{Афтаи дуюм. Мавзeъ: Маrсад ва фишанг[ои сиёсати макроиrтисодиёт.

1. Ма[сулоти умумии дохилb.

2. Усул[ои [исоб кардани ма[сулоти умумии дохилb.

3. Ма[сулоти умумии дохилb.

Нишонди[анда[ои асосии макроиrтисодb дар системаи [исобгирии миллb инъикос ёфтаанд, ки дар охири сол[ои 20 уми асри XX аз тарафи гурe[и иrтисодчиёни америкои бо ро[барии С. Кузнетс (мукофоти Нобели дар соли 1968) тартиб дода шудааст. Баъд аз Xанги дуюми xа[он аксарияти мамлакат[о мувофиrи пешни[оди Созмони Милали Мутта[ид (СММ) услуби [исоби нишонди[анда[ои макроиrтисодиро дар асоси принсип[ои С{М оuоз намуданд, ки ин чорабинb шароити муrоиса наудани [олати макроиrтисодии мамлакат[ои гуногуни xа[онро фаро[ам овард.

Xум[урии Тоxикистон ба монади дигар мамлакат[ои собиr Иттифоrи Шeравb ин усулро аз ибтидои сол[ои 90- уми асри XX оuоз намуд.

Системаи [исобгирии миллb – ин маxмeаи нишонди[анда[ои макроиктисодии оморb буда, [аxми маxмeаи ма[сулотро (бароришро) ва маxмeаи даромадро тавсиф намуда,

имконият меди[ад, ки ба [олати иrтисодии мамлакат ба[о дода шавад. Асоси назариявии С{М, модели гирдгардиши ма[сулот, хароxот[о ва даромад[о хизмат мекунад. Нишонди[анда[ои асосие, ки маxмeаи бароришро ва маxмeаи даромадро [исоб мекунанд, чунин нишонди[анда[о мебошанд: ма[сулоти умумии дохилb (МУД); ма[сулоти умумии миллb (МУМ); ма[сулоти софи дохилb (МСД); ма[сулоти софи миллb (МСМ); даромади миллb (ДМ); даромади шахсb (ДШ); даромади шахсии ихтиёрb (ДШИ).

Нишонди[андаи асосие, ки [аxми умумии исте[солотро тавсиф мекунад, МУД мебошад.

Ма[сулоти умумии дохилb (Gross Domestic Product - GDP) – ин маxмeаи арзиш[ои бозории [амаи мол[о ва хизмат[ои ни[оb, ки дар иrтисодиёт (дар дохили мамлакат) дар давоми як сол исте[сол карда шудааст {ар як ибора ва калимаи ин маънидодкуниро та[лил карда мебароем.

 Маxмeавb. Ма[сулоти умумии дохилb – ин нишонди[андаи агрегиронb мебошад, ки [аxми умумии исте[солотро, маxмeаи бароришро тавсиф менамояд.

 Бозорb. Ба арзиши МУД тан[о муомила[ои расмии бозорb дохил карда мешаванд, ки xараёни харидуфурeшро гузаштаанд ва ба таври расмb ба rайд гирифта шудаанд.

Бинобар [амин ба МУД ме[нат барои худи шахс, ме[нат дар асоси бепардохт, арзиши мол[ое, ки дар иrтисодиёти пин[онb исте[сол карда шудааст дохил карда намешавад.

 Арзиш. Ма[сулоти умумии дохилb [аxми умумии исте[солотро бо ифодаёби пулb [исоб мекунад (дар шакли арзишb). Чунки шумораи себ, телевизор, компютер[оро xамъ кардан uайриимкон аст. Пул чун ченаки арзиши [амаи мол[о ва хизмат[о баромад мекунад, ки арзиши намуд[ои гуногуни мол[о ва хизмат[ои дар иrтисодиёт исте[сол карда мешударо муайян менамояд.

 Ни[оb. {амаи ма[сулоте, ки аз тарафи иrтсодиёт исте[сол карда мешавад, ба ни[оb ва фосилавb xудо мешавад.

Ма[сулоти ни[оb барои истеъмолоти ни[оии [амаи агент[ои макроиrтисодb равона карда мешавад ва барои коркарди минбаъдаи исте[солb ва ё аз нав фурeхтан пешбинb намешавад. Ма[сулоти фосилавb барои коркарди минбаъдаи исте[солb ва ё азнавфурeхтан равона карда мешавад. Ба ма[сулоти фосилавb дохил мешаванд: ашё,

мавод[о, нимфабрикат[о ва ба монанди ин[о. Лекин, вобаста аз тарзи истифодабарb як мол метавонад, [ам ни[оb ва [ам фосилавb бошад. Масалан, гeште, ки аз тарафи

хонашин харидорb карда мешавад, моли вопасин мебошад, чунки барои стеъмолоти ни[оb равона карда шуд, аммо гeште, ки аз тарафи тарабхона харидорb карда мешавад, моли фосилавb мебошад, зеро ин гeшт дар тарабхона коркард шуда аз нав фурeхта мешавад. Инчунин [амаи xараён[ои аз нав фурeши[о ба МУД дохил карда намешаванд, чунки арзиши он[о [ангоми хариди аввалин ба [исоб гирфта шуда буд.

