Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Фадеев Т.П.doc
Скачиваний:
78
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
6.88 Mб
Скачать

Глава XII

Фермаас Таисья бертiс сiя кадö, кöр пöтыштöм куканнез водсöн шоччисисö завор бердын. Сэтöн жö нывка пукалöв-керис мыйкö дырна и ачыс. Удж бердö охота талун эз ни вöв.

Неделяöн одзжык, кöр Таисья первуись лэдзалiс куканнесö виль подакокувтö, гажыс этасянь кыпалiс сымда, что нывка нельки эз тöд, кытчö сiйö воштыны. А талун сiя видзöтiс быдöс вылö эта вылö, кыдз нач неколана тор вылö, кöдасянь одззася гажись и воть мымда эз кольччы. Кытшöм ни сэтöн гаж, кöр нывка чулöтiс эстöн бöрья уджалан лун. Жаль, конешно, что сiдз петiс, но виноватöйöн асьсö Таисья эз лыддьы. Медöддьöн нывка жалейтiс ассис тшыкöтöм велöтчöм. «Весь ме только сiйö кывзi, — думайтiс сiя мамыс йылiсь. — Весь перво жö институтас заявленнёсö эг ысты. И гортын бы отсасьнытö ештi, и экзаменнэс вöлiсö сетöмöсь. Видзöтан кö, и эта стыд-позорыс ас юр вылö эз бы вöв, и годыс весь эз бы чулав. Ась бы сiя ачыс, кыдз сылö колö, эстöн и пуртайтчис, öддьöн кö бур правленнёыслö вöлöм. А öнi мый? Ны понда жö, быдöнныс понда буржыксö думайтi, а петö — дзир ачымöс ладсис öштi». Жаль вöлi нывкалö и бöрья велöтчан годдэсö, кöднаö вöлi пуктöм сымда вын да мыла.

Öкмысöт классын, кытчö чукöртчисö быдкодь школаись кыкдас кыкьямыс морт: нывкаэз и зонкаэз, кыдз велöтчиссез, вöлiсö быдкодьöсь. Вöлiсö сэтшöмöсь, кöдналö колiс не только аттестат, но и бытшöм знаннёэз. Сэтшöммес мечтайтiсö кытшöмкö институттэз йылiсь, мед лоны бöртiжык враччезöн да педагоггезöн, инженеррезöн да лётчиккезöн. И нiя велöтчисö, вынсьöтчисö кыссьыны не куш кö пятёркаэз, дак кöть четвёркаэз вылö. А петавлiс кö кытöн шочыника тройка, дак сiя эз вöв сэтшöм рышкыт, кöда вылö öтпырись нырыштсьöмсянь позис пуксьыны нятьö. Сэтшöммес и классас кывзiсö, и занятиеэс бöрсянь, интернатас ни, быд лун лöсьöтчисö уроккез кежö: гижисö да лыддьöтiсö, решайтiсö да чертитiсö. Но неетша пантасьлiсö и сэтшöмöсь, кöдналöн одзаныс эз вöв не цель, не мечта. Классiсь классö нiя ветлiсö дзир аймамныс тшöктöмсянь, сiдз кыдз сё эшö лыддиссисö челядьöн и керны мыйкö мöдiкö эз прокмö. Ветлiсö, мед лыддиссьыны велöтчиссезöн да вийны эта вылö кад: вермисö не мыччасьны школаас быдса лун сьöрна, нарошно сёрмыны «неколана» урок вылö, нето нильдыны сэтшöмыс вылiсь одзжык.

Уроккес бöрсянь, интернатас ни, нiя вермисö дзир осьтлыны сетöм параграф, дзар керыштны öтiк синöн задачаись условие, нето жалейтыштны, мыля кинкö ны коласiсь, кытшöмкö Пупыров Олег или Чиреёв Макар, абу чужöм свет вылас Андрей Болконский местö, кöдö Лев Толстой вермис бы пыртны ним-айнимнас аслас роман-эпопеяö да керны знаменитостьöн омöн мушар пасьта. Уроккесö велöтöм местö сэтшöммес унажык торкисö кад, ассиныс вын песöм вылö, вермасисö öтамöд коласын, пöрлалiсö тумбочкаэз да койкаэз, а то шатласисö посад пасьта, бергалiсö машинаэз да «Чайнöй» гöгöр, бöбмытöдз чужьялiсö школьнöй стадион вылын мяч, кöть лоны футболисттэзöн некин ны коласiсь эз думайт. Сёрöнжык, рытнас, нiя чукöртчывлiсö кытшöмкö пемытжык пельöсö, синнэз быликчытöдз куритiсö. Этö зонкаэс.

