Гирдгардиши ма[сулот, хароxот[о ва даромад[о.

Муайян намудани хусусият[ои хоси рафтори агент[ои иrтисодb (агрегиронии агент[о) ва rонуният[ои асосии фаъолияти бозор[ои иrтисодb (агрегиронии бозор[о) имконият меди[ад, ки алоrаманди[ои макроиrтисодb мутта[ид карда шаванд (агрегатсия шаванд). Ин [олат бо воситаи модели гирдгардиши ма[сулот, хароxот[о ва даромад[о ифода шуданаш мумкин аст.

Номи ин модел бо он тасдиr карда мешавад, ки даромад[о ва хароxот[о дар он дар шакли давра [аракат мекунанд. Даромади [ар як агенти иrтисодb хароxот шуда, ба даромади дигар агенти иrтисодb мубаддал мешавад, ки [амчун асоси хароxоти он мегардад. Афзоиши хароxот[о ба афзоиши даромад[о оварда мерасонад, афзоиши даромад[о бошад заминаи афзоиши хароxот[о дар оянда мебошад.

Расми 1.2.1. Гирдгардиши ма[сулот, хароxот[о ва даромад[о дар модели дусектораи иrтисодиёт.

Гирдгардиш дар модели дусектораи иrтисодиёт. Модели дусектораи иrтисодиёт тан[о аз ду агент[ои макроиrтисодb – хоxаги[ои хонавода ва фирма[о ва ду бозор[ои макроиктисодb – бозори мол[о ва хизмат[о ва бозори захира[ои иrтисодb иборат аст (расми 1.2.1.).

Хоxаги[ои хонавода мол ва хизмат[оро (ма[сулоти маxмeавиро), ки он[оро фирма[о исте[сол мекунанд, мехаранд. Пардохти мол[о ва хизмат[ои ба даст оварда шуда барои хоxаги[ои хонавода [амчун хароxот баромад карда, барои фирма[о бошад даромад аз фурeш ба [исоб меравад. Барои исте[соли мол[о ва хизмат[о фирма[о захира[ои иктисодиро (ме[нат, замин, капитал, rобилияти со[ибкорb) мехаранд, ки со[ибони он[о хоxаги[ои хонавода ба [исоб мераванд. Пардохти захира[ои иrтисодb барои хоxаги[ои хонавода даромади омилиро ташкил мекунад, ки музди ме[нат, рента, фоиз ва фоидаро дар бар мегирад, ки дар маxмeъ даромади миллиро таъсис меди[анд. Аз модели дусектораи иrтисодиёт чунин айён мегардад:

 маxмeаи ма[сулот (барориш) ба даромади маxмeавb (миллb) баробар аст;

 маxмeаи хароxот[о ба маxмeаи барориш баробар аст;

 маxмeаи даромад ба маxмeаи хароxот[о баробар аст.

Хоxаги[ои хонавода оrилона рафтор мекунанд, зеро барои истеъмолот [амаи даромади худро, ки аз фурeши хизмат[ои захира[ои иrтисодb ба даст оварда буданд, сарф наменамоянд.

Rисми муайни даромади худро хоxаги[ои хонавода пасандоз мекунанд. Бояд rайд намуд, ки пасандоз[ои хоxаги[ои хонавода бояд даромад оваранд. Фирма[о бошанд барои васеъ кардани исте[солот ба восита[ои иловагb мe[тоx [астанд, зеро он[о [амаи даромад аз фурeшро ба хоxаги[ои хонавода дар шакли даромади омили пардохт кардаанд. Ин хусусият пайдоиши бозори молиявиро асоснок менамояд, ки дар он пасандоз[ои хоxаги[ои хонавода ба захира[ои инвеститсионии фирма[о мубаддал мегардад. Мубаддалгардии пасандоз[о ба захира[ои инвеститсионb бо ду ро[ ба вуxуд меояд: дар аввал хоxаги[ои хонавода метавонанд пасандоз[ои худро ба миёнарав[ои молиявb пешкаш намоянд – пеш аз [ама ба бонк[о, ки аз он[о фирма[о rарз[оро ба даст меоваранд; дуюм, хоxаги[ои хонавода метавонанд пасандоз[ои худро барои хариди rоuаз[ои rимматноки фирма[о сарф намоянд (расми 1.2.2.).

Восита[ои ба даст овардаро, фирма[о барои хариди мол[ои инвеститсионb, пеш аз [ама барои таx[изот сарф менамоянд. Мувозинатии маxмeаи даромад[о ва маxмeаи ма[сулот ниго[ дошта мешавад, бинобар [амин дар макроиrтисод маxмeаи даромад ва маxмeаи ма[сулотро (бароришро) бо як [арф Y (yield) ифода мекунанд. Бузургии маxмeаи ма[сулот айниятан ба суммаи хароxоти маxмeавb Е(expenditures) баробар аст: Y = Е.

