Глава і. Беларуская народная песня як неад’емная частка веснавога абраду

& 1. Шматфункцыянальнасць народных песень у веснавым цыкле

Гуканне вясны (вяснянкі).

Вялікую жанравую акрэсленасць сярод веснавых песень маюць вяснянкі, юраўскія, траецкія, куставыя, русальныя. Шмат лірычных песень, звязаных з матывам кахання, шлюбу, працы, толькі ўмоўна адносяць да веснавых песень.

Вылучаюць наступныя веснавыя абрады: гукнне вясны, Вялікдзень, Юр'я, Сёмуха (або тройца), русалле (або граны тыдзень). Уласна веснавы цыкл пачыналі абрадавыя песні «Гуканне вясны», або вяснянкі, паводле народнай тэрміналогіі. «Клікаць вясну» распачыналі, як паказваліся праталіны, з першага сакавіка, пасямесна – з Дабравешчання.

Вяснянкі вельмі разнастайныя па змесце і форме. І ўсё ж галоўная думка гэтых песень прасочваецца даволі выразна – замыканне зімы і адмыканне лета. З прыходам цёплых дзён абуджаецца і ажывае прырода, якая з’яўляецца носьбітам спадзяванням селяніна на добры ўраджай. Вялікую ролю ў вяснянках іграюць птушкі – вестуны вясны. Невыпадкова ў многіх веснавых песнях утрымліваецца зварот да птушак, пчолак, каб яны хутчэй прынеслі цяпло. Сам вобраз вясны малюецца даволі рэалістычна, ён адлюстроўвае клопаты селяніна, патрэбы, звязаныя з яго працай. Пажаданне багатага ўраджаю лейтматывам праходзіць праз юраўскія, вялікодныя, траецкія песні.

Сам абрад набываў утылітарную ролю, станавіўся часткамі складанага і шматзначнага комплексу падрыхтоўкі да будучага ўраджаю. У ім перавжалі аграрна-бытавыя элементы, якія з надзвычайнай сілай праявіліся ва ўсіх відах фальклорнай творчасці, што суправаджала абрад гуканне вясны. Менавіта аграрна-бытавымі момантамі прасякнуты многія прыкметы, звязаныя з надыходам вясны.

Але ж толькі гаспадарча-бытавая аснова вызначае характар і змест веснавой абраднасці ў яе шырокім сэнсе. Яшчэ Я.В. Анічкаў перасцерагаў ад аднабокага станаўлення да веснавых абрадаў і песень. Падкрэсліваючы гаспадарча-бытавое іх паходжанне, ён у той жа час вызначаў яшчэ адзін істотны іх бок. “Да гэтага найбольш істотнага сельскага люду значэнне вясны далучаецца яшчэ і разуменне яе эстэтычнай прывабнасці. Прырода нібыта ўсміхаецца ў гэты час чалавеку ў сваім самым квяцістым і яркім убранні… Вясна чаруе ап’яняючымпарывам сваёй моладасці”.[9, с.73] Менавіта эстэтычнае ўспрыняцце вясны садзейнічала абрадавай разнастайнасці веснавых свят, з’яўленню мноства гульнёвых момантаў, шырокай плыні песеннай лірыкі,якая часам здаецца не звязанай з утылітарнай прызначанасцю самаго абраду.

Гуканне вясны ва ўсіх усходне-славянскіх народаў уяўляе сабой комплекснае ўтварэнне, якое складаецца з пэўных абрадавых дзеянняў, прадметаў атрыбуцыі і абрадавага фальклору. Удзельная вага кожнага з гэтых элементаў і яго разнастайнасць у многіх народаў розная. Так, для беларусаў і украінцаў ядро абраду складае фальклор, які ў рускіх адыходзіць на другі план. У беларусаў пры большай захаванасці і разнастайнасці абрадавых дзеянняў і фальклор вылучаецца кансервацыяй старадаўніх магічных песенных жанраў – веснавых заклінанняў.

Менавіта ў абрадзе гуканне вясны найбольш яскрава праяўляецца роля народнай песні як часткі абраду, такой жа і неабходнай і магічнай па сваёй прызначанасці, як і тыя рытуальныя дзеянні, з якімі песня спалучаецца. У дачыненні да ўсяго ўсходнеславянскага матэрыялу ў песнях гукання вясны мэтазгодна вылучыць дзве групы. Гэта песні-гуканні з акрэслена выяўленым заклінальна-заклікальным характарам і песні карагодна-гульнёвыя, якія зараз пашырылі свае межы ў параўнані з старадаўнімі часамі і побач з песнямі ўласна-абрадавымі ўключаюць аналагічныя па форме творы рознага зместу. У фалькларыстычнай літаратуры звычайна ўсё такія песні не маюць спецыяльнага тэрміна, а называюцца вяснянкамі, хаця тэрмін гэты значна шырэйшы і ахоплівае ўсе песні, якія спяваліся ад ранняй вясны да паошніх веснавых свят – троіцы, русальнага тыдня. Веснавыя гуканні беларусаў мелі народныя азначэнні: іх называлі “паклікальнымі”, “уклікальнымі”. Як ужо адзначалася, для беларускай этнакультурнай традыцыі характэрнай з’яўляецца наяўнасць найбольш архаічнай, старадаўняй формы веснавой абрадавай песеннасці паклікальнай функцыі.

Веснавыя гуканні не складаюць выключэння з агульнай масы заклікальных песень, і ім уласцівы такія якасці, як імператыўнасць, адсутнасць, як правіла, сімволікі, паралелізму, упрыгожваючых эпітэтаў. Метафара і гіпербалізацыя – найбольш характэрныя рысы іх паэтычнай вобразнасці. Лірычнасці іх садзейнічае агульны задушэўны тон, ласкавасць зваротаў да прыроды, унутраная арганізацыя вершаў. Усхваляванасць і ўзнёсласць, якія адпавядаюць настроям чаканням, пачуццям падзей, што нясе сабою вясна, робяць гэтыя творы асабліва прывабнымі і спрыяюць іх захаванасці ў народнай памяці.

Вялікдзень (Валачобныя песні).

