5. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күрес.

Қоғам өмірінің экономикалық, əлеуметтік, саяси, рухани – мəдени, құқықтық салаларының дамуына барынша кедерті жасайтын қауіпті құбылыстардың бірі сыбайлас жемқорлық. 1998 жылы 2-ші шілдеде қабылданған ҚР - ның «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңының 2-бабы 1-тармағына сəйкес сыбайлас жемқорлық дегеніміз мемлкеттік міндеттерді атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестірілтен адамдардың лауазымдық өкілеттілітін жəне соған байланысты мүмкіндіктерін пайдалана отырып не мүліктік пайда алу үшін олардың өз өкілеттіктерін өзгеше пайдалануы, жеке өзі немесе делдалдар арқылы заңда көзделметен мүліктік итіліктер мен артықшылықтар алуы, сол сияқты бұл адамдарға жеке жəне заңды тұлғалардың аталған итіліктер мен артықшылықтарды құқыққа қарсы беруі арқылы оларды сатып алуын айтамыз.

ҚР - ның заңнамаларына сəйкес, сыбайлас жемқор-лық қылмыстарға нетізінен лауазымды қылмыстар жатады. Өмір көрсет- кендей, қызмет өкілеттітін теріс пайдалану, билікті не қызметтік өкілеттікті асыра пайдалану, пара алу, пара беру, парақорлыққа делдал болу, қызметтік жалғандық жасау, көрінеу жалған сөз жеткізу, сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету, көрінеу жалған жауап беру, сарапшының жалған қорытындысы немесе қате аудару, жалған жауап беруте немесе жауап беруден жалтаруға, жалған қорытынды беруте не қате аударуға сатып алу, лауазымды адамдардың сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актісін орындамау, осындай қылмыстардың барлығы жемқорлық сыбайластық байланыстарды пайдалану арқылы

жасалады.

6. Мәмілелер ұғымы, түрлері.

Азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуте, өзгертуте немесе тоқтатуға бағытталған əрекеттері мəмілелер деп танылады.

• Мəмілелер біржақты жəне екі немесе көпжақты (шарттар) болуы мүмкін.

Заңдарға немесе тараптардың келісіміне сəйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі қажет.Біржақты мәміле, мәміле жасаған адамға міндеттер жүктейді. Ол басқа адамдарға заң құжаттарында белгіленген не сол адамдармен келісім болған реттерде ғана, міндетті жүктей алады.

Егер тараптар құқықтар мен міндеттердің туындауын басталу – басталмауы белгісіз мән – жайға байланысты етіп қойса, мәміле кейінге қалдыратын шартпен жасалады деп есептеледі.

Егер тараптар құқықтар мен міндеттемелердің толықтырылуын басталу – басталмауы белгісіз мән – жайға байланысты етіп қойса, мәміле кейін күші жойылатын шартпен жасалады деп есептеледі.

Егер шарттың басталуы тиімсіз болатын тарап шарттың басталуына теріс пиғылмен ықпал етсе, шарт басталмаған, деп есептеледі.

Мәмілелер нысаны: Мәмілелер ауызша және жазбаша нысанда жасалады. Жетон, билет немесе әдеттегідей қабылданған өзге де растайтын белгі арқылы расталған мәміле, егер заңдарға өзгеше көзделмесе, ауызша түрде жасалған болып табылады.

Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың келісімімен мәлім жасауға ерік білдіру деп танылады.

Жазбаша түрде жасалған шартты орындау үшін жасалған мәмілелер, егер заңдарға қайшы келмесе, тараптардың келісімі бойынша жасалуы мүмкін.

Мәміленің жазбаша түрлері:

• Егер мәмілелердің жекелеген түрлері үшін заңдарда өзгеше арнайы көзделмесе, немесе іскерлік қызмет өрісінің әдеттегі құқықтарынана туындалмаса, мәмілелер жасау кезінің өзінде орындалатындарынана басқа, кәсіпкерлік қызмет үрдісінде жүзеге асырылатын;

• Мәмілелерді жасау кезінің өзінде орыгдалатындарынан басқа, жүз есептік көрсеткіш жоғары сомаға;

Заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге де реттерде жазбаша түрде жасауға тиіс.

Екі жақты мәмілелер әрқайсысына өзін жасаған тараптар қол қойған құжаттарды алмасу арқылы жасалуы мүмкін.

Хат, жеделхат, телефонжазба, телетайпжазба, факс немесе субъектілерді немесе олардың еркі білдіруінің мазмұнын айқындайтын өзге де құжаттар алмасу, егер заңдарда немесе тараптардың келісімімен өзгеше белгіленбесе, жазбаша түрде жасаған мәмілеге теңестіріледі.

Біржақты мәміле дегеніміз – заңдарға немесе тараптардың келісіміне сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі қажет және сол жеткілікті болатын мәміле. Біржақты мәміленің жиі кездесетін түрі – өсиет қалдыру.

Тарап өз міндеттемелерін орындағаны үшін ақы алса немесе тараптар бір – біріне бір нәрсе беруі керек болса, бұл ақылы мәміле болып табылады.

Консенсуалды мәмілелер – келісімге келген сәттен бастап азаматтардың құқықтары мен міндеттері туындайтын мәмілелер. Нақты мәмілені жүзеге асыру ұшін келісімнің бір өзі жеткіліксіз, оған қоса затты тапсыру қажет.

Мәмілелерді азамат – құқықтану ілімінде каузальдық (себепті) және абстракциялық деп те бөледі. Әрбір мәміле жақтардың алға қойған, мақсатына орай құқықтық негіз бен мақсатты еншіленеді. Бірақ та бір жағдайда мәміленің жарамдығы оның негізінде байланысты болса, екінші жағдайда оған байланысты болмайды(абстракциялық).

Жарамсыз мәмілелер және жарамсыздық түрлері.

Азаматтық құқық теориясында мәмілелердің жарамсыз болуы мыныдай түрлерге бөлінеді:Зат құрамының ақауы болатын мәміле;Ерікке қатысты ақауы бар мәміле; Нысаның ақауы бар мәміле;Мазмұнның ақауы бар мәміле.

Мазмұны заң талаптарына сәйкес келмейтін, сондай – ақ құқықтық дәлдік негізінде немесе адамгершілікке көрнеу қайшы келетін мақсатпен жасалған мәміле жарамсыз болады.

Қажетті лицензия алмай, не лицензияны қолдану күшінің біткеннен кейін жасалған мәміле жарамсыз болады.