Дайындық оқу бөлімі топтарының тәжірибелік сабақтардың тақырыбы

(курстың жалпы сағат кәлемінен %)

Мазмұны	Курстар
	I	II	III	IV
Жалпы дене дайындығы (дене касиеттерін дамыту)	30	25	20	20
Арнайы дайындау жаттығулар	10	10	15	15
Корригациялық гимнастика (көрсетілген ауруы қолдану)	15	10	10	5

Фитнес. Жалпы фитнес, физикалык және спорттық-бағдарлык. Фитнестің күралдары: аэробты бағыттардың түрлері (жүру, трусцамен жүгіру, жүзу, велосипед тебу, кимыл-қозғалыс ойындары); гимнастикалық жаттығулар (еңкею, денені бұру, айналу, таянулар, отырулар, сілтеулер); цикликалык түрдегі жаттығулар (тредбанда, велотренажерда және баска кұрылғыларда); күштік жаттығулар (салмак салумен, снарядпен, эластикалыкзаттармен, серіктесінің карсыласуымен); созылуға арналған жаттығулар; релаксация және рекреация жаттығулары.

Шейпинг (латын тілінен shaping -пішінін беру, пішіндеу). Әйелдермен қыздарға арналған ғылыми карастылыған дене шынықтырудың сауыктыру жүйесі, мүсінді коррекциялауға және ағзаның функционалдық жағдайын жақсартуға бағытталған. Оның мағынасы аэробика мен атлетикалык гимнастиканы үйлестіру.

ДЕНЕ ЖАТТЫҒУЛАРЫН ЖҮРГІЗУ ПРОЦЕСІНДЕГІ БАҚЫЛАУ

Диагностиканың негізгі түрлері: дәрігерлік бакылау,диспансеризациялау, дәрігерлік-педагогикалык бақылау және өзін-өзі бақылау. Максаты — адам денсаулығының жақсаруына, оның үйлесімді дамуына әрекет ету.

Дене шынықтыруда диагностиканың міндеттері:

1. Дене шынықтырумен айналыскан студенттердің физикалык және функционалдык жағдайларын дәрігерлік педагогикалык бақылаумен жүйелеу.

2. Дене шынықтыруда колданылатын кұралдар мен әдістерге эффективті баға беру.

3. Қозғалыс мүмкіншіліктерінің даму деңгейінің

морфофункционалдык көрсеткіштерімен дене дайындығының сэйкестік дәрежесін анықтау.

4. Студенттің жағдайының жеке физикалык және функционалдык тесттеу көрсеткіштерінің негізінде оптимальді дене жүктемесі мен сауықтыру бағдарламасын болжау.

Физикалык және функционалды жағдайды бағалау индекстер әдісі және функционалды үлгі негізінде жүргізіледі (3 қосымша).

Дайындык бөліміндегі топтармен практикалық сабақтар негізгі оқу топтарына арналған кұралдар мен әдістер негізінде студенттердің физикалық жағдайының деңгейі мен денсаулығының деңгейін ескере отырып өткізіледі.

Спорт түрлері (аэробика, гимнастика, атлетикалық гимнастика, спорттық ойындар, жеңіл атлетика, шаңғы спорты, жүзу)	20	20	20	25
Қимыл-қозғалыс ойындары және эстафеталар	10	10	10	5
Кәсіби-қолданбалы дене шынықтыру		5	10	15
Заманауи сауықтыру жүйелері	10	15	10	10
Дене шынықтыру сабағының процесін бакылау	5	5	5	5
Қорытынды	100	100	100	100

Оқу материалының негізіне белгілі бір ауруларда колданылатын түзету гимнастикасы: омыртканың әр түрлі деформациясын, кеуде куысын, табанды түзетуге арналған жаттығулар; берілген бастапкы калыпта күш кернеуі мен созылғыштың үйлесімділігі жағдайында орындалатын, жергілікті әсері бар қозғалыстар енгізілген.

АРНАЙЫ ОҚУ БӨЛІМІ ТОПТАРЫНА АРНАЛҒАН ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ (курстағы

сағаттардың жалпы келемінің %-ті)

Мазмүны	Курстар
	I	II	III	IV
Жалпы дамыту жаттығулары	20	15	10	10
Арнайы жаттығулар	20	15	15	10
Гимнастика (демалу, релаксациялык, ритмикалык), аэробика	15	15	15	10
Корригациялык гимнастика (көрсетілген ауруға қолдану)	10	15	15	15
Заманауи сауыктыру жүйелері	15	15	25	30
Әр түрлі спорт түрлерінің элементтері (спорттық және кимыл-қозғалыс ойындар, жеңіл атлетика, шаңғы спорты, жүзу және т.б.)	15	15	10	10
Кәсіби-колданбалы дене дайындығы		5	5	10
Массаж және өзін-өзі массаждау (массаж және өзін-өзі массаждауды э әр түрлі ауруға колдану)	2	2	2	2
Дене шынықтыру сабағының процесін бакылау	3	3	3	3
Барлығы	100	100	100	100

Денсаулық жағдайына байланысты арнайы оқу бөліміне бекітілген студенттермен өткізілетін дене шынықтыру сабақтары біртұтас дене тэрбиесі жүйесінің негізгі бөлімі ретінде карастырылуы кажет.

