- •Уводзіны Лекцыя 1. Уводзіны
- •Гістарыяграфія, крыніцы
- •Перыядызацыя Другой сусветнай вайны
- •Міжнародная дзейнасць Германіі ў 30-х гг. XX ст.
- •Антыкамінтэрнаўскі пакт. Складванне блока агрэсіўных дзяржаў
- •Мюнхенскае пагадненне
- •Спроба стварэння сістэмы калектыўнай бяспекі ў Еўропе
- •Савецка-германскія дагаворы
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №1
- •Тэма 2. Пачатак другой сусветнай вайны і падзеі ў беларусі Лекцыя 3. Пачатак Другой сусветнай вайны і падзеі ў Беларусі
- •Пачатак Другой сусветнай вайны
- •Суадносіны войск Германіі і Польшчы на пачатак вайны
- •Уступленне войск Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Украіну
- •Уз’яднанне Беларусі. Сацыяльна-эканамічныя і палітычныя пераўтварэнні ў заходніх абласцях бсср
- •Становішча ў краінах Балтыі. Утварэнне Малдаўскай сср
- •Савецка-фінляндская вайна
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №2
- •Тэма 3. Акупацыя германіяй краін еўропы Лекцыя 4. Акупацыя Германіяй краін Еўропы
- •«Дзіўная вайна»
- •Пашырэнне германскай агрэсіі ў Еўропе
- •Суадносіны войск на Заходнім фронце вясной 1940 г.
- •«Бітва за Англію»
- •Агрэсія Германіі на Балканах
- •Рух Супраціўлення ў краінах Еўропы
- •Падрыхтоўка Германіі да вайны з Савецкім Саюзам
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №3
- •Тэма 4. Ссср напярэдадні вялікай айчыннай вайны Лекцыя 5. Ссср напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны
- •Мерапрыемствы партыйных, савецкіх і гаспадарчых органаў па ўмацаванню абароназдольнасці краіны
- •Народная гаспадарка бсср напярэдадні вайны
- •Ідэалагічная работа напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны
- •Ваенная рэформа ў ссср
- •На мяжы з Германіяй
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №4
- •Раздзел іі. Барацьба савецкага народа супраць германскай агрэсіі тэма 5. Пачатак вялікай айчыннай вайны Лекцыя 6. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны
- •Мэты Германіі ў вайне супраць Савецкага Саюза. Характар і асаблівасці вайны
- •Напад Германіі на ссср
- •Суадносіны груповак вермахта і Чырвонай Арміі на пачатак лета 1941 г.
- •Суадносіны войск групы армій «Цэнтр» і Заходняй Асобай ваеннай акругі
- •Прыгранічныя баі ў Беларусі
- •Арганізацыя абароны краіны
- •Баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі летам 1941 г.
- •Прычыны няўдач Чырвонай Арміі летам-восенню 1941 г.
- •Маскоўская бітва
- •Пачатак стварэння антыгітлераўскай кааліцыі
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №5
- •Тэма 6. Акупацыйны рэжым Лекцыя 7. Акупацыйны рэжым
- •Планы нямецкіх захопнікаў па выкарыстоўванню акупіраваных тэрыторый
- •Складванне сістэмы кіравання акупіраванымі тэрыторыямі
- •Гаспадарчае рабаванне Беларусі
- •Калабарацыя на Беларусі
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №6:
- •Тэма 7. Партызанская і падпольная барацьба супраць германскіх агрэсараў на захопленай тэрыторыі беларусі Лекцыя 8. Партызанская і падпольная барацьба на акупіраванай тэрыторыі
