40. Дәстүрлі және функционалдық жолмен өзіндік құнды есептеу жолдарының ерекшеліктері.

Өнімнің өзіндік құнына мыналар кіреді: кәсіпорында өнім өндіруге шығатын еңбек, қаржы және еңбек керек-жарақтары шығындары (өндірісті дайындау мен игеру шығындары, өндірісті технологиясы және ұйымдастырумен, тапқырлық және үнемділікпен байланысты шығындар; техника қауіпсіздігін камтамасыз ету бойынша шығыстар; кадр жинақтау, дайындау және кайта даярлаумен байланысты шығыстар; салықтар, өндірісті басқару шығындары және т.б.);өнімді өткізуге, буып-түю, орау, сақтау, тиеу мен тасымалдауға; делдалдық қызметке төлеу, комиссиялық алымдар мен сыйақылармен; жарнамаға шығатын шығындармен байланысты шығыстар;өнімді осы кәсіпорында өндіру мен өткізуге байланысты емес, бірақ олардың өнімнің өзіндік құнына кіргізу жолымен орнын толтыру жай ұдайы өндірісті (геология-барлау жұмыстарына, жерді қайта өңдеуге шығындар, тамыр жіберген ағашқа суға телеу) қамтамасыз ету үшін қажетті.

Activity Based Costing (несесе ABC) - «функциясы(қызметі,жұмысы) бойынша шығындар есебі".

Басқару есебінің негізгі тапсырмасын шешуде - шығындар есебі мен өзіндік құнды анықтауда тұрақты ж/е айнымалы көрсеткіштердің қажеттілігі шамалы болды.

Шығындарды объективті ж/е нақты көрсететін жаңа әдістердің ізделінуі АВС әдісінің пайда болуына алып келді.АВС-ті қолданудың бастапқы сатысы кәсіпорындағы атқарылатын жұмыстардың тізімі мен кезеңділігінен(сатылылығынан) басталады.

АВС шеңберінде өнім өндіруге қатынасу әдісіне қарай жұмыстың үш түрін бөліп көрсетуге болады:

• Unit Level (немесе жекелеген жұмыс);

• Batch Level (пакетті жұмыс);

• Product Level ( өнім өндіретін жұмыс).

АВС жүйесінде осылайша жіктеу шығындар көрсеткіштері мен әртүрлі өндірістік құбылыстар арасындағы бақылауды алшақтатады: өнім бірлігін шығару, тапсырысты(пакетті) шығару(өндіру), өнім өндіру.

АВС жүйесіне сәйкес, жұмыс операциясы шығу(выходной) нәтижелілігін сипаттайтын индекс-өлшемі, яғни кост-драйвер болуы керек.

«Қорлану» шығындар бөліміне кост-драйвер ретінде “сатып алынымдардың көлемі”, ал “Құрастыру” бөліміне - “Қалпына келтіру көлемін” жатқызуға болады.

АВС жүйесін қолданудың екінші сатысы кост-драйверлер ж/е олардың әр ресурстарда қолданылу көрсеткіштерін есептеуден басталады. Бұл тұтыну көрсеткішішығарылатын өнімнің өзіндік құнына көбейтіледі. Соңында нақты жұмыс пен нақты өнімді тұтынудың жалпы сомасы алынады. Өніммен тұтынылудың жалпы сомасы оның өзіндік құнын құрайды. Бұл есептеулер АВС әдістемесін тәжірибелік қолданудың үшінші сатысын құрайды..

41. Ақпарат және шешімдер қабылдау процессі.

Басқару есебінің негізгі мақсаты – менеджерлермен бірге шешімдер қабылдауға ақпарат дайындау. Шешім қабылдау келесі үрдістерден тұрады:

1. мәселенің пайда болуы;

2. мәселенің мәнін түсіну- болжау жасау;

3. альтернативті вариант таңдау;

4. қабылданған шешімдерді орындау;

5. орындалуын бағалау.

Шешімдер қабылдаудың негізі болып релеванттық түсінігі жатады. Релеванттық шығындар мен табыстар қабылданған шешімдер мен әрекеттер негізінде бағаланатын болашақ шығындар мен табыстар көлемі. Мұндай 2 жағдай негіз болады:

1. шығындар мен табыстар деңгейі болашақ өзгерістер негізінде анықталады;

2. олардың деңгей қабылданған әрекетке байланысты өзгереді. Себебі, өткенді өзгерту мүмкін емес.

Шешім қабылдау кезінде есепке алынбайтын өзгерістерге төмендегілер жатады: қайтарылмайтын шығындар; тұрақтышығындар; шартты шығындар; жалпы шығындар.

Релеванттық шығындарды талдағанда 2 мәселені ескерген дұрыс:

1. барлық айнымалы шығындар релевантты деген тұжырымдаманың көп жағдайда үстеме шығындар ставкасы алдын ала есептеп қояды. Ал олардың тікелей немесе функционалдық қатынаста болуы барлық уақытта дәлелдене бермейді.

2. өнім бір есептелген шығындар 2 жағдайда дұрыс шешімдер қабылдауда кері әсерін беруі мүмкін емес.

Ал релевантты ақпарат шешімдер қабылдау негізі ретінде алынған жағдайда: мысалы: телефонмен сөйлескенде.

Релеванттық ақпараттардың негізгі ережелері:

1. бұрынғы кезең шығындары негіз болып қабылданады, бірақ жаңа шешім қабылдауға релевантты бола алмайды.

2. альтернативті варианттар салыстырғанда болашақ өнім көлемі мен шығынды түбегейлі талдау қажеттілігі;

3. барлық болашақ шығындар мен өнім көлемі релевантты емес,сондықтан негізгі сұрақ – «айырманы не береді?».

4. баса көңіл сапалық және қаржылық емес сандық көрсеткіштерге бөлінуі керек.