Арнайы оқу бөліміндегі оқу сабақтарының негізгі міндеттері:

• аурудан калған белгілерді жою;

• дені сау және физикалык дамуы жағдайындағы функциональді ауыткуларды жою;

• организмді сауықтыра және шыныктыра отырып, денсаулықты калыптастыру және шынықтыру;

• студенттердің физикалык еңбекке кабілеттілігін арттыру;

• студенттерде таңдап алынған мамандығына қажетті кәсіби- колданбалы біліктілік пен дағдыны калыптастыру.

ЖАЛПЫ ДАМЫТУ ЖАТТЫҒУЛАР

Жалпы дамыту жаттығулары (ЖДЖ) құралдармен және кұралдарсыз. Жалпы дамыту жаттығулары бір орында және қозғалыста (жалғыз, екеулеп, топпен). Гимнастикальщ сатыда, скамейкада. Созылуға, босаңсуға бастапкы калыпты өзгерте отырып, белсенді және енжар кимылдарды араластыра отырып жасалынатын жыттығулар. ЖДЖ комплексіне акырындап координациясы жағынан анағұрлым киын жаттығулар енгізіледі, олардың қайталану саны және орындалу екпінділігі арта түседі. Ауырльщпен орындалатын жаттығулар (тығыздалған доп 1 кг. массалык эйелдер үшін және 2 кг. массалык ерлер үшін, гантельдер 1 кг. массалык әйелдер үшін және 2 кг. массалык ерлер үшін, амортизаторлар, тренажерлар).

АРНАЙЫ ЖАТТЫҒУЛАР

Арнайы жаттығулар дене мүсінін ары карай коррекциялауға, организм қызметін және компенсациясын калыптастыруға (тепе-теңдікке арналған, статикалык, релаксациялық, идеомоторлы, тыныс алу жаттығулары) бағытталған жаттығулар. Тыныс алу және релаксациялық жаттығулар.

ЗАМАНАУИ САУЫҚТЫРУ ЖҮЙЕЛЕРІ

Тыныс алу гимнастикасы. Астеникалык, вегетокантамырлык дистония жағдайларында, асказан-ішек жолдары ауруларында, физикалык және ойдың шаршауында, стрессті болдырмау үшін колданылады.

Релаксациялық гимнастика. Барлык бүлшык ет топтарының катысуымен және босаңсумен физикалык жаттығулардың астасуымен жасалынады. Релаксацияның екі түрі ұсынылады: жекелеген, шаршаудың алдын алудың кұралы ретінде; ол толык тек бұлшьщ еттің босаңсуына ғана емес, сонымен қатар стрессті жою үшін де колданылады, психикалык босаңсу, орталык және шеткі жүйке жүйесінің тынышталуы мен демалуы. Релаксацияны отырған калыпта және жаткан калыпта жасауға болады.

Ырғақгы гимнастика. Жалпыдамытушы жатгығулар, жүгіру, музыкамен орындалатын секіру және би элементтері, сонымен қатар, дене бітіміне, тепе- тендікке; гимнастикалык таякшалармен; резиналык және тығыз доппен арналған жатгығулар; бастапкы калыпта: отырған күйде; бүйірде; аркамен; ет бетімен; өкшеде отырған калыптан. Ырғақты гимнастиканы сауыктыру дене шынықтырудың барлык формасына тиімділікпен енгізу.

Аэробика. Тыныс алу және жүрек-кан тамыр жүйелерінің функционалдык мүмкіншіліктерін жоғарылатуға бағытгалған, төзімділікпен байланысты (жүру, жүгіру, жүзу және т.с.с.) циклдык спорпъщ түріндегі жаттығулар жүйесі.

Түзету гимнастикасы (осы ауыруына байланысты). Өз бетімен, сондай-ак сабак аясында орындалатын арнайы емдік дене шынықтырудың жаттығулар жиынтығы. Аранйы түзету жаттығулар. Координацияға арналған гимнастикалык жаттығулар. Тепе-тендікке арналған жаттығулар (вестибулярлы аппараттың эр түрлі кеңістікте жылжуларды кабьшдауы, тіреніш аумагының өзгеруі, тіренішке жалпы салмак нүктесінің жылжуы).