Яны выконваліся групамі спевакоў вечарам на першы дзень Вялікадны пад вокнамі хат. Мелі музычнае суправаджэнне: скрыпку, дуду, пазней гармонік. У той час як і заспела навука (сярэдзіна XXст.), насілі вітальна-віншавальны характар. Валачобнымі песнямі віталі гаспадара, гаспадыню і іх дзяцей з вялікім святам вясны і ў паэтычнай форме, праз велічныя вобразы песень выказвалі сям’і пажаданні добрага здароўя, змірнасці, плёну на ніве, поспеху ў асабістым жыцці. Валачобнікаў сустракалі з павагай, як чаканых гасцей. Яны прыносілі сваімі песнямі радасць і добрыя спадзяванні на будучы ўраджай, на спрыяльнае гаспадарцы лета. Валачобнікі выступалі вестунамі пачатку веснавых работ. Яны скіроўвалі думку земляроба для важнага і радаснага клопату аб ніве. У старажытнасці яны мелі практычна гаспадарчы сэнс. Сваімі зычэннямі-пажаданнямі, выказанымі ў імператыўнай форме, былі закліканы спрыяць ураджаю на ніве, плоднасці статка, здароўю, шчасцю роду. Працоўна-магічная, прадуцыравальная функцыя іх як зыходная, асноўнае ў мінулым добра праглядае ў паэтыцы больш архаічных формвалачобнага фальклору. Паэтычныя формы ранняга пласта валачобных песень прасякнуты міфалагічным уяўленнем, верай у магічную моц слова, здольнасць праз яго выклікаць падобнае. Адначасова валачобная паэзія як творчасць, цесна звязаная з працоўнай дзейнасцю чалавека, мае стыхійна-матэарэлістычную аснову і як такая з’явілася носьбітам аграрнага вопыту земляроба. Класічныя валачобныя песні “святы ў двары гаспадара”, або народны гаспадарчы каляндар, як ён увасоблены ў песні – узор таго, як праз паэтычную форму ад пакалення да пакалення перадавалася зеляробчая практыка, своеасаблівая аграномія народа. На гэта, між іншым, звярнуў увагу адзін з першых даследчыкаў беларускай народнай культуры Яўстафій Тышкевіч, які пісаў: “Калі б жывучы здалёк ад нашага краю толькі гэту адзіную песню аб ім пачуў, ці не было б дастаткова для ўяўлення аб асаблівасцях нашага клімату і разумовага складу народа, які ў такой кароткай песні ўвасобіў цэлую навуку земляробства?”

Навука земляробства, праца земляроба нідзе так шырока не паказаны ў беларускім фальклоры, як у валачобных песнях. Ды і сам вобраз земляроба нідзе, мабыць, не паўстае ў такой велічы і спакоі, у такіх выяўленча-гармашчных рысах, як у валачобнай паэзіі. Гуманістычная скіраванасць фальклору таксама з асаблівай сілай выяўляецца ў песнях валачобнікаў, у іх зычэннях. Валачобныя песні – гэта паэзія зямлі, паэзія працы ў іх высокім эстэтычным праяўленні. Гэта сапраўды мастацкі помнік земляробаў, тысячам і тысячам сейбітаў і ратаяў. Валачобныя песні атрымалі сваю назву ад выканаўцаў іх, валачобнікаў, як найбольш пашыранага наймення носьбітаў валачобнага фальклору. Рэгіянальныя назвы іх і адпаведна валачобных песень: “кукольнікі” (на Случчыне), “ралешнікі” (на Слонімшчыне), “валоўнікі” (на Смаргоншчыне, Ашмяншчыне), “ральцавальшчыкі” (на Пружаншчыне), “лалоўнікі” (на ўсходней Віленшчыне). Назвы “валачобнікі”, “валачобныя песні” распаўсюджаны на паўночнай і цэнтральнай Беларусі, а таксама ў Пасожжы і Падняпроўі, пашыраны таксама на Бараншчыне, Смаленшчыне. Этымалогію слова “валачобны” даследчыкі (П. Бяссонаў, П. Шэйн, І. Насовіч) звязваюць са словам “валачыцца”, маючы на ўвазе звычай валачобнікаў абходзіць хаты з песнямі, атрымліваць за гэта ўзнагароду – валачобнае.

Як і калядкі, валачобныя песні падзяляюцца, паодле адрасата , прысвячэння іх, на песні гаспадару, гаспадыні, паненцы – незамужняй дачцы і панічу – нежанатаму сыну, а таксама бабцы.

Валачобныя ж, здаецца, увабралі ў сябе ўсе здабыткі, вартасці лепшых каляндарна-песенных жанраў і, акрамя таго, маюць нямала своеасаблівых рыс, што зрабіла іх з’явай самабытнай, адметнай. Ні ў адным з каляндарна-абрадавых цыклаў так шырока і паслядоўна, ва ўсім аб’ёме не адлюстравана праца земляроба ад веснавога ворыва, сяўбы да канца палявых работ, не апаэтызавана яго гаспадарчая дзейнасць, як у валачобных. Увогуле свет земляроба, яго жыццё ў валачобных песнях паўстаюць у шырокім вымярэнні. Гэта своеасаблівы паэтычны эпас, дзе праца ратая і сейбіта ўзнята да вышыні, важнасці здзяйсненняў эпічных герояў. І сам ён – рабачай, чарадзей-пераўтваральнік зямлі – вырастае да манументалізаванага вобраза эпічнага героя. Толькі ў адрозненне ад свету вобразаў класічнага эпасу свет валачобных песень – свет спрэе спагадлівы, добры, зычлівы. Злу ў ім няма месца. Яно схавалася, адышло дзесь за гарызонт свету земляроба, створанага ў валачобных песнях. Невыпадкова, відаць, у валачобнай паэзіі беларусаў слова дасягае незвычайнай выяўленчай выразнасці, мастацкай прадуктыўнасці, пераліваецца ўсімі гранямі, адценнямі хараства. Як вядома, свій выяўленчы патэнцыял, моц, кожная мова выяўляе ў сапраўды вяршынных узлётах нацыянальнага паэтычнага генія. Да такіх вяршынь беларускай мастацка-паэтычнай культуры, бяспрэчна, адносяцца валачобныя песні. Тое, што беларускія валачобныя песні амаль не маюць у культурах суседніх народаў аналагаў, павышае цікавасць да іх у агульнакультурным інтэрнацыянальным масштабе. Як нацыянальную культурную спадчыну валачобныя песні цяжка пераацаніць. Яны маюць вялікае пазнавальнае эстэтычнае значэнне, уяўляюць своеасаблівую крыніцу для ўзнаўлення гістарычнага быту народа ў выяўленчым мастацтве, музыцы. Непераходнае значэнне валачобных песень як мастацтва слова. У слове яны цудоўна выяўляюць земляробчыя традыцыі нашага народа, якія знайшлі непаўторны адбітак ва ўсім яго духоўным жыцці, яго мастацкай культуры.

