Гісторыя старажытнага рыма

Курс лекцый для студэнтаў

беларускамоўнага аддзялення БДУ 1 курс

УСТУП. Гісторыя Старажытнага Рыма – гэта трэццяя, заключная частка старажытнай гісторыі. У антычнасці тэрмін “Рым” уключаў у сябе не такі змест, як у сучасны момант. Рым быў адначасова і рабаўладальніцкім грамадствам і дзяржавай, якая ўзнікла ў VI ст. да н.э. на тэрыторыі Апенінскага паўвострава, а пазней уключала ў свае межы ўсё Міжземнамор’е і значную частку Заходняй і Паўдёва-Усходняй Еўропы, Паўночнай Афрыкі і Пярэдняга Усходу.

Вялізарная дзяржава са шматлікімі плямёнамі і народнасцямі, стаяўшымі на розных ступенях гістарычнага развіцця, стварыла высокаразвітую антычную культуру, якая пазней лягла ў аснову развіцця еўрапейскай цывілізацыі.

Л е к ц ы я 1.

Прырода і насельніцтва старажытнай італіі

План лекцыі:

1. Уводзіны ў гісторыю Старажытнага Рыма.

2. Геаграфічная характарыстыка Старажытнай Італіі.

3. Клімат, фаўна і флора Апенінскага паўвострава.

4. Насельніцтва Старажытнай Італіі.

Геаграфічная характарыстыка Старажытнай Італіі. Старажытная дзяржава або “Старажытны Рым” узнікла на тэрыторыі Апенінскага паўвострава, атрымаўшага назву ў антычнасці Італія (краіна цялят). Апеніны, якія далі назву паўвостраву (ад кельцкага слова “пэн” – вяршыня), – гэта горны хрыбет, раскінуўся на 1200 км з паўночнага захаду на паўднёвы ўсход ад мяжы з Альпамі да Месінскага праліва, які аддзяляе Італію ад Сіцыліі. Апеніны – невысокія горы (максімальная вышыня – 2914 м, яны складаюцца з паралельных або перпендыкулярна размешчаных хрыбтоў і ўзгоркавых прадгор’яў.

Дзякуючы прыроднаму ландшафту, паўвостраў раздзелены на тры вялікія геаграфічныя вобласці: паўночную (нізіна паміж Альпамі і Апенінамі, па якой цячэ самая вялікая рака Італіі – Падус, сучасная По); сярэднюю (даліны рэк Арнус, Тыбр, Вальтурн) і паўднёва-усходнюю (Апулію).

Асаблівае месца сярод рэк займаў Тыбр, на левым беразе якога ў 28 км ад вусця быў заснаваны горад Рым. Усе рэкі Апенінскага паўвострава паўнаводныя і імклівыя ў зімовы час і вясной. Яны перасыхалі ў летнія спякотныя месяцы, што рабіла іх малапрыгоднымі да суднаходства.

Усходняе ўзбярэжжа Апенінскага паўвострава не садзейнічала развіццю мораплавання. На поўначы яно нізіннае і забалочанае, а ў сярэдняй частцы скалістае і мала зрэзанае. Зручнымі бухты і залівы былі толькі на паўднёвым захадзе: Тарэнцінская бухта і Неапалітанскі заліў. З гаваней Адрыятычнага мора былі Аквілея, Арымін, Анкона і Брундзізій, на поўдні Італіі – Тарэнт, а з гаваней Тырэнскага мора – Осція і Пуцеолы.

Апенінскі паўвостраў з захаду і паўднёвага захаду акружалі тры вялікія астравы – Сіцылія, Сардынія і Корсіка. На сіцыліі знаходзіцца самы вялікі ў Еўропе дзеючы вулкан Этна (3340 м). Другі вялікі вулкан Везувій (паблізу Неапаля), вядомы вывяржэннямі 79 г. н.э., у выніку якога загінулі гарады Пампеі, Геркуланум і Стабіі.

