1. ақпаратты сараптау мен кодтау. Бүл қадамнын максаты - әлеуметтік зерттеу барысында алынған акпаратты унификациялау мен формализациялау.

2. айнымалыларды жасау. Анкеталар негізінде жиналған ақпарат зерттеу барысында шешілуге тиіс сүрақтарға жауап береді, ' өйткені, операциянализациялау процесінде сүрақтар индикатордар формасына ие болды. Ендігі кері процедураны жүргізу қажет, яғни мөліметтерді зерттеулер сүрағына жауап бере алатын формаға келтіру қажет.

3. статистикалык анализ-әлеуметтік мәліметтерді анализдеу процесіндегі кілтті қадам.- Оньщ барысында әлеуметтану мамандарына жалпылаулар мен қорытындылар жасауына мүмкіндік беретін тәуелділіктермен заңдылықтар анықталады. Мүнда жиналған ақпаратты толық және жан-жақты анализдеуге мүмкіндік беретін әр түрлі математикалық әдістер пайдаланылады. Қазіргі заманғы әлеуметтануда акцаратты математика-статистикалық өңдеу бағдарламалармен тольщтырылған ЭВМ қолданылады.Тәжірибе дәлелдегендей, зерттеуші зерттеу нәтижелерін математикалык соң алған сандар түбегінде коптеген күтілмеген бақылаулар мен шешімдер жасырылған. Демек, егер әлеуметтану маманы ақпараттау белгілі бір бөлгіш күжаттык көздерден алса, онда ол қүжаттарды анализдеудщ непзп екі одісш пайдаланады: формализденбеген (дәстүрлі) және формализденген (контент-анализ). Дәстүрлі анализ зерттеу максатына сәйкес құжаттардың мазмүнын қабылдау, түсіну, мәніне жету мен интерпритапиялауға негізделген. Қүжаттык көздердің формализденген анализі (контент-анализ-мазмүнды анализ) дәстүрлі анализге өнімсіз қүжаттардың үлкен массивінен өлеуметтік ақпаратты алута есептелген. Конгент-анализ техникасына негізделген зерттеу процедурасы арнайы әдебиетте келтірілген 18 операциядан түрады.Мәліметтерді өңдеу мен анализдеу кеңінде ранжирлеу, шкалалау, корреляция және т.б. әдістерді қолданылады.

5. 68.Айқындау мазмұны.Терминдерді анықтау.

6. Ғылыми және практикалық іс жүзінде қарастырылып отырған затты өзге заттармен шатастырмай, терминдер мен сөздердің мағыналарын дәл ажырату үшін пайындалатын ұғымдардың мазмұнын ашу кажеттігі үнемі туындап отырады. Ұғымның мазмұны мен мағынасын тілмен өрнектеп ашық беретін логикалық операция айқындама (дефиниция — defintio — айқындау) деп аталады. Мазмұнын ашу қажет болып тұрған ұғым — айқындалушы ұғым, айқындалушы ұғымның мазмұнын ашып беретін ұғым — "айқындаушы ұғым деп аталады. Айқындаудың түрлері номиналды және реалды болып екіге белінеді. Номиналды ( лат. потеп— есім ) айқындау деп, сол айқындаудың өзіне сүйеніп, белгілі бір заттың сипаттамасының орнына жаңа термин (есім) енгізуді айтамыз. Сонда айналымды айқындау жазықтықтағы бір нүктеден бірдей қашықтықта орналасқан нүктелердің геометриялық орны ретінде айқындау номиналды болып табылады. Заттың мәнді белгілерін ашатын айқындама "реалды" деп аталады. Қылмыс үстінде кінәланушының кінәсінің дәлелі ретінде айғақ ұғымының анықтамасы реалды болады. Айқындамалар айқын және айқын емес болып бөлінеді. Айқын анықтамаға затқа тән мәнді белгілерді тура көрсететін анықтамалар жатады. Олар екі анық көрініс беретін — анықтаушы және анықтаушы ұғымдардан тұрады.

69.69.Қажетті ақпараттар мен гипотезаларды анықтау.

Зерттеудің жалпы бағыты тұжырымдалған гипотезалармен белгілену керек. Гипотеза – бұл ғылыми ұсыныс,қандайда бір фактілерді,құбылыс пен үрдістерді түсіндіруге, оларды мойындау немесе жокка шығарудан тұрады. Ғылыми гипотеза, тек зерттеу объектісін алдын ала талдау нәтижесінде ғана тұжырымдалуы мүмкін болады. Ғылыми негізделген гипотеза бірқатар талаптарға жауап беруі керек: 1. Әлеуметтік үрдістердің ғылыми танымының теоретико-әдістемелік негіз болатын, жалпы социологиялық қағида принцептеріне сай келуі керек. 2. Әлеуметтік фактілерді түсіндіретін гипотезалар, бірқатар салада ақиқаттылығы берілген салада дәлелденген қағидаларға қарама-қайшы келмеуі керек. Бірақ жаңа қағидалар ескі қағидаларға қарама-қайшы келуі мүмкін. Гипотезаның дәйектігін өсіру үшін, келесі ережелерді жетекшілікке алу жөн: өзара байланысты гипотезалардың мүмкін біршама көп санын қоюға ұмтылу және әр гипотеза үшін мүмкін эмпирикалық көрсеткіштерді белгілеуге тырысу керек. Әлеуметтік объекті зерттеуде бейнелеу және түсіндірмелі гиоптезаларды ажыратады. Бейнелеу – бұл зерттеу объектінің құрылымдық және функционалдық байланыстары жқнінде ұсыныстар. Олар әлеуметтік объектінің классификациялық сипаттамаларына жатқызыла алады. Түсіндірмелі гипотезалар – зерттеу объектісінің себеп-салдар байланыстары жөнінде ұсыныстарды белгілейді. Маңызы мен сипаты бойынша гипотезалар негізгі және қосымша болып ажыратылады.

