3. Elementy procesu komunikowania:

   • Kontekst

 aspekt fizyczny (wyznaczany przez otoczenie, temperatura, światło, miejsce)

 aspekt historyczny (odwoływanie się do sytuacji z przeszłości)

 aspekt psychologiczny (formalność/nieformalność sytuacji, sposób odnoszenia się do siebie uczestników procesu)

 aspekt kulturowy (wierzenia, wartości, symbole)

• uczestnicy

• komunikat (przekaz komunikacyjny) składa się z:

 znaczenia

 symbole

 kodowanie

 dekodowanie

 forma

 organizacja

• kanał (droga przekazu komunikatu)

• szumy

 zewnętrzne (otoczenie, temperatura, hałasy, telewizor)

 wewnętrzne (ból głowy, zmęczenie, złość)

 semantyczne (złe użycie przez nadawcę znaczenia)

• sprzężenie zwrotne (natychmiastowe bądź opóźnione)

4. Poziomy procesu komunikowania

Komunikowanie masowe

Komunikowanie interpersonalne

Komunikowanie intrapersonalne

5. Sposoby porozumiewania się:

   • Komunikowanie interpersonalne

- niezbędne dwie jednostki

- natychmiastowe sprzężenie zwrotne

- ma charakter dwustronny

- trzy poziomy (fatyczny  swobodna rozmowa, instrumentalny  osiąganie porozumienia, afektywny  uzewnętrznianie emocji)

-kanały formalne bądź nieformalne

• komunikowanie masowe

- odbiorca dla nadawcy jest anonimowy

- sprzężenie zwrotne jest opóźnione

- funkcja gate-keepera (osoba/grupa osób wprowadzająca i transferująca informacje od jednej jednostki do drugiej przez środki masowego przekazu)

- nadawca profesjonalny

6. Formy komunikowania:

   • werbalne (ustne lub pisemne)

 bariery: (W. Głodowski)

- wyrażanie skrajnych opinii

- etykietowanie

- mieszanie faktów i wniosków

- przesadna pewność siebie

- brak umiejętności weryfikacji opinii

• niewerbalne

- kinezjetyka (mowa ciała, mimika twarzy, gestykulacja)

- parajęzyk (cechy wokalne głosu)

- interferencje wokalne (np. uf, ech)

- samoprezentacja

- dotyk

- proksemika (dystans interpersonalny)

- chronemika (czas)

- elementy otoczenia

 FUNKCJE:

- f. zastępowania (emblematy: np. ruch ręką lub głową zamiast słów)

- f. uzupełniania (ilustratory uzupełniają komunikat)

- f. ekspozycji (pozy: ukazanie uczuć i emocji)

- f. regulacyjna (regulatory kontrolują)

- f. moderująca (adaptery – łagodzenie napięć, redukowanie stresu)

niewerbalne	werbalne
bardziej dwuznaczne
ma charakter ciągły	krótkie i ulotne sygnały
odbywa się wieloma kanałami	ogranicza się do słuchu i wzroku
nie ma struktury	proces ustrukturyzowany
charakter pozalingwistyczny	system arbitralnych znaków
ANALOGOWE – forma i treść są ze sobą powiązane i wzajemnie się warunkują, ciało odzwierciedla stan umysłu	DIGITALNE – forma i treść nie są powiązane
daje wgląd w stany emocjonalne	słowa czasem ukrywają emocje
jest spontaniczne
znaczenie jest zdeterminowane kulturowo	w przypadku nieznajomości języka komunikat niemożliwy do odkodowania

7. Typy komunikowania:

   • KOMUNIKOWANIE INFORMACYJNE (kreowanie porozumienia i zrozumienia, dzielenie się wiedzą, wyjaśnianie)

- narracja, opis, demonstracja, definiowanie

- zasady:

