13. Қосалқы өндірістер мен шаруашылықтар шығындарын үлестіру. Толық және теңдеу құру арқылы бөлу.

Қосалқы бөлiмшелердiң қызметтерiнiң үлестiрiлуiнiң әдiстерi:

* (direct )түзу;

* (step-down )қадамсайыны;

* (step-by-step )қайтаданүлестiрiлу;

* (reciprocal )сызықтытеңдеулердiңжүйелерi.

Қайтаүлестірудіңтікелейәдісі.Бұләдістіңқолдануаясыөтекең.Бұлжағдайдакөмекшібөлімшелердіңбір – бірінедегенқарама –қарсықызметтеріанықталмайды, барлыққызметтернегізгіөндірістіңшығындарынатікелейжатқызылады. Тікелейәдістіңнегізгіерекшелігі – оныңқарапайымдылығы.Қызметкөрсетушібөлімшелердіңкоэффициенттеріқарама – қарсықызметсізесептеледі.

Үстемешығындардыңсметалыққойылымы.

Олардыңқолданылуымынадайсебептерменнегізделеді:

*Айлықтабыстыесептеуүшінөнімніңөзіндікқұнытуралыақпараттыңжеделалынуыныңқажеттілігі;;

* Тауарлы – материалдыққорларқұныныңбағалануы;

* Есептіліккезеңаяғындағынақтылыүстемешығындардыңқалыптасуынкүтпей – ақөнімгебағатағайындалуы;

Жылдықесептемелердеорташасметалыққойылымдаржалпыжылдықүстемешығындарменжалпыжылдыққызметтүріарасындағысәйкестікпенанықталады.

Жоғарыжәнебөлінбегеншығындаресебі.

Жалпыөндірістікүстемешығындар

ДтКт

2 000 000 1 800 000

Кезеңсоңынақалдық $200 000, бұлсомадұрысөтелмегенүстемешығындарболып «Өткізілгенөнімніңөзіндікқұны» шотыныңдебетінежатқызылады.

Жалпыөндірістікүстемешығындар.

ДтКт

1 950 000 2 000 000

Кезең соңына қалдық $50 000,бұл сома артық өтелген үстеме шығындар ретінде «Өткізілген өнімнің өзіндік құны» шотының кредитіне

Мұндай тұрақты үстеме шығындардың тым жоғарылауы немесе төмендеуі өндіріс көлемінің ауытқуы деп аталады.Кез келген мұндай тым жоғарылау немесе төмендеу үстеме шығындарды есептеуде өнім түрлері бойынша таратылмайды..

Өндірістік емес үстеме шығындар. Есептілік кезеңдер шығындары ретінде қарастырылады.Өндірістік емес үстеме шығындарды өнім түрлері бойынща бөлек тарату міндетті емес.Бірақ шешім қабылдау кезінде қажет болуы

мүмкін.Функционалды жүйелер бойынша соңғы талдау негізінде өнім түрлері бойынша өндірістік емес үстеме шығындарды дәлдікпен таратылу

14. Абс тәсілі және релеванттық шығындар

АБС әдісі өндірістік шығындарды нақты анықтаумен қатар шығындар механизмін қамтамаыз етеді. АБС әдісінде негізінен шығындардың пайда болу орны мен себебіне көңіл бөлінеді. Бұл шығындар есебі жүйесінің мәні - шығындарды ресурстар пайдалану тұрғысынан және барлық қызмет түрлерінің жеке есептелуінде болып табылады. Мысалы: жеке қызмет түрлері: жобалау, өндіріс, маркетинг, тасымалдау, тапсырыстарды қабылдау, жеткізу және қызмет көрсету үшін қажетті ресурстарды есепке алу.

АВС әдісінің негізі - өндірістік функцияларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін және өндіріс үрдісінде пайдаланылатын белгілі бір ресурстар көлемінің бар екенін бақылау болып табылады. Барлық ресуртар түр соларға жұмсалатын шығындармен сипатталады. Алдымен сол ресурстарды тұтыну көлеміне қарай жекелеген функциялар арасында бөліп таратылады. Ол үшін белгілі функциялары бойынша әрбір шығын орталықтарының шығындары жинақталады. Содан кейін шығындарды әрбір функциясы бойынша шығындар объектісіне жатқызады.

Функциялар бойынша шығындар жүйесінің шеңберінде ұзақ мерзімді жоспарлауда шығындарды басқару оларға себеп болатын қызмет түрлерін бақылау арқылы жүзеге асырылады. Мұнда бақылау объектісі шығын емес, қызмет түрі болып табылады. Шығындарды басқаруда, сметаларды қалыптастыруда компания қызметінің тиімділігін бағалау мен бақылауда АВС жүйесінің көптеген үлесі зор деуге болады.

Шешімдер қабылдау кезінде сол қабылданған шешімдерге тәуелді шығындар мен табыстар есепке алынады. Қабылданған шешімге тәуелсіз шығындар мен табыстар есепке алынбайды. Сондықтан есепке алынатын шығындар мен табыстар релеванттық, ал есепке алынбайтын шығындар мен табыстар иррелеванттық деп аталады. Сол себепті шешімдер қабылдау үрдісін жүзеге асыруда релеванттық қаржылық шығындар алдағы қарастырылатын баламаларға тәуелді белгілі мөлшерде ақша қаражаттарының келешектегі өсуін сипаттайды.

Мысалы: егер сапарға жеке көлікпен не қоғамдық көлікпен жол жүруді қарастырсақ, бензинге жұмсалатын шығындар мен қоғамдық көліктің жолақысы релеванттық шығындар болып табылады. Ал көлікті күтіп ұстауға байланысты шығындар, көлік салығы, сақтандыруы кез келген шешімге тәуелсіз орын алатын иррелеванттық шығындар болып табылады. Сонымен релеванттық шығындар - таңдаған баламаға байланысты өзгеретін балама шығындар.