Ражкоў_Асновы вядзення

прадуцыруючай часткі гадавальнікаў. Яны прызначаны для вырошчвання буйнага пасадачнага матэрыялу – саджанцаў.

Стварэнне лясных культур саджанцамі спрыяе больш хуткаму змыканню кронаў маладых дрэўцаў. Тым самым маладое насаджэнне хутчэй выходзіць з-пад полагу непажаданых раслін, травастою, патрабуецца меншая колькасць доглядаў.

Школы ствараюцца шляхам перасадкі сеянцаў з пасяўнога аддзялення і вырошчвання іх на працягу 2–4 і больш гадоў.

Матачныя насаджэнні могуць уключаць плантацыі драўняных і хмызняковых парод, пладовыя сады і ягаднікі, насенныя насаджэнні.

Мэта іх закладкі – атрыманне вегетатыўнага матэрыялу для размнажэння і насення.

10.3. Вырошчванне асноўных драўняных відаў у гадавальніку

Сасна звычайная. Лепшымі глебамі з’яўляюцца супясчаныя і пясчаныя. Перадпасяўная падрыхтоўка насення сасны – замочванне ў 0,5%-ным растворы КМпО4, затым 1–2 месячнае снегаванне. Перад пасевам – сухое пратраўліванне насення фунгіцыдамі.

Пасеў – вясной пры tглебы≈10–12 °С. Пасевы мульчыруюць торфакрошкай ці апілкамі.

На працягу вегетацыйнага перыяду праводзяць 4–6 культывацый, пры адсутнасці дажджоў паліваюць.

61

Елка еўрапейская. Патрабуе добра дрэнажаваных сугліністых ці супясчаных глебаў.

Перадпасяўная падрыхтоўка – снегаванне, пратраўліванне насення фунгіцыдамі.

Пасля пасеву – мульчыраванне. У засушлівыя гады сеянцы елкі зацяняюць і паліваюць. Пустазелле знішчаюць культывацыямі ці гербіцыдамі. Нядрэнныя вынікі дае ўкрыццё сеянцаў спанбондам.

Дуб чарэшчаты. Сеянцы дуба патрабуюць урадлівай глебы. Дрэнна пераносяць пераўвільготненыя глебы са слабакіслай рэакцыяй

(рН 5,5–6,1).

Жалуды высяваюць, пераважна, вясной, лепш наклюнутыя. Перадпасяўная апрацоўка – пратраўліванне фунгіцыдамі. Пры

пасеве пажадана ўнасіць грануляваны суперфасфат.

Для фармавання мачкаватай каранёвай сістэмы ў сеянцаў пасля ўтварэння дзвюх сапраўдных лістоў робяць падрэзку стрыжнявога кораня на глыбіне 10–15 см.

Дуб паражаецца мучністай расой. У якасці абароны – апырскваюць сеянцы 0,5%-ным растворам калоіднай серы ці іншымі прэпаратамі.

Лістоўніца еўрапейская. Патрабавальна да глебаў.

Перадпасяўная падрыхтоўка насення – снегаванне. Пры гарачым надвор’і сеянцы прыцяняюць.

10.3.2. Вырошчванне саджанцаў

Пасадачны матэрыял для вясенняй пасадкі ў школу нарыхтоўваюць шляхам выкапкі сеянцаў у пасяўным аддзяленні ці выбаркі іх з зімняй прыкопкі.

Падрыхтоўка сеянцаў заключаецца ў абрэзцы каранёвай сістэмы, прыкладка даўжынёй 15–20 см.

Глыбіня пасадкі – каранёвая шэйка павінна быць на 3–7 см ніжэй паверхні глебы.

Догляд заключаецца ў рыхленні міжрадоўяў культыватарамі на глыбіню 7–12 см; у радах – глебу апрацоўваюць матыкамі.

Выкапка саджанцаў праводзіцца восенню (лепшы тэрмін). Уключае комплекс работ: падрэзка каранёвай сістэмы, выбарка, часовая і пастаянная прыкопка. Саджанцы сартыруюць і прыкопваюць на зіму ў наклоненым палажэнні ў канаўку глыбінёй

35–40 см.

На саджанцы насыпаюць слой снегу, які ўшчыльняюць.

62

10.3.3. Вегетатыўнае размнажэнне ЗІМНІМІ ЧАРАНКАМІ размнажаюць таполі, вярбу, смародзіну

і інш. Выкарыстоўваюць 1–2- гадовыя парасткі. Нарыхтоўку чаранкоў праводзяць на спецыяльна закладзеных матачных плантацыях. Хлысты для нарэзкі чаранкоў нарыхтоўваюць восенню пасля лістападу ці вясной – да пачатку руха сокаў.

Пасадку чаранкоў праводзяць ручнымі прыстасаваннямі (пасадачнае шыла, меч Колесава, лапата) ці саджальнымі машынамі.