Жалпы сауыктыру бағыттағы түзету жаттығуларыжөзге, дене бітіміне, омырткаға, буындарға арналған жаттығулар және т.б.

Сауықтырушы фитнес. Төменгі интенсивті жаттығулар функционалды резервтің кем дегенде 50%-ы болуы үшін орындалуы кажет. Ауру және өте әлсіздерінен баска дайындығы жок студенттерге арналған. Төменгі интенсивті физикалык жаттығулар жалпы дамыту жаттығулар ретінде ұсынылады.

Физикалық фитнес (базалык) физикалык жағдайды дамытуға, ауру туу каупін азайтуға бағьпталған. Мүнда берілетін жүктеме орташа интенсивті болуы керек.

Шейпинг сабақтарының барысында физикалык жаттығулардың интенсивтілігі жеке бастылык ерекшелікке сай мөлшерленеді, тек сонда ғана ол айтарлыктай эффект береді.

Калланетика. Негізінен изометрикалык режимде және терең орналаскан бүлшык ет топтарының белсенділігін арттыратын әйелдерге арналған жаттығулар бағдарламасы. Жаттығуларды орындау барысында окыс кимылдардан, шексіз кернелуден сак болтан жөн. Негізінен иілулер, еңкею, шалкаю, жаткан қалыпта аякты және кеудені көтеру, жартылай шпагаттар, бұлшык етгі соза отырып, шайкатылу секілді жаттығулар пайдаланылады.

Терренкур. Жергілікті жерлерде әр түрлі иілу бүрыштарын және қозғалыс темпін жасай отырып мөлшерлеп жүру. Қозғалыс темпі минуттағы кадам мөлшерімен анықталады.

ӘР ТҮРЛІ СПОРТ ТҮРЛЕРІНІҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Спортгық және қозғалмалы ойындар. Спорттық ойындар: баскетбол, волейбол, футбол, бадминтон, үстел теннисі ойындарының элементтерінін техникасын үйрету. Ойыншының жалпы және арнайы жаттығулары. Жұптасып, үшеулеп жаттығу кезінде допты игерудің және баскарудың негізгі тәсілдері. Күштері сэйкес келмейтін құрамдағы ойындар.

Қозғалмалы ойындар кұралдармен және оларсыз, орын ауыстыру қарапайым тәсілдерімен, максимальді күш салуды және күрделі координацияльщ әрекеттерді кажет етпейді.

Женіл атлетика. Жүру және оның түрлері, жүруді тыныс алу жаттығуларымен, босаңсумен, ара кашықтыкка жүру уақытын өзгертумен сәйкестендіру. Жүгіру және оның түрлері. Секіру: бір аяқпен және кос аяктап, тереңге секіру, алға жылжи отырып, орнынан ұзындықка. Скакалкамен, артка айнала отырып.

Арнайы - жүгіру жаттығулары: санды жоғары көтере жүгіру, тірсекті артқа сермеп, кезектестіре отырып, ақырындап жүгіру. Теннис добын лактыру.

Шаңғы спорты. Шаңғыда түрып қатардағы командаларды орындау. Шаңғымен және шаңғыда түрып эр түрлі тәсілдермен оқу алаңында және оқу шаңғыларында козғалу. Еңістер мен сайлардан өту. Бір орында, қозғалыста тежелеу және бұрылу.

Белгіленген аймакта шаңғымен жүріп өту техникасы. Ара кашыктыкты баяу және орташа темппен уакытка жүріп өту. Шаңғыдағы эстафета. Еңіске шығу және сайта түсу, бүрылу мен тежелуді орындау техникасын бағалау, эр түрлі адымдар техникасын оқып білу.

Жүзу. Суды меңгеруге арналған дайындык жаттығулары. Жүзушінің жалпы дамытушылық және арнайы жаттығулары. Жүзудің негізгі әдістерінің (брасс, кроль) техникасын меңгеру. Судағы іс-эрекет дағдыларын калыптастыру. Судағы экстремальді жағдайларда калпында калу, сүңгу, калкып шығу, суға батушыны кұтқарудағы көмек корсету және іс-әрекет эдістерін көрсете алу. Судағы кедергілірден өту эдістері. Жүзудің таңдап алынған түріндегі, сауыктыру режиміндегі элементтерді игеру. Бортиктен, трамплиннен, мұнарадан суға секіру. Қолдың жұмысына аяқтың және тыныс алудың сай келуі. Бұрылу техникасына оқыту. Қолданбалы жүзу. Сүңгу. Суға батушыны кұтқару тәсілдері.

