1. Кіші квадраттық айырма әдісі

Бұл әдіс алынған барлық нәтижелерге неғұрлым сәйкес келетін регрессия сызығын математикалық тұрғыда анықтайтын әдіс болып табылады. Оның негізіне келесі қағида енеді: таңдалынып алынған сызықтан барлық жеке мәндердің вертикальды ауытқуының квадратының сомасы, нүктелер арасында жүргізілуі мүмкін, кез келген өзге сызықтан вертикальды ауытқуының квадратының сомасынан кем болуы тиіс. Осы талапқа сәйкес келетін тікелей сызықтар үшін регрессия теңдеуін, оларды сәйкесінше а және в деп белгілей отырып, келесідей екі теңдеу арқылы анықтауға болады:

∑𝑦 =𝑁𝑎+𝑑∑𝑥 ∑𝑥𝑌 =𝑎∑𝑥+𝑏∑𝑥2

Мұндағы: N – бақылаулар саны

Жүргізілген нақты бақылаулардың вертикальді ауытқуы тікелей сызықтан неғұрлым жақын болса, шығындар динамикасының болжамы тұрғысынан қарағанда бағаланушы шығындар соғұрлым сенімді болып табылады. Басқаша айтқанда, бақылаулар белгіленген сызыққа жақын болған сайын тәуелсіз айнымалы мен тәуелді айнымалы арасындағы тәуелділік күшее түседі.

Әлеуетті шығындар факторы тәуелді айнымалының мәнін қаншалықты сенімді болжауға мүмкіндік беретіндігіне көз жеткізу үшін түрлі сенімділікке тексеру тесттерін қодлануға болады. Олардың ішіндегі ең қарапайымы – әрбір әлеуетті шығындар факторы үшін мәліметтерді графикке салу және тікелей сызықтан ауытқуларды анықтау немесе кіші квадраттар айырма әдісі. Алайда, сенімділікке тексерудің күрделі тесттерін қодануға болады.

2.Шығындар функцияларын бағалауды қортындылау.

Шығындар функциясын анықтаудың жалпы қағидалары:

1)Шығындар сомасы өнім көлеміне тікелей байланысты (егер шығында сызықтық функция түрінде таралса);

2)Кейде өнім көлемінің өсуі тікелей шығынның сомасының көбеюіне әкеле бермейді;

3)Шығындар көлемінің өзгеруіне жалпы шығындардың айнымалы және тұрақты болу концепциясы әсер етеді;

4)Шығындар көлеміне байланысты өзгеруі 2 бағытта болады:

А)Өзгеретін шығындар(айнымалы) – өнімнің 1 бірлігіне белгіленетін норматив.

Б)Өзгермейтін шығындар – яғни шығындардың абсолюттік сомасы өзгеріссіз, тұрақты шығындар.

5) Жартылай айнымалы шығындардың болуы.

Шығындарды бағалау үшін ең бірінші кезекте сызықтық функция қолданылады.

Шығындарды бағалау ж/е олардың өзгеруін зерттеу үшін төмендегідей ұйғарымды басшылыққа алады:

1. Сызықтық функция шығындар өзгерісін нақты сипаттай алады.

2. Шығындардың ауытқуына айнымалы шығындардың сомасының өзгеруі әсер етеді ж/е оларды математикалық функция ретінде жазуға болады.

Шығындар теңдеуін анықтаудың 6 сатысы бар:

1. Бастапқы бағалау;2.Тәуелсіз айнымалы белгісізді анықтау;3.Тәуелді айнымалы белгісізді анықтау;4.Көрсеткіштерді жинау;5.Графигі арқылы анықтау;6.Қорытынды функцияны бағалау.

Шығындар функциясын бастапқы бағалау үшін жиі қолданылатын тәсілдер:

1)технологиялық нормалау – келесі тәуелділік пен байланыстардың бір мезгілде айнымалы ж/е тұрақты шығындардың нормативі белгіленеді, компанияларды стандарт-кост жүйесімен қолданылады;

2)шоттарды талдау – бұл әдіс шығындарды анықтайды және тұрақты, айнымалы, аралас түрлерге бөледі;

3)визуалды н/е графиктік тәсіл – шығындар бөлініп болған соң шығындар функциясы жасалып, график, диаграммаларда көрсетілетін болады ;

4)регрессивті талдау тәсілі – статистикалық модельді қолдана отырып, тәуелді айнымалы мен тәуелсіз айнымалыны анықтайды;

5) абсолютті өсу н/е ең кіші ж/е жоғары мәндік тәсіл – бұл әдіс релеванттылық аумағында тәуелділік айнымалылық коэффициентінен азайтылу арқылы анықталады.

Шығындар функцияларын бағалауды қортындылау келесі қағидаларға сүйенеді:

• Экономикалық негізделгендік, яғни ауыспалы мөлшер шындыққа жанасатындай болуы, логикалық негізделген болуы керек. Мүмкін болғанша осы байланыстың техника-экономикалық негізделуін жүзеге асыру қажет. Экономикалық негізделгендік келес кезеңдерге байланыстардың тұрақтылығына сенімділікті көрсетеді.

• Мақсаттылық. Ол өткен кезең динамикасын дәл сипаттайтын шығындар функциясын таңдауға мүмкіндік береді.