• kreatywność

• wiarygodność

• nowość informacji

• doniosłość informacji

• położenie nacisku na informację

• wykorzystanie pomocy wizualnej

• KOMUNIKOWANIE PERSWAZYJNE

- perswazja przekonująca, nakłaniająca, pobudzająca

- proces perswazyjny – M. McGuire:

• faza ekspozycji przekazu

• faza uruchomienia uwagi odbiorcy i skoncentrowania się jej na komunikacie

• faza zrozumienia komunikatu

• faza refleksji – akceptacja lub odrzucenie

• faza zapamiętywania treści

• faza zmiany postaw

- kampania perswazyjna (zorganizowana działalność komunikacyjna, która ma na celu spowodowanie konkretnych efektów u relatywnie dużej liczby osób w określonym, zamkniętym przedziale czasu)

- cechy kampanii:

• jasno sprecyzowany cel

• odbiorcami jest szeroka rzesza ludzi

• realizowana w dokładnie określonym czasie

• tworzy ją cały zespół czynności komunikacyjnych

- filtr przekazu  zjawisko związane z selekcją percepcji jednostki, odbiorca chętnie czyta, słucha i ogląda te przekazy, które leżą w obszarze jego zainteresowań, odrzucając świadomie bądź nieświadomie te, które się tam nie znajdują

- zjawisko oporu  wynika z psychologicznej niechęci człowieka do akceptacji i adaptacji narzucanych mu poglądów i postaw (C. Hovland)

- efekt uśpienia  brak wiarygodności i autorytetu przekonującego lub ich niski poziom powiększa zjawisko oporu, odbiorca reaguje z opóźnieniem

• ZASADY KOMUNIKOWANIA PERSWAZYJNEGO:

- sprecyzowanie celów

- stosowanie logicznej argumentacji

- rozpoznanie istniejących systemów postaw i wzorów zachowań odbiorców

- posługiwanie się językiem motywującym do działania

- budowanie i rozwijanie wiarygodności

- prezentacja komunikatu w przekonujący sposób

- obalanie przeciwnych argumentów

III. MODEL KOMPETENCJI KOMUNIKACYJNEJ

S.P. Morreale, Komunikacja między ludźmi, s. 62-89

Kompetencja komunikacyjna dotyczy stopnia, w jakim pożądane cele są osiągane przez komunikację w sposób stosowny do sytuacji.

Kompetencja określa, czy dana osoba komunikuje się skutecznie i stosownie do kontekstu.

1. Cele komunikacji: (kryteria komunikacji kompetentnej)

• KLAROWNOŚĆ to precyzja wiadomości.

- ZROZUMIENIE dotyczy stopnia, w jakim ktoś pojmuje zamierzone znaczenie wiadomości

- ZGODA – podobne wartości lub przekonania na jakiś temat

- jasna komunikacja pomaga w osiąganiu celów

- bycie nieprecyzyjnym może być formą kompetencji

• STOSOWNOŚĆ  komunikacja adekwatna do danej sytuacji (unika się łamania ustalonych zasad)

- REGUŁY są przepisami określającymi to, co powinno lub czego nie powinno się robić w danej sytuacji

- NORMY – obowiązujące wzory zachowania

- naruszenie reguły wywołuje reakcje nazywane SANKCJĄ czyli negatywną ocenę

• SKUTECZNOŚĆ opisuje stopień, w jakim komunikacja doprowadza do osiągnięcia oczekiwanego rezultatu

- kompetencja dotyczy stopnia, w jakim ludzie są skuteczni w osiąganiu celów za pomocą komunikacji

- CELE są rezultatami, zamiarami lub dążeniami poszukiwanymi w komunikacji

- skuteczność jest definiowana w terminach oczekiwanych rezultatów

2. Schemat kompetencji

MAKSYMALIZACJA osoba asertywna, agresywna nie zwraca uwagi na innych, osiąga cele	OPTYMALIZACJA osiąga suckes
MINIMALIZM nie osiąga pożądanych celów odstręcza innych swoim zachowaniem	BIERNOŚĆ zachowuje się stosownie, ale nie osiąga celów