КӘСІБИ ҚОЛДАНБАЛЫ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҚ (КҚДД)

Кәсіби енбек саласындағы арнайы физикалық дайындыққа қойылатын талаптар. КҚЦД-тың жалпы және арнайы міндеттері. Таңдап алынған мамандыкка тән жеке бастылық және кәсіби-маңызды сапалар. Дене шынықтыру кұралдарымен (таңдап алынған мамандыкка сай) кәсіптік аурулардың алдын алу. Кәсіби-қолданбалы қозғалыс дағдыларын, физикалык және психологиялык сапаларды калыптастыру. Эмоциональді жағдайды және ерік жігер сапасын өздігімен реттеу және өзін-өзі тэрбиелеу. СтуденттердіңККДД бағалау әдістері (КҚДД нормативтері және тесттер). КҚДД құралдарын меңгерудің әдістері. Жалпы дайындык және арнайы дайындык жаттығулары.

МАССАЖ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ МАССАЖДАУ

Организмнің эр түрлі жүйелеріне массаждың эсері. Массаж тэсілдерінің колданылу принциптері. Массаж жасауға көрсетілімдер және карсы көрсетілімдер.

Массаж тэсілдерінің орындалу техникасы. Сипау, ыскылау, илеп жұмсарту және дірілдету техникасы. Сегменторлы-рефлекторлы массаж. Аппаратты массаж. Қозғалыспен сәйкестендірілген массаж. Массаж жасауға көрсетілімдер және карсы көрсетелімдер.

Әр түрлі ауруларда: жүрек кантамырлары, тыныс жолдары және жүйке жүйесі, тірек-кимыл аппараты, асказан-ішек жолдары, гинекологиялык ауруларда, ойлау кемістігінде және физикалык кажуда колданылатын массаж ерекшеліктері.

Массаж тәсілдерінің: сипау, ыскылау, илеп жұмсарту және дірілдету әдістемесі. өзін-өзі массаждаудың реті. Әйелдерге және ерлерге арналған өзін-өзі массаждау.

ЕМДІК ЖӘНЕ БЕЙІМДІК ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ ТОБЫНЫҢ

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҒЫНЫҢ ТАҚЫРЫБЫ

(курстағы сағаттың жалпы көлемінің %)

Мазмұны	Курстар
	I	II	III	IV
Жалпы дамытушы жаттығулар	25	25	15	15
Гимнастика (тыныс алу, релаксациялык)	15	15	15	15
Түзету гимнастикасы (сол ауруларға байланысты)	30	30	40	40
Заманауи сауықтыру жүйелері	25	25	25	25
Сабақ кезіндегі дене жаттығуларын бақылау	5	5	5	5
Барлығы:	100	100	100	100

ЖАЛПЫ ДАМЫТУ ЖАТТЫҒУЛАР

Жалпы дамыту жаттығулары (ЖДЖ) кұралдармен және кұралдарсыз. Жалпы дамыту жаттығулары бір орында және қозғалыста (жалғыз, екеулеп, топпен). Гимнастикалык сатыда, скамейкада. Созылуға, босаңсуға бастапкы калыпты өзгерте отырып, белсенді және енжар қимылдарды араластыра отырып жасалынатын жыттығулар. ЖДЖ комплексіне акырындап координациясы жағынан анағүрлым қиын жаттығулар енгізіледі, олардың қайталану саны және орындалу екпінділігі арта түседі. Ауырлықпен орындалатын жаттыгулар (тығыздалған доп 1 кг. массалык әйелдер ушін және 2 кг. массалық ерлер үшін, гантельдер 1 кг. массалык әйелдер үшін және 2 кг. массалык ерлер үшін, амортизаторлар, тренажерлар).

ГИМНАСТИКАНЫ ТҮЗЕТУДЩ АРНАЙЫ ЖАТТЫҒУЛАРЫ (СОЛ АУРУЛАРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ)

Емдік дене шынықтырудын арнайы кешенді жаттығулары. Арнайы ретгеу, калпына келтіру жаттығулары. Координацияға арналған гимнастикалык жаттығулар. Тепе-теңдіктегі жаттығулар (вестибулярлы аппараттың эр түрлі кеңістікте жылжуларды кабылдауы, тіреніш аумағының өзгеруі, тіренішке жалпы салмақ нүктесінің жьшжуы).

Жалпы сауыкгыру бағыттагы түзету жаттыгулары: көзге, дене бітіміне, омырткаға, буындарға арналған жаттығулар және т.б.

ГИМНАСТИКА

Ырғақты гимнастика. Музыкамен орындалатын, жалпы дамыту жатгығулары, жүгіру, секіру және би элементтері, сондай-ак: дене мүсініне тепе- тендікке арналған; гимнастикалык таяқшалармен; резиналы және тығыздалған доптармен; бастапкы калыпта: отырып; жатып: бір кырынан жатып, шалкалап жатып, ішпен жатып,; өкшеге отырған қалыпта орындалатын жатгығулар. Ырғакты гимнастиканы сауыктыру дене тэрбиесінің барлық формаларына косуға болады.

