- •Висьттэз ловья цветтэз (Гора му, 1963)
- •Медодзза пантасьöм (Иньва, 1964)
- •Семьялöн судьба
- •Асъя югытлö паныт
- •Сьыланкыв (Иньва, 1968)
- •Прошинаын тулыс (Пармаын асыв, 1974)
- •Почкаэз оссьöны (Почкаэз оссьöны, 1970)
- •Аканнез (Почкаэз оссьöны, 1970)
- •Тöдiсь (Иньва, 1976)
- •Сюромка гусялiсö
- •Олöм лун
- •Норма понда (1991)
- •Тупöссез
- •«Прикашайтчис»
- •Повессез гажа грива бур юöр
- •Пос дорын
- •Павжун коста
- •Шаньгаэз
- •Гажа грива
- •Вöрын асыв
- •Шоччисьтöн
- •Пиня жугалiс
- •Прошинаын тулыс (1987)
- •Адззисьлытöдз, марина!
- •Ыджыт ваэз коста
- •Романнэз туйвежжез (часть первöй)
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Ыбшар (Роман куим частьын)
- •Первöй часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Мöдiк часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Глава X
- •Глава XI
- •Глава XII
- •Глава XIII
- •Глава XIV
- •Глава XV
- •Глава XVI
- •Глава XVII
- •Куимöт часть
- •Глава I
- •Глава II
- •Глава III
- •Глава IV
- •Глава V
- •Глава VI
- •Глава VII
- •Глава VIII
- •Глава IX
- •Глава X
- •Глава XI
- •Орсöтаннэз горадзуль Сизим картинаа драма
- •Медодзза картина
- •Мöдiк картина
- •Куимöт картина
- •Нёльöт картина
- •Витöт картина
- •Кватьöт картина
- •Сизимöт картина
- •Орöмыс оз йитсьы
- •«Курорт»
- •Репетиция
- •Мöдiк картина
- •Рецепт, или колö вöрöтчыны
- •Первöй картина
- •Мöдiк картина
- •Куимöт картина
- •Перестройка жö
- •Миритчöм Öтiк акта трагедия
- •Кывбуррез мамöлö
- •* Ме тэнö эг пантавлы *
- •Ме любитöмсянь тэ он мун
- •* Кыдз бытьтö тэнат *
- •* Ась увгис тöв *
- •* Кытшöм жö тэныт *
- •* Некин оз тöд *
- •* Сибöтчас ар *
- •* Ме кывза *
- •Челядьлö вашиль
- •Кык кока, а оз оськав
- •Уджыс веськöтö
- •Руч да кöч
- •Бичирок
- •Быдыс ас местын
- •Бабывкöт тöвйöм
- •Вовалöн сьöдкай
- •Колана гаг
- •Вот и чож!
- •Лолалан шор
- •Ме оланiсь Гижисьлöн автобиографияись тор
- •Природалöн явленнёэз лолалан шор
- •Ловья лым
- •Öшалан вöр
- •Диво-ключ
- •Лым да цвет
- •Пелькытша кран
- •Гожум шöрнас
- •Енöж картинаэз
- •Столббез орсöны
- •Тулыслöн следдэз
- •Öмидзрöма говк
- •Шер бöрсянь
- •Пресмыкающöйез весöтчись
- •Лягушкалöн тöвйöм
- •Повтöм дзöдзыв
- •«Смертькöт» пантасьöм
- •Насекомöйез кöдзыв туйез
- •Кöдзыввез
- •Сэтöрлöн кöр
- •Гагпыжьян
- •Сюра бабыв
- •Вынсö не одзöстны
- •Кайез сьöдкай
- •Гоголь-шоголь
- •Чавканнэз
- •Чöсмасиссез
- •Кытшöм миян бадьöг
- •Менам ыбшар
- •Хищник-кай
- •Сöстöм чочком бока
- •Сера гора кай
- •Тöвся купайтчöм
- •Зверрез тшакьялiсь ур
- •Вöрмöссэз
- •Сiдзкö, ловья
- •Вельмöм кöч
- •Пöрись кань
- •Сьöдпель
- •Пияна ош
- •Ягöдалiсь мöссэз
- •Вареннё кöр
- •Тшаккез мыртшаккез
- •Ольтшаккез
- •Горттшак
- •Чöскыт тшак
- •Тшак-пушка
- •Кыдзтшак (битшак)
- •Туруннэз гöнагаг
- •Медчöскыт ягöд
- •Пуэз да кустарниккез кытiсь лоис ирга?
- •Виль ягöд
- •Гöрд льöмпу
- •Монгольскöй гöсь
- •Маньчжурскöй орех
- •Зöртусьпу
- •Лымьягöд
- •Туригум
- •Льöмпу да таг
- •Мыррез городын
- •Медбасöк клён
- •Статьяэз кык поступок йылiсь (Иньва, 1964)
- •«Шапка пожум» повесть йылiсь (Иньва, 1966)
- •Питю öньö да м. Лихачёв йылiсь (а. Зубов, м. Лихачёв. Бöрйöм произведеннёэз. Кудымкар, 1989) составительсянь
- •Андрей никифорович зубов (питю öньö)
- •Михаил павлович лихачёв
- •Öшмöссэз:
Колана гаг
I
Кыдзкö тулыснас Борис папыскöт петiс карчйöрö. Карчйöрын муыс сэк кежö вöлi шуралöм ни. Колiс гарйыны морковка увтö гряд.
Нёльгодся зоночка гарйисьнытö эшö и эз вермы. Сiя бергалiс папыс гöгöр, видзöтiс сы удж вылö — велöтчис.
Кынымиськö гарйыштöм бöртi му колассис мыччисис гöрдкодь рöма кузь гаг, кöдалöн эзö вöлö не ки, не кок. Эз вöлö сылöн и синнэз да пеллез. А быдсöн сiя ачыс вöлi йывдöм, кыдз пыжьян, да то жмитчывлiс, то нюжöтчывлiс быдсöн вывтырнас. Мыйкö дырна гаг лэбталöв-керис вывлань пыжьян кодь йыла нырсö, а сэсся сiйöн жö пондiс пырöтны мусö.
— Видзöт жö, пап... — казялiс одзсис гагсö да горöтiс зоночка. Öткоста сiя мыччалiс сы вылö чуньнас, юалiс: — Эта кин сэтшöмыс?
— Эта нидзыв, бур да колана гаг, — висьталiс Борислö папыс.— Ме сiйö кута? — юалiс одзлань зоночка.
— Кутнытö сiйö оз ков.
— Мыля? Сiя чушкасьö, да?
— Оз. Немöн сылö чушкасьнытö. Сiя писькöтлö му, мед сы пытшкö сюрисö ру да ва.
— А сэк мый?
— Сэк тэнат морковкаыт гырисьжыка быдмас. — И картовкаыс?
— Да, и картовкаыс. — И анькытшыс?
— И анькытшыс тожö. Вежöртiн öнi, мыйöн нидзылокыс бур?
— Вежöртi, — шыасис паныт зоночка.
Эстöн сылö лоис охота эшö öтпырись дзар керыштны эта колана гаг вылö. Борис мышкыртчис да пондiс нёджжасьны аслас кок увтын. Но сэк кежö нидзылыс одзза местаас эз ни вöв. Этöн каднас сiя ештöм дзебсисьны бöр му пытшкас.
II
Ашынас Борисöс мамыс нуöтiс садикö. Сэтчин челядь петiсö оградаö орсны. Борислö сюрис самосвал. А сы ёртлöн, Дималöн, вöлi учöтик зыр. Зоночкаэз пондiсö орсны öтлаын. Дима аслас зырокöн грузитiс Борислö песок. Борис аслас самосвалöн кыскалiс сiйö стройка вылö.
Гарйисьтöн Дима зыр увтiсь тожö мыччисис учöтик нидзылок.
— Бе! Эта эшö кин сэтшöмыс? — горöтчис Дима. — Вот сiйö кыдз! — Öдззöтчöмöн зоночка вачкис гагыслö зыр дорышнас. Эта вачкöмсянь учöтик нидзылок торьясис кык тор вылö. Этасянь сылö лоис, тыдалö, öддьöн зубыт. Сiя перыта пондiс веклясьны. Борис жалейтöмöн видзöтöв-керис дойдöм нидзылок вылö, ёртыслö висьталiс:
— Ог сэсся тэкöт орс. — Зоночка лэдзис кисискöв, кöда вылын кыскалiс ассис самосвалсö, да вешшис бокö.
Дима обидитчис. Сiя тожö шупкис кисис зыр, котöрöн уськöтчис воспитатель дынö.
— Надежда Ивановна! Мекöт Борисыс оз орс, — пондiс норасьны зоночка.
— Мыля оз орс? — юалiс Дималiсь воспитатель. Но юöртны эталiсь причинасö зоночка мылякö эз лысьт. Сэк Надежда Ивановна сибöтчис матöжык Борис дынö.
— Мыля, Борис, Димаыскöт он орс? Дыр мыйись чöлöм бöртi Борис юöртiс:
— Сiя коли нидзылокöс вийис.
— Ах, вот кыдз, — горöтчис сэк Дималö воспитатель. — Позьö разь сiдз кернытö? Тэ ачыт виноват, и тэ жö эшö норасян? Сiдзкö, тэ умöль зоночка. Сэтшöмыскöт некин орсны оз понды. Позьö разь кинöскö ловьясö вийнытö? А нидзылокыс — бур гаг. Сiйö нельки обижайтны оз позь.
Недолытсянь Дима чöлöмöн лэдзис увлань синнэсö. Дыр мыйись зоночка вöлись висьталiс:
— Ме сэсся ог понды...
— Кылiн, Борис, мый Димаыс висьталiс? — юалiс воспитательница. — Оз понды сiя сэсся сiдз керны. Пондан, он сыкöт одзлань орсны?
— Понда, — дженытика шыасис Борис. Сiя одзлань оськöвтiс кольöм чачаэз дынö да босьтiс киас Дималiсь зырок. Дима тожö сибöтчис бöр ёртыс дынö. Но сылö нем эз кольччы, кыдз кутчисьны самосвал бердö. Öнi Борис грузитiс самосвалö песок, а Дима кыскалiс. Челядь орсiсö одзлань.
УРОК
Кыдзкö гожумнас Серёжа мамыскöт весöтiс карчйöрын гряддэз. Медперво зоночка нёджжасис мамыс удж сьöрын — велöтчис. А сэсся ачыс ни мышкыртчис тырöм морковка гряд весьтö, бöрйисьöмöн пондiс нетшкыны неколана ёгтурун. Нетшкöм ёгтурунсö зоночка, кыдз и мамыс жö, чапкалiс кок увтiсь бороздаö, мед сiя сэтöн косьмис. Но эта мышкыра да лöнь уджыс Серёжалö эз гленитчы. Этасянь сiя чожа мыдзис.
Недыр мыйись зоночка пондiс дышöтчыны. Кадiсь кадö сiя сувтчышалiс гряддэз коласö, чатыртлiс вывлань юр да видзöтлiс, кыдз лэбалöны карчйöр весьтöт ракаэз. Бöртiжык Серёжа адззис кок увтсис кынымкö басöк галька. Сэк сiя пуксис бороздаö да пондiс нiйöн орсны.— Мыйнö весь пукалан? Мыля ёгсö он нетшкы? — видзöтöв-керис зоночка ладорö да юалiс сылiсь мамыс.
— Дыш коли петö, — негорöн шыасис зоночка да недолытсянь мышкыртiс увлань юрсö.
Сiя кадö этна гряддэз коласын, неылын мама-зона дынсянь, сайласьöмöн котрасисö нёль учöтик кайпиян. Нiя вöлiсö сырчиклöн, кöда не öтiк год сьöрна ни пöжсис баня вевтöс увтын. Руд рöма сырчикпияннэс петöмöсь, тыдалö, позсиныс нач неважын. Нiя вöлiсö эшö учöтöсь да вынтöмöсь, лэбавнытö бытшöма эз вермö. Сiйöн кайпияннэз öддьöн эз и мыччасьö син одзын. Нёльнанныс нiя видзсисö öтлаын, негорöн пиксышавтöн кошшисö да кокалiсö кинöскö асланыс кок увтiсь. Казявны нiйö ёгтурун коласiсь вöлi сьöкыт. Этасянь и Серёжа син вылö кайпияннэс кытчöдз эз усьö. Сэк Серёжалöн мамыс корис сiйö сибöтчыны ас дынас. Чуньнас сiя мыччалiс зоночкалö кайпияннэс ладорö. Но казявны нiйö Серёжа и öнi эшö эз вермы.
Эта коста гряддэс коласö лэдзчисис мампöв-сырчик. Нырас сiя вайис аслас пияннэзлö сёян: куталöм бабыввезöс да нылiсь гусеницаэзöс. Сера пияноккез перыта казялiсö мамнысö. Негорöн чивзышавтöн, быдöнныс нiя öтдруг уськöтчисö паныт. Бордоккезнаныс шевкйисьтöн кайпияннэз пондiсö корны сёйны.
Вайöм сёянсö мампöв-сырчик вердiс кык пиянлö. Ачыс сiя сэтöн жö лэбзис бöр. Мамыс мунöм бöрсянь лöньсисö бöр и учöтик кайпияннэз. Чивзыны да шевкйисьны борддэзöн нiя дугдiсö. Кайпияннэз недырик пукалыштiсö чöлöмöн öтiк местаын. А сэсся вились пондiсö кошшисьны да кокасьны асьныс.
Вöрöтчытöг сулавтöн, Серёжа вель дыр нёджжасис ны сьöрын. Бöртiжык зоночка жагвыв сибöтчис матöжык мамыс дынö, негорöн юалiс:— А мыля, мама, нiя асланыс мам сьöрö оз лэбзьö?
— Нiя эшö учöтöсь, лэбавны ылö оз вермö.
— А мый нiя эстöн керöны?
— Кокасьöны тай. Вердсьöны, сiдзкö.
— Кыдз вердсьöны? — юасис одзлань зоночка.
— А сiдз вот. Кытчöдз нылöн мамныс гырись гаггез кошшö да куталö, асьныс нiя сы коста кок увтсиныс поснитиккесö öктöны-кокалöны. Сэтшöм учöтикöсь, а вежöртöны ни вот, что отсавны мамныслö колö, — висьталiс зоночкалö мамыс. А недыр мыйись сiя эшö содтiс: — Этö тэ только, ыджыт ни, а сё эшö дышöтчан да умöля мамытлö отсасян. Кöдö верман, да он кер. Вот и грядсö меным весöтны дышöтчан.
Кутöм недолыт увья одзлань Серёжа нем йылiсь эз ни юась. Мыйкö дырна чöлöмöн сiя эшö нёджжасис кайпияннэз ладорö. Но паныт сы вылö мöддэс и дзар эз керö. Нiя, топ нёль сера тупылёк, тарласисö борозда пыдöсас да кокасисö.
Учöтик кайпияннэз сьöрын нёджжасьтöн ракаэз йылiсь Серёжа вунöтiс. Öшис сылöн охота орсны одзлань и басöк галькаэзöн. Öтiк бöрсянь мöдiкö зоночка лэдзалiс нiйö кисис бöр кок увтас. Видзчисьны мамыслiсь корöмсö одзлань сiя тожö эз понды. Öнi Серёжа вились мышкыртчис гряд весьтö, пондiс нетшкыны морковка кор коласiсь ёгтурун.