3. Etyka komunikacji:

   • prawdomówność, wierność, uczciwość, rozsądek

   • wolność ekspresji, różnorodność perspektyw, tolerancja dla różnicy zmian

   • zrozumienie innych, szacunek

   • dostęp do zasobów informacji na temat komunikacji

   • komunikacja wyrażająca troskę o zrozumienie

   • potępienie komunikacji, która degraduje jednostki

   • wyrażanie osobistych przekonań

   • odpowiedzialność

4. Model kompetencji komunikacyjnej – składniki

• MOTYWACJA to stopień, w jakim dana osoba dąży do kompetentnego komunikowania w danym kontekście

- motywacja negatywna  strach, lęk, unikanie

- motywacja pozytywna  nagrody, cele, dążenia

• WIEDZA obejmuje treści dotyczące tego, co powiedzieć lub zrobić oraz procedury, za pomocą której te treści będą wykonywane

- wiedza deklaratywna  znajomość słów, znaczeń wymaganych w danej sytuacji

- wiedza proceduralna  wiedza na temat tego, jak zbierać, planować i odtwarzać wiedzę deklaratywną

• UMIEJĘTNOŚCI – powtarzalne zachowanie zorientowane na cel

- na poziomie ogólnym

- na poziomie jednostkowym

• KONTEKST tworzy ramy, w których zachodzi interakcja, składa się z dostrzeganych przez nas granic, które pomagają w ustaleniu co jest komunikacją i jaka być powinna

- typ kontekstu jest to rutynowy sposób myślenia i reagowania na określony epizod komunikacyjny, dotyczy kultury, czasu, związku, sytuacji, funkcji

a) KULTURA – trwałe wzory myślenia, wartości, zachowań, przekonania, poglądy

 tożsamość etniczna: wspólny język, pochodzenie, system kultury

 narodowość: urodzenie/wychowanie w danym państwie

 rasa: wspólne cechy genetyczne

b) CZAS – zbiorowa/indywidualna percepcja sekwencji, postępu wydarzeń, jest kontekstem, wpływa na wszystko, czego doświadczamy, nadaje znaczenie zachowaniom komunikacyjnym

c) ZWIĄZEK – relacje międzyludzkie, są konsekwencjami, jakie twoje zachowanie wywołuje przy stałych interakcjach z innymi

 władza odnosi się do statusu ludzi, którzy są w związku – kto ma zdolność wpływania – hierarchia

 afiliacja odnosi się do wymiaru emocjonalnego i oceniającego związku, określa stopień, w jakim ktoś kogoś lubi (kontinuum intymności, pokrewieństwo, kontinuum wrogości)

d) MIEJSCE – temperatura, światło, ilość przestrzeni, położenie przedmiotów

e) FUNKCJA – dotyczy tego, co przez zachowanie komunikacyjne próbuje się osiągnąć

- poziom kontekstu odnosi się do liczby osób komunikujących się w danym epizodzie i zakresu, w jakim ukierunkowuje to komunikację między ludźmi

a) kontekst interpersonalny

b) kontekst grupowy

c) kontekst przemawiania publicznego

IV. KOMUNIKACJA WERBALNA

S.P. Morreale, Komunikacja między ludźmi, s. 141-168

1. JĘZYK jest systemem symboli zorganizowanych według określonych reguł, który pozwala nam na odbieranie wiadomości i wyrażeń w postaci słów oraz na interpretowanie ich znaczenia.