Вöлiсö и нывкаэз, кöдна пукалiсö классын — шы не тöв, эмöсь да абу, мед только не сетны немöн велöтiсьыслö казявны асьнысö. Быд урок коста нiя кеймисö дзир öтiкö, мед эз казьмöтö нылiсь ним, эз петкöтö доска дынö да эз сувтöтö класснöй журналö эшö öтiк двойка, кöдна сэтчин сытöг ни вöлiсö тырмöмви. Уроккес коста сэтшöммес вачкисисö морозöн парализуйтöм тараканнэз вылö, кöдна кувнытö эшö и абу ештöмöсь, но вöрöтчынытö оз ни вермö.

Ловзьывлiсö нiя бöр уроккесö чулöтöм да павжнайтöм бöрсянь, интернатас ни, охотатöг да дышвевйöн пуксьывлiсö учебниккез сайö. Но лыддьöтöмыс юрö эз пыр. Теоремаэс вöвлiсö нач «невежöртанаöсь», а уравненнёыслöн решеннёыс «эз адззись». И сэк кытшöмкö не аскадö воöм бöра да öдöм мороса Тютина Дунька лэбтывлiс осьта учебник бердiсь ассис вадзöлöса синнэсö, мавтöм гыжа чуннезнас павтыралiс ны весьтiсь öтмöдöрö пöим рöма сынавтöм да кыйтöм юрсиэсö, ыджытся-ыджыт секрет местö юöртлiс:

— Нывки! Кывзö жö. Меным талун Чиреёв Макар посланнё ыстiс.

Оз позь висьтавны, что эта юöрыс кинкö понда вöлi видзчисьтöм, казьмöтны кö сэтчö жö, что любитöмнас öння том отирыс пондö орсны витöт-кватьöт классянь. Кывзiссес важын ни тöдiсö, что посланнёыс эта не медодзза. И сё жö... Мед только не сетны орны сэтшöм колана баснилö, мöдiк, сэтшöм жö, паныт шыасьлiс:

— Бöбöтчан эд? Мыччав.

Ошшасись сэтöн жö кыскывлiс учебник страницаэз коласiсь ки долонь пасьтышта нöитчöм гижöток, кöда перыта вуджавлiс киись киö. Видзöтiсö, лыддьöтiсö. Дивуйтчисö да радуйтчисö сы понда, кинлö гижöм, завидуйтiсö ас понда. «Мыля не меным? Кöр жö меным кинкö этадз гижас?» Уроккез йылiсь эта коста некинлö эз ни думайтсьы. Казявтöг, топ асьныс, пöднассисö бöр неважын осьтöм страницаэз. Кинкö киын мыччисьлiс учöтик зеркало, мед любуйтчыштны ас чужöм вылö, кöда частожыксö понпутшшес коласiсь кодьöн эз и тыдав. Кинкö мöдiк, сэтшöм жö зеркало одзын, кыдз кужис-вермис нюмралiс тырппесö да мöдралiс синнэсö, кошшис ныын дзир öтiк, сэтшöм колана выраженнё, кöда вермис бы усьны син вылö кинлöкö зонкаэз коласiсь, кöть ныын, часто миссьöттöммезын, öтiк обезянньöй любопытствося и казявнытö вöлi нем.

Пондöтöм басниыс кытшöмкö кадö и бырсьывлiс, но желаннё бертны бöр учебниккез дынö öнi эз ни вöв.

Эз саймыв сiя и ужнайтöм бöрсянь. Сiя кадö не только уроккез сайын, нельки жырас, интернат стенаэз коласын, эз пукöт. Пöт кынöм вылö охота вöвлi олыштны сöстöм ру вылын, сэтчö жö, кинлö колö, тöдiсö, что эта коста кытшöмкö забор бердын нето школьнöй скверись пöрись пуэз коласын нiйö видзчисьöны ас кодяныс жö тöдса зонкаэз.

Петавлiсö час кежö. Но колiс дзир пантасьны öтамöдкöт, кыдз кадыс йылiсь вунöтлiсö. Быдöнныс понда сiя öнi вöлi да эз вöв. Табак тшын коласас «васö пожнавтöн», тöвсö чужьявтöн да туйсö юждытöн чулавлiс час бöрын час. Эстöн ни зонкаэс öшлiсьлiсö нывкаэс вылö, кыдз нöитчись нетеллез вылö, кыдз вермисö, пидзравлiсö коланажык местöт. Вöвлi, кöр кинкö кинöскö кежöтлiс неылö быдöнныс дынсянь, мед окавны. И медколанаыс эстöн нач не сiя, тöдiсö я нiя этаись кытшöмкö кöр, кылiсö я сiйö асланыс кын эшö, а этасянь дуб тырппезöн, а сiя, что «интересно жö».