Такім чынам, даследаванне такога самавітага пласта народнапаэтычнай культуры, як валачобныя песні, акрамя чыста акадэмічнага мае немалыя практычныя значэнні. Фалькларыстычнае вывучэнне валачобнай паэзіі ўключае некалькі даволі складаных праблем. У першую чаргу гэта паходжанне валачобных песень, арэал распаўсюджання, сюжэтны склад, паэтыка. Галоўная праблема – ідэйна-мастацкая своеасаблівасць валачобных песень. Вырашэнне яе будзе спрыяць і асвятленню такіх небезістотных пытанняў, як шырокая гуманістычная аснова валачобных песень, паэтызацыя працы ў іх.

На Гомельшчыне валачобнаю назывлі ноч з першага на другі велікодны дзень, “час хаджэння валачобнікаў” [16.-с.162]. Валачобныя песні спяваліся вечарам першага дня самага вялікага калісці веснавога свята—вялікадня. Выконваў іх пад вокнамі хат гурт валачабнікаў, які найчасцей складаўся з васьмі – дванаццаці – пятнаццаці, а часам і традцаці чалавек. [22,14.-с.75] Завадатарам валачобнікаў выбіраўся, як правіла, жвавы, дасціпны мужчына або “хлопец наглядны”, з добрым голасам і імпранізатарскімі здольнасцямі. На падвор’і ля падаконня кожнай наступнай хаты ён пасла прівітання пытаўся ў гаспадара, ці можна дом развесяліць, і вёў песню, а астатнія падхоплівалі, паўтараючы за ім кожны радок, або спявалі толькі прыпеў.

Выконваліся валачобныя песні пад акампанемент скрыпкі або дуды. Акрамя пачынальніка – галоўнага ўдзельніка валачобніцкага збору, а таксама музыкі, у яго ўваходзіў механоша, які насіў у вялікім кашы ці мяху валачабнае – узнагароду за песню. Яно найчасцей складалася з яек, кавалкаў кумпяка, пірага, каўбас, сыра – усяго таго, што рыхтавалася на велікодны стол.

Традыцыя валачобніцтва, якой яе заспела у 40-80я гады XIXст. этнаграфічная навука, насіла выразны віншавальна-велічальны характар. Гэта добра ўсведамлялі і самі ўдзельнікі валачобных абходаў, калі пыталіся дазволу “дом развесяліць”, і тыя, каму адрасаваліся песні.

Аднак імператыўная, выразна-заклінальная інтанацыя ў паасобных песнях, старажытная форма іх паэтыкі сведчаць аб тым, што некалі валачобная творчасць мела абрадавую функцыю. Водгалас гэтага захаваўся і ў адносінах сялян да самога валачобнага звычаю. Лічылася добрым знакам для гаспадара на будучы працоўны год, калі яго двор, хату наведалі, прывецілі сваёй песняй валачобнікі. [16,-с.162] З адзеннем прымхлівасці баяліся, каб валачобніцкі падход не мінуў іх сялібу.

Валачобныя песні дапамагалі старажытным земляробам у іх нялёгкай працы, барацьбе за жыццё. Акружаны тысяччу загадак, таямніц навакольнага свету, як здаваўся яму жывым, адухоўленым, чалавек шукаў спосабы ўздзеяння на гэты свет з мэтай зрабіць яго спагадным сабе і знайшоў апору ў слове. Ён паверыў у чарадзейную моц слова, падсвядома прадугадаўшы яго далейшае магутнае ўздзеянне на жыццё грамадства.

Валачобныя абрады, валачобныя песні прыпадалі на адно з наібольшіх свят земляробчага календара. Ва ўяўленні многіх пакаленняў Вялікдзень быў звязаны з адраджэннем прыроды, пачаткам палявых работ, ад выніку якіх залежылі жыццё і доля сялянскай сям’і. У старажытнасці і новы год пачынаўся з вясны, з велікодных дзён. Аб гэтым, дарэчы, можна знайсці пацвярджэнне ў канцоўках валачобных песень; “песня спета проці году – году новага, проці вясны, вясны краснае” [15,-с. 3]

У адрозненне ад Каляд і Купалля Вялікдзень не быў такі багаты на абрады, аграрную варажбу. Раніцай на першы дзень свята хадзілі сачыць “ігру сонца”: назіралі за яго ўсходам з узгоркаў, стрэх, званіц. З’яўленне сонца на чыстым небе і “ігра” яго прадвяшчалі добрае, спрыяльнае для земляроба лета, багаты ўжон, шчаслівае вяселле.

Абрадавы магічны сэнс надаваўся і ежы на велікодным стале. Аб гэтым можна меркаваць па тым, што рэшткі яе закопвалі на канцах поля; спадзяваліся: гэта засцеражэ ніву ад граду, залому і розных напасцяў. [14,-с.141] Асобае значэнне на Вялікдзень надавалася чырвоным яйкам. Імі разгаўляліся, адорвалі валачобнікаў, “біліся ў біткі” (пашыраны звычай – гульня), качалі з чырвонай горкі. Семантыка чырвонага яйка ў валачобных абрадах і звычаях узыходзіць да старажытных вераванняў, уласцівых многім народам, аб жыццедайным пачатку, заключаным у ім. Гэта знайшло стыхійна-матэрыалістычнае пераасэнсаванне ў звычаі, пашыраным на Палессі, калі на велікодны стол ставілі гаршчок насення, нарыхтаванага на засеў, а ў яго дзеля магічнай стымуляціі росту клалі чырвонае яйка. [14,-с.154]

Юр’я (Юраўскія песні).

На пярэдадні Юр’я беларусы ўшаноўвалі сімвал народу, вясны, росквіт прыпроды.

Юраўскае свята з яго багатай абраднасцю і спецыфічнай паэзіяй – важная частка веснавога каляндарнага цыкла беларусаў. Прымеркавана яно да 23 красавіка, да Ягорава (Юр’ева) дня, дня пагібелі паводле хрысціянскай легенды, святога Георгія. Ён быў адным з самых шаноўных святых, што знайшло адлюстраванне і ў народнай творчасці, у нардным мастацтве.

Зварот да беларускіх Юраўскіх песень дае нам багаты матэрыял наогул для разумення самага славянскага Юраўскага свята і характарыстыкі вобраза Юр’я.

