Усул[ои [исоб кардани ма[сулоти умумии дохилb.

Барои [исоби МУД се усул истифода шуданаш мумкин аст:

аз рeи хароxот[о (усули истифодаи ни[оb); аз рeи даромад[о (усули таrсимотb); аз рeи арзиши иловашуда (усули исте[солb). Истифодабарии ин усул[о натиxаи якхеларо меди[ад, зеро дар иrтсодиёт маxмeаи даромад[о ба [аxми маxмeаи хароxот[о баробар аст, [аxми арзиши иловашуда бошад ба арзиши ма[сулоти ни[оb баробар аст, бо вуxуди ин [аxми арзиши ма[сулоти ни[оb [амчун суммаи хароxот[ои ни[оии исте[солкунандагон барои мол[о ва хизмат[о дарк шуданаш мумкин аст. Усули [исоб намудани МУД аз рeи хароxот[о. Ма[сулоти умумии дохилии аз рeи хароxот[о [исоб карда шуда, бо худ суммаи хароxот[ои [амаи агент[ои макроиrтисодиро ифода мекунад, ки чунин хароxот[оро дар бар мегирад: хароxт[ои хоxаги[ои хонавода (хароxот[ои истеъмолb); хароxот[ои фирма[о (хароxот[ои инвеститсионb); хароxоти давлат (харид[ои давлатии мол[о ва хизмат[о); хароxот[ои сектори хориxb (хароxот[о барои содироти соф).

Хароxот[ои истеъмолb С – ин хароxот[ои хоxаги[ои хонавода барои хариди мол[о ва хизмат[ои истеъмолb. Дар мамлакат[ои тараrrикарда ин хароxот[о таrрибан 2/3 маxмeаи хароxот[оро ташкил мекунанд ва таркиби асосии маxмeаи хароxот[о мебошад. Хароxот[ои истеъмолb чунин хароxот[оро дар бар мегиранд:

 харxот[о барои истеъмолоти xорb, яъне барои хариди мол[ои истифодабарии кeто[муддат, ки то як сол хизмат мекунанд (лекин [амаи либос[о новобаста аз истифодабариашон – 1 рeз ва ё 5 сол, ба истеъмолоти xорb дохил мешаванд);

 хароxот[о барои мол[ои истифодабарии дарозмуддат, ки зиёда аз як сол хизмат мекунанд (мебел, телевизор, автомобил[о ва uайра[о, ба uайр аз хароxт[о барои хариди хонаи истиrоматb, ки он[о ба хароxт[ои истеъмолb дохил нашуда, ба хароxот[ои инвеститсионb дохил карда мешаванд);

 хароxт[о барои хизмат[о. Хароxот[ои инвеститсионb I - ин хароxот[ои фирма[о

барои хариди мол[ои инвеститсионb, яъне мол[ое, ки сат[и бетаuйирии капиталро (ва ё афзоиши онро) таъмин мекунанд. Ба хароxот[ои инвеститсионb дохил мешаванд:

 инвеститсия[о ба капитали асосb, ки аз хароxот[ои фирма барои таx[изот ва барои сохтмони саноатb иборат аст;

 инвеститсия[о барои сохтмони манзил, ки онро фирма[ои сохтмонb ба вуxуд меоваранд, хоxаги[ои хонавода бошанд пардохт менамоянд;

 инвеститсия[о барои захира[о, ки захира[ои ашё ва материал[ои барои муттасилии исте[солот заруранд; исте[солоти ба охир нарасида, ки бо технологияи xараёни исте[солот алоrаманд аст ва захираи ма[сулоти тайёр (ма[сулоти фурeхтанашуда) ва uайра[оро дар бар мегирад. Инвеститсия[о ба капитали асосb ва барои сохтмони манзил, инвеститсия[ои доимиро (fixed investment) ташкил мекунанд. Хусусияти инвеститси[о ба захира[о (inventory investment)дар он аст, ки дар МУД [аxми худи захира[ои молию моддb акс наёфта, [аxми таuйирёбии захира[о, ки дар давоми сол ба вуxуд меояд, акс меёбад.