Мый баитсяс велöтчöм йылiсь, дак одзлань ни быдöнныс тöдiсö, веритiсö — шöммыны мöдiк год кежö классас сё ни оз кольö, и школасис тожö оз вашöтö, кыдз-некыдз тройкаэз вылö кыскасö. А пондасö я нiя тöдны тройкаэз вылö программнöй материал — эта немымда эз полöт. Локтiс кад, кöр шöрöт учебнöй заведеннёэзас пондiсö примитны экзаменнэзтöг ни.

Сэтшöммес коласын вöлiсö и Порсев да Галина. Не весь жö, кыдз öтыслö, сiдз и мöдыслö, шöрöт школасö кончитöм бöрсянь одзланься велöтчöм йылiсь кодьöн эз ни думайтсьы. И дзир Таисьяöс ордчöн этнакöт сувтöтны эз позь: эз бы позь нельки сэк, лоис кöбы, шуам, сылö охота сувтны ныкöт ордчöн аслыс. Некин вылö мöдiк велöтчиссез коласiсь сiя эз вачкись. Галина кодь басöк чужöма, воöм да лöсьыт вывтыра нывкаэз дынiсь, кöдна öнiсянь ни думайтiсö не сымда велöтчан, мымда зонкаэз йылiсь, сiйö янсöтiс челядёклöн кодь винерик да кöсыник туша-рожа. Вежöртана, что сэтшöмыслö зонкаэс йылiсь думаэс юрас эз пырö. Сэтчö жö мöдiккез сьöртi нывкалöн сэк ни вöлi мечта — лоны агрономöн. Быдöсся этася Таисья тöдвылын пыр видзсис öтiк тор, не лыддисьны кöдакöт тожö некыдз эз позь. Этö сiя позорыс, кöда вöтiс нывкаöс педучилищеö вступительнöй экзаменнэз коста. И Таисья вежöртiс, кытшöм бы бур да басöк оценкаэз эз сулалö свидетельствоын нето аттестатын, абу кö юрын колана знаннёэз, нытöг ылö он мун. И мый сувтöтасö класснöй журналö сы ответ понда, эта йылiсь уна эз думайтсьы. Сылö колiс тöдны программнöй материалсö сiдз, мед некытшöм вступительнöй экзамен эз ни падмöт.

Öкмысöт классас, кыдз нарошно медодзза неделяö, сiя жö математика сьöртi вöлiсö сувтöтöмöсь сьöрсьöн-бöрсьöн кык двойка. Эта жö вöлi и унакöт мöдiккезкöт. Но Таисьяöс сiя эз ни гажöт. Этна двойкаэс медперво вайöтiсö горзытöдз. Сы коста жö нывка вежöртiс — синваэзöн эстöн он отсав, колiс велöтны. Математика — предмет сэтшöм, кытöн öтiк вежöрттöм тема бöрсянь одзлань он мун. Петанiн вöлi öтiк — повторяйтны.

Уджавны школаын уроккез коста Таисьялö нем эз мешайт. Неыджыт вывтыра, кыдз и одзза годдэзö, сiя пукалiс одзись парта сайын. Но занимайтчыны уроккез бöрсянь интернатын эз позь. Эстöн вöлi шум. Горöн баитiсö ас коласын нывкаэз, кöднакöт олiс. Часто сэтöн жö нiя и сьывлiсö, и йöктiсö, а то и, кыдз зонкаэс жö, котрасисö öтамöд сьöрын да вермасисö. Öтмöдöрö ветлöмсянь дугдывтöг жогöтiс ыбöс. Кылiс увдöрсянь (интернатыс вöлi кыксувда) и зонкаэзлöн котрасьöм да вермасьöм.

Медöддьöн дойдiс куимöт двойкаыс. А вöлi сiя сувтöтöм контрольнöй удж понда. И ась сiя вöлi Таисьялöн тожö не öтнаслöн, миритчыны ныкöт одзлань эз позь. Горзыны нывка öнi эз ни понды, сiя лöгасис. И лöгасис не велöтiсь вылö, кöда сiйö сувтöтiс, и нельки не двойкаыс вылö, кöда нидзыв кодь крючокöн вöлi петкöтöм неправильнöя керöм контрольнöй удж увтын, а медодз ас вылас. И ась Таисья томувья эшö и эз вежöрт сымдасö, что лöгасьны мыйкö понда ас вылö — дело öддьöн бур да колана, эта лöгасьöмыс отсалiс сылö, кыдз некин да нем сэсся эз бы отсав.