- •Станаўленне народнага супраціўлення
- •Шырокае распаўсюджанне партызанкі на Беларусі
- •Партызанка у перыяд вызвалення Беларусі
- •Падпольная барацьба
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №7
- •Пашырэнне маштабаў Другой сусветнай вайны. Перамогі саюзных войск у Афрыцы, Міжземнамор’і і на Ціхім акіяне
- •Ваенныя дзеянні на савецка-германскім фронце
- •Сталінградская і Курская бітвы. Карэнны пералом у вайне
- •Умацаванне антыгітлераўскай кааліцыі. Праблема другога фронту
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №8
- •Тэма 9. Вызваленне беларусі ад германскіх захопнікаў Лекцыя 10. Вызваленне Беларусі ад германскіх захопнікаў
- •Пачатак вызвалення Беларусі
- •Першыя аднаўленчыя мерапрыемствы
- •Беларуская наступальная аперацыя «Баграціён»
- •Узаемадзеянне партызан, падпольшчыкаў і насельніцтва з войскамі Чырвонай Арміі
- •Аднаўленне народнай гаспадаркі
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №9
- •Тэма 10. Савецкі тыл у гады вялікай айчыннай вайны Лекцыя 11. Савецкі тыл у гады вайны
- •Перавод эканомікі ссср на ваенны лад
- •Усходнія раёны ссср – асноўная ваенна-прамысловая база
- •Дапамога ссср па ленд-лізу
- •Працоўны подзвіг савецкага народа
- •Ураджэнцы Беларусі – героі савецкага тылу
- •Дзейнасць беларускіх устаноў і арганізацый у савецкім тыле
- •Палітычная агітацыя і прапаганда
- •Кантрольныя пытанні да тэмы 10
- •Тэма 11. Заканчэнне вялікай айчыннай і другой сусветнай войнаў Лекцыя 12. Заканчэнне Вялікай Айчыннай і Другой сусветнай войнаў. Перамога
- •Адкрыццё другога фронту
- •Вызваленчы паход у Еўропу
- •Крымская канферэнцыя
- •Берлінская аперацыя
- •Патсдамская канферэнцыя
- •Разгром Квантунскай Арміі. Капітуляцыя Японіі
- •Удзел воінаў-беларусаў на франтах Вялікай Айчыннай вайны, у складзе саюзных армій і Еўрапейскім руху Супраціўлення
- •Беларусь – адна з краін-заснавальніц аан. Страты беларускага народа ў вайне
- •Нюрнбергскі працэс над ваеннымі злачынцамі
- •Вынікі і ўрокі вайны
- •Кантрольныя пытанні да тэмы №11
- •Заключэнне Лекцыя 13. Заключэнне
- •Пытанні да заліку
- •Спіс літаратуры
- •Шымуковiч Сяргей Фадзеявiч Вялікая Айчынная вайна савецкага народа
- •Курс лекцый
- •220007, Г. Мiнск, вул. Маскоўская, 17.
Акадэмiя кіравання пры Прэзiдэнце Рэспублiкi Беларусь
Cicтэма адкрытага навучання
С.Ф.Шымуковіч
Вялікая Айчынная вайна савецкага народа
(у кантэксце Другой сусветнай вайны)
Курс лекцый
Мінск 2004
УДК 947.084.8(076.6)
Б
Ш61
Серыя заснавана ў 2001 г.
Рэкамендавана да выдання Камісіяй па прыёмцы і атэстацыі электронных версій вучэбных і вучэбна-метадычных матэрыялаў Акадэмii кiравання пры Прэзiдэнце Рэспублiкi Беларусь.
Шымуковiч С.Ф.
Ш61 Вялікая Айчынная вайна савецкага народа (у кантэксце Другой сусветнай вайны): Курс лекцый. – Мн.: Акадэмiя кiравання пры Прэзiдэнце Рэспублiкi Беларусь, 2004 – 230 с.
ISBN 985-457-317-6
Курс лекцый прызначаны для студэнтаў сістэмы адкрытай адукацыі Акадэмii кiравання пры Прэзiдэнце Рэспублiкi Беларусь, якія навучаюцца па спецыяльнасці "Дзяржаўнае кіраванне і эканоміка".