Маxмeаи хароxот[о дар модели дусектраи иrтисодиёт аз хароxот[ои истеъмолии хоxаги[ои хонавода С (consumption spending) ва хароxот[ои инвеститсионии фирма[о I (investment spending) иборат аст: E = C + I. Маxмeаи даромад[о бошад аз хароxот[ои истеъмолb С ва пасандоз[о S (sauings) иборат аст: Y = C + S. Азбаски маxмeаи хароxот[о E айниятан ба маxмeаи даромад Y баробаранд, мувофиrан инвеститсия[о I айниятан ба пасандоз[о S баробаранд: I = S

Инвеститсия[о ва пасандоз[о дар иrтисодиёт наrши гуногунро мебозанд. Инвеститсия[о бо худ тазриrкуниро (инъексиякуниро) ба иктисодиёт дар назар доранд, пасандоз[о бошанд мусодираро аз иrтисодиёт дар назар доранд. Инъексия[о

xоришавии хароxот[оро афзоиш меди[анд ва мувофиrан даромадро низ зиёд мекунанд (ба uайр аз хароxот[ои истеъмолb, ки на ба воридшавb ва на ба xоришавb дохил намешаванд, чунки он[о [ам ба суммаи хароxот[о ва ба [аxми даромад[о дохил карда мешаванд). Мусодира[о – ин [амаи чиз[ое, ки дар оянда xоришавии хароxот[оро ва мувофиrан даромад[оро кам мекунанд. Афзоиши инвеститсия[о маxмeаи хароxот[оро зиёд намуда, даромад[ои иловагиро барои исте[солкунандагон таъмин менамояд ва афзоиши маxмeаи ма[сулотро [авасманд мегардонад. Афзоиши пасандоз[о маxмуаи хароxот[оро кам намуда, метавонад ба камшавии исте[солот оварда расонад. Дар иrтисодиёт инъексия[о айниятан ба мусодира[о баробаранд.

Расми 1.2.2. Гирдгардиши ма[сулот, хароxот[о ва даромад[о дар модели дусектораи иrтисодиёт бо назардошти бозори молиявb.

Гирдгардиш дар модели сесектораи иrтисодиёт. Ба та[лил [амро[ намудани давлат, модели дусектораи иктисодиётро ба сесектора табдил меди[ад, ин маънои пайдошавии намуд[ои нави алоrаманди[ои макроиктисодиро низ дорад (расми 1.2.3.). Давлат харид[ои мол[о ва хизмат[оро G (government spendind) ба вуxуд меоварад, ки бо зарурияти ниго[дории сектори давлатии иrтисодиёт, таъмини исте[соли неъмат[ои xамъиятb, иxроиши вазифа[о оиди танзими иrтисодиёт ва идора намудани мамлакат алоrаманд мебошанд. Инчунин давлат [амаи аъзоёни xамъиятро e[дадор менамояд, ки андоз Tx (taxes) супоранд, зеро андоз сарчашмаи асосии даромади буxети давлатb ва воситаи азнавтаrсимкунии даромади миллb мебошад. Давлат трансферт[оро пардохт менамояд Tr (transfers) – пардохт[ое, ки хоxаги[ои хонавода ва фирма[о бебозгашт (бар ивази молу хизмат не) аз давлат ба даст меоваранд. Трансферт[о, пардохт[ои ичтимоb ба хоxаги[ои хонавода (нафаrа, стипендия[о, xубронпули[о барои бекорb ва корношоямb ва uайра[о) ва субсидия[оро барои фирма[о дар бар мегирад. Вобаста аз [олати буxети давлатb, давлат метавонад дар бозори rоuаз[ои rимматнок баромад кунад:

 ба сифати rарзгиранда, агар хароxот[ои давлатb аз даромад[ои он зиёд бошанд, ки ба [олати дефитситии буxети давлатb хос аст. Дар чунин [олат давлат облигатсия[ои худро эмиссия намуда мефурeшад;

 ба сифати rарзди[анда, агар даромад[ои давлати аз хароxот[ои он зиёд бошад, ки ба [олати профитситии буxети давлатb хос аст. Дар ин [олат rоuаз[ои rимматноки фирма[оро мехарад.

Расми 1.2.3. Гирдгардиши хароxот[о ва даромад[о дар модели чорсектораи иrтисодиёт.

Барои модели сесектораи иктисодиёт, [амаи хулоса[ои барои модели дусектора баррасb шуда мувофиrанд. Лекин маxмeаи хароxот[о дар модели сесектора аз се rисм иборатанд: истеъмолот C, инвеститсия[о I ва харид[ои давлатb G:

E = C+I+G,

маxмeаи даромад[о бошад ба истеъмолот C, пасандоз S ва андоз[о T xудо мешаванд:

Y = C+S+T,

ки дар ин xо Т – ин андоз[ои соф, ки ба фарrи байни андоз[о Tx ва трансферт[о Tr баробаранд:

T = Tx – Tr.

