Ражкоў_Асновы вядзення
.pdf
4. АБІЯТЫЧНЫЯ ФАКТАРЫ І ЛЕС
4.1. Кліматычныя ўмовы і лес
ГАРЫЗАНТАЛЬНАЯ (ШЫРОТНАЯ) ЗАНАЛЬНАСЦЬ ЛЯСОЎ:
–хваёвыя лясы халоднай зоны,
–змешаныя лясы ўмеранага поясу,
–вільготныя лясы цёплага ўмеранага клімату,
–экватарыяльныя дажджавыя лясы,
–трапічныя вільготныя лісцёвыя лясы,
–лясы сухіх абласцей
ВЕРТЫКАЛЬНАЯ ПОЯСНАСЦЬ (ЗАНАЛЬНАСЦЬ) ЛЯСОЎ
Шпіцберген |
|
Еўропа |
|
Паўднёва-Усходняя Азія |
|
Трапічныя і |
|
ПаўднёваяБразілія |
|
|
|
||||
|
|
|
экватарыяльныя |
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
Анды |
|
Паўднёва-УсходняяАфрыка |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Заходняя |
|
|
Вышыня, м |
|
|
|
|
Усходнія |
|
|
|
|
|
Новая |
Патагонія |
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
Зеландыя |
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
6000 |
|
|
|
|
Гімалаі |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мексіка |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5000 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4000 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Парамос |
|
|
|
|
|
|
|
3000 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Туманны лес |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Падакарпавы |
|
|
|
|
|
|
|
2000 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Трапічны горны |
|
Эўкаліптавы |
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
лес |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Араўкарыевы |
|
|
|
|
1000 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Умераны |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Вільготны вечназялёны |
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
трапічны лес |
|
|
|
Нотафагусавылес |
|
|||
0 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
80 |
70 |
60 |
50 |
40 |
30 |
20 |
10 |
0 |
10 |
20 |
30 |
40 |
50 |
60 |
70 |
Паўночная шырата, º |
|
|
|
|
|
|
Экватар |
|
|
|
|
|
Паўднёвая шырата, º |
||
Мал. 6. Схема вышыннай пояснасці расліннасці зямнога шара ад Арктыкі да Антарктыды (паводле Тролля, з дапаўненнямі)
КЛІМАТЫЧНЫЯ РАСЫ (КЛІМАТЫПЫ) ДРЭВАВЫХ ВІДАЎ УПЛЫЎ НАДВОР′Я НА РОСТ І РАЗВІЦЦЁ ЛЯСНЫХ РАСЛІН:
–пагібель лясных раслін,
–выцісканне з глебы маладых дрэвавых раслін (усходаў, сеянцаў),
–вымаканне сеянцаў,
–тэрміны пасадкі лясных культур,
21
КЛІМАТЫЧНЫЯ ЎМОВЫ І ІНТРАДУКЦЫЯ (АКЛІМАТЫ- ЗАЦЫЯ) ЛЯСНЫХ ВІДАЎ
ВЕЦЕР – ВАЖНЫ ФАКТАР У ЖЫЦЦІ ЛЕСУ:
–уплыў на транспірацыю,
–перанос вільгаці, сухавеі,
–узаемнае абіванне дрэў, ПАЖАРЫ
4.2. Эдафічныя і араграфічныя фактары і лес:
МЕХАНІЧНЫ СКЛАД ГЛЕБЫ МІНЕРАЛЬНЫ СКЛАД ГЛЕБЫ СТРУКТУРА ГЛЕБЫ ГЛЕБАВАЯ ВІЛЬГАЦЬ КІСЛОТНАСЦЬ ГЛЕБЫ
– аптымальныя рН:
Уплыў лясоў на эдафічныя ўмовы
ЗМЯНЕННЕ Ў ГЛЕБАЎТВАРАЛЬНЫМ ПРАЦЭСЕ ЛЯСНЫ ПОДСЦІЛ
Таблiца 3 Патрэбнасць лесу ў харчовых рэчывах у параўнанні з сельскагаспадарчымі
культурамі ў Заходняй Еўропе (Rеnnіе, 1955)
|
Вынас харчовых рэчываў за межы месцапражывання |
||||
Тып выкарыстання |
|
на працягу 100 гадоў, кг/га |
|
||
|
|
|
|
|
|
|
С |
|
К |
|
Р |
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
Сосны |
502 |
|
225 |
|
52 |
|
|
|
|
|
|
Іншыя хвойныя парод |
1082 |
|
578 |
|
101 |
|
|
|
|
|
|
Ліставыя дрэвы |
2172 |
|
556 |
|
124 |
|
|
|
|
|
|
Сельскагаспадарчыя |
|
|
|
|
|
культуры (авёс, злакі, |
2422 |
|
7413 |
|
1063 |
бульба) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
22
5. АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА ЛЯСНЫХ ФАРМАЦЫЙ
5.1. Лесаўтваральныя віды
Лесаўтваральныя віды (пароды) – гэта віды дрэў, якім пры пэўных лесараслінных умовах належыць галоўная роля ў фарміра- ванні лясоў розных тыпаў.
З 28 пашыраных у лясах Беларусі відаў дрэў, толькі каля палавіны лесаўтваральныя.
Лесаўтваральныя віды падзяляюцца на галоўныя і другарадныя, на карэнныя і вытворныя, на хвойныя і лісцёвыя.