70.Cұрақтардың жазылуы

Сүрау жүргізу - 2 негізгі түрде жүргізіледі: сүхбат пен анкеталық сүрау. Сүхбат стандартталған пішінде жүреді. Шынында бүл да анкета, тек кана сүхбат береді. Осылай ол сүралатын адамның реакциясына карай езі дәл түсіністікке ие болуы үшін сүрақты апьщтайды. Осыған қоса, сүранатын адамның жауаптарыньщ барльщ нюансьш ескеруі қажет. Бүның бәрі сүхбаттьщ әлеуметтік ақпаратгың дәлдігінін жоғары болу әдісі ретінде әсерлі болуына жагдай жасайды Сүрау жүргізу әдісі, ең бастысы жаппай анкетальщ сұрау жүргізу әдісі -бүл әлеуметтік ақикатты түсінудің қуатты аспабы. Онда, бір жағынан, типтік кездейсоқ емес әлеуметтік қүбылыстардьщ бекітілуін, үлкен сандар заңын, ьщтималдьщты статистика ақпараттарьш тольщ пайдалануға мүмкіндік беретін жаппайльщ болады. Екінші жағынан, нәтижелердің математикалық дәлдігі мен мәнерлілігі, оларды қатар қою мүмкіндігі, әр түрлі статистикалык операциялар жүргізу. Осы жағдайда анкетальщ сүрау жүргізу анонимдікті, сүралынатын адамның тәуелсіздігін сақтауға мүмкіндігін жасайды, зерттеушінің тура әсерін, қысьгмньщ мүмкіндігін шектейді.Анкета күрылымыа) Кіріспелік белім (мүнда сүраудың кім жүргізіп жатқандыга, анкетаны толтыруға арналған нүсқаулар көрсетіледі).б) Төлқүжат (респонденттердің әлеуметтік-демографияльщ сипаттамасына арналған сүрактар: жынысы, жасы, білімі, мамандығьт, жанүялык жағдайы). в)Негізгі белімг) Сұрақтардың бөлігі - қарапайым, байланыстық сүрактар.Олардын мақсаты - респондентті қызықтыру, мәселеге тарту. Сүрақтар шешімде карапайым, ал жауаптар жеңіл болуы керек.д)негізгі сүрақтар. Олардың мазмүны зерттеулердің мақсаттары және шарттарымен анықталады. Күрделі сүрақтар, ойлауды, анализді, естің белсенділігін талап етеді.3-бөлім - қорытынды сүрақтар.Анкетаны толтыруға 35±10 минут кетеді, өйткені респонденттің ықыласы төмендейді.Практика сүрақ қоюдың бірненіе қаранайым ережелерін жасап шығарады:

• "аса ащы" сүрақтарды қоймау;

• көңілге тиетін сүрақтар қоймау;

• адамдар біле алмайтын сүрақтар қоймау;

•сүрак нақты, анық, екінші рет айтуды талап етпейтіндей болуы керек; сүрақ оны түсінетіндей "есуасқа" есептеле отырып шешіле алатын болуы

• сүрак сүралатын адамға түсінікті тілде (кәсіби жаргонда) болуы керек;

• сүрақ қандай да бір жауапқа итермелеу керек. Сүрақтарды жіктеу Сүрақтар піпгіні бойынша жабық, жартылай жабық және жартылай ашъгк болуы қажет.Тандамалы сүрақтың бір түрі ретінде шкалальщ сүрауды айта аламыз. Мысалы: "Сіз өз клубыңыздын өткен жолғы жүмысьга қалай бағалар едіңіз?" -әте жақсы - 5жақсы - 4 орташ- 3нашар – 2 өте нашар - 1 Ашық сүрақтар – респондентке епщандай жауаптар варианты берілмей, өз қалауынша жауап бере алатын сүрақтар. Мысалы: "Өз жүмысыңызда сізді не кызықтырады, тартады?"Жартылай жабық сүрақтар - үсьшылған жауаптар санында "басқа" немесе "тағы не" позициялары болады.Тура сүрақ - бүл респонденттен тура акпарат алуға мүмкіндігін беретін сүрақ. Мысалы, "Сіз өз жү'мысьщызға коңіліңіз бола ма?"Жанама сүрақтар - қажетті ақпаратты тура емес, сүрақтар сериясы кемегімен алуға көмектесетін сүрақтар.Сүрақтарды жіктеу Мазмүны бойынша Окиғалар, фактілер Жайындамотивтер Бағалар, ойлар Жайында