasdır mu ti' oldı, harac vaz' itdiler. Andan geldiler, Selanik tarafın ur
dılar, ta Karluili'ne varınca.
Ve bu fethün tarihi yidi yüz seksen yidisinde vakı' olun dı. Anı dahı beyan ideyüm.
Nazm
Bu çarh bir dahı devran itmek ister
N'idiser ma'ni-y-ilen bize göster [61b]
Kılıçlar çalma kanlar dökile
Sünüler ola leşker içre nişter
391