У гэтых песнях, прысвечаных працоўнаму календару, падкрэсліваецца шматзначнасць юраўскага свята, поліфункцыянальнасць самога вобраза Юр’я. Ён выступае як апякун жывёлы, часцей – апякун поля, земляробства. Умоўна можна вылучыць некалькі тэм, звязаных у песнях з юраўскім святам, з вобразам Юр’я. Гэта “Юрый адмыкае зялю, пускае расу” (найбольш частая гэта тэма), “Юр’я не далічыліся на заборы ўсіх святцаў”, “Юрый з прычыстай і іншымі святцамі ў дарозе”, “дзе Юра нагою, там жыта капою”, “на Юра расу выганяць конікаў” і інш. Ужо адзін пералік тэм сведчыць, што ў песнях у большасці выпадкаў гаворыцца пра Юр’я, як апекуна земляробства.

Такім чынам, ужо юраўскія песні даюць даволі яркі і рознабаковы вобраз святога Юр’я і дазваляюць вызначыць галоўныя этапы рытуальных дзеянняў юраўскіх абрадаў. Як вынікае з песень, гэта быў адзін з галоўных, калі не самых галоўны святы, ад якога залежаў поспех практычна ўсёй дзейнасці чалавека ў земляробстве і жывёлагадоўлі, а ў канчатковым выніку – дабрабыт і наогул жыццё.

Праглядваецца ў Юраўскіх песнях і кола дзеянняў, звязаных з Юраўскім святам. Абыход жытніх палёў, выган вярбовай галінкай жывёлу, заклінанне, замаўленне яе ад “убытку”, выхад на веснавую расу – такія рытуальныя моманты выразна праяўляюцца ў песнях.

У юраўскіх абрадах, нават у такім выглядзе, які яны мелі пад час фіксацыі, яскрава праглядвае старадаўняя магічная аснова, у іх захаваліся рэшткі культавага агню,вады, расліннасці, а таксама пазнейшыя напластаванні рэлігійных уяўленняў. У іх зліліся, па сутнасці, рытуальныя магічныя дзеянні ўшанавання боства – апекуна жывёлы і боства – апекуна земляробства, знайшлося месца і для абрадавых дзеянняў, звязаных з заключэннем шлюбу, з культам продкаў, а таксама з рытуальным выганам жывёлы, абыходам і віншаваннем ніў.

Такім чынам, ужо з гэтага апісання відаць, які шматгранны, шматпланавы быў юраўскі абрад. Кожны з гэтых момантаў у сваю чаргу быў насычаны рознымі рытуальнымі дзеяннямі і мог суправаджацца спецыяльнымі прыгаворамі, замовамі, заклінаннямі, песнямі. Кароткія формулы-заклінанні набывалі адносную рухомасць і маглі ўваходзіць у творы розных жанраў. Формулы-заклінанні, пабудаваныя на параўнанні з рознымі прадметамі, -- характэрныя рысы і замовы, якія прамаўляліся з пэўнай канкрэтнай нагоды. Калі жывёла не прыйшла з пашы, каб засцерагчы яе ад звяроў, звярталіся з просьбай да святога Юр’я: “Святы Юры – Ягоры садзіся на варанога каня, аб’едзь кругом сяла, загані гэту скаціну, чорну марсціну, калі блізка, ка мне ў двор, а далёка – пастаў каменнай гарой, калі ў лузе – шаўковай травой, а калі ў лесе – гнілой калодай” і г.д. З такіх пажаданняў-заклінанняў натуральна выцякае матыў метамарфозы, уласцівасці старадаўнім творам розных жанраў – казкам, песням, паданням. Менавіта ўзнікненне,развіцця гэтага мастацкага прыёму, які дасягнуў сваёй дасканаласці ў песнях, казках.

Жыццёва абумоўлена імкненне чалавека, мэта якога дасягнуць патрэбнага, неабходнага яму, выліваецца ў заклінальныя формулы, у якіх вельмі празрыста выяўляюцца назіранні чалавека над прыродай, адлюстроўваюцца яго ўласныя прыёмы маскіроўкі, прыстасавання да мясцовасці.

Асабліва распаўсюджаная ў замовах формула “каб былі малочны, няўрочны”, якое складае апошнія радкі песні, паўтараецца ў розных варыяцыях: “Будзь ты не ўрочна, не прыгаворана. Хто маю карову ўракне, таму кроўю вочы завалакне”. Тыпова замоўнымі інтанацыямі і формуламі прасякнуты многія песні, звязаныя зместам з першым выганам жывёлы, з пасьбою.

А сягоння Ягоры,

Пагонімце, дзеўкі, у поле.

Ешце, каровы, вадзіцу!

А божанька, папасі,

Дамовушкі прыгані,

Дамовушкі прыгані,

У хлеў загані.

Цікава адзначыць той факт, што ў замовах – жанры, найменш прымеркаваным да часовых момантаў, напрыклад пораў года, вылучаецца група твораў, якія можна назваць, па падабенстве з песнямі, веснавымі. Гэта ў першую чаргу замовы першага выгану жывёлы. Асноўны змест нясе на сабе адзнакі язычніцкіх уяўленняў, поглядаў на прыроду і месца чалавека ў ёй. Такія ж уяўленні і ў творах іншых жанраў, перш за ўсё ў песнях, што суправаджаюць розныя адгалінаванні юраўскай абраднасці.

Можна было б прывесці шмат прыкладаў абрадавых дзеянняў, звязаных з юраўскім цыклам. Сярод стральба з мэтай адагнаць злыя сілы, з той жа мэтай ігралі на трубе. Абрадавы рэквізіт уключае вялікую колькасць разнастайных прадметаў і рэчаў, некаторыя з якіх упамінаюцца ў замовах, часам і ў песнях. Абрадавы кантэкст пралівае святло на вобразную, паэтычную сістэму юраўскіх песень, а таксама песень, якія некаторыя даследчыкі лічаць толькі прымеркаванымі да абрадаў, таму што іх сувязь з дзеяннямі магла затушавацца ў выніку трансфармацыі самаго абраду.