Аэробика. Спорпың циклды түрлеріндегі төзімділікті айкындайтын (жүру, жүгіру, жүзу және т.б.), жүрек-кан тамырларының және тыныс any жүйесінің функциональді мүмкіндіктерін арттыруға бағытталган жаттығулар жүйесі.

Корригациялық гимнастика (анықталған ауруларға арналған). Оқу сабақтары шебінде, сондай-ақ өздігімен орындалатын емдік дене шынықтырудың арнайы жаттыгулар комплексі. Арнайы корригациялык жаттығулар координацияға арналған гимнастикалык жаттыгулар. Тепе-тендікте орындалатын жаттыгулар (вестибулярлы анализатордың эр түрлі жазықтығында козғалу, тірек ауданының көлемін өзгерту, жалпы дене орталығы ауырлығының биіктігінің тірекке катысты өзгеруі).

Жалпы сауыктыруға бағытталған корригациялык жатгығулар: көзге арналған гимнастика, мүсінге, омыртқаға, буындарға және т.б.

ЗАМАНАУИ САУЫҚТЫРУ ЖАТТЫҒУЛАРЫ

1. Стрельникова, К. Бутейко, К. Динейки және т.б. бойынша Тыныс алу жүйесі.

2. Ф. Базарныйдың әдісі бойынша Көрудің түзету жүйесі, У. Г. Бейтстың «Улучшение зрения без очков» арнайы жаттығу жиынтығы. С. Бубновскидің әдісі бойынша арнайы жаттыгулар.

Терренкур. Эр түрлі еңіс бұрышындағы аймақта және таңдаған қозғалыс каркындылығында мөлшерлеп жүру. Қозғалыс каркындылығы 1минуттағы кадамнын басуымен аныкталады.

ФИЗИКАЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРМЕН САБАҚ ПРОЦЕСІНДЕГІ БАҚЫЛАУ

Дәрігерлік-педагогикалық бакылау. Дәрігерлік бақылау, дэрігердің карауымен студенттердің ауруын аныктау (оның ауырлык деңгейін, аурудың өту ерекшелігін және т.б.) функционалдык жағдайын және физикалык дамуын аныктау максатымен жүргізіледі.

Педагогикалық бақылау ЖОО-дағы білім алуы процесінде, арнайы оқу бөліміндегі студенттің физикалык дайындығының деңгейін және функционалды жағдайының деңгейін бакылау. Жалпы және күштік төзімділіктің даму деңгейін, иілгіштікті бағалайтын арнайы жаттығулар көмегімен тесттеу. Жүрек кантамырлары және тыныс алу жүйелерінің функциональді жағдайының деңгейін бағалайтын функционалдык сынамаларды пайдалану. Физикалык жаттығулармен сабак өткізуге койылатын гигиеналык талаптар.

Дене тәрбиесі сабақтарындағы өзін-өзі бакылау. Өзін-өзі бакылау денсаулық жағдайын кадағалаудың бір формасы ретінде. Дене жаттығуларымен өткізілген сабак нәтижесін өздігімен кадағалаудың карапайым әдістері. өзін-өзі бакылау күнделігін жүргізу және оның

студенттің денсаулығының жағдайын бакылау процесіндегі мәні. өзін-өзі бақылаудың объективті және субъективті корсеткіштері.

Организмнің функциональді жағдайын және физикалык деңгейін анықтауға арналған тесттер (қосымша 2, 3).

А, Б және В арнайы медициналык топтарында физикалық жаттығуларды колдануға көрсетілімдер және карсы көрсетілімдер (қосымша 4).

СПОРТТЫҚ ОҚУ БӨЛІМІ ТОПТАРЫНА АРНАЛҒАН ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ

Спорттық оқу бөлімі топтарына арналған тәжірибелік сабақтартакырыбы спорт түрінің спецификасын ескере отырып кұрастырылады. Оқу бағдарламасын кұрастыру барысында бағдарламалау технологиясын (спорттық жаттығу кезеңдерін) ескеру кажет. Спорттық бөлімінің барысындағы оқу-жаттығу процесі, ережеге сай студенттің оқу жүктемесін ескере отырып, оқу уакыты кестесінен тыс, олардың бос уакыттарына сай, ЖОО-ның спортпен айналысуға материалды-техникалык жағдайының және т.б. ескере отырып жүзеге асырылады.

Студенттердің жарыстык кызметтері және оған дайындығы ЖОО-ның спорттық клубының күнтізбелік жоспарына сәйкес жоспарланады.