УДК 947.084.8(076.6)
ББК 63.3(2)722
ISBN 985-457-317-6 |
|
Шымуковiч С.Ф., 2004 |
|
|
Акадэмiя кiравання пры Прэзiдэнце Рэспублiкi Беларусь, 2004 |
ЗМЕСТ
УВОДЗІНЫ 9
Лекцыя 1. Уводзіны 9
Гістарыяграфія, крыніцы 10
Перыядызацыя Другой сусветнай вайны 15
РАЗДЗЕЛ I. САВЕЦКІ САЮЗ І ІНШЫЯ КРАІНЫ СВЕТУ НАПЯРЭДАДНІ І Ў ПАЧАТКУ ДРУГОЙ СУСВЕТНАЙ ВАЙНЫ 17
ТЭМА 1. МІЖНАРОДНАЕ СТАНОВІШЧА НАПЯРЭДАДНІ ДРУГОЙ СУСВЕТНАЙ ВАЙНЫ 17
Лекцыя 2. Міжнароднае становішча напярэдадні Другой сусветнай вайны 17
Міжнародная дзейнасць Германіі ў 30-х гг. XX ст. 17
Антыкамінтэрнаўскі пакт. Складванне блока агрэсіўных дзяржаў 23
Мюнхенскае пагадненне 27
Спроба стварэння сістэмы калектыўнай бяспекі ў Еўропе 28
Савецка-германскія дагаворы 31
Кантрольныя пытанні да тэмы №1 32
ТЭМА 2. ПАЧАТАК ДРУГОЙ СУСВЕТНАЙ ВАЙНЫ І ПАДЗЕІ ў БЕЛАРУСІ 34
Лекцыя 3. Пачатак Другой сусветнай вайны і падзеі ў Беларусі 34
Пачатак Другой сусветнай вайны 34
Уступленне войск Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Украіну 37
Уз’яднанне Беларусі. Сацыяльна-эканамічныя і палітычныя пераўтварэнні ў заходніх абласцях БССР 39
Становішча ў краінах Балтыі. Утварэнне Малдаўскай ССР 44
Савецка-фінляндская вайна 46
Кантрольныя пытанні да тэмы №2 49
ТЭМА 3. АКУПАЦЫЯ ГЕРМАНІЯЙ КРАІН ЕЎРОПЫ 50
Лекцыя 4. Акупацыя Германіяй краін Еўропы 50
«Дзіўная вайна» 50
Пашырэнне германскай агрэсіі ў Еўропе 51
«Бітва за Англію» 54
Агрэсія Германіі на Балканах 55
Рух Супраціўлення ў краінах Еўропы 57
Падрыхтоўка Германіі да вайны з Савецкім Саюзам 59
Кантрольныя пытанні да тэмы №3 63
ТЭМА 4. СССР НАПЯРЭДАДНІ ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ 65
Лекцыя 5. СССР напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны 65
Мерапрыемствы партыйных, савецкіх і гаспадарчых органаў па ўмацаванню абароназдольнасці краіны 65
Народная гаспадарка БССР напярэдадні вайны 68
Ідэалагічная работа напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны 70
Ваенная рэформа ў СССР 72
На мяжы з Германіяй 74
Кантрольныя пытанні да тэмы №4 76
РАЗДЗЕЛ ІІ. БАРАЦЬБА САВЕЦКАГА НАРОДА СУПРАЦЬ ГЕРМАНСКАЙ АГРЭСІІ 78
ТЭМА 5. ПАЧАТАК ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ 78
Лекцыя 6. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны 78
Мэты Германіі ў вайне супраць Савецкага Саюза. Характар і асаблівасці вайны 78
Напад Германіі на СССР 80
Прыгранічныя баі ў Беларусі 82
Арганізацыя абароны краіны 84
Баявыя дзеянні на тэрыторыі Беларусі летам 1941 г. 90
Прычыны няўдач Чырвонай Арміі летам-восенню 1941 г. 92
Маскоўская бітва 95
Пачатак стварэння антыгітлераўскай кааліцыі 98
Кантрольныя пытанні да тэмы №5 100
ТЭМА 6. АКУПАЦЫЙНЫ РЭЖЫМ 102
Лекцыя 7. Акупацыйны рэжым 102
Планы нямецкіх захопнікаў па выкарыстоўванню акупіраваных тэрыторый 102
Складванне сістэмы кіравання акупіраванымі тэрыторыямі 104
Гаспадарчае рабаванне Беларусі 107
Калабарацыя на Беларусі 112
Кантрольныя пытанні да тэмы №6: 120
ТЭМА 7. ПАРТЫЗАНСКАЯ І ПАДПОЛЬНАЯ БАРАЦЬБА СУПРАЦЬ ГЕРМАНСКІХ АГРЭСАРАЎ НА ЗАХОПЛЕНАЙ ТЭРЫТОРЫІ БЕЛАРУСІ 121
Лекцыя 8. Партызанская і падпольная барацьба на акупіраванай тэрыторыі 121
Станаўленне народнага супраціўлення 121
Шырокае распаўсюджанне партызанкі на Беларусі 127