Галоўная парода – драўняны від дрэў, якія ў пэўных лесарас- лінных і эканамічных умовах найлепшым чынам адпавядаюць гаспадарчым мэтам.
Да галоўных адносяць пароды з высокай прадуктыўнасцю, лепшымі фізіка-механічнымі і хімічнымі ўласцівасцямі драўніны, якія валодаюць высокімі ахоўнымі, рэкрэацыйнымі і іншымі каштоўнымі функцыямі.
У лясах Беларусі галоўнымі пародамі з’яўляюцца сасна, елка, лістоўніца, дуб, ясень, вольха чорная і ншыя.
Другарадная парода – драўняныя віды, якія ўтвараюць змешаныя насаджэнні з галоўнымі пародамі, але маюць у параўнанні з імі меньшую гаспадарчую каштоўнасць.
Да другарадных парод часцей адносяць асіну, бярозу, вольху шэрую і іншыя.
Другарадныя пароды яшчэ нярэдка называюць спадарожнымі пародамі.
Карэнныя пароды – драўняныя віды, якія працяглы час узрастаюць на адным месцы без змены парод. Яны ўтвараюць
карэнныя лясы.
Карэнныя лясы даўгавечныя, здольныя да самаўзнаўлення, створаны з парод, біялагічныя ўласцівасці якіх найбольш поўна адпавядалі ў мінулым і адпавядаюць у сучаснасці клімату, глебам, воднаму рэжыму дадзенай лесарасліннай зоны.
Вытворныя пароды – драўняныя віды, якія змяняюць карэнныя пароды пад уплывам чалавечай дзейнасці ці прыроднай стыхіі. Утвараюць вытворныя лясы, менш устойлівыя і менш прадуктыўныя за карэнныя лясы.
Вытворныя лясы здольны вяртацца ў першапачатковы стан, г.зн. пераўтварацца ў карэнныя лясы, у выніку прыроднай змены
23
драўняных парод або гаспадарчых мерапрыемстваў (лесааднаўленне, высечкі догляду і інш.).
Хвойныя лесаўтваральныя віды – сасна, елка, лістоўніца.
Лісцевыя пароды прадстаўлены шыракалістымі і драбналістымі драўнянымі відамі.
–Шыракалістыя пароды – дуб чарэшчаты, клён вастралісты, граб звычайны, ясень звычайны, ліпы.
–Драбналістыя пароды – бяроза павіслая, бяроза пушыстая, вольхі чорная і шэрая, асіна, таполі.
Лясныя насаджэнні з перавагай аднаго лесаўтваральнага віду ўтвараюць лясную фармацыю. Прыклады лясных фармацый: сасновая, яловая, дубовая, бярозавая і інш.
Эколага-біялагічныя ўласцівасці, гаспадарчая каштоўнасць, іншыя характарыстыкі лесаўтваральных відаў больш падрабязна разглядаюцца ў матэрыялах практычных заняткаў.
Мал. 7. Размеркаванне насаджэнняў у лясах Рэспублікі Беларусь па пародах
Мал. 8. Размеркаванне насаджэнняў у лясах Рэспублікі Беларусь па групах узросту
24
Мал. 9. Размеркаванне ляснога фонду Рэспублікі Беларусь па месцазнаходжанню і функцыях
5.2. Арэалы лесаўтваральных відаў
Арэал (ад лац. аrea – плошча, прастора) – прыродная вобласць распаўсюджання віду жывёл ці раслін.
Арэалы некаторых лесаўтваральных відаў у краінах былога СССР
(у т.л. Беларусі) прадстаўлены на малюнках.
Мал. 10. Арэалы сасны звычайнай і крымскай
25
Мал. 11. Арэал асноўных відаў лістоўніцы
Мал. 12. Арэалы асноўных відаў елкі
26
Мал. 12. Арэалы асноўных відаў бярозы
Мал. 13. Арэал асіны
27
Мал. 14. Арэалы асноўных відаў дуба
Мал. 15. Арэалы асноўных відаў ліпы
28
Мал. 16. Арэалы асноўных відаў вольхі
У лясах Беларусі натуральна растуць 28 відаў дрэў. З гэтага ліку 12 відаў адносяць да асноўных лесаўтваральных парод: сасна, елка, дуб чарэшчаты, ясень, граб, клён, ліпа, бярозы павіслая і пушыстая, асіна, вольха чорная і шэрая.
Па тэрыторыі Беларусі праходзяць граніцы суцэльнага распаўсюджвання арэалаў наступных лесаўтваральных відаў: елкі, граба, вольхі шэрай.
вольха
шэрая
елка
дуб
Мал. 17. Арэалы некаторых лесаўтваральных відаў
29
Паўднёвая мяжа суцэльнага распаўсюджвання і астраўныя месцазнаходжанні елкі ў беларускім Палессі: І – участкі ельнікаў уздоўж мяжы сцэльнага распаўсюджвання; ІІ – астраўныя месцазнаходжанні елкі; ІІІ – астравы елкі, якія заўважаны А. С. Паленскай, але не пацверджаныя праз 45 гадоў.
Мал. 18. Паўночна-ўсходняя мяжа арэала граба ў Беларусі:
I – мяжа суцэльнага распаўсюджвання граба; II – участкі грабняка ўздоўж мяжы;
III – астраўныя месцазнаходжанні граба
30