Сiя жö лунö контрольнöй уджсö мöдпöв керöм могись уроккес бöрсянь Таисья кольччис классö. Бур, что школаыс занимайтчис öтiк сменаö, и керны этö позис.

Мыйкö дырна нывка видзчисис, кöр лöньсяс коридорын шумитöм, кутчисис удж бердö. Тшыг кынöм йылiсь эз думайтсьы. Охота вöлi мыччавны кöть аслыс ни, что кутчисьны кö бытшöмжыка, дак решайтны этö контрольнöйсö сiя вермас. Но не. Мымда бы Таисья эз мырсьы, кыдз эз пондыв, керны уравненнёсö сiдз и эз вермы. Эз позь нельки вежöртны, колананёж я сiя керö сылiсь действиесö, колö я сiдз, оз я позь кыдзкö мöднёж.

Час кыным сьöрна весь пессьöмсянь лöгыс кутiс эшö öддьöнжык. Охота вöлi керны быдöс рез-паз, сьöвзьыны эта контрольнöй вылö, бергöтчыны да мунны. Но кытчö? Кытчö вöлi мунны сы дынiсь, кöдала тэ локтiн этна стенаэз коласö, эта парта сайö? Мыйкö дырна Таисья эшö думайтiс, кыдз да мый бердö кутчисьны одзлань, а сёрöнжык вештiс бокö керöм удж, иньдöтчис школьнöй библиотекаö, бöрйис математика сьöртi мунöм классэз понда учебниккез, нiйöн бертiс классö.

Ковсис пондöтчыны витöт классянь, кöда понда материалыс вöлi мунöм нёль годöн одзжык. Нывка мöдпöв велöтiс правилоэз, сэтöн жö ны сьöртi решайтiс примеррез, мед эта бöрсянь нем невежöртанаыс эз ни кольччы. А бöртiжык ны сьöртi жö керис контрольнöй удж.

Чулалiсö час бöрын час. А кöр Таисья вежöртiс, что ужин вотöдз быдса раздел мунöм, сэк вöлись пондiс чулавны лöг. Повторитöм сьöртi нывка лöсьöтчис керны контрольнöй удж. Вöлiсö ни бöрйöмöсь колана примеррез. Эта коста коридорсянь кылiсö кинлöнкö тэрмасян оськöввез. Зэркыта оссис классiсь ыбöс. Порог дорас сьöрсьöн-бöрсьöн сувтiсö Порсев да Галина.

— Видзöт сiя кытöн! А ми?.. — Лöгвевйöн дивуйтчöмöн да повзьöмувья тöдчöмöн ыждöм синнэзöн сiя нёджжöвтыштiс Порсев вылö. — Тэ мый эстöн керан?

— Уроккез тай. А мый сэтшöмыс лоис?

— Адззылiн, кытшöм? Сiя эшö юасьö, мый сэтшöмыс лоис. Кыдз этö мый, кöр ми тэнö öштiм да быдса час сьöрна ни кошшам? — Басниыс коласын кыкнанныс сибöтчисö Таисья дынöдз. А сiя, ёрттэс одзын дорйисьöм могись, тожö дивуйтчöмöн, паныт горöтчис:

— Мый менö кошшынытö, кöр ме школасис эшö эг и петав?

— Вот сiя и эм, что эн петав. Некин некытiсь эз адззыв, некин и нем оз тöд, кытчö лоин. Кöть кысь эта бöрсянь кошшы. Думайтсис, джагöтчин ни кытчöкö этна двойкаэз увья. — Да но бöра и...

Керны Таисьялö контрольнöй удж сiя лунö ёрттэс сiдз и эз сетö. Но ашынас, павжнайтöм бöрсянь, нывка вились бертiс классö. Эта лунö сiя керис не только контрольнöй удж, но эшö öтiк раздел мымда мунiс одзлань. Сiдз жö, лунiсь лун, вöвлi и бöртiжык.