Чаранкі даўжынёй ад 20 да 40 см, заглубляюць у глебу тоўстым канцом унізе; на паверхні глебы застаецца толькі верхняя пупышка і канец чаранка над ёй даўжынёй каля 0,5 см.

Пасадка можа быць з уклонам (сугліністыя глебы) ці вертыкальнай (на больш лёгкіх глебах).

Догляд за саджанцамі заключаецца ў рыхленні глебы, праполках, у некаторых выпадках палівах.

ЗЯЛЁНЫЯ ЧАРАНКІ (частка парастка з лісцямі) для ўкаранення высаджваюць у парнікі ці цяпліцы. У якасці субстрата выкарыстоўваюць сумесь торфа з пяском у адносінах 1:1. На субстрат насыпаюць слоем 25–30 см добра прамыты рачны пясок таўшчынёй 5 см (можна прымяняць увільготненыя горныя пароды перліт ці вермікуліт).

Для ўкаранення чаранкоў у цяпліцах трэба падтрымліваць пэўную вільготнасць паветра і глебы, тэмпературу (≈+18…+27 °С) і асветленасць.

Часта прымяняюць стымулятары росту, да якіх адносяць гетэрааўксін (бета-індалілуксусная кіслата), бета-індалілмасляная, альфа-нафцілуксусная кіслоты і інш.

10.3.4. Вытворчасць пасадачнага матэрыяла з закрытай кара-

нёвай сістэмай (ПМЗК)

ПМЗК шырока прымяняецца пры лесааднаўленні. Гэта могуць быць як сеянцы, так і саджанцы.

У якасці субстрата ў асноўным выкарыстоўваецца верхавы торф з утрыманнем сфагнавых імхоў ³90%, які папярэдне нейтралізуецца і абагачаецца неабходнымі пажыўнымі рэчывамі.

63

11.ЛЕСАКУЛЬТУРНАЯ СПРАВА

11.1.Паняцце лесакультурнай справы

Лесакультурная справа – частка лесагаспадарчай дзейнасці (вытворчасці). Уключае сістэму мерапрыемстваў па штучнаму лесавырошчванню – ад атрымання насення лесаўтваральных відаў да пераводу несамкнутых лясных культур у землі, пакрытыя лесам.

Прадукцыя лесакультурнай справы (вытворчасці) – лясное насенне, лясны пасадачны матэрыял, участкі лясных культур.

Лясныя культуры (л/к) – створаныя пасевам ці пасадкай лясныя насаджэнні з мэтай лесааднаўлення ці лесаразвядзення.

Лясныя культуры ствараюць там, дзе абцяжарвана прыроднае лесаўзнаўленне гаспадарча-каштоўных парод ці яно працякае павольна (праз змену драўняных парод).

Лесакультурная дзейнасць – затратны від лесагаспадарчай дзейнасці. Яна патрабуе наяўнасці прафесійных кадраў, бюджэтнага фінансавання, спецыяльнай тэхнікі і інш.

Таблiца 9

Аб’ёмы стварэння лясных культур і правядзення мер садзейнічання прыроднаму ўзнаўленню ў лясах Мінлясгаса, га

65

Высечкі характарызуюцца значнай парушанасцю глебавага покрыва, наяўнасцю пнёў і парубачных рэшткаў, прысутнасцю ці адсутнасцю падросту і падлеску і інш. Гэта ўплывае на магчымасць механізацыі лесакультурных работ.

Свежыя высечкі больш спрыяльныя для вытворчасці лясных культур, патрабуюць адносна невялікіх затрат працы і сродкаў у параўнанні з старымі высечкамі.

Гары характарызуюцца згараннем арганічнага рэчыва ў насаджэнні і гумуса глебы. Пры гэтым утвараюцца зольныя рэчывы, якія ў далейшым лёгка вымываюцца атмасфернымі ападкамі, у сувязі з чым назіраецца хуткае зніжэнне ўрадлівасці глеб.

Агратэхніка стварэння лясных культур на гарах спрашчаецца, паколькі жывое наглебавае покрыва, падлесак, узнаўленне адсутнічаюць.

Пустэчы і прагаліны працяглы час застаюцца без лясной расліннасці, глебы пры гэтым страчваюць прыкметы лясных зямель, засяляюцца лічынкамі хрушчоў.

Да агратэхнікі стварэння лясных культур на такіх плошчах прад’яўляюцца высокія патрабаванні.

Плошчы з-пад сельскагаспадарага карыстання адрозніваюцца малым утрыманнем пажыўных рэчываў, ушчыльненнем верхніх гарызонтаў глебы, для разрыхлення якога неабходна больш глыбокая апрацоўка глебы. Гэтыя плошчы часта заселены лічынкамі хрушчоў. Тут адсутнічаюць глыбінныя каранёвыя хады, што спрыяе развіццю паверхневых каранёвых сістэм.

Агратэхніка стварэння лясных культур, падбор драўняных парод, спосабы змешвання парод тут маюць свае асаблівасці.