СТУДЕНТТЕРДЩ БІЛІМІН БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІ

Әріптік жүйе бойынша бағалау	Балдың сандык эквивалента	%-дык мазмұны	Дәстүрлі жүйе бойынша бағалау
А	4,0	95-100	Өте жақсы
А-	3,67	90-94
В+	3,33	85-89	Жақсы
В	3,0	80-84
в-	2,67	75-79
с+	2,33	70-74	Қанағаттанарлық
с	2,0	65-69
с-	1,67	60-64
D+	1,33	55-59
D-	1,0	50-54
F	0	0-49	Қанағаттарнарлықсыз
I (Incomplete)			«Пән аяқталмады» (GPA санау кезінде саналмайды)
P (Pass)			«Сынақтан өтті» (GPA санау кезінде саналмайды)
NP (No Pass)			«Сынақтан өтпеді» (GPA санау кезінде саналмайды)
W (Withdrawal)			«Пәннен бас тарту» (GPA санау кезінде саналмайды)
AW (Academic Withdrawal)			Академиялық себеп бойынша пәннен алып тастау (GPA санау кезінде саналмайды)
AU (Audit)			«Пән тыңдалды» (GPA санау кезінде саналмайды)
Arr.		30-60 50-100	Сынақтан өтті
He атт.		0-29 0-49	Сынақтан өтпеді
R (Retake)	-	-	Пәнді кайталап оқу

СТУДЕНТТЕРДІҢ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫНЫҢ БАҚЫЛАУ НОРМАТИВТЕРІ

КҮНДІЗП ОҚУ БӨЛІМІ (күзгі семестр)

Ерлер

	Бақылау сынағының түрлері	Баллдар
		Өте жақсы			Жақсы				Қанағаттанарлық						Қана ғ-сыз
		А	А-	В+		В	В-	С+		С	С-	D+	D-	F
	Жүгіру ІООм, с	13,3	13,4	13,6		13,8	14,0	14,2		14,3	14,4	14,6	14,7	14,8
	Жүгіру 2000м, мин	9,00	9,30	9,35		9,40	9,45	9,50		9,55	10,0	10,0 5	10,1 0	10,11
	Орнынан т тұрып ұзындыкка секіру, см	250	245	240		235	230	225		220	215	210	200	195
	Тартылу, тартылу саны	15	13	12		11	10	9		8	7	5	4	3
	Төменге еңкею, см	18	16	14		12	10	8		6	4	2	1	1
	Жату жағдайында қолды бүгіп- жазу, саны	40	37	33		30	27	24		20	15	10	8	6
	Шаңғымен жүгіру 5км, мин	23,5 0	24,3 0	25,00		25,30	26,00	26,30		27,0(	27,3 0	28,3 0	29,0 0	29,30
	Жүзу 50м,с	40,0	42,0	44,0		46,0	48,0	54,0		57,0	61,0	60,0	62, 0	63,0

	еңкею, см
	Орнынан ұзындыққа секіру, см	190	185	180	175	170	165	160	155	150	145	140
	1 минут ішінде аркаға жату жағдайында денені көтеру	44	42	40	39	38	36	34	33	32	31	30
	Шаңғымен жүгіру 3 км, мин	18,0 0	18,1 5	18,3 0	18,4 5	19,00	19,30	19,45	20,0 0	21,0 0	22,0 0	23,00
	Жүзу 50 м	Уакытты санамай

Ескерту: бақылау сынағының түрлері ауа-райы жағдайымен материалдык- техникалык базаның камтамасыз етуімен таңдалады

(көктемгі семестр)

Сынақ түрлері	Президентті к деңгей	¥лттық дайындығынын деңгейі
Ерлер
Жүгіру 100м,с	13,0	13,5
Жүгіру 3 000м, мин	12,00	12,30
Орыннан алыска секіру, см	260	245
Тартылу, саны	17	14
5 км қашықтыққа шаңғымен жүгіру, мин немесе 6 мин бойы жүгіру/жүру, м	24,00 1650	25,00 1500
Жүзу 50м, с	40	Сағ/санамаға нда
Ату, ұпай	42	36
Әйелдер
Жүгіру 100м,с	15,5	16,2
Жүгіру 1000м,мин	4,20	4,44
Орыннан ұзындыкка секіру, см	200	190
1 минутка кеудені көтеру, саны	50	44
Шаңғымен жүгіру 5 км, мин	25,40	Сағ/санамаға нда
3 км кашыктыкка шаңғымен жүгіру, мин немесе 6 мин бойы жүгіру/жүру, м	17,00 1350	18,30 1200
Жүзу 50м, с	50	Сағ/санамағанда
Ату, ұпай	40	33

Ескерту: бакылау сынағының түрлері ауа-райы жағдайымен материалдык- техникалык базаның қамтамасыз етуімен таңдалады

СТУДЕНТТЕРДЩ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫН АЙҚЫНДАЙТЫН ПРЕЗИДЕТТІКТЕСТТЕР

СТУДЕНТТЕРДІҢ ДЕНЕ ДАЙЫНДЫҒЫНЫҢ БАҚЫЛАУ НОРМАТИВТЕРІ ДАЙЫНДАУ ОҚУ БӨЛІМІ Ерлер Сынақ түрлері Балдар Өте жақсы Жақсы Қанағаттанарлық Қан ағ- сыз А А- В+ В В- С+ С С- D+ D- F Жүгіру 100м, с 13,6 13,7 13,8 14,0 14,2 14,3 14,4 14,6 14,7 14,9 15,0 Жүгіру 2000м, мин 9,30 9,35 9,40 9,45 9,50 9,55 10,0 0 10,10 10,1 5 10,2 0 10,25 Орыннан ұзындыкка секіру, см 240 230 228 225 220 215 213 210 205 200 190 Тартылу, саны 13 12 10 9 8 6 5 4 3 2 1 Төменге еңкею,см 18 16 14 12 10 8 6 4 3 2 1 Жату жағдайында колды бүгіп- жазу, саны 37 33 30 27 24 20 15 10 8 6 4 Шаңғымен жүгіру 5км, мин 24,30 25,00 25,30 26,00 26,30 27,00 28,00 28,3 0 29,00 29,3 0 30,00 Жүзу 50м,с 42,0 44,0 46,0 48,0 54,0 57,0 59,0 61,0 63,0 64, 0 65,0	Сынақ түрлері	Баллдар
		Өте жақсы		Жақсы				Қанағаттанарлық						Қап ағ- сыз
		А	А-	В+	В	В-	С+		С	С-	D+	D-	F
	Жүгіру 100 м, с	16,8	18,0	18,2	18,4	18,6	18,8		19,0	19,2	19,4	19,5	19,6
	Жүгіру-жүру 6 минут, м.	110 0	108 0	105 0	103 0	1010	100 0		950	900	850	800	700
	Төменге еңкею, см	21	18	16	14	13	11		9	8	6	4	3
	Орыннан Ъ ұзындыкка секіру, см	183	180	170	165	160	156		150	145	140	135	130
	1 минутта кеудені көтеру,	41	40	36	32	31	29		28	27	26	25	24

АРНАЙЫ ОҚУ БӨЛІМІ Ерлер

	Сынақ түрлері	Балдар
		Өте жақсы		Жақсы			Қанагаттанарлык						Қана ғ- сыз
		А	А-	В+	В	В-	С+	С	с-	D+	D-	F
	Жеделдетілген жүріс, 2000 м.	14,00	14,3 0	15,0 0	15,3 0	16,00	16,3 0	17,0 0	17,3(	18,0 0	18,3 0	18,3 0
	Тығыздалған допты бастан асырып лактыру, отырған қалыпта (2 кг.)	5,30	5,00	4,70	4,50	4,20	4,00	3,70	3,50	3,30	3,00	3,00
	Нысанаға теннис добын көздеп лактыру, 5 рет (метр/ тигізү саны)	25/2	25/ 1	20/ 3	20/ 2	20/1	15/3	15/ 2	15/ 1	12/ 1	10/1	0
	Атү, ұпай	42	40	38	36	34	32	30	28	26	24	22
	Шаңғымен жүру 3 км.	Сағат санамағанда
	Жүзу 50м,	Сағат санамағанда
	Спорттық бағдарлау (3 км)	Сағат санамағанда

	допты бастан асырып лактыру, отырған калыпта (1 кг)		0				0
	Нысанаға теннис добын көздеп лактыру, 5 рет (метр/ тигізусаны)	20 /2	20/ 1	15/ 3	15/ 2	15/1	12/ 1	10/ 3	10/ 2	10/ 1	8/1	0
	Ату, ұпай	40	38	36	34	32	30	28	26	24	22	20
	Шаңғымен жүру 2 км.	Сағат санамағанда
	Жүзу 50м,	Сағат санамағанда
	Спорттық бағдарлау(2 км)	Сағат санамағанда

Ескерту: бақылау сынағының түрлері ауа-райы жағдайымен материалдық- техникалык базаның камтамасыз етуімен таңдалады

СТУДЕНТТЕР ОРГАНИЗМІНІҢ ФИЗИКАЛЫҚ ДЕҢГЕЙІН ЖӘНЕ

ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЖАҒДАЙЫН АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАНТЕСТТЕР

Генчи сынамасы (дем шығарғанда дем токтату)