Нетры Апеніскага паўвострава не былі багатымі на карысныя выкапні. У адрогах Альп здабывалі ў невялікай колькасці золата і срэбра, у цэнтральных Апенінах – мармур. На востраве Ільва (Эльба) здабывалі жалеза і медзь, а ў вусьці Тыбра – соль.

Клімат, фаўна і флора Апенінскага паўвострава. Клімат Апенін адносіцца да горнай разнавіднасці міжземнаморскага тыпу – з сухім летам і дажджлівай зімой. На поўначы зімой выпадалі халодныя дажджы і снег, так было і ў горных раёнах. Лета было гарачым. Уся Італія адрознівалася мяккім міжземнаморскім кліматам, клімат жа яе поўдня і Сіцыліі быў субтрапічны.

Для Апенінскага паўвострава характэрна пояснасць ландшафтаў. На схілах прадгор’яў пераважалі культурныя ландшафты з аліўкавымі пасадкамі, палямі, вінаграднікамі і садамі. Вышэй раслі лясы. У Кампаніі раслі кіпарысы, пініі, алеандры, а ў паўднёвай Італіі – гранатавыя дрэвы, лаўр і мірт, абрыкосы і фінікі; апельсіны і мандарыны. На палях сеялі ячмень, пшаніцу, полбу і проса, вырошчвалі лён і бабовыя культуры; значна пазней – жыта і авёс. У Кампаніі асабліва любілі проса, з якога гатавалі кашу і пяклі смачны хлеб. Італія была засаджана дрэвамі так, што нагадвала суцэльны фруктовы сад.

Жывёльны свет старажытнай Італіі быў вельмі багатым. У гарах і лясах вадзіліся лані, серны, кабаны, ваўкі, лісы, зайцы. У працы прымяняліся аслы і мулы. Вялікую ролю адыгрывала развядзенне буйнай рагатай жывёлы і коней. З птушкі разводзілі курэй, галубоў, паўлінаў, драздоў, а таксама гусей і качак. У амываючых Італію морах было многа рыбы; разводзілі пчол. Быў напісаны і першы навуковы трактат па пчалаводству Плініям Старэйшым.

Насельніцтва Старажытнай Італіі. Апенінскі паўвостраў быў заселены яшчэ ў глыбокай старажытнасці. Тут чалавек існаваў з эпохі палеаліту. Неалітычныя стаянкі знойдзены ў самых розных раёнах Італіі, а старажытнейшыя з іх IV тыс. да н.э. Пытанне аб плямёнах і народнасцях Старажытнай Італіі з’яўляецца больш складаным, чым яно прадстаўляецца іншы раз у папулярнай літаратуры. У гістарычнай літаратуры гэтае пытанне грунтоўна і ўсебакова абагульнена А.І. Неміроўскім у манаграфіі “Гісторыя ранняга Рыма і Італіі” (1962. С. 47–124). На паўночна-усходняй акраіне Італіі жылі венеты, а паўднёва-усходнюю аканечнасць Італіі займалі япігі і месаны. Сярэднюю частку Апенінскага паўвострава насялялі шматлікія плямёны італікаў і найбольш развітыя ў сацыяльна-эканамічных адносінах этрускі. У горнай частцы Апенін жылі самніты; да іх прымыкалі прасунуўшыяся да цэнтральнай часткі заходнеіталійскага ўзбярэжжа сабіны, марсы, эквы, гернікі і вольскі. Левабярэжную даліну ніжняга цячэння Тыбра займалі лаціны. Старажытнае насельніцтва Сіцыліі – сіканы; сікулы ў Італіі і ўсходняй Сіцыліі. Кельты і грэкі каланізавалі паўднёвую Італію і Сіцылію. Па імені аднаго з цароў сікулаў Італа краіна стала называцца Італіяй.

Л і т а р а т у р а:

Лісавы І.А., Рэвяка К.А. Уводзіны ў гісторыю Старажытнага Рыма. Мн., 1993. С. 3–12.

История Древнего Рима. Изд. 2-е. Под ред. В.И. Кузищина. М., 1982. С. 31–41.

Л е к ц ы я 2.