Партызанка у перыяд вызвалення Беларусі 138
Падпольная барацьба 141
Кантрольныя пытанні да тэмы №7 148
РАЗДЗЕЛ Ш. РАЗГРОМ ФАШЫСЦКАГА БЛОКА. ЗАВЯРШЭННЕ ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ І ДРУГОЙ СУСВЕТНАЙ ВОЙНАЎ 149
ТЭМА 8. ПАДЗЕІ НА ФРАНТАХ ВАЙНЫ. КРУШЭННЕ НАСТУПАЛЬНАЙ СТРАТЭГІІ ГЕРМАНСКАГА ВЕРМАХТА 149
Лекцыя 9. Падзеі на франтах вайны. Крушэнне наступальнай стратэгіі германскага вермахта 149
Пашырэнне маштабаў Другой сусветнай вайны. Перамогі саюзных войск у Афрыцы, Міжземнамор’і і на Ціхім акіяне 149
Ваенныя дзеянні на савецка-германскім фронце 151
Сталінградская і Курская бітвы. Карэнны пералом у вайне 153
Умацаванне антыгітлераўскай кааліцыі. Праблема другога фронту 159
Кантрольныя пытанні да тэмы №8 162
ТЭМА 9. ВЫЗВАЛЕННЕ БЕЛАРУСІ АД ГЕРМАНСКІХ ЗАХОПНІКАЎ 163
Лекцыя 10. Вызваленне Беларусі ад германскіх захопнікаў 163
Пачатак вызвалення Беларусі 163
Першыя аднаўленчыя мерапрыемствы 165
Беларуская наступальная аперацыя «Баграціён» 166
Узаемадзеянне партызан, падпольшчыкаў і насельніцтва з войскамі Чырвонай Арміі 170
Аднаўленне народнай гаспадаркі 173
Кантрольныя пытанні да тэмы №9 178
ТЭМА 10. САВЕЦКІ ТЫЛ У ГАДЫ ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ 179
Лекцыя 11. Савецкі тыл у гады вайны 179
Перавод эканомікі СССР на ваенны лад 179
Усходнія раёны СССР – асноўная ваенна-прамысловая база 180
Дапамога СССР па ленд-лізу 183
Працоўны подзвіг савецкага народа 184
Ураджэнцы Беларусі – героі савецкага тылу 187
Дзейнасць беларускіх устаноў і арганізацый у савецкім тыле 189
Палітычная агітацыя і прапаганда 190
Кантрольныя пытанні да тэмы 10 192
ТЭМА 11. ЗАКАНЧЭННЕ ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ І ДРУГОЙ СУСВЕТНАЙ ВОЙНАЎ 194
Лекцыя 12. Заканчэнне Вялікай Айчыннай і Другой сусветнай войнаў. Перамога 194
Адкрыццё другога фронту 194
Вызваленчы паход у Еўропу 196
Крымская канферэнцыя 197
Берлінская аперацыя 199
Патсдамская канферэнцыя 200
Разгром Квантунскай Арміі. Капітуляцыя Японіі 201
Удзел воінаў-беларусаў на франтах Вялікай Айчыннай вайны, у складзе саюзных армій і Еўрапейскім руху Супраціўлення 203
Беларусь – адна з краін-заснавальніц ААН. Страты беларускага народа ў вайне 206
Нюрнбергскі працэс над ваеннымі злачынцамі 207
Вынікі і ўрокі вайны 208
Кантрольныя пытанні да тэмы №11 209
ЗАКЛЮЧЭННЕ 211
Лекцыя 13. Заключэнне 211
ПЫТАННІ ДА ЗАЛІКУ 215
СПІС ЛІТАРАТУРЫ 218
Уводзіны Лекцыя 1. Уводзіны
Дваццатае стагоддзе вызначалася незвычайнай жорсткасцю ў адносінах паміж народамі свету. Менавіта ў гэты час пачынаюцца сусветныя войны, узнікаюць дзесяткі рэгіянальных канфліктаў, хутка разрастаецца зараза тэрарызму. Але найбольш кровапралітнай і жорсткай з усіх вядомых узброеных канфліктаў была Другая сусветная вайна. Яе ўздзеянне на лёс народаў Еўропы і СССР было вызначальным. Менавіта з гэтай нагоды патрабуецца больш глыбокае і комплекснае вывучэнне гэтай важнейшай падзеі XX стагоддзя. Разгортванне ваенных падзей, паказ трагедыі і выпрабаванняў, што выпалі на долю беларускага народа – важнейшая задача факультатыву пад назвай «Вялікая Айчынная вайна савецкага народа» (у кантэксце Другой сусветнай вайны).