Быдсöн математикасö мöдпöв велöтöмыс кыссис джын год сьöрна. Джын год сьöрна вöлi сьöкыт. Ужин бöрсянь кольччöм кад мöдiк предметтэз вылö эз тырмыв, и велöтiс нiйö нывка не сэтшöм бытшöма. Дзир тöвся каникуллэз коста, январьнас ни, Таисья вöтiс öкмысöт класс понда программа. Сэксянь сiя дзик мезмис. Мунны одзлань öтвыв быдöнныскöт лоис тöдчöмöн кокнитжык. Кокнитжыка пондiс сетсьыны одзланься материал не только алгебраöн да тригонометрияöн, но и физикаöн, и химияöн. Сы дырна повторяйтöмыс сетiс не только пыдынжык знаннёэз. Уроккез вылын уна уджалöмыс сiйöн каднас ештiс пöрны привычкаö, кöда пригодитчис одзлань. Учебнöй год чулавтöдз нывка жагвыв янсöтчис быдöс четвёркаэзкöт, нельки годовöй оценкаэз коласын нiя эз ни вöлö.

Эшö öтiк год бöртi сибöтчисö выпускнöй экзаменнэз. Кинöскö нiя и полöтiсö, а Таисьяöс гажöтiсö — сё матынжык аслас мечта дынö.

«Медальöн я мый я мöдан петны?» — кин завидуйтöмöн, а кин сералöмöн (кöть серавнытö вöлi нем вылын) часто юавлiсö ёрттэс.

«А мый?» — дженытика шыасьлiс Таисья шутка могись, кöть некытшöм медаль йылiсь некöр эз думайт.

Шоччисян кадыс чулалiс. Öтiк бöрсянь мöдiк, куканнез жагвыв сувтiсö, нюжласьтöн пондiсö рознитчыны, сёйны. Ны сьöрö и Таисья лэбтiсис коккес вылö, кытшöлöн иньдöтчис йöр пöлöн.

Гажтöм думаэс сiдз и эз кольö. Нiя, кыдз мошшезлöн рой, дугдывтöг бергалiсö юрын, сувтöтiсö вопрос бöрын вопрос, кыдз да мый пондыны керны одзлань. «Колö мунны. Некытшöм петанiн этася абу, — думайтiс Таисья. — Мунны, кытчö шедас. Школасö кончитöм бöрсянь челядьыс быд год мунöны, нельки кыкьямысöт бöрсянь. Быдöнныслö адззисьö кытчö. И меным тожö адззисяс. Ась оз думайтö, что öтiк Порсева вылын светыс клинöн сувтiс». Гортiсь мунöм йылiсь öнi Таисья думайтiс сэтшöм повтöма, что нельки оськöввесö содтыштiс, дзик öнiсянь ни мунiс сiя туйöт, кöда йылiсь часöт думайтiс. И ась нывка сё эшö оськалiс тöдса видз пöлöн, думаэзнас сiя кадö вöлi ылын ни.

Вежöртана, что юрö медодз пырис сiя, кöда йылiсь öнöдз усьлiс кывлыны, лыддьöтны журналлэзiсь да газетаэзiсь, тöдны пöрисьжык нывкаэз басниись, кöдна мунiсö гортiсь год кынымöн одзжык.

Некытшöм фабрикаын эта вотöдз Таисья и эз вöвлы. Сiйöн ас кежас адззис сiйö сэтшöмöн, кытшöмöн вермис сувтöтны аслас воображеннёын. Вот ыджыт да югыт цех. И югдöтöм сiя не шондi югöрöн, кыдз эта паськытся-паськыт öтöрыс, а лунся биа лампаэзöн, кöдна унася-уна öшалöны потолок да стенаэз бердын. Омöн цех пасьта, ордчöн-ордчöн öтамöдкöт, сулалöны не öтiк дас мымда ситец кыян станоккез. Ны уджалöмсянь руас дугдывтöг öшалöны шум да бус. Но öнöдз ны дынö Таисья велалiс ни — не оз кыв, не оз адззы. Цехас шоныт. Кокнитик уджалан халаток, сэтшöм жö чышьянокöн юр вылас да тапочкаэзöн кокас, кыдз и быдöнныс öтлаын уджалiсь нывкаэз, сiя ветлö одз да бöр станоккез коласöт, синйö ны удж сьöрын.

Котрасьны одззамоз куканнез бöрсянь да панлавны нiйö ыб-видз пасьта пышшалöмись öнi оз ни ков. Оз ков ытшкисьны да кыскавны рытiсь-рыт ношаэзöн турун, öнi сылöн уджыс — синйыны станоккез сайын да аскадö ештыны казявны неладно лоöмсö: орас ли, шуам, шöрт, дзугсясö ли öтамöд коласын суниссэз. Сэк Таисья тэрмасьö нырыштны кнопка вылö. Станокыс сувтö. А кöр коланаыс йитöм-лöсьöтöм бöр, нывка нырыштö мöдiк кнопка вылö. Кывзiсись станок вились ловзьö, пондö уджавны одзлань. А эта коста Таисьялö колö тэрмасьны мöдiк станоккез дынö. И сiдз час бöрын час, быдсöн смена.