Генетычная першаснасць абрадавага дзеяння тут спалучаецца з функцыянальнай значымасцю прадметнага рэквізіту і вярбальнага комплексу. Як ужо адзначалася, арганічнай часткаю юраўскіх абрадаў было слова. Гэта маглі быць імправізаваныя формулы заклінанні, пажаданні, устойлівыя кананічныя замовы, песні. Розныя суадносіны паміж магічнымі абрадавымі дзеяннямі і словам-заклінаннем, замовай, песняй – тлумачыцца не толькі прыродай кожнай з’явы, іх паходжаннем, але і функцыянальнай і эстэтычнай нагрузкай. Найбольшая адпаведнасць паміж словам і дзеяннем назіраецца ў кароткіх прыгаворках (“Як гэта яйка круглае, каб скаціна была гладкая і круглая” і г.д.), асабліва імправізаваных, бо менавіта абрадавае дзеянне або прадмет-сімвал выклікае па асацыяцыі слоўную сімволіку.

Сёмуха або Троіца (Сёмушныя песні).

Свята найвышэйшага росквіту прыроды, якое вядома пад назвай Сёмуха, Троіцы, Куста, Русалкі святкуюцца на сёмым і восьмым тыдні пасля Вялікадня (у народзе яго называюць “Зялёнымі святкамі”). Гэта сапраўдны гімн маі-прыродзе, калі яна ў самай моцнай зялёнай магічнай сіле сваімі гаючымі лекамі ўздымае чалавека да радаснага, аптымістычнага светаўспрымання. У траецкіх абрадах усіх славянскіх народаў выразна прасочваюцца два асноўныя накірункі – культ продкаў і культ расліннасці. У некаторых мясцовасцях сёмуху называлі “дзядамі” і соботу перад святам лічылі днём памінання памёрлых.

Тройца, па агульнай назве сёмуха, -- свята на Беларусі агульнавядомае. Але яго шырокае бытаванне яшчэ не азначае добрай захаванасці ўсіх старадаўніх рысаў. Найбольш распаўсюджаная форма свята – гэта даволі сціплы набор абрадавых элементаў, асабліва бедны на такі характэрны для беларускіх веснавых абрадаў кампанент, як песні.

Галоўны кампанент траецкіх свят – зеляніна. Сяляне ўпрыгожвалі свае хаты пераважна “маем” – галінкамі бярозы, клёна, ліпы і іншых дрэў і аерам. Дзяўчаты плялі сабе вянкі з розных траў (лекавых). Па абедзе яны ішлі ў лес завіваць бярозкі. Ішлі з песнямі, з абрадавай страваю. Паводле апісання П.В.Шэйна, абрад адбываўся наступным чынам. З двара дзяўчаты выходзілі абавязкова з песнямі, скокамі. Сюжэты песень дволі разнастайныя. Тут і творы, у якіх нібы ілюструецца сам абрад: “Пойдзем, дзевачкі, дзевачкі,/Волуга лужочкі/ завіваць вяночкі…”, “Мы пойдзем, дзевушкі,/Ва луга гуляці/…Мы заўём вяночкі,/ заўём зялёныя,/ завіўшы вяночкі,/ загадаем загадкі і г.д.; “Не радуйся, клён да ясеня”; “Тапчыце траву, ламайце траву”; “Траўка-мураўка, да чаму не зелена?”; “Ну, не плач, трава, не рыдай, шаўкова” і інш. Як адзначае збіральнік пасля апошняй песні, прыйшоўшы ў лес, дзяўчаты пачынаюць махаць фартухамі і гайдаць бярозу, каб яе галінкі можна было ўхапіць і звязаць з другім бліжэйшым дрэвам. Такім чынам утвараўся вянок.

Цікава, што ў іншых месцах, напрыклад на Гомельшчыне, на Сёмуху песень наогул не спявалі. Інфарматар з вёскі Рашаў Хайніцкага р-на С.Ц.Якіменка тлумачыла гэта забаронай спяваць на Тройцу. “На Тройцу не разрашалі старыкі пець, нават святыя песні”. [1.-с.139]

Актыўнымі ўдзельнікамі свята былі ў асноўным жанчыны сталага ўзросту, вясковая моладзь з цікавасцю назірала за рытуалам, часам далучалася да агульнага дзеяння – ваджэння карагодаў, частавання, скокаў, спявання песень і прыпевак. Як даўней, па абедзе жанчыны збіраліся ў гурт і рушылі на вёску да невялікага лесу. Была і свая музыка – гармонік і скрыпка; спявалі розныя песні, пачынаючы ад “вянкоў” (“А кумачкі-галубачкі, сястрыцы вы мае”) і канчаючы сучаснымі. Танцавалі з прыпеўкамі “Лявоніху”, “Сямёнаўну”. Потым з песнямі ішлі на мост, пускаць вянкі на ваду.

У в. Барталамееўка Веткаўскага р-на Гомельскай вобласці і цяпер існуе традыцыя кумлення. “На Тройцу песні пелі і куміліся; і цяпер кумяцца”. Пелі:

Вы кумушкі, галубушкі,

Падружкі мае.

Куміцеся, галубіцеся,

Прыйміце і мяне.

Вы пойдзеце ў зялёны сад,

Гукніце й мяне.

Вы сарвіце па цвяточку,

Сарвіце й мне.

Вы саўіце па вяночку,

Саўіце і мне. [1,-с.144]

Геаграфія распаўсюджання песні “Вы кумачкі-галубачкі, сястрыцы мае” дастаткова шырокая, як галоўная песня пры завіванні вянкоў яна бытавала амаль па ўсёй тэрыторыіі Беларусі. У Магілёўскай вобл. Гэта бадай што самая папулярная сёмушная песня Беларусі, але ўсё часцей яна выконваецца незалежна ад абрадавых дзеянняў, проста як веснавая.

І.І.Земцоўскі вылучае асобныя групы траецкіх песень: сёмушныя, траецкія; на завіванне; варажба на вянках (сярод іх асобна – калі ідуць да ракі і калі кідаюць вянкі ў ваду); майскія, кумітныя і “пахаванне зязюлі”; на развітанне; траецкія карагодныя і лірычныя.