2. REGUŁY:

   • konstytuujące – pomagają nam zrozumieć, co pewne słowa oznaczają albo do jakich kategorii pojęciowych należą, zawierają podstawowy sens słów, mówią nam, co te słowa oznaczają, jak je mamy zinterpretować

   • normatywne – pomagają w wyborze reakcji właściwej w danej sytuacji komunikacyjnej

3. Hipoteza Sapira-Whorfa: język determinuje to, co widzimy oraz jak myślimy.

• społeczny konstruktywizm: język określa nasze spostrzegania rzeczywistości tak, jak rodzaje związków, w które wchodzimy ze sobą nawzajem, język wpływa na nasze życie

4. Funkcje języka:

• język ukierunkowuje uwagę

• język tworzy możliwości i ograniczenia

• język określa tożsamość

• język ułatwia współdziałanie

- drabina abstrakcji Hayakawy – przechodzenie od języka konkretnego na najniższym szczeblu do wniosków na następnym szczeblu z uogólnieniem na najwyższym szczeblu

5. Zadawanie pytań:

• pytania klasyfikujące: zachęca drugą osobę do określenia jej znaczenia w języku, którego używa

• pytania demonstrujące: znaczenie słów jest odkrywane przez to, jak są używane i jakie rodzaje działań są z nimi związane

• pytania porównujące: wskazanie słów, które mają znaczenia odrębne bądź podobną

6. Komunikacja:

• etnocentryczna  uznawanie za poprawne tylko własnych znaczeń słów, odrzucając inne znaczenia jako błędne

• kosmopolityczna  znaczenie, które wspólnie wytwarzamy dla określonych słów, unikalne

F. Chulz von Thun, 2001, Sztuka rozmawiania, s. 23-91

1. WYPOWIEDŹ – (zwrotna - feedback)

• zawartość rzeczowa: wypowiedź przekazuje określoną treść

• ujawnienie siebie: każda wypowiedź przekazuje coś o nadawcy

• relacja wzajemna: wypowiedź wyraża postawę, jaką nadawca przyjmuje wobec odbiorcy

• apel: wypowiedź ma nakłaniać kogoś do czegoś (chęć wpływu może być ukryta)

2. Informacje:

• wprost: sformułowane wyraźnie, nie wymagają skomplikowanego procesu rozszyfrowania

• nie wprost: informacje zamierzone, informacje scalone

3. Wypowiedź:

• spójna  wszystkie sygnały werbalne i niewerbalne biegną w tym samym kierunku, harmonizują się

• niespójna  strona werbalna kłóci się ze stroną niewerbalna

4. Możliwości interpretowania wg Haleya:

• przez kontekst

• przez rodzaj sformułowania

• przez ruchy ciała

• przez intonację

5. Słuchanie czworgiem uszu

• ucho rzeczowe: słyszenie informacji zawartych na płaszczyźnie rzeczowej

• ucho relacyjne (drażliwe): odczytywanie wiadomości neutralnych jako ataku na siebie (co my myślimy o kimś)

• ucho ujawnienia siebie (terapeutyczne): uwrażliwienie na ujawnienie siebie przez rozmówcę (co ktoś o sobie pokazuje)

• ucho apelowe: to, co chcemy osiągnąć

6. Błędy odbioru:

• obraz własny odbiorcy

• obraz nadawcy w czasach odbiorcy

• informacje scalone (do scalenia informacji dochodzi, gdy ulegamy przyzwyczajeniu, że jakieś informacji na jednej płaszczyźnie wypowiedzi zawsze towarzyszą określone i niezmienne informacje na innych płaszczyznach)

7. Odbieranie:

• spostrzec: zobaczyć, usłyszeć

• zinterpretować: nadać znaczenie

• odczuć: odpowiedzieć własnym uczuciem na spostrzeżenie i interpretację

8. Model komunikacji:

9. 1+1=3  w każdej komunikacji jest jeszcze coś, czego nie sposób wyjaśnić, biorąc pod uwagę tylko odrębny udział pojedynczy parterów komunikacji

10. Wyobrażenia:

• moje wyobrażenia o innych mówią coś o mnie

• mogą być trafne bądź nietrafne

• można z nimi postępować:

zostawić je dla siebie i zgodnie z nimi kierować swoim zachowaniem

wypowiedzieć i sprawdzić na ile są realne

J. Stankiewicz, Komunikowanie się w organizacji, 65-85

1. Aktywne i skuteczne słuchanie:

2. Dobry słuchacz:

• motywy

• obiektywizm

• cierpliwość

• wnikliwość

• dokładność

• otwartość

• wrażliwość

• wsparcie i szczerość

3. Typy słuchania:

• informacyjne  po to, by dokładnie zrozumieć dużą różnorodność informacji, poprawienie umiejętności rozumienia wiadomości informacyjnych

