Тема: «Саха сирин кыһына»

Интеграция образовательных областей «Познание», «Коммуникаци», «Чтение художественной литературы», «Музыка»

Сыала: кыһыңңы көстүүлэри, билгэлээһин; ођолорго өйдөтүү, билиһиннэрии; хоһоону дорђоонноохтук аађарын ситиһии; тыл саппааһын байытыы, чиңэтии: «Көмүк хаар», «Сыа хаар», «Тобурах хаар», «Көмүрүө хаар»; музыканы истэн сөпкө хамсаныы; араас өңңөрү араарарын чиңэтии; билэр-көрөр дьођурун сайыннарыы.

Туһаныллыбыт матырыйааллар: Кыһыңңы тыа хартыыната, куорат кыһыңңы көстүүтэ – иллюстрация, кыһыңңы пейзаж,саха суруйааччыларын хоһоонноро, таабырыннар, билгэлэр.

1. Дьарык хаамыыта:

Иитээччи - Ођолоор, ааспыт дьарыкка биһиги киин куораппыт – Дьокуускай туһунан билсиспиппит. Ханнык болуоссаттар баалларын, ханна сынньаныахха сөбүн, куораппытыгар кэлбит ыалдьыттарга дьон интэриэһин тардар музейдарбыт тустарынан хатылыађың эрэ (Ођолор эппиэттииллэр). Бүгүн биһиги Сахабыт сирин кэрэ айылђатын билсиэхпит. Дьыл кэмнэринэн хайдах уларыйан иһэр эбитий?

Иитээччи: - Ођолоор, этиң эрэ, билигин ханнык дьыл кэмэй? (Кыһын) Саамай сөп. Дьэ ону эһиги туохтан биллигит? (Ођолор быһаараллар). Маладьыастар. Чэ, аны билигин мин таабырын таайтарыам, болђойон олорон истиң эрэ.

- Маңан суорђан баар, ол гынан баран кини мађаһыыңңа атыыламмат ол тугуй? (Хаар).

- Ууга тимирбэт, уокка умайбат баар үһү? (Муус).

- Айађа суох эрээри, үрэн киһини үлүтэр баар үһү? (Тымныы тыал).

Иитээччи: - Маладьыастар, кыһаллан таайдыгыт. Кырдьык кыһын элбэх-элбэх хаардаах, тымныы. Кыһын кэнниттэн кэлэр дьыл кэмин этэн иһиң эрэ. Туох уратылаахтарый быһаарың эрэ? (Ођолор быһаараллар, иитээччи көмөлөһөр).

Иитээччи: - Ођолоор, аны бу хартыынаны көрүң эрэ. Биһиги Сахабыт сирин кыһынын туһунан кэпсиэм, бары истэбит. Кыһыммыт наһаа уһун, олус тымныы – 60 º тиийэр. Күн кылгас эрдэ хараңарар, түүнэ уһун буолар. Сир – дойду халың хаарынан бүрүллэр, атыннык эттэххэ «көмүк» хаар, оттор-мастар тымныыга тоңон утуйбут курдук иһийэн тураллар. Өрүстэр, күөллэр мууһунан бүрүллэллэр. Хотуттан тымныы, сытыы тыал үрэн, суоллары барытын халың хаарынан тибэн кэбиһэр. Былыр биһиги өбүгүлэрбит тымныы кыһыны хайдах билгэлииллэрин билиэхпит: таһырдьа тымныы, дьыбардаах буолар буоллађына, сулустар чађылыччы тыгаллар эбит, киһи атађын тыаһа хаарга улаханнык хаачыргыыр, дьон саңата, ыт үрэрэ ыраахтан иһиллэр. Өссө, тыа кыылларынан билгэлиэхтэрин сөп эбит. Тииң уйатын аллараа туттар буоллађына тымныы кыһын буолар. Күһүн куобах эмис буолар. Бөрөлөр дьон олорор сиригэр, дьиэ таһыгар чугаһыыллар уонна улуйаллар. (Ођолортон ыйытыы ханнык билгэлэри билэллэрин, ођолор эппиэттиилэр). Маладьыастар.

Иитээччи: - Бары мин диэки көрдүбүт. Бу ханнык суруйааччыный? (Портретын көрдөрөр) саамай сөп. Баал Хабырыыс.

Иитээччи: - Билигин Баал Хабырыыс «Хатыыска» диэн хоһоонун нууччалыы тылынан (Анжела аађан иһитиннэриэ.)

Зимний холод настанет

Превращает воду в лед

Веселится детвора.

Поиграть пришла пора!

Интересная игра «Хатыыска»

Если я пойду по льду,

Разбегусь не упаду,

То: «Я выиграл» - скажу

В хатыыску.

Иитээччи: - Туох туһунан хоһооңңо суруллубутуй быһаарын, ыйыталаһын? (Ођолор эппиэттэрэ). Маладьыастар. - Чэ, аны билигин сынньана таарыйа оонньуођуң эрэ. «Ханнык хаар көрүңэ буоларын таай?» - тыл оонньуута (Эрдэ ођолорго үөрэтиллэр).

- «Сыа хаар» - сымнађас, киһи сирэйин ыарытыннарбат, хаар киһи оңоруохха сөп, хаар бэйэ-бэйэтигэр түргэнник сыстар, төгүрүтэн мээчиктэри оңороллор.

- «Көмүк хаар» - сири-дойдуну бүрүйбүт хаар.

- «Тобурах хаар» - сайын да түһүөн сөп. Киһиэхэ түстэђинэ ыарытыннарар, начаас сири сабан кэбиһиэр.

- «Көмүрүө хаар» - хаар үрдүн таарыйдахха, ол анныгар сытар кристалга маарынныыр хаар, ууллардахха элбэх уу тахсар. Биһиги өбүгэлэрбит, көмүрүө хаарынан сааскы дьылы билгэлииллэр эбит. Холобур: көмүрүө хаар элбэх буоллађына, саас уута элбэх буолар диэн.

Иитээччи: - Аны билигин музыка холбуом (Нађыл музыка тыаһыыр, ођолор үңкүүлээн, хаары пантомимолаан көрдөрөллөр).

Иитээччи: - Наһаа үчүгэйдик сынньанныбыт. Аны, «Кыһыңңы пейзаж» хартыынаны көрдүбүт (художник үлэтин билсиһии). Өйдөөн көрүң эрэ, художник ордук ханнык өңү элбэхтик туттубутуй? Хаар дьүһүңэ хайдађый? Мастары ханнык дьүһүннэри туттан, холбоон оңорбутуй? Тођо сорох от-мас күөх өңнөөђүй? Күн тыкпытыгар хаар өңө хайдах буолбутуй? (Ођолор эппиэттэрэ).

Түмүк: - Ођолоор, ким тугу сөбүлээтэ? Тођо? Художник тођо наар сырдык күөх өңү туттубутуй? Ханнык хаар көрүңэ баар эбитий? (Ођолор эппиэттэрэ), (Иитээччи түмүк аналиһа).