Дохил намудани арзиши ма[сулоти ни[оb ба МУД имконияти бартараф кардани [исоби дукаратаро фаро[ам меоварад. Азбаски арзиши ма[сулоти ни[оиро бевосита [исоб кардан uайриимкон аст, онро бо воситаи арзиши иловашуда [исоб мекунанд.

Арзиши иловашуда дар сат[и исте[солкунанда (фирма[о) ин [иссаи софи исте[солкунанда (фирма) дар [аxми умумии исте[солот аст.

Арзиши иловашудаи фирма=Даромад аз фурeш –Арзиши ашё ва материал[о, ки аз дигар фирма[о харидорb шудаанд.

{амаи хароxот[ои дохилии фирма (барои пардохти музди ме[нат, амартизатсия, иxораи капитал, иxораи иншоот ва uайра[о), инчунин фоидаи фирма ба арзиши иловашуда дохил карда мешаванд.

Арзиши иловашуда дар сат[и иктисодиёт бо худ суммаи арзиш[оро инъикос мекунад, ки аз тарафи [амаи фирма[о дар соли додашуда ба вуxуд оварда шудааст:

Арзиши иловашуда = Суммаи арзиш[ои иловашудаи [амаи фирма[о =

=Арзиши [аxми умумии фурш – Арзиши умумии ма[сулот[ои фосилавb.

 Мол[о ва хизмат[о. {амаи пардохт[о, ки бар ивази мол[о ва хизмат[о амали гардонида намешаванд ба МУД дохил карда намешаванд, чунки бузургии онро таuйир намеди[Анд ва тан[о натиxаи азнавтаrсимкунии даромад[о мебошанд, ба он[о дохил мешаванд:

 пардохт[ои трансфертb, ки бо худ «тe[фаро» инъикос мекунанд.

 пардохти муомила[ои молиявb, яъне харидуфурeши rоuаз[ои rимматнок (са[мия[о ва облигатсия[о) дар бозори фондb.

 Дар иrтисодиёт исте[сол кардашуда (дар дохили мамлакат). Бо ин хусусият МУД аз нишонди[андаи МУМ фарr мекунад.

Ма[сулоти умумии дохилb бо худ маxмeаи арзиш[ои бозории [амаи мол[о ва хизмат[ои ни[оиро ифода мекунад, ки дар минтаrаи як мамлакат, [ам бо воситаи омил[ои исте[солоти дохилb ва [ам хориxb исте[сол карда шудаанд.

{ангоми муайян намудани МУД хусусияти асосb ин омили минтаrавb мебошад. Ма[сулоти умумии миллb – ин маxмeаи арзиш[ои бозории [амаи мол[о ва хизмат[ои ни[оb, ки аз тарафи ша[рвандони мамлакат бо воситаи омил[ои исте[солоти ба он[о тааллуr дошта (миллb) дар мамлакати мазкур ва дигар мамлакат[о исте[сол карда шудааст. {ангоми муайян намудани МУМ хусусияти асосb таъминоти миллb баромад мекунад. Дар аксари мамлакат[ои тараrrикарда фарrи байни МУД ва МУМ аз 1 фоиз зиёд нест. Вобаста аз хусусияти шуморавb МУД аз МУМ ба бузургии даромади софи омилb аз хориxа (ДСО) фарr мекунад, ки он ба фарrи байни даромади ша[рвандони мамлакати мазкур аз истифодабарии омил[ои миллb дар дигар мамлакат[о ва даромади ша[рвандони малакат[ои хориxb аз истифодабарии омил[ои хориxb дар мамлакати мазкур баробар аст:

Даромади софи омилb аз хориxа = Даромади омил[ои миллb дар дигар мамлакат[о – Даромади омил[ои хориxb дар минтаrа[ои мамлакати мазкур.

 Дар давоми як сол. Мувофиrи ин шарт [амаи мол[ои дар соли xорb исте[сол нашуда, [ангоми [исоби МУД ба [исоб гирифта намешаванд, чунки ин гуна мол[о дар [аxми МУД сол[ои мувофиr ба [исоб гирифта шуда буданд. Аз ин гуфта[о принсип[ои асосии муайянкунандаи МУД– ро баррасb кардан мумкин аст:

 ро[ надодан ба [исоби дукарата;

 [исоби тан[о он чиз[ое, ки [ачми барориши умумиро

таuйир меди[ад ва натиxаи азнавтаrсимкунии

даромад[о намебошад;

 инъикоси тан[о арзиши ма[сулоте, ки дар соли

додашуда исте[сол карда шудааст.