Думаэз коласын йöр пöлöнняс оськавтöн, Таисья эз и казяв, кöд коста сибöтчис шор бердöдз. Осока турун коласын учöтик шорокыс эз и тыдав. Нывка мунiс сувтчывтöг. А кöр небытiнас ни, öтпыр-мöдöтпыр вöйыштiс коккезнас да чепöссьыштiс одзлань, сэк вöлись буля-боля и пырис пидзöсви самöй шорас. «Вот кытöн ылöстöмыт. Кок увтам ог видзöт. Тожö горожанка адззисьöм», — горöн лотшкöтан нятьсис сапоггесö кыскавтöн, думайтiс Таисья. Эстöн вöлись, первуись эта лунö, нывка ас вылас серöмтчис.

Пидзöсöдз бродитöмыс думаэсö эз дзуг. Кытöн да кыдз сiя пондас чулöтны удж бöрсянь кад, эта йылiсь öнiсянь и эз думайтсьы. Нывка тöдiс одзлань ни, что уджавтöн да велöтчытöн сэтшöм кадыс, кöдö эн бы тöд кытчö воштыны, сылöн оз ло. Думайтсис сы йылiсь, кыдз год бöртi, кöр лоасö сетöмöсь вступительнöй экзаменнэз, сiя кöть недырик кежö мыччасяс гортö. Локтас медодз мамыслö отсасьöм могись, мед заптыны тöв кежö подалö вердчан. А öткоста?.. Мед сетны тöдны отирыслö, что фермасис откажитöм бöрсянь нывка некытчö эз йöрмы. Сэк кежö сылöн, натьтö, лоас ни небöм öтi-мöдi колана паськöмись. И кöр сiя, этадз мöдöтчыштöмöн, мыччисяс рытнас отир син одзö, мед кöть öтiк морт деревенскöй отир коласiсь думайтiс: «Видзöтö-то, миронняыс городас овтöн кытшöм лоöм. Некытчö, батя, абу торксьöм. Кöмасьöм-пасьтасьöм да морт вылö жö топ вачкисьны пондöм. И местасö, натьтö, сэтчин, кутшöмö колö, адззис. Вот öнi сы сьöрын и вöтлiсь. А гортын олтöн сё ни бы бур морт туйö эз пуктö».

Кытчöдз Таисья кытшöвтiс видз пöлöн да думайтiс одзланься олан йылiсь, час кыным сьöрна чулалiс. Неважынся обидаыс этöн каднас невночка тожö паджсьыштiс. Кöр нывка бертiс бöр завор весьтöдз, сэк кежö шондiыс бергöтчис рытывлань ни. Кажитчис бы, что талун, фермасис откажитöм бöрсянь, ытшкисьöм йылiсь некытшöм дума ни оз вермы лоны. Колiс дзир видзчисьны кад, мед йöртны пода да и пуктыны эта бöрсянь крест быдöс вылö. Но Таисья и öнi эшö керны сiдз эз вермы. Винитны подасö немын эз позь. «Ась кöть бöрья ойсö эшö пöтöсь лоасö». Нывка вились кутчисис литовка бердö. Талун мамыс вöлi гортын ни, думайтны горт пода йылiсь эз ков. Этасянь нывка öддьöнсö эз и тэрмась, уджалiс шоччисьлöмöн.

Кöр туруныс колана мымда вöлi ытшкöм, Таисья вежис литовкасö гезок вылö, пондiс пыртлыны. Кытшöмкö кадö, кöр сiя простайтiс яслиэс дорын ноша увтiсь гезок да вились иньдöтчис петанiн ладорö, воротаэс коласын видзчисьтöг пантасис зоотехник. Светланалöн локтöмыс нывкаöс гажöтыштiс. Таисья öддьöнсö и эз надейтчы, что сыкöт лоöмын зоотехникыс мыйкö вермас вежны, но позис надейтчыны кöть сы вылö ни, что сiя кывзас да вежöртас.

— Но висьтась, кыдз ни овсьö-уджассьö? — корис перво жö зоотехник. — Быдса неделя сьöрна этна мöссэз увья татöн эг вöв.

— Стрась тай бытшöма, — гажтöма шутитыштiс Таисья. — Адззит жö кöть öшталöм поданытö, Светлана Савельевна?

— Адззим. А тэ кысь турунсö ношанат пыртлан?