• oceniające  używane wtedy, gdy ktoś próbuje nas do czegoś przekonać, rozważanie motywów osoby przekonującej, sprawdzanie danych

• empatyczne  udzielenie pomocy partnerowi procesu komunikowania, można stosować kilka strategii: zwykła rada, analiza problemu, poparcie

• nierefleksyjne  demonstrowanie minimalnych reakcji ustnych

• refleksyjne  reagowanie werbalne nieoceniające na komunikaty nadawcy

4. Technika parafrazy: jest przeglądem tego, co przekazał nadawca; sprawdzaniem nadanych wiadomości. Stosując ją, możemy uniknąć potencjalnych nieporozumień bądź usunąć zaistniałe.

V. KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

P. Hartley, Komunikowanie interpersonalne, 168-208

1. Komunikowanie niewerbalne:

   • mimika

   • wpatrywanie się, ruch oka, kontakt wzrokowy

   • gesty

   • postawa

   • kontakt fizyczny, dotyk

   • dystans

   • wygląd zewnętrzny

   • niewerbalne aspekty mowy

   • zapach

2. System komunikacyjny Frasera:

• werbalny

• intonacja

• parajęzyk

• kinezjetyka

3. Do czego służą kody?

• reprezentacja (informacja)

• prezentacja (relacje)

- społeczna/indywidualna tożsamość

- powszechne postawy i odczucia

- stosunki społeczne

• regulacja przebiegu interakcji

4. Sygnały niewerbalne:

• emblematy

• ilustratory

• regulatory

• adaptery (manipulujemy)

• pozy (manifestujemy emocje)

5. Model przestrzeni osobistej wg Halla:

przestrzeń	dystans	zastosowanie
INTYMNA	od 15 do 45 cm	bardzo bliskie, intymne stosunki
OSOBISTA	45-120 cm	przyjaciele
SPOŁECZNA	120-360 cm	oficjalne wystąpienia, sytuacje publiczne
PUBLICZNA	pow. 360 cm	wystąpienia publiczne/sceniczne

6. TA:

• wyrażanie osobowości przez stan „ja” (rodzic, dorosły, dziecko)

• analiza interakcji

• sposób wyrażania siebie

7. NLP: (Bandler, Grinder)

• nacisk na komunikowanie niewerbalne

• systemy reprezentacji:

- wizualny (obrazy)

- audytyczny (dźwięki)

- kinestetyczny (uczucia)

• metamodel:

- przekazujemy niektóre informacje

- upraszczamy

- uogólniamy

VII. KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

P. Hartley, Komunikowanie interpersonalne, 31-58, 149-166

1. Teoria strzały – jednokierunkowe działanie oparte przede wszystkim na umiejętnościach nadawcy

2. Teoria obiegu – komunikowanie się jest dwukierunkowe, przedkłada sprzężenie zwrotne nad reakcję

3. Komunikowanie interpersonalne:

   • spotkania bezpośrednie

   • role

   • dwukierunkowość

   • znaczenie

   • intencja

   • proces

   • czas

4. Model komunikowania się interpersonalnego Hartleya:

Kontekst społeczny

tożsamość społeczna

percepcja społeczna

Osoba A

kodowanie

Prezentacja

(relacje)

Reprezentacja

(informacje)

kodowanie

percepcja społeczna

Osoba B

tożsamość społeczna

• REPREZENTACJA  informacja, wygłaszamy oświadczenia na temat świata, który nas otacza

• PREZENTACJA  prezentujemy informacje w określony sposób

5. Linearny model komunikowania:

6. KOD: system organizacji znaków rządzących się regułami przyjętymi przez wszystkich członków społeczeństwa

Cechy kodów:

• określony układ znaków, symboli

• reguły określające sposób łączenia tych znaków

• grupa użytkowników rozpoczynająca znaczenie tych znaków

• inne grupy dysponujące taką wiedzą

• zróżnicowany poziom w dziedzinie interpretacji tych znaków

7. Analiza dyskursu:

• teoria aktu mowy: używamy mowy nie tylko do opisywania świata, ale też po to, aby zadać pytanie (prośbę) lub przekonać kogoś do czegoś

• integracyjna socjolingwistyka – koncentruje się na sposobie, w jaki język jest używany i wpływa na kontekst społeczny

• etnografia komunikowania – wykorzystuje obserwacje w celu zbadania interakcji

8. Koncepcja „sieci rozmawiania”

S miejsce i otoczenie

P uczestnicy komunikowania

E efekt

A krótka sekwencja

K klucz

I pomoce

N normy

G rodzaj

9. Cechy języka mówionego:

• pauzy

• dźwięki pozajęzykowe

• powtórzenia

• złe początki, poprawki

• niewerbalne relacje milczących uczestników konwersacji

• wyrażenia zachęcające słuchającego do podzielenia opinii mówiącego

10. Aspekty ludzkiej mowy:

• możemy tworzyć zupełnie nowe słowa lub frazy

• możemy mówić nieprawdę

• możemy zmieniać znaczenie istniejących słów

11. WNIOSKI:

• cechy charakterystyczne dla sytuacji społecznej mają wpływać na naszą tożsamość społeczną

• to, w jaki sposób postrzegamy siebie, wpływa na nasze postrzeganie innych ludzi – percepcję społeczną

• intuicyjne lub poznawcze procesy mają wpływ na nasze postępowanie – czyli na to, jak kodujemy i dekodujemy nasze komunikaty

J. Stewart, Mosty zamiast murów, 35-75

1. Czym „osoba” różni się od innych bytów…

   • każda osoba jest wyjątkową, niewymienną częścią sytuacji komunikacyjnej

   • osoba jest czymś więcej niż kombinacją obserwowalnych, mierzalnych elementów, to, co niemierzalne nazywamy uczuciami, emocjami

   • osoby mogą wybierać

   • osoby są refleksyjne, jesteśmy świadomi własnej świadomości

   • osoby są adresowalne, można mówić o nas, z nami, o nas

2. Związek zaufania z komunikacją:

Nastawienie synergiczne oznacza wysokie zaufanie, tworzy najlepsze rozwiązanie.

VIII. KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA II

M.L. Kanpp, J. Hall, Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich, 201-410

1. Typy terytorium wg Altmana:

   • prywatne

   • pośrednie

   • publiczne

2. Rodzaje naruszania terytorium:

• naruszenie (wykorzystanie czyjegoś terytorium)

• inwazja (próba przejęcia czyjejś własności)

• skalanie (zanieczyszczenie cudzego terytorium śladami obecności)

3. Intensywność naruszenia terytorium zależy od:

• kto narusza nasze terytorium

• dlaczego ktoś narusza nasze terytorium

• jaki typ terytorium zostało naruszony

• jaką formę przybrał akt naruszenia terytorium

• jak długo trwało naruszenie

• czy spodziewamy się dalszych aktów naruszenia terytorium

• gdzie nastąpiło naruszenie terytorium

4. Czynniki wpływające na zmianę dystansu konwersacyjnego:

• płeć

• wiek

• tło kulturowe i etniczne

• temat rozmowy

• otoczenie interakcji

• cechy fizyczne

• orientacja postaw i emocji

• charakterystyka relacji międzyludzkich

• charakterystyka osobowości

IX. KOMUNIKACJA POLITYCZNA I

B. Dobek-Ostrowska, Teoria komunikowania publicznego i politycznego, s. 105-134

PODEJŚCIA TEORETYCZNE: