{Афтаи панxум. Мавзeъ: Маxмуаи талабот (ad) ва маxмаи таклифот (as) Маxмeаи пешни[од ва омил[ои он. Каxхаттаи маxмeаи пешни[од.
Маxмeаи пешни[од AS (aggregate supply)– ин маxмeаи шумораи мол[о ва хизмат[ое, ки дар бозор барои фурeш [амаи исте[солкунандагон пешкаш мекунанд (фирма[ои хусусb ва корхона[ои давлатb). {аxми маxмeаи пешни[од бо худ [аxми бароришро ифода мекунад, ки [амаи исте[солкунандагон тайёранд исте[сол намуда дар бозор дар [ар як сат[и нарх[ои имконпазир пешкаш намоянд. Бинобар [амин каxхаттаи маxмeаи пешни[одро (каxхаттаи AS) дар вобастагb аз сат[и нарх[о тасвир кардан мумкин аст. Нисбат аз каxхаттаи маxмeаи талабот, ки вобастагии чаппаро байни сат[и нарх[о ва [аxми маxмeаи талабот нишон меди[ад, вобастагии маxмeаи пешни[од ва сат[и нарх[о пеш аз [ама аз фосилаи ваrт вобастагb дорад. Бинобар [амин каxхаттаи маxмeаи пешни[од дар давра[ои кeто[муддат ва дарозмуддат намуди гуногун дорад (расми 3.2.1.). Хусусияти xудо намудан ба давра[ои кeто[муддат ва дарозмуддат дар макроиrтисод ин нархи захира[о ба [исоб мераванд.
Расми 3.2.1. Каxхаттаи маxмeаи пешни[од: а) дар давраи дарозмуддат; б, в) дар давраи кeто[муддат.
Намуди каxхаттаи аз таносуби суръати таuйирёбии нархи мол[о (ки даромади фирма[оро муайян менамояд) ва аз нархи захира[о (ки хароxти фирмаро муайян мекунад), аз суръати мутобиrшавии [амаи нарх[о ба таuйирёбии вазъияти бозор (таносуби талабот ва пешни[од) вобастагb дорад. Каxхаттаи маxмeаи пешни[оди дарозмуддат. Каxхаттаи маxмeаи пешни[оди дарозмуддат (каxхаттаи вертикали LRAS) дар адабиёти иrтисодb одатан модели классикии маxмeаи пешни[од номида мешавад. Зеро ба аrидаи классикон сат[и нарх[о чандир буда, шуuли пурраи захира[о дар иrтсодиёт таъмин аст. Дар давраи дарозмуддат нархи мол[о ва захира[о таuйир меёбанд, яъне [амаи нарх[о чандирии мутлаr доранд ва мутаносибан ба якдигар таuйир меёбанд. Бинобар [амин, [аxми маxмeаи пешни[од аз сат[и нарх[о вобастагb надорад. Дар [ар як сат[и нарх[о фирма[о метавонанд тан[о [амон rадар ма[сулот исте[сол намоянд, ки мавxудияти захира[о дар иктисодиёт имконият меди[ад. Каxхаттаи маxмeаи пешни[оди дарозмуддат LRAS (long-run aggregate suppli curve) намуди вертикалb дорад (расми 3.2.1. а). Захира[о дар сат[и шуuли пурра истифода мешаванд, ва барориши аслb [амаваrт дар сат[и имконпазири Y* худ rарор дорад. {аxми имконпазири барориш – ин чунин [аxми барориш, ки дар [олати истифодабарии [амаи захира[ои дар иrтисодиёт мавxудбуда (ме[нат ва капитал) ва технологияи мавxудбуда исте[сол карда мешавад. Xалб намудани захира[ои иловагb (пеш аз [ама rувваи корb) дар шароити шуuли пурраи он[о баландшавии нарх[ои захира[оро талаб мекунад, ки хароxоти фирма[оро зиёд намуда, ба баландшавии нархи мол[о оварда мерасонад.
Омил[ои маxмeаи пешни[оди дарозмуддат.Омил[ои нархb (таuйирёбии сат[и умумии нарх[о) ба [аxми маxмeаи пешни[од дар давраи дарозмуддат таъсир намерасонад ([аракат дар каxхаттаи маxмeаи пешни[оди дарозмуддат аз нуrтаи А ба нуrтаи В дар расми 3.2.2., а). {аxми барориш бетаuйир дар сат[и имконпазири худ мемонад Y*, вале сат[и нарх[о афзоиш меёбад (аз Р1 ба Р2). Аз ин xо хулоса мебарояд, ки [аxми маxмeаи пешни[од дар давраи дарозмуддат ба сат[и нарх[о мутлаrо uайричандир мебошад.
.
Омили uайринархие, ки ба худи маxмeаи пешни[од дар давраи дарозмуддат таъсир мерасонад ва каxхаттаи LRAS [аракат меди[ад, ин таuйирёбии шумора ва сифати ([осилнокии) захира[ои иrтсодb (ме[нат – L, капитали xисмонb – K, капитали инсонb – H, захирахои табиb – N, дониш[ои технологb – τ) мебошад, ки дар асоси таuйирёбии имконият[ои исте[соли ва таuйирёбии [аxми имконпазири барориш (аз Y* 1 то Y* 2) дар [ар як сат[и нарх хобидааст (расми 3.2.2. б). Афзоиши шумора ва такмили сифатии захира[ои иrтисодb каxхаттаи маxмeаи пешни[оди дарозмуддатро ба тарафи рост аз LRAS1 то LRAS2 [аракат меди[ад, ки маънои рушди иrтисодиро дорад. Мувофиrан, камшавии шумора ва пастшавии сифати захира[ои иrтисодb камшавии имконят[ои исте[солиро ба миён оварда, [аxми имконпазири бароришро кам мекунад ва дар натиxа каxхаттаи LRAS ба тарафи чап [аракат мекунад. Функсияи маxмeаи пешни[оди дарозмуддат чунин намуд дорад:
AS = AS (L, K, H, N, τ).
+ + + + +
Каxхаттаи маxмeаи пешни[оди кeто[муддат. Каxхаттаи маxмeаи пешни[оди кeто[муддат (каxхаттаи горизонталии SRAS) дар адабиёти иrтисодb одатан модели кейнсии маxмeаи пешни[од номида мешавад. Зеро, мувофиrи назарияи кейнсb нарх[о устувор ва бетаuйир мебошанд. Каxхаттаи маxмeаи пешни[оди кeто[муддат (каxхаттаи ба боло [аракат кунанда SRAS) дар адабиёти иrтисодb одатан модели фосилавии маxмeаи пешни[од номида мешавад. Дар давраи кeто[муддат нархи мол[о таuйир намеёбанд ва ё нисбат аз нархи захира[о тезтар таuйир меёбанд. Агар [амаи нарх[о устувор бошанд (музди ме[нати устувор ва нарх[ои устувори мол[о) ва таuйир наёбанд, ин [олат ба давраи кeто[муддат ва [олати дар иrтисодиёт мавxуд будани шумораи зиёди захира[ои машuул набуда, пеш аз [ама сат[и баланди бекорb хос аст. Дар чунин шароит маxмeаи пешни[од аз сат[и нарх[о вобастагb надорад. Азбаски, захира[о ма[дуд нестанд, нархи он[о таuйир намеёбанд, мувофиrан хароxоти фирма[о таuйир намеёбанд ва замина[ои таuйирёбии сат[и нарх[ои мол[о мавxуд намебошанд. Бинобар [амин афзоиши [аxми барориш дар [олати бетаuйирии сат[и нарх[о Р ба вуxуд меояд ва каxхаттаи маxмeаи пешни[оди кeто[муддат SRAS (short – run aggregate supply curve) намуди горизонталb дорад (расми 3.2.1 б). Исте[солкунандагон тайёранд шумораи гуногуни ма[сулотро дар сат[и мавxуд будаи сат[и нарх[о исте[сол кунанд. {аxми маxмeаи пешни[од бо сат[и нарх[о муайян карда нашуда, балки бо хо[иши харидории истеъмолкунандагон, яъне бо маxмeаи талабот муайян карда мешавад. Чи rадаре ки [аxми маxмeаи талабот зиёд бошад, [амон rадар [аxми барориш зиёд мешавад. Агар [аxми маxмeаи талабот ба нуrтаи А мувофиrат кунад, фирма[о шумораи мол[оро исте[сол мекунанд, ки ба Y1 баробар аст ва агар [аxми маxмeаи талабот ба нуrтаи В
мувофиrат кунад, дар ин [олат [аxми барориш ба Y2 мувофикат мекунад (расми 3.2.3. а). Агар нархи мол[о чандир бошанду (таuйирёфта ба вазъияти бозор мутобиr шаванд) вале нархи захира[о (музди ме[нат) устувор бошанд (бо сабаби мавxуд будани таваррум сат[и нархи мол[о нисбат ба нархи захира[о тезтар таuйир меёбад), ки ба давраи кeто[муддати иrтисодиёти муосир хос аст, [аxми маxмeаи пешни[од аз сат[и нарх[о вобастагии рост дорад, бинобар [амин каxхаттаи маxмeаи пешни[оди кeто[муддат SRAS хамшавии мусбb дорад (ин хусусият ба модели фосилавии маxмeаи пешни[од хос аст) (расми 3.2.1. в).
Каxхаттаи маxмуаи пешни[оди кeто[муддат мо[иятан ба каxхаттаи хароxот[ои миёна монандb дорад. Азбаски маrсади асосии фирма афзоиши фоида П мебошад (ки он ба фарrи байни нархи мол Р ва хароxоти миёна барои исте[соли як во[ид ма[сулот АТС баробар аст: П = Р - АТС), бинобар [амин, чи rадаре ки сат[и нарх[о баланд бошад (Р1<Р2), [амон rадар пешни[оди мол[о зиёд мешавад ва мувофиrан [аxми маxмeаи пешни[од (Y2>Y1) низ афзоиш меёбад (расми 3.2.3. в).
{амин тавр, омил[ои нархb (таuйирёбии сат[и умумии нарх[о) дар давраи кeто[муддат ба [аxми маxмeаи пешни[од таъсир мерасонанд ва [аракатро дар каxхаттаи SRAS ба вуxуд меоваранд (аз нуrтаи А ба нуrтаи В, расми 3.2.3., а, в).
Омил[ои uайринархие, ки ба худи маxмeаи пешни[од дар давраи кeто[муддат таъсир мерасонанд ва каxхаттаи маxмeаи пешни[одро [аракат меди[анд, [амаи омил[ои хароxоти миёнаро дар [ар як сат[и нарх[о таuйирди[анда дохил мешаванд. Агар хароxт[о зиёд шаванд, маxмeаи пешни[од кам мешавад, ва каxхаттаи ба боло аз SRAS1 ба SRAS2 (расми 3.2.3. б) ва ё ба боло ва ба тарафи чап аз SRAS1 ба SRAS2 (расми 3.2.3. в) [аракат мекунанд. Агар хароxот[о кам шаванд, маxмeаи пешни[од зиёд мешавад, ва каxхаттаи маxмeаи пешни[од ба поён аз SRAS1 ба SRAS3 (расми 3.2.3. б) ва ё ба тарафи рост ва ба поён аз SRAS1 ба SRAS3 (расми 3.2.3. в) [аракат мекунад.
Ба омил[ои uайринархии маxмeаи пешни[од дар давраи кeто[муддат ин[о дохил мешаванд:
нархи захира[о Р захира[о. Чи rадаре ки нархи захира[о баланд бошад, [амон rадар хароxт[о зиёд мешаванд ва маxмeаи пешни[од кам мешавад;
шумораи захира[о Q. Чи rадаре ки шумораи зиёди захира[о ба исте[солот ворид карда шудаанд, [амон rадар [аxми барориш зиёд мешавад ва мувофиrан маxмeаи пешни[од низ зиёд мешавад. Масалан, камшавии сат[и бекорb ба афзоиши маxмeаи пешни[од сабаб мешавад ва баръакс;
[осилнокии захира[о φ. {осилнокии захира[о бо худ нисбияти [аxми умумии исте[солотро ба хароxт[о дар назар дорад, яъне ин нишонди[анда бузургии баръакси хароxот[ои миёна мебошад. Чи rадаре ки [осилнокии захира[о баланд бошад, [амон rадар хароxот[о кам мешаванд ва маxмeаи пешни[од зиёд мешавад. Сабаби асосии афзоиши [осилнокии захира[о прогрессии техникb ва технологb τ мебошад;
андоз[о ба бизнес Tx. Фирма[о андоз[оро [амчун хароxоти исте[соли мушо[ида мекунанд, бинобар [амин афзоиши андоз[о [аxми бароришро кам менамоянд ва мувофиrан, маxмeаи пешни[од низ кам мешавад ва баръакс;
трансферт[о (субсидия[о) ба фирма[о Tr. Он[оро [амчун баръакси андоз[о гуфтан мумкин аст, бинобар [амин таъсири трансферт[о ба маxмуаи пешни[од мусбb мебошад;
танзими давлатии иrтисодиёт Gmanagement. Чи rадаре ки давлат ба иrтисодиёт бисёртар дахолат кунад, [амон rадар rисми зиёди захира[о аз сектори исте[солии иrтисодиёт берун мешавад, бинобар [амин маxмeаи пешни[од низ кам мешавад.
Функсияи маxмуаи пешни[одро дар давраи кeто[муддат чунин тасвир кардан мумкин аст:
AS = AS (Р мол[о, Р захира[о, Q, φ, τ, Tx, Tr, Gmanagement).
+ - + + + - + -