— Сё сэтiсь жö, подакокувтсис.

— А бригадирыс мый? Сiдз и оз ваяв?

— Видзчись, öмтö осьт да, бригадирыссянь. Висьталiс тай, ветлi да: öтiк тылöпок пö гожумбытнас он адззыв, сiдз пö и тöд.

— И öтпырись нельки эз вайлö?

— Эз и думайтö.

— Сiдз ме и тöдi. — Зоотехник гажтöма гогинялыштiс юрнас, вежсьыштiс кок вылiсь кок вылö. — Шоччисьыштам, батi? Коккез сотчöны. Ме вöлись неважын Вырвожсянь, лунтыр мöссэсö вашöтi да. — Öтлаын сибöтчисö конюховка дынö, сьöрсьöн-бöрсьöн пуксисö.

— Сiдз ме и тöдi, — вились горöтчис зоотехник. — Баитi эд ме тэныт, что сiя и мöйму этö жö керис, кодя бригадирыс. А правленнёас предыс дынö метöг эн ветлы?

— Эг кöбы... — А одзлань Таисья юöртiс быдöс йылiсь, кыдз да мый шогмис этна луннэзö.

— Былись, Таисья? Тэ мый сымдасö баитан?

— Мый эм, — синнэсö вывлань лэбтывтöг шыасис Таисья, гажтöма ловзисис, эшö улöжык лэдзис юрсö. öнi сiя видзчисис, кыдз да мый висьталас эта вылö зоотехник. Шыасьны паныт мöдыс эз тэрмась. Öтамöд коласын каттьыштöмöн Светлана тэчис морос увтас киэсö, дзик кöдзытсянь, жмитчыштiс быдсöн вывтырнас, пондiс думайтны.

Чулалiс годся унажык ни, кыдз Светлана уджалiс главнöй зоотехникöн горт колхозын. И мый бердö бы этöн каднас сiя, кыдз специалист, эз кутчыв, нем бурыс сы уджись эз пет. Куканнез вердöмын привессэз эз содö. Йöвсö мöссэзсянь высьтiсö не унажык, ежели одзза годдэзö. Эз дугды кувны и поснит пода. Кытöн эстöн ладыс?

Кыдз ваялiсö чулалöм годö зелёнöй подкормка, кытшöм вердчан вылын тöвйöтiсö да пийöтiсö мöссэсö, одзжык вöлi висьталöм ни. А вот эшö. Виль кукань картаыс вöлi пондöтöм эшö Светлана локтöм вотöдз. «Ар кежас кончитам», — ошшасис сiя тулысö председатель. Ошшасьнытö, вежöртана, не керны. Ачыс зоотехник строитчöмас вежöртiс неуна. Сiя вермис дзир надейтчыны кöсйöмыс вылö. А эта надейтчöмыс вайöтiс сэтчöдз, что пондöтöм картаыс быдмыны ас сувдöн гожумбытнас эз ешты, сiдз пондöтöмöн вились лым увтас и тырис.

Тöвнас ни, кöр усис кынмалöмсянь медодзза кукань, Светлана горзытöн пырис председатель дынö, мед баитчыны мыйкö керны. Зоотехникöс кывзöм бöрсянь председатель дзир паськöтыштiс киэзнас: мый пö ме эстöн кера? Вежöртана, что эта бöрсянь куканнес кувны эз дугдö. Месяц сьöрна кöдзыттэс коста эз петав лун, мед кöть öтiк эз усь. Вöвлi нельки, кöр öтдруг петкöтлiсö карта пытшксис кык-куим упадьöн. Но мымда бы эта увья зоотехник эз горзы да эз котрась, кыдз бы эз кеймись, не председатель, не фермаись заведующöй сылiсь корöмсö эз кылö, горзöмсö эз адззö: некин ны коласiсь нельки чуньöн эз вöрзьöт.

Светлана видзчисис, что эта мымда усьöм пода понда нiйö судитасö. Некыдз мöднёж, кажитчис, эстöн лоны оз вермы, Но... лоис. Лоис сiдз, кыдз эз бы вермы да эз ков. Адззисисö «объективнöй» причинаэз да вöвлытöм шогöттэз. Ны сьöртi вöлiсö гижöмöсь акттэз. Эта вылын быдöс и чулалiс. Куканнес вöлiсö да эз лоö. А быдöнныс нiя, кöдна уджсянь сiдз шогмис, и кöдналö эта бöрсянь лонытö тожö эз бы ков, кöть бы асланыс местаэзын, кыдз вöлiсö, сiдз и кольччисö. Эта мымда усьöм — веськытжыка висьтавны — уськöтöм колхознöй пода понда некинöс не только эз судитö, нельки эз и штрафуйтö.