Генчи сынамасын бағалау,

Бағалау	Ерлер	Әйелдер
Өте жақсы	40 және жоғары	30 және жоғары
Жақсы	30-39	20-29
Қанағаттанарлык	20-29	15-19
Қанағаттанарлықсыз	19 және томен	14 және томен

Орындалу әдістемесі: отырған қалыпта (арка түзу, іштің бұлшык еттері босаңсулы) толык дем алудың ³/₄ тереңдігінде кезектестірілген 3 дем алу және 3 дем шығару орындалады. Үшінші реттегі жартылай дем шығаруда мұрынды саусақтармен кысып, дем алу уакытка токтатылады, ал уақыт секундомермен өлшенеді. Дем алуды тоқтату уакытының ұзактығы зерттелушінің бір калыпты, жайлы, ешкандай қосымша күшсіз өкпе желденуінің мүмкіндігінің кезеңімен анықталады. Егер дем алуды токтату уақыты бір уақытта бірнеше адамдарға тіркеліп отырса, онда эр секунд сайын дауыстап айтылып отырады.

Штанге сынамасы (дем алудағы дем токтату)

Орындау әдістемесі: дене жүктемесінен және тыныштық жағдайында отырған калыпта орындалады. Сынаманы өткізу талабы Генчи сынамасындағы дай.

Дем алуды токтату уақытының ұзактығы көп жағдайда күштенуге тәуелді болады. Әдетте дені сау жаттыкпаған адамдарда дем алуда дем токтату 40-50 с, ал спортшыларда 60 с-тан 2,0-2,5 мин. дейін.

Штанге сынамасын багалау, с

Багалау	Ерлер	Әйелдер
Өте жақсы	50 және жоғары	40 және жоғары
Жақсы	40-49	30-39
Қанагаттанарлық	30-39	20-29
Қанағаттанарлықсыз	29 және томен	19 және томен

Сынаманы өткізу кезінде кеудеішілік кысым көтеріліп, өкпе арқылы канмен қамтамасыз етуді киындатады. Жүректің сол жак калташасына кан келуі азайып, оң жак калташа кеудеішілік кысымды жоюға байланысты үлкен жұмыс аткарады. Бір мезетте жүрек жиырылуының ырғақтылығы бұзылады, тамыр соғу жиілігі жиілейді, венозды кысым артады, ал систолалык кысым алгашында артып, содан соң төмендейді. Сынама біткен соң (дем токтату) қанмен қамтамасыз етілу калпына келеді, жүрек жиырылуы ырғакты болады, тамыр соғу жиілігі - жиі және толы к, ал кан кысымының көрсеткіштері бастапқы калпына келеді.

Әдетте дені cay адамдарда барлык көрсеткіштер сынамадан кейінгі 1-2 минутта калпына келеді.

Мартинэ-Кушелевский смнамасы (30 секундта 20 рет отырып туру)

Орындау әдістемесі: 5 минуттык тынығудан кейін отырған калыпта 10 секундтағы тамыр соғу жиілігі саналады, содан соң 30 секунд барысында қолды алға көтерумен және одан соң төмен түсірумен 20 рет отырып туру кажет. Отырып тұрудан кейін сол мезетте, тұрған калыпта 6 секндтағы тамыр соғу жиілігі өлшенеді, содан соң тағы да отырған калыпта 3 рет: калыптасудың 1-ші, 2-ші және 3-ші минуттарында 10 секунд өлшенеді.

Ортостатикалык сынама нэтижесін бағалау

Жүктемеден кейінгі ЖЖЖ	Реакцияны бағалау
ЖЖЖ 6-12 соғу/мин жиілеуі	Жақсы
ЖЖЖ 13-18 соғу/мин жиілеуі	Қанағаттанарлык
ЖЖЖ 20 және астам соғу/мин жиілеуі	Қанағаттанарлыксыз

Индекс әдістемесі дене дамуынын екі немесе бірнеше белгілерінін сәйкестендірілуіне негізделген. Осы эдіс бойынша дене бітімінің пропорционалдылығын бағалау жүргізіледі. Әр түрлі индекстер эр түрлі

Багалау: жүктемеден кейінгі жүрек жиырылуы жиілігінің (ЖЖЖ) артуы 25%-ға дейін болса «өте жақсы», 25-50% - «жақсы», 51-75% -

«қанағаттанарлык», 76-100% - «канағаттанарлыксыз», 101 % астам - «өте нашар» деп бағаланады. Тамыр соғу жиілігінің 1-ші минутта калыптасуы «өте жақсы», 2-ші минутта калыптасуы «жақсы», 3-ші минутта калыптасуы «канағаттанарльщ», 4-ші минутта калыптасуы «канағаттанарлықсыз» деп бағаланады.