Дар системаи [исобгирии милли ба сифати инвеститсия[о, тан[о хароxот[о барои хариди мол[ои инвеститсионb rабул карда мешаванд. Дигар намуди хароxот[о, ки дар оянда даромад оварда метавонанд (масалан, хариди rоuаз[ои rимматнок) ба инвеститсия[о [амро[ карда намешаванд. {ангоми [исоби МУД аз рeи хароxот[о, зери маф[уми инвеститсия[о, инвеститсия[ои умумии хусусии дохилиро дарк менамоянд. Вобаста аз хусусият[ои истифодаи капитали асосb, инвеститсия[о ба умумb, хусусb ва барrароркунанда xудо мешаванд. Дар xараёни истифодабарb капитали асосb хeрда мешавад, «истеъмол карда мешавад» ва ивазшавии хeрдашавиро «барrароршавb» талаб мекунад. Инвеститсия[ое, ки ба барrароркунии хeрдашавии кпитали асосb ва инго[дории он дар сат[и бетаuйир равона карда мешавад инвеститсия[ои барrароркунb буда, арзиши капитали истифодашуда ва ё хeрдашавb (амортизатсия А) номида мешавад. Инвеститсия[ои соф Inet (net nvestment) бо худ инвеститсия[ои иловагиро ифода мекунанд, ки [аxми капитали фирмаро афзун менамоянд. Он[о асоси васеъшавии исте[солот, афзоиши [аxми барориш мебошанд. Инвеститсия[ои умумb Igross (gross investment) бо худ маxмeаи инвеститсия[оро, суммаи инвеститсия[ои барrароркунанда ва софро ифода менамоянд:

Igross = A + Inet

Вобаста аз шакли моликият, инвеститсия[о ба хусусb, яъне инвеститсия[ои фирма[ои хусусb ва давлатb xудо мешаванд. Дар С{М ба хароxот[ои инвеститсионb тан[о инвеститсия[ои хусусиро дохил мекунанд, инвеститсия[ои давлатb бошанд ба

хароxот[ои давлатb дохил карда мешаванд. Ба uайр аз ин дар С{М ба сифати инвеститсия[о тан[о инвеститсия[ои дохили, ки ба иrтисодиёт амалb карда шудаанд ба эътибор гирифта мешаванд.

Хариди давлатии мол[о ва хизмат[о G ин[оро дар бар мегиранд:

 истеъмолоти давлатb, ки ба он хароxот[о барои ниго[дории муассиса[о ва ташкилот[ои давлатb дохил мешавад, ки танзими иrтисодиёт, мудофиа ва тартибот, идораи сиёсb, инфратаркиби ичтимоb ва uайра[оро таъмин менамоянд;

 инвеститсия[ои давлатb, яъне хароxот[ои инвеститсионии корхона[ои давлатb.

Содироти соф Xn бо худ фарrи байни даромади мамлакат аз содирот Ex ва хароxот[ои он барои воридотро Im ифода мекунад, ки ба баrияи тавозуни савдо баробар аст: Xn = Ex – Im. Вобаста аз гуфта[ои боло [аxми МУД – ро аз рeи хароxот чунин тасвир кардан мумкин аст:

МУД аз рeи хароxот = C + Igross + G + Xn.