Чулалiсö тöв да тулыс. Сибöтчис гожум. Но некытöн да нем эз вежсьы. Кончиттöм кукань карта бердö некин öнöдз и чуньöн эз павкöт, а куканнесö вердöм вылö примитöм решеннё бöрсянь вились пондöтчис сiя, мый вöлi одзза годö. Локтiс сэтчöдз, что зоотехниклiсь юасьтöг нельки фермасис уджалiссесö вашöтны пондiсö. И эстöн вöлись Светлана вежöртiс, что эталö причинаыс не кинынкö мöдiкын, а медодз сыын асын. Быдöс коланаыс, кöда кытшöмкö кадö вöлi пондöтöм, эз керсьы дзир сiйöн, что ачыс сiя, кыдз специалист, эз вермы перво жö сувтöтны асьсö ас местаö. «И кольччыны кö сэтшöмöн одзлань кежö, — думайтiс часöт зоотехник, — дак и одзлань ме уджись видзчисьны бурсö нем. Локтас сэтчöдз, что ог и казяв, кыдз ачымöс вашöтасö нето решётка сайö йöртасö». Эта нёштöм да гажтöм думасянь, дзик кöдзыт васянь, зоотехник йыг-йыг керис быдсöн вывтырнас.

— Тырмас! Ог ме сэсся сэтшöмсö терпит! — унажык ас понда горöтчис зоотехник, сувтiс, иньдöтчис вöлi бöр деревня ладорö, кöть бытшöма эта коста эшö и эз тöд, кыдз да мый пондыны керны одзлань.

— А меным, Светлана Савельевна, мый кернытö? — сы сьöрö жö чеччис местасис да юалiс куканьвöдитiсь.

— Уджавны, Таисья. Мый эшö этася? — Зоотехник сувтчыштiс бöр, бергöтчис. — Уджавны, кыдз уджалiн.

— Но ме жö висьталi, что председательыс откажитiс. Эд не пелитчыны жö быд вынiсь, не овны эстöн куньöм синнэзöн.

— Этö тэ весь, Таисья, Фермаын уджалiссес понда ме ачым правленнёыс одзын отвечайта, и некытшöм пред метöг некинöс оз вашöт.

— Вашöтiс жö тай. Некинлiсь эз и юась, нем вылö эз и видзöт.

— Да эз, Таисья, тэныт висьталöны. — Басниыс коласын, оськöв бöрын оськöв зоотехник бертiс бöр. — Мед вашöтны кинöскö фермасис, дак колö правленнё вылын решеннё примитны. А этö сiя öтнас оз кер. Баитiс мымда. Но эта понда сылö эшö отвечайтны ковсяс.

— Ог тö-ö-öд. Оз тай мыйкö меным веритсьы, мед нылö мыйкö понда ковсис отвечайтны. Юалiсö кöбы нылiсь колананёж, дак эта мымдасö нiя некöр бы эз и керö.

— Юаласö эшö, Таисья. Эн думайт, что озö. Кöркö сё ни юаласö, вот адззылан, — баитiс зоотехник куканьвöдитiсьсö лöньсьöтöм могись, кöть аслас басниö öддьöнсö и эз верит.

— Ог тö-ö-öд, — дзик кывзiс зоотехниклiсь думаэсö да одззамоз нюжвылöн горöтчис Таисья, а чöлыштöм бöртi содтiс: — Сiдз, батi, юаласö кöркö, а меным ашын колö районö ветлыны.

— Районöдз, шуан, Таисья? А мый сэтшöмыс лоис?

— Да ме ачым бытшöмик нем ог тöд. Письмо неважын вайисö. Школаö мыйкö вылö корöны, а некытшöм причина абу юöртöмась.

— А мамыт сё больницасис эз лок?

— Локтiс. Гортын ни талун.

— Мхмы, — курччöвтыштöм тырпöн ас кежас мыйкö думайттöн шыасис зоотехник. — Районöдз, сiдзкö... Сiдз, сiдз... «Эта жö öддьöн бур. Эта жö... мый меным и колö». — Кывзы жö, Таисья. Вермин бы тэ асывнас мунтöдззат ме дынö кежавны? — Мыля нö ог, тшöктат дак?

— Сэк сiдз и баитчам. Кежав, пожалуйста, — гажöнжыка горöтчис зоотехник, кокнитжык оськöввезöн ни иньдöтчис деревня ладорö.