Сутнасць і прызначанасць многіх веснавых свят і абрадаў у значнай ступені выяўляецца праз карагоды. Гэта сёмушныя абрады, русальныя, куст, пахаванне стралы. У гэтыя абрады карагоды ўваходзяць як неабходная, неад’емная частка. Адпаведныя карагодныя песні выконваюцца толькі з абрадам. І хоць самі абрады страцілі сваю аграрна-магічную функцыю, ператварыліся ў прыгожае свята, маляўнічы звычай, уласцівыя ім карагодныя песні захавалі сваю прымеркаванасць. Ніколі народныя спевакі не дазволяць сабе граныя карагодныя песні перанесці на пачатак вясны або на які-небудзь іншы веснавы перыяд, акрамя завяршальнага веснавога этапа – русальнага, праводзін вясны. Іншая справа –шырокі пласт карагодных песень, вельмі разнастайных тэматычна, параўнальна свабодных ад рытуальных рэгламентацый, якія, як веснавы вецер, урываліся ў штодзённае жыццё пасля строгіх забарон доўгага перыяду перадвелікоднага посту. Рэпертуар веснавых карагодных песень надзвычай шырокі. Разнастайная і тэматыка гэтых твораў, хаця тут можна вылучыць некалькі асноўных тэм. Адна звязана з працай, з гаспадарчай дзейнасцю чалавека, другая любоўна-сямейная, значнае месца ў якой, як і наогул ва ўсёй веснавой паэзіі, займае шлюб. Дзве гэтыя тэмы не выступаюць ізалавана, Яны цесна пераплецены паміж сабою і часта дапаўняюць адна другую. Нават у такім класічным на «вытворчую» тэму карагодзе, як «А мы проса сеялі», асноўны акцэнт пераносіцца на выкуп дзяўчыны, перавабліванне яе ў супрацьлеглы лагер (хлопцаў), у чым можна бачыць адлюстраванне пэўных старажытных формаў шлюбу.

Канкрэтны аналіз зместукарагодных песень паказвае, што твораў уласна вытворчай тэматыкі надзвычай мала. Бадай што адзіным яркім прыкладам з'яўляецца карагод “Пасеялі дзеўкі лён”, дзе даволі падрабязна адлюстроўваюцца этапы абработкі лёну. Да яго далучаецца і карагод-дялог “Ой, маці, маці, я замуж хачу”, дзе аперацыі па апрацоўцы лёну пералічваюцца падрабязна, каб паказаць, які гэта доўгі працэс і колькі дзяўчыне давчдзецца чакаць вяселля. Звычайна ж у карагодах выступае другім планам, фонам, часта гэта крытэрый годнасці хлопца ці дзяўчыны або проста ўводны матыў, зачын, пасля якога ідзе развіццё асноўнай тэмы – кахання,сямейнага жыцця, удалага ці няўдалага замужжа. Так, у карагоднай песні “Царэўна і баяры” асноўны довад супраць уступлення дзяўчыны ў шлюб – тое, што яна “рушнічкоў не ткала”. Карагод “Бяру канапельку” пасля першых уступных радкоў пераходзіць адразу да лірычнай любоўнай тэмы. Шырокае абгрунтаванне панаванню ў веснавыых карагодных песнях любоўнай, сямейнай тэматыкі дае Я.В.Анічкаў.[9,-с.253] першыя веснавыя сустрэчы моладзі на ігрышчах, росквіт прыроды і ўсіх яе сіл, наступленне пары весялосці натуральна абуджалі пачуцці і цягу да твораў адпаведнай тэматыкі. Даследчыкі ўсходнеславянскіх карагодаў, абапіраючыся на летапісныя сведчанні пра старажытныя звычаі наладжваць “ігрышчы паміж сёламі”, выказваюць меркаванне, што менавіта на іх адбываліся своеасаблівыя агляды жаніхоў і нявест, што іх мэта – выбіранне жонак. Але нельга атаясамліваць такія ігрышчы з вядомымі па апісаннях этнографаў XIX –XX ст. веснавымі звычаямі, веснавымі карагоднымі гульнямі. Тым не менш сярод веснавых карагодных песень значную колькасць складаюць творы любоўнай і сямейнай тэматыкі.

Русальны тыдзень (русальныяя песні).

Наступны тыдзень пасля сёмухі меў назву русальнага, праваднога гранога тыдня – дні праводзін вясны. Русальныя песні завяршалі веснавы цыкл гадавогв круга песень. “…ужо вясну не гукаеш да палецця” – заканчвала свій расказ пра вкананне песень у русальным танку інфарматарка Я.Раманава. [16,с.-206] Узнікненне русальных песень звязана з міфалагічнымі павер’ямі пра русалак. Народнае ўяўленне насяляла імі рэкі, азёры, паляны, жытняе поле. Лічылася, што русалкі жаночападобныя істоты, якія паходзяць з памёрлых немаўлят жаночага полу, а таксама з тапельніц. Русальныя песні спявалі на так званым Граным тыдні, што наступаў на Сёмусе. Выконвалі іх найчасцей як суправаджэнне абраду. Рабілі русалку з кумля саломы, убраўшы яе як дзяўчыну, і з ёю ішлі гуртам (карагодам) у сяло, затым з песнямі даводзілі русалку у бор ці ў жыта. [16.-с.205] На Гомельшчыне для абраду “праводзін русалкі” выбіралі “маторную, жвавую дзяўчыну, убіралі яе кветкамі, вянкамі з ног да галавы. Удзельнікі абраду распускалі косы, ускладалі на голавы вянкі з васількоў і з песнямі вялі яе ў жыта. Пры гэтым барабанілі ў дошкі, засланкі, палілі агні. Прыйшоўшы да жытніх загонаў, штурхалі “русалку” у жытнае, а самі ўцякалі ад яе. Вераванні захавалі розныя засцярогі ад русалак. Лічылася, што русалкі могуць зманьваць людзей, асабліва маладых хлопцаў, і зашчакатваць іх да смерці, шкодзіць гаспадарцы і інш. [12,-с.197-198] Буянства русалак паводле вераванняў, прыпадала якраз на русальны тыдзень. П.В.Шэй выказваў думку, што спяваннем русальных песень дзяўчаты імкнуліся засцерагчыся ад подступаў русалак. [12,-с.198] Ва ўсякім разе песня сведчыць аб тым, што абрадам “праводзін русалак”, магічна-варажбіцкім дзеяннем заламвання асінкі стараліся абяшкодзіць падкопы гэтага міфалагічнага стварэння.

Правяду русалку, правяду

Да й асінкаю заламаю,

Каб тая русалка па жыце не хадзіла,

Майго жыта не ламіла.

Аднак большасць русальных песень выяўляюць іншыя ўнутраныя пабуджэнні іх стваральнікаў. У песнях выразна чуецца спачуванне русалкам з-за іх адлучнасці ад людскога жыцця. Вобраз русалак, як ён малюецца ў песнях, мае гуманістычную афарбоўку. У песні “На Граной нядзелі” русалкі просяць дзяўчат падаць ім вадзіцы з халоднай крыніцы, якае верне ім жыццё, верне да людскіх клопатаў, занятку. Наогул русалкі прагнуць усяго людскога і ласкава прсяць у дзяўчат і маладзіц іх убораў. Гэтым самым песні выяўляюць спагадны, гуманістычны погляд, народа на русалак:

На Граной няделі русалкі сядзелі.

Рана-рана, русалкі сядзелі!

Прасілі русалкі ў дзевак сарочак!

У дзевак сарочак, у маладзіц наметак,

Рана-рана ў маладзіц наметак:

-- Дзевачкі-сястрычкі, дайце нам сарочкі,

Рана-рана, дайце нам сарочкі,

Хоць яны пласконны, што б былі даданны,

Рана-рана, што б былі даданы.

Хоць яны таўсценькі, што б былі бяленькі,

Рана-рана, што б былі бяленькі. [16,-с.207]

Хоць павер’і і прымхі, звязаныя з русалкамі, распаўсюджаны ў розных рэгіёнах Беларусі, русальныя песні,як іх заспелі збіральнікі, вядомыя толькі на Гомельшчыне, у сённяшніх Чачэрскім, Брагінскім, Хойніцкім, Гомельскім і Буда-Кашалёўскім раёнах. Той факт, што ў купальскіх песнях сустракаецца падвойны вобраз “Купалачка-русалачка” або “Русалачка-купалачка”, можна растлумачыць збліжэннем русальнага тыдня і Купалля ў часе, а таксама сувязямі двух традыцый на міфалагічным узроўні. Дарэчы сказаць, вядомы варыянты такіх песень:

Русалачка-купалачка,

Дзе твая дачка Наталачка?

• На моры купалася,

На беражочку сушылася.

У Беларусі абрад праводзін русалкі, як правіла, уключаў у якасці аднаго з кампанентаў песні. Як і іншыя абрадавыя песні, русальныя можна падзяліць на дзве групы: тыя, што непасрэдна прымыкаюць да абраду і адлюстроўваюць, тлумачаць сам абрад, і песні, прымеркаваныя да русальных, якія ў нашым сучасным разуменні абраду з ім не звязаны, але па тых ці іншых прычынах лічацца выканаўцамі русальнымі.

Сюжэтаў абрадавых русальных песень няшмат. Уласна кажучы, можна вылучыць два раздзелы песень, багатых варыянтамі. Гэта песенны сюжэт “На Граной нядзелі русалкі сядзелі” (далей розныя версіі іх дзеянняў або просьбы) і “Правяду русалку” (таксама з рознымі варыяцыямі). Іншыя сюжэты прадстаўлены адзінакавымі прыкладамі (“Русалачкі-зямляначкі”, “Ходзіць русалка па вуліцы”, “Русалчка…дзе твая дачка?” і інш.).

Песні і адной і другой групы з першых радкоў указваюць на час, месца абраду, на сам абрад: “На Гранай нядзелі, на крывой бярозе”, “Правяду русалку”. Вобраз русалкі, які паўстае з гэтых песень, не пазбаўлены супярэчнасці, як і наогул народныя ўяўленні пра яе, шырока адлюстрованыя ў павер’ях.

Думаецца, што якраз русалкі, старажытныя боствы пладаноснай зямлі, апекуны і захавальнікі з часам трансфармаваліся і ўрэшце ператварыліся ў загадковыя істоты, як выклікалі да сябе дваякае стаўленне – пачцівае, як да бостваў (пра што сведчыць прысвячэнне ім абрадаў і песень), і пагразліва-засцерагальнае (выгнанне і рытуалы ахоўнай магіі.

& 2. Пераасэнсаванне функцый абрадава-веснавых песень на сучасным этапе.

Комплекснае даследванне трансфармацыі беларускай народнай песні веснавой традыцыі ставіць сваёй мэтай аналіз яе з пункту гледжання сацыяльнай, ідэйна-тэматычнай і музычнай функцыі. Глыбокае асэнсаванне трансфармацыі народнай песні ў натуральным бытаванні патрабуе ад даследчыка апоры на навукова абгрунтаваныя палажэнні. У прыватнасці, нельга не пагадзіцца з высновай П.Багатырова аб пераасэнсаванні функцый народнай песні ў побыце: “Структура функцый народнай песні, гэтак жа як структура іншых сацыяльных фактараў, не застаецца нязменнай; яна неспынна трансфармуецца; функцыі, што былі некалі асноўнымі, займаюць другароднае месца і іншы раз знікаюць зусім; у іншых выпадках другасныя функцыі становяцца асноўнымі; з’яўляюцца нарэшце, новыя функцыі”. [23.-с.211] У беларускай народнай творчасці гэта знаходзіць выражэнне ў страце фальклорным творам свайго функцыянальнага прызначэння. Ён пачынае жыць як мастацкі твор. Ужыцці мы можам назіраць, як некаторыя народныя песні страцілі сваю былую вядучую функцыю.

Фальклор вызначаецца шматзначнасцю функцый. Гэта такія, як сацыяльная, рытуальная, пацяшальная і інш. Кожная з функцый фальклору можа праяўляцца ў залежнасці ад змянення грамадскіх умоў жыцця людзей. Напрыклад: культ расліннасці, у першую чаргу ўшанаванне бярозы, часам трапляў і ў раннее свята гукання вясны. У 1975 годзе ў Любанскім р-не Мінскай вобл. зафіксаваны звычай кідаць на бярозу кастрыцу, пячы яйкі, спяваць пры гэтым вяснянку “Ой, вясна, вясна, ой што ж ты нам прынясла”. Магчыма, асобныя элементы (абсыпанне бярозы) перайшлі ў гуканне вясны з больш позняга свята Сёмухі. Пазнейшім часам у выніку паступовай страны магічнай накіраванасці, ператварэнне абрадаў у прыгожую забаву, гульню стала магчымым перанясенне нейкіх элементаў з аднаго абраду ў другі. Магчыма і іншае: на першапачатковых этапах фарміравання абраднасці культ расліннасці дапасоўваўся да першых веснавых свят і абрадаў, што лагічна вынікае з самой іх сутнасці. Можна меркаваць, што ў нейкай ступені з культам расліннасці звязана забарона спяваць веснавыя песні “ на голы лес”, не пакрыты лісцем.

Больш за ўсё сацыяльныя змены, на думку З.Я.Мажэйкі, закранулі абрадавы бок фальклору, а таксама працоўную песню. Трансфармацыя абрадавага фальклору, ў побыце ажыцяўляецца ў плане яго ігравога пераасэнсавння. Пры гэтым назіраецца і процілеглы працэс, калі падобныя па сюжэту і эмацыянальнаму складу неабрадавыя песні пераходзяць у абрадавыя цыклы. Матывы заклінання ў веснавых песнях – яшчэ адзін напамін, чаго селянін чакае ад прыроды. Яго жаданні, веснавыя надзеі звязаны з двума жыццёва важнымі момантамі – добрым ураджаем і шлюбным шчасцем. У пэўнай ступені гэтым можна растлумачыць вобразы-сімвалы вяснянак, якія ў розных варыянтах праходдзяць праз усю веснавую паэзію. Перш за ўсё гэта вобраз добрага ўраджаю, багатага плёну ўсёй працы. Сабраны ўраджай абавязкова гіпербалізуецца, жаданае выдаецца за сапраўднае, у чым, безумоўна, можна бачыць элементы здзяйсняльнай магіі:

На полі капамі,

У гумне стагамі,

На таку ўмалотна,

У засеках сорна,

У млыне ўмолна,

У дзяжы падыходна,

У печы ўзросна,

На стале ўкрайна.[№44]

І нездарма ў песнях кожнага веснавога цыкла – юраўскіх, велікодных, траецкіх – амаль даслоўна паўтараецца такое пажаданне. Элементы старажытных заклінанняў у песнях, вядомых нам па пазнейшых запісах, пераасэнсоўваліся, сталі пэтычнай і ўспрымаюцца як дасканалыя мастацкія вобразы.

Практычнаяфункцыя народнай песні ў рэальным жыцці ніколі не выступала і выступае ізалявана (насупраць, з ёй у той ці іншай ступені звязаны і іншыя). Аднак вядучай укожны гістарычны перыяд часу з’яўляецца якая-небудзь адна функцыя, а астатнія чакаюць спрыяльных умоў для свайго праяўлення і развіцця.

У працэсе гістарычнай эвалюцыі сацыяльная функцыя народнай песні пераасэнсоўваецца, уступаючы месца іншым. У самой прыродзе песеннай традыцыі закладзены перадумовы для трансфармаціі. Такія якасці фальклору, як калектыўнасць, варыятыўнасць, вуснасць бытавання, імправізацыйнасць і іншыя, ствараюць спрыяльныя перадумовы для пераасэнсавання народных песень, прыстасавання іх да новых сацыяльна-грамадскіх умоў бытавання.

Трансфармацыю фальклорнай песні можна вытлумачыць наступнымі прычынамі. Па-першае, у многіх з іх расказваецца аб такіх абставінах, якія ўжо не існуюць у рэальным жыцці, а ў мінулым былі звязаны з каляндарна-абрадавым цыклам. Такая песня, яе “Вол бушуе”.

Вол бушуе – вясну чуе.

Баран бляе – у поле хоча.

Курка сакоча – несціся хоча.

Дзеўка плача – замуж хоча.

Стары крэхча – пажыць хоча [№3].

Яна цяпер успрымаецца як лірычны або жартоўны твор. І такіх твораў шмат. Яны выконваюць эстэтычныя, гісторыка-пазнавальныя і выхаваўчыя функцыі. Падобныя песні пераасэнсоўваюцца і трактуюцца выканаўцамі і слухачамі як музычна-паэтычныя, як мастацкія творы аб даўнім мінулым народа.

Па- другое сучасны слухач або глядач успрымае народную песню са сцэны перш за ўсё як мастацкую з’яву. Ён можа і не ведаць, што песня, якую ён слухае, выконвалася ў пэўны час і была аднесена да канкрэтнага абраду.

Фальклор мінулых эпох з’яўляецца не толькі мастацтвам, але і элементам усёй народнай культуры, чалавечых ведаў, набытых у працэсе гістарычнага развіцця. Эстэтычнае ўспрыняцце чалавекам рэчаіснасці было немагчыма без сувязі са штодзённасцю, звычайнасцю, без усяго таго, што лічылася ў народнай свядомасці здаровым маральна, трывалым, што было неабходна яму для кантактаў з навакольным светам. Напрыклад у песні:

Жавароначкі, прыляціце,

Цёпла лецейка прынясіце,

А зімачку прыбярыце,

Бо зімачка надаела,

Нам хлебушак пераела.

Жавароначкі, прыляціце,

Зямлю-матушку абудзіце

І дожджыкам напаіце,

Каб травачкі парасцілі,

Каб волікаў накармілі.

Эстэтычнае ўспрыняцце чалавекам абуджаемай прыроды, яго адносіны да рэчаіснасці, вызначаюцца спадзяаннямі на ўраджай, надзеямі на дабрабыт і сямейнае шчасце.

Асноўнай функцыяй веснавых песень з’яўляецца магічная. Песні, якія адносяцца да веснавых абрадаў і святаў у асноўным насілі магічны, сакральны характар. Працэс пераасэнсаваня змяняе магічную функцыю на эстэтычную, па прынцыпу перахода ад рэальных уяўленняў да не рэальных. Тагачасныя ўяўленні нашых продкаў з цягам часу перараслі ў больш простыя погляды на сучаснае жыццё, дзе магіі надаецца мінімальнае значэнне.

На русалле, напрыклад, у некаторых мясцінах звычай праводзіць русалку захаваўся і да сёняшняга дня. І хаця ў ім захоўваюцца часам архаічныя моманты, увесь абрад нагадвае хутчэй гульню, якая выконваецца па традыцыі і таму дапускаюцца розныя мадыфікацыі. Так, В.М.Антоненка з Гомельскай вобласці в. Дзёрнавічы сведчыць: “Як праводзім русалку, збіраемся групаю, ламаем цветы, вербы – што нам пападае. Звіваем вянкі, надзяваем на галовы, за сяло выходзім,агонь кладуць, пераскакуем цераз гэты агонь. Потым як ухвацяць хлопцы лазіну добрую, і уцякаем. Хто не ўцячэ – па плечах пападзе. Бяжым, уцякаем, як хто можа. А вянкі гэтыя стараемся несці назад, не кідаем. Самой русалкі не было. А гэтыя вянкі нясём, варочаемся назад і кладзём у агарод, каб капуста добра была”. [24,-с.216]

Як бачым, тут больш гульні, жартаў, сур’ёзнага рытуальнага дзеяння. Дэфармацыя абраду ідзе на лініі звядзення яго да вясёлай маладзёжнай гульні.