11.3. Катэгорыі лесакультурных плошчаў

Груп лесакультурных плошчаў, аднародных па сваім паходжанні і стане, складае катэгорыю лесакультурных плошчаў (КЛКП).

Пры лесаводчай і тэхналагічнай ацэнцы лесакультурнага фонда выдзяляюць 5 катэгорый лесакультурных плошчаў.

а) пустэчы, прагаліны, паляны, участкі былога сельскагаспадарчага карыстання, гары і высечкі са згнілымі, згарэўшымі ці выдаленымі пнямі, участкі з нязначнай колькасцю пнёў, а таксама землі, якія парушаны пры здабычы нярудных выкапняў і на якіх праведзен тэхнічны этап рэкультывацыі;

67

б) незалесеныя высечкі і радзіны з наяўнасцю пнёў да 500 шт/га, а таксама болей 500 шт/га, на якіх пры правядзенні высечак зроблена частковае паніжэнне пнёў пры вядзенні высечак;

в) незалесеныя высечкі і радзіны з наяўнасцю пнёў звыш 500 шт/га, на якіх не праводзілася папярэдняе паніжэнне пнёў (спілоўванне, драбленне, карчаванне і інш.);

г) плошчы з нездавальняючым узнаўленнем ці ўчасткі рэканструкцыйных высечак лесу, дзе патрабуецца стварэнне лясных культур;

д) выпрацаваныя тарфянікі і асушаныя землі.

КЛКП у значнай ступені вызначае агратэхніку і тэхналогію стварэння лясных культур.

Упрыватнасці на КЛКП а) магчыма суцэльная апрацоўка глебы глебаапрацоўваючымі прыладамі і механізмамі; на КЛКП б) – частковая механізаваная апрацоўка глебы палосамі ці барознамі.

11.4.Чарговасць асваення лесакультурнага фонду

Увыпадку вялікіх аб’ёмаў лесакультурных работ у асобных лясгасаў устанаўліваюць чарговасць асваення лесакультурнага (л/к) фонду.

Упершую чаргу рэкамендуецца ствараць лясныя культуры на свежых высечках і гарах, дзе глебы яшчэ не страцілі лясных уласцівасцей і дзе не чакаецца з’яўлення дастатковага ўзнаўлення галоўных парод.

Таксама, у першую чаргу, праводзяць работы па стварэнні ахоўных лясных насаджэнняў.

Удругую чаргу культывуюць здзірванелыя незалесеныя высечкі, глебы якіх яшчэ захоўваюць лясныя ўласцівасці.

Уапошнюю чаргу праводзяць л/к работы на ўчастках для стварэння частковых культур на плошчах з пераўшчыльненымі і моцна здзірванелымі глебамі.

11.5. Тэхналогія стварэння лясных культур

Працэс штучнага лесааднаўлення (лесакультурнай вытворчасці) складаецца з шэрагу (1–10) паслядоўных этапаў.

1.ЛКФ і КЛКП разгледжаны ў пытаннях 2 і 3 тэмы.

2.Праектаванне л/к работ уключае выбар участка, абследаванне яго ў натуры і складанне праекта лясных культур (л/к).

68

3. Выдзяляюць два віды л/к: суцэльныя і частковыя.

Існуе тры метады (спосабы) стварэння л/к: пасадка, пасеў і камбінаваны.

Мал. 32. Этапы лесакультурнай вытворчасці

4. Тып л/к – лясныя культуры, якія адрозніваюцца агульнымі асаблівасцямі тэхналогіі стварэння, пародным складам, размяшчэннем і гушчынёй культывуемых драўняных раслін (ГОСТ 17559–82).

Адрозніваюць наступныя асноўныя тыпы л/к: драўняны, драўнянаценявы, драўняна-хмызняковы, драўняна-ценева-хмызняковы.

Драўняны тып л/к ствараюць толькі драўняныя віды, напрыклад, сасна з елкай, ці адна парода, напрыклад, сасна.

Усклад драўняна-ценявога тыпу л/к уваходзяць адна ці дзве галоўныя пароды ў спалучэнні з спадарожнымі другараднымі (ценявымі) пародамі. Прыклад: ліпа– дуб– ліпа– ясень.

Драўняна-хмызняковы тып л/к складаюць галоўныя драўняныя пароды і хмызнякі (да 50% агульнай колькасці).

Удраўняна-ценева-хмызняковы тып л/к уваходзяць галоўныя і спадарожныя другарадныя (ценявыя) драўняныя пароды, а таксама хмызнякі. Прыклад: дуб-ліпа-бружмель-дуб.

Таблiца 10

69

5. Падрыхтоўка плошчы, як правіла, уключае:

–абследванне участка ў натуры і яго адвод;

–правешванне ліній будучых радкоў культур (палос апрацоўкі глебы) і абазначэнне месцаў, якія небяспечны для работы машын;

–суцэльную ці частковую расчыстку ўчастка ад ламачча, камянёў, усохлых дрэў і да т.п.;

–карчаванне пнёў ці паніжэнне іх вышыні;

70