халықаралық – 0,002%; Батыс Еуропада қалалық көліктің үлесіне 20% келеді, АҚШ-та 3% және т.б.
Жолаушылар тасымалы үшін көлікті таңдауға әсер ететін негізгі факторларға сапардың мақсаты, жүру ұзақтығы, жолақысының құны, сапарға дейінгі, сапар барысында және жеткен кездегі қызмет көрсетудің сапасы, қозғалыс кестесінің ыңғайлылығы, қолайлылық, сапардың қауіпсіздігі, жүру және жету пункттерінің жақындық деңгейі және т.б. жатады.
Жолаушыларға көліктік қызмет көрсету сапасының жеке көрсеткіштері ресми статистика берген синтез негізінде жолаушылар тасқынының есебімен және тексерудің нәтижесімен, сауалнамамен және жолаушылар наразылығымен және қызмет көрсету сапасын жақсарту ұсынысымен деректерді өңдеумен анықталады.
Автокөлік жолдарында қозғалыстың қарқынды артуына, кептеліске, экологиялық мәселелерге, транспорттық қызмет көрсету деңгейінің төмендеуіне байланысты «кептелісті» азайтып, экологияны жақсартатын, тасымалдаудың өзіндік құнын азайтатын үрдіс пайда болды.
Көлік дамуының өте маңызды әрі күрделі мәселесі – қоршаған ортамен өзара қатынас. Қазіргі таңда автомобиль көлігі көліктердің ішіндегі экологиялық қауіпті түрлерінің бірі болып табылады, сондықтан автокөлікті жетілдірудің негізгі бағыты жанармайдың дәстүрлі түрлерін мұнай өнімдерінен ысыра алатындай жанармайдың жаңа түрімен (күн энергиясы, электр энергиясы) жұмыс істейтін қозғалтқыштардың құрылымы болып саналады. Түрлі көлік арасындағы бәсекеге қабілеттілік бойынша әдістер мен тәсілдерді жүзеге асыру үшін көліктік құралдарды жетілдіру жұмыстарын жүргізу қажет.
Сонымен, бұл дипломдық жұмыстың өзектілігі көліктік техниканы күн энергиясын қалааралық автобустарда қолдану арқылы жұмысын жақсарту болып табылады.
Зерттеу объектісі Астана қаласының "№1 Автобус паркі" алынды.
Зерттеу заты кәсіпорынның қала ішінде жүретін автобустары.
Дипломдық жобаның мақсаты - қоғамдық көліктердің жолақы тарификациясын есепеп автобус паркінің жылжымалы көлік тізбегінің тиімділігін арттыру және автобустардын техникалық сапасына баға беру.
1 Жалпы жағдайға шолу
1.1 Астана қаласының ақ «№1 Автобус паркіне» жалпы сипаттама
«№1 автобустық паркі» АҚ тіршілік ететін аймақта жолаушылардың автокөліктік кәсіпорынның тұрпатты жобасы бойынша 1974 жылы құрылды. Совет үкіметі жылдары кәсіпорынның теңгерімінде үлкен және ерекше үлкен сыйымдылығымен 300-ден артық автобустар болды. Кәсіпорын қалалық және қалааралық тасымалдауды жүзеге асыратын, сонымен қатар автобустардың көбі халық-шаруашылық кешенді кәсіпорындарға қызмет көрсету үшін қолданылатын.
Бүгінгі күні «№1 автобустық паркі» АҚ – тек қалалық маршруттарға қызмет көрсететін көлемді астаналық жолаушылардың кәсіпорны. 1999 жылдың қыркүйегінен бастап 2001 жылдың қыркүйегіне дейін кәсіпорында сауықтыру жұмыстар жүргізілді. Осы кезеңде негізгі несиелік қарыздарды жоюдан және бюджетке қарыздарды төлеуден басқа кәсіпорында үлкен көлемді құрылыс-жөндеу жұмыстырды орындаумен өндірістік базаның қайта құруы жүргізілді және қазіргі кезде де жүргізулуде. Өз қаражаттарының есебінен жылжымалы құрамды және жабдықтарды сатып алу жасалды
Қалалық көліктер саласында Астана қаласында көп көрсеткіштер бойынша жоғарыда аталған жобада ұсыну құқығына «№1 автобустық паркі» АҚ басшылық жасауда.
«№1 автобустық паркі» АҚ Астана қаласының ең көлемді жолаушылар кәсіпорынның бірі. 1974 жылы жолаушыларды тасымалдау бойынша арнайы кәсіпорын ретінде құрылды.
12.01.1996 жылы «№1 автобустық паркі» АҚ ретінде тіркелді. 2004 жылы кәсіпорын қайта құрылды ААҚ (Ашық Акционерлік Қоғам) орнына АҚ (Акционерлік қоғам) болды.
Кәсіпорынның ерекшелігі қалааралық және қала маңындағы тасымалдауды жүзеге асыру емес, қала ішіндегі жолаушыларды тасымалдамен айналысатыны болып есептеледі.