Навуковае асэнсаванне падзей 1939-1945 гг. прадаўжаецца. З цягам часу ў даследчыкаў узнікаюць новыя пытанні, новыя спрэчкі, у выніку якіх праглядаецца шэраг раней безапеляцыйных высноў. Шмат пытанняў і ў айчыннай гістарыяграфіі застаецца спрэчнымі ці да канца не высветленымі. Вось як выглядае іх кароткі пералік:
-
дакладныя звесткі аб колькасці загінуўшых грамадзян СССР і БССР да апошняга часу не выяўлены;
-
уклад саюзнікаў у справу разгрому гітлерызму трактуецца неадназначна. Неапраўдана перабольшваецца на Захадзе роля ЗША і Англіі і недаацэньваецца ўклад народаў СССР у Перамогу;
-
празмерна ўзносяцца талент і здольнасці савецкіх ваеначальнікаў, якія дабіваліся перамог за кошт празмерных і неапраўданых страт з боку салдат. Адначасова аб прыроднай кемлівасці, гераізме і мужнасці, гуманізме, духоўнай і фізічнай сіле салдат і малодшых камандзіраў Чырвонай Арміі гаворыцца мала;
-
амаль не распрацавана пытанне аб штодзённым жыцці простага насельніцтва ва ўмовах вайны – як у тыле Чырвонай Арміі – так і пад акупацыяй нямецкімі войскамі;
-
вельмі важным з’яўляецца пытанне аб ускладанні Захадам адказнасці на кіраўніцтва СССР за развязванне Другой сусветнай вайны, што з’яўляецца спробай перанесці адказнасць за сваю палітыку «замірэння» Германіі;
-
для Беларусі вельмі актуальнымі з’яўляюцца пытанні разгортвання і сутнасці савецкай партызанкі і падпольнага супраціўлення акупантам і дзейнасці іншых антыфашысцкіх арганізацый – такіх як Армія Краёва;
-
мала вядома аб удзеле беларусаў у руху Супраціўлення ў Заходняй Еўропе, а так сама аб удзеле беларусаў у ваенных дзеяннях на баку саюзнікаў у складзе Арміі Андэрса і іншых ваенных фарміраванняў антыгітлераўскай кааліцыі;
-
не менш актуальнымі для Беларусі з’яўляюцца пытанні, звязаныя з калабарацыяй. Аднабаковы падыход да гэтай з’явы не ідзе на карысць нашай навуцы.
Такія аднабаковыя падыходы не з’яўляюцца навуковымі, супярэчаць асноўным прынцыпам гістарызму. Акцэнт на адмоўных, як і перабольшванне станоўчых бакоў не дазваляе аб’ектыўна разгледзець ваенныя і палітычныя працэсы, якія разгортваліся на рубяжы 30-х – 40-х гг. ХХ стагоддзя. У той час задача гістарычнай навукі – праўдзіва асвятляць мінулае, асабліва яго найбольш складаныя, пераломныя старонкі.