Харид[ои давлатии мол[о ва хизмат[о инъексия мебошанд, андоз[о бошанд мусодира аз xараёни хароxот[о ва даромад[о мебошанд, бинобар [амин формулаи баробарии инъексия[о ва мусодира[о намуди зеринро мегирад:

I+G = S+T.

Та[лили модели сесектораи иrтисодиёт (модели иrтисодиёти пeшида) нишон меди[ад, ки даромади миллb Y, суммаи даромад[ои омилb буда (даромаде, ки аз тарафи со[ибони захира[ои иrтисодb (хоxаги[ои хонавода) ба даст оварда шудааст), аз даромади дар ихтиёр будаи хоxаги[ои хонавода фарrият дорад, яъне аз даромади ихтиёрb Yd (disposabl income). Фарrият дар [аxми андоз[о, ки онро хоxаги[ои хонавода ба давлат месупоранд ва трансферт[о мебошад, ки давлат ба хоxаги[ои хонавода пардохт менамояд:

Yd = Y – Tx + Tr ва ё Yd = Y – T.

Даромади ихтиёрии хоxаги[ои хонавода барои истеъмолот ва пасандоз истифода бурда мешавад:

Yd = C + S.

Гирдгардиш дар модели чорсектораи иrтисодиёт. Ба схемаи гирдгардиш [амро[ намудани сектори хориxb модели чорсектораи иrтисодиётро тасвир менамояд (модели иrтисодиёти кушод) (расми 1.2.3.) ва зарурияти ба эътибор гирифтани алоrа[ои иrтисодиёти миллиро бо иrтисодиёти мамлакат[ои боrимонда ифода менамояд, ки асосан бо воситаи содирот ва воридоти мол[о ва хизмат[о, яъне савдои байналхалrb ба вуxуд меояд. Азбаски дар схемаи гирдгардиш тан[о [аракати восита[ои пулb акс ёфтаанд, бинобар [амин зери маф[уми содирот Ex (export) даромад[оро аз содирот мефа[манд (тири аз сектори хориxb [аракаткунанда), зери маф[уми воридот Im (import), бошад хароxот[оро барои воридот мефа[манд (тири ба сeи сектори хориxb [аракаткунанда). Таносуби содирот ва воридот дар тавозуни савдо инъикос меёбад. Агар хароxот[о барои воридот аз даромад[ои содиротb зиёд бошанд (Im>Ex), ин ба [олати дефитсити тавозуни савдо мувофиr аст. Молиягузории дефитсити тавозуни савдо дар асоси rарзи хориxb ба миён меояд. Дар натиxа ба мамлакат ба бозори молиявb восита[ои пулb аз сектори хориxb ворид мегардад.

Агар даромад[о аз содирот аз хароxот[ои воридотb зиёд бошанд (Ex>Im), ин ба [олати профитситии тавозуни савдо хос буда, аз мамлакат барориши капиталро дар назар дорад, яъне дар чунин [олат мамлакат [амчун rарзди[анда баромад мекунад.

Дар модели иrтисодиёти кушод мувозинатии даромад[о ва хароxот[о ниго[ дошта мешавад. Бо назардошти хароxоти сектори хориxb, ки «содироти соф» Xn (net export) номида мешавад (фарrи байни содирот ва воридот: Xn = Ex - Im), формулаи маxмeаи хароxот[о чунин намудро мегирад:

E = C+I+G+Xn,

формулаи маxмeаи даромад[о бошад, намуди зеринро мегирад:

Y = C+S+T.

Азбаски хароxот[о айниятан ба даромад баробаранд E = Y, аз ин

xо

C+I+G+Xn = C+S+T.

Ин формула айнияти асосии макроиrтисодb номида мешавад. Бо вуxуди ин [аxми маxмeаи хароxот[о айниятан ба арзиши маxмeаи ма[сулот баробар аст:

Y = E = C+I+G+Xn.

Дар нишонди[анда[аи содироти соф, [ам инъексия – содирот (талаботи сектори хориxb ба ма[сулоти мамлакати мазкур), ки xараёни хароxот[о ва даромад[оро афзун менамояд, ва [ам мусодира – воридот, ки xоришавии rисми маxмeаи даромадро ба сектори хориxb дар назар дорад вуxуд дорад.

Бинобар [амин формулаи айнияти инъексия[о ва мусодира[о, ки аз айнияти асосии макроиrтисодb бароварда шудааст, чунин намуд дорад:

I+G+Ex = S+T+Im.

Модели гирдгардиш ду намуди алоrамандиро дар иrтисодиёт нишон меди[ад. Акнун фанни макроиктисодро боз [ам аниrтар дарк намудан мумкин аст. Макроиrтисод rонуният[ои рафтори агент[ои макроиrтисодиро дар бозор[ои макроиктисодb ва алоrамандии он[оро меомeзад.