Қазіргі уақытта «№1 автобустық паркі» АҚ №3,7,8,10,25,28 қалалық маршруттарға қызмет көрсетеді және әлеметті маңызды маршруттар бойынша жолаушыларды тасымалдау бойынша қызмет көрсетеді (Астана қаласының мектептері бойынша оқушылар мен мүгедек балаларды тасымалдау), МАН, Скания, Вольво, ЛиАЗ-5256 и Хюндай Аэро Сити маркалы қолайлы автобустардан құрылған жылжымалы құрамы бар – жалпы 215 бірлік және қосалқы техниканың 12 бірлігі.
«№1 автобустық паркі» АҚ жүргізушілер мен кондукторлардың жоғарыбілікті даярлығы тәжірибелі оқытушылармен жүргізілетін оқу орталығы бар.
«№1 автобустық паркі» АҚ құрамына кіретін ғимараттар мен құрылыстардың кешені бір өнеркәсіптік аумақта Астана қаласында, Можайский, 34 көшесінде орналасқан.
Кәсіпорын 35% көлемді қалалық жолаушылар тасымалдауды іске асырады, өндірістік базасы бар:
Кәсіпорын үшін жер аумағы - 6,9 га (35762,4 м2), оның ішінде:
1. Автобустардың жылы тұрағы – 19945,2м²;
2. Жөндеу аймағы – 11770,56 м²;
3. АБК – 2063,5 м²;
4. Авто жуу – 1253,26 м²;
5. АЗС – 11 м².
Қысқы уақытта жағылатын тұрақ жылжымалы құрамды сақтаудың оңтайлы жағдайларын қамтамасыз етеді, кету алдында автобустың отыны мен жылуын шығының минимумына дейін жеткізуге мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның жөндеу аймағы ағымды жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін және жылжымалы құрамның күнделікті техникалық қызмет көрсету үшін барлық қажетті жабдықтары бар. Сонымен қатар автобустардың күнделікті қызмет көрсету үшін эстакадасы бар.
Жинау-жуу жұмыстарды жүргізу үшін кәсіпорында екі телім орналасқан. Жуу механизмделген тәсілмен жүргізіледі, «Tammermatik» фирманың итальян өндірісімен порталды жуу құрылыммен.
Автобустық саябақтың аумағында оранласқан жанармай құятын станциясы уақыт пен ақшаны үнемдеуге мүмкіндік береді, өйткені ЖММ бағалар қалалық бағадан төмен.
Кәсіпорынның электржабдықтаудың қайнары 10 Квт ауа сызығы болады. Бұл сызық «Горэлектросеть» ЖШС иеленген «Центральная» подстанциясынан кетеді. Сызықтың ұзындығы 1 000 м. Сызықты авариялық сөндіру сәтінде кәсіпорында қуаттылығы 36 кВт ДГФС2-4Б дизельдік электрстанция орналасқан.
«№1 автобустық паркі» АҚ сумен жабдықтауы қалалық суқұбырынан іске асырылады. Жалпы сумен жабдықтау 24 мың. М3/жылына құрастырады. 16 мың. М3/жылына көлемдегі сулардың ағуы қалалық арнайы жүйеге жүргізіледі, оның ішінде 10,5 мың.м3/жыл локальді тазарту құрылыстарда жүргізіледі. Жылумен жабдықтау орталықтан.
Қалалық көліктер саласында Астана қаласында барлық көрсеткіштер бойынша «№1 автобустық паркі» АҚ алда.
«№1 автобустық паркі» АҚ бір қарт және кесек-кесек жолаушының кәсіпорындарынан болып табылады. 1974 жылы білімді, сияқты арнайы кәсіпорынды жолаушының тасымалының.
12.01.1996 жылдың «№1 автобустық паркі» АҚ тіркелген.2004 жылдың желтоқсанында кәсіпорынның перерегистрация кетті, қарамастан және ол АҚ(Акционерлік қоғаммен орынына ААҚ(Ашық акционерлік қоғам) болды. Кәсіпорынның ерекшелігі ол тек қалааралық және қала маңындағы тасымалдауды іске асырмай, тек қала ішіндегі тасымалдаумен айналысатыны болып табылады.
Қазіргі уақытта «№1 автобустық паркі» АҚ №3,7,8,10,25,28,қалалық маршруттарға қызмет көрсетеді және әлеметті маңызды маршруттар бойынша жолаушыларды тасымалдау бойынша қызмет көрсетеді (Астана қаласының мектептері бойынша оқушылар мен мүгедек балаларды тасымалдау), МАН, Скания, Вольво, ЛиАЗ-5256 и Хюндай Аэро Сити маркалы қолайлы автобустардан құрылған жылжымалы құрамы бар – жалпы 215 бірлік және қосалқы техниканың 12 бірлігі.
«№1 автобустық паркі» АҚ жүргізушілер мен кондукторлардың жоғарыбілікті даярлығы тәжірибелі оқытушылармен жүргізілетін оқу орталығы бар.
«№ 1 автобус паркі» АҚ-ның құрамына кіретін ғимараттар мен үй-жайлардың жиынтығы Астана қаласы Можайский көшесіндегі 34 үй бойындағы өнеркәсіп алаңының бірінде орналасқан.
Кәсіпорын қалалық жолаушылар тасымалының 35 % жүзеге асырады, өндірістік базасы бар, олар:
Кәсіпорын үшін жер телімі - 6,9 га (35762,4 ш.м.), олардың ішінде:
Автобустарға арналған жылы тұрақ – 19945,2 ш.м.;
1. Жөндеу аймағы – 11770,56 ш.м.;
2. АБК– 2063,5 ш.м.;
3. Автожуу – 1253,26 ш.м.;
4. ЖҚБ (жанармай құю бекеті) – 11 ш.м.
Қысқы уақытта жылумен қамтылған 200 бірлік техникаға арналған тұрақ жылжымалы құрамды сақтауға қолайлы жағдай жасайды, бұл жанармай шығынын азайтады және жүрер алдында автобусты ұзақ қыздыруды қажет етпейді.
Кәсіпорынның жөндеу аймағы ағымдағы жөндеулер мен жылжымалы құрамға техникалық қызмет көрсету үшін барлық қажетті құралдармен жабдықталған. Сонымен қатар, автобустарға күнделікті қызмет көрсетуге арналған эстакада бар.
Кәсіпорында тазалау-жуу жұмыстарын жүргізуге арналған екі орын бар. Автобустарды жуу «Tammermatik» итальян өндірістік фирмасының порталды жуу қондырғысы арқылы механикаландырылған тәсілмен жүргізіледі.
Кәсіпорынды электрмен қамту көзі 10 Квт. тұратын әуе жолы арқылы жүзеге асырылады. Аталған жол «Қалалық электр желілері» ЖШС-ке тәуелді «Орталық» кіші бекеттен жүргізілген. Жолдың ұзындығы 1000 м. Қуат көзі жүргізілген жол апатты жағдайда сөндірілетін болса, кәсіпорында ДГФС2-4Б типтес, қуаттылығы 36 кВт. дизельді электр станциясы орнатылған.
«№ 1 автобус паркі» АҚ-ның нысандарын сумен жабдықтау қалалық су құбырлары арқылы жүзеге асырылады. Жалпы су тұтыну жылына 24 мың/м3 құрайды. Ағынды суларды ағызу қалалық канализация желілері арқылы жылына 16 мың/м3 мөлшерде жүргізіледі, олардың ішінде жылына 10,5 мың/м3 тазартылғаннан кейін жергілікті тазалау құрылғылары арқылы жүргізіледі. Жылумен қамту орталықтандырылған.
Кәсіпорын бірнеше жылдар бойы Астана қаласының перспективті бағыттарында ортақ пайдаланылатын жолаушылар автокөлігі қызметін көрсету құқығын алуға жүргізілетін конкурстарды ұтып алып жүр. Бұл төмендегідей сипаттамалармен қамтамасыз етіледі:
1. Жақсы өндірістік-техникалық базаның бар болуы;
2. Жұмысты ұйымдастырудың жоғары деңгейі, барлық қызметтің жолға қойылуы, көп жылдар бойы тұрақты жұмыспен қамтамасыз ету;
3. Қозғалмалы құрамның жоғары деңгейде техникалық күйін қамтамасыз ету;
4. Кәсіпорынның білікті кадр құрамы;
5. Көмекші қызметкерлердің жұмысы үшін жағдай жасау;
6. Жолаушыларға қызмет көрсетуде тәртіпті және мәдениеттілікті қамтамасыз ету;
Кәсіпорын тұрақты жоғары техникалық көрсеткіштерге ие:
• Паркті пайдалану коэффициенті – 0,73
• Техникалық әзірлік коэффициенті – 0,88
• Сызық бойынан шығу коэффициенті – 0,05
• Жоспарлы айналым коэффициенті – 0,64
Жоспарланған көрсеткіштерді орындаумен қатар басшылық кәсіпорынның бұдан әрі дамуын қамтамасыз етеді. 1997 жылы МАН-232 маркалы 20 автобус, 2003 жылы өз қаражаты есебінен 23611960 теңге сомасына Скания және Вольво маркалы 9 автобус, ал 2004- 2006 жылдары «Хюндай – аэро сити» маркалы 55 автобус сатып алынды.
2007 жылы парк автобустары MAN Lions Classic маркалы жаңа жайлы автобустарға жаңартылды. Кәсіпорынның балансында аталған маркалы 95 автобус бар. «№ 1 автобус паркі» АҚ коммуналдық кәсіпорын болып табылады, сондықтан, астана әкімдігі кәсіпорынның материалдық-техникалық базасын, оның ішінде автобустарды жаңарту үшін қаражат бөлуді қарастырады. Соңғы рет 2008 жылдың 3 ақпанында жаңартылды.
Сурет 1.1 - Кәсіпорынның бас жобасы