Усули [исоби МУД аз рeи даромад. {ангоми истифодабарии ин усул, МУД [амчун суммаи даромад[ои со[ибони захира[ои иrтисодb (хоxаги[ои хонавода) мушо[ида

карда мешавад, яъне [амчун суммаи даромад[ои омилb, ки ба он[о дохил мешаванд:

 музди ме[нати коргарон ва хизматчиёни фирма[ои хусусb – даромад аз омили «ме[нат», ки [амаи пардохт[ои ме[натиро дар бар мегирад: музди ме[нати асосb, мукофотпулb ва uайра[о. Маоши хизматчиёни давлатb ба ин нишонди[анда дохил карда намешавад, чунки он аз восита[ои буxети давлатb пардохта шуда, rисми харид[ои давлатb мебошад;

 пардохти иxоравb ва ё пардохт[ои рентавb – даромад аз омили «замин», ки пардохт[ои аз тарафи со[ибони амвол[ои uайриманrул (минтаrа[ои замин, иншоот[ои итиrоматb ва uайриистиrоматb) гирифта мешударо дар бар мегирад;

 пардохт[ои фоизb ва ё фоиз - даромад аз омили «капитал», ки [амаи пардохт[оеро дар бар мегирад, ки фирма[ои хусусb барои истифодаи капитал ба хоxаги[ои хонавода пардохт менамояд. Фоиз[ое, ки барои облигатсия[ои давлатb пардохт карда мешаванд, ба ин нишонди[анда дохил карда намешаванд, зеро он[о натиxаи азнавтаrсимкунb мебошанд;

 фоида – ин даромад аз омили «rобилияти со[ибкорb» мебошад. Дар системаи [исобгирии миллb вобаста аз фарrияти шакли ташкилb – [уrуrии фирма[о чунин намуд[ои фоида[оро xудо мекунанд:

 фоидаи сектори uайрикорпоративии иrтсодиёт, ки фирма[ои шахсb ва [амкори[оиро (дар моликияти шахсb асос ёфтааст) дар бар мегирад, ин намуди фоида даромади моликиятдорон номида мешавад;

 фоидаи сектори корпоративии иrтисодиёт, ки ба шакли са[омии моликият асос ёфтааст; ин намуди фоида, фоидаи корпоратсия[о номида шуда, ба се rисм xудо

мешавад: андоз аз фоидаи корпоратсия[о; дивиденд[о барои са[миядорон; фоидаи таrсимнашудаи корпоратсия[о, ки асоси молиягузории инвеститсия[ои хусусb ва васеъшавии исте[солот мебошад. Ба uайр аз даромад[ои омилb, дар МУД – ии аз рeи даромад [исоб карда шуда чунин нишонди[анда[о низ ба эътибор гирифта мешаванд:

 андоз[ои uайримустаrим барои бизнес, ки як rисми нархи мол[о ва хизмат[оро дар бар мегирад. Хусусияти андоз[ои uайримустаrим дар он аст, ки онро харидорон пардохт мекунанд, фирма[ои исте[солкунанада бошанд андоз[ои uайримустаrимро ба давлат месупоранд. Азбаски МУД ин нишонди[андаи арзишb мебошад, бинобар [амин ба нархи [амаи мол[о ва хизмат[о, [атман андоз[ои uайримустаrим [амро[ карда мешаванд;

 хeрдашавb (амортизатсия) (арзиши капитали истеъмолшуда), ки онро [ангоми [исбои МУД [атман бояд ба эътибор гирифт, зеро арзиши хeрдашавb ба нархи [амаи мол[о [амро[ карда мешавад;

 даромади софи омилb аз хориxа, барои он ки дар xараёни МУД мамлакати мазкур на тан[о омил[ои миллb, балки омил[ои хориxb низ истифодабурда мешаванд:

МУД аз рeи даромад = Музди ме[нат + Пардохти иxоравb +Пардохт[ои фоизb + Даромад аз моликият + Фоидаи корпоратсия[о + +Андоз[ои uайримустаrим + Хeрадашавb – Даромади софи омилb аз хориxа.

Усули [исоби МУД аз рeи арзиши иловашуда. {ангоми [исоби МУД бо ин усул, арзиш[ои иловашудаи [амаи со[а[ои исте[солоти иrтсодиёт xамъ карда мешавад:

МУД = Суммаи арзиш[ои иловашуда.