
Плотин. - Четвертая эннеада. - 2004
.pdf390 Плотин. Эннеады. Трактат IV. 8
мы воспринимаем его силой внутреннего чувства или дискурсивного мышления, или и тем, и другим. Каж дая душа имеет нечто низшее, направленное к телу,
инечто высшее, направленное к Уму. Целая душа есть Душа Целого; посредством части, управляющей телом, она сохраняет красоту и порядок Целого беструдно
ивозвышаясь над ним; она не рассчитывает, подобно
нам, и не рассуждает, но Ум, как искусство, не выбира ет <...>.и Но частичные души и души частей Вселен ной тоже имеют это возвышающееся над ними, однако они заняты чувственными восприятиями и своими [низ шими] способностями; они чувственно схватывают мно жество вещей, противоположных их природе, которые печалят и беспокоят их. Поскольку то, о чем они забо тятся, в силу того, что оно есть часть, ущербно, оно имеет много различного и враждебного вокруг себя и множество предметов стремления, оно наслаждает ся — и наслаждения обманывают его; но есть и то, что не наслаждается кратковременными удовольствиями, то, чья жизнь согласна его природе.
ПРИМЕЧАНИЯ
1. Здесь Плотин, начав с уникального в Эннеадах из ложения собственного опыта, затем обращается к тради ции за помощью в осмыслении этого опыта. Как всегда, он уделяет совсем немного времени досократикам, не рас считывая на серьезную помощь с их стороны. «Необходи-
О нисхождении душ в тела |
391 |
мая перемена» — эту фразу приписывают Гераклиту и Ямвлих (см.: Стобей. Антология, 149, р. 378, 21-25), и Стобей; другие цитаты из Гераклита — см.: Fr. В. 60, В. 84а,
В.84b Diels—Kranz (две последние встречаются только
уПлотина). Цитата из Эмпедокла — см.: Fr. В. 115 Diels— Kranz, 13-14. Примечательно нетерпение, с которым от клоняется Пифагор и его последователи: ибо для Нумения и других неопифагорейцев до Плотина, равно как и для поздних неоплатоников после него, Пифагор был тра диционным авторитетом, едва ли не более почитаемым, чем сам Платон. Позиция Плотина относительно Пифа гора здесь ближе к аристотелевской, чем к его собствен ной обычной школьной традиции.
2.Как и всегда, Плотин считает, что Платон будет на шим лучшим проводником к истине, если мы возьмем на себя труд правильно истолковать его и примирить встре чающиеся у него очевидные противоречия. Вот места, которые Плотин цитирует или упоминает здесь: Федон, 62b2-5,67d 1 ; Кратил, 400с2; Государство, 514а5,515с4, 517b4-5, 619d7; Федр, 24бс2, 247d 4-5, 249аб; Тимей, 34Ь8. При этом Федон, образ пещеры в Государстве и миф из Федра — для Плотина главные платонические основания для пессимистического воззрения на нисхож дение души в мир, а Тимей — главное основание для оп тимистического взгляда.
3.См.: Платон. Тимей, ЗЗсб-7.
4.См.: Платон. Федр, 246с1-2.
5.См.: Платон. Тимей, 38с7-8.
6.См.: Платон. Федон, 65а10, 66с2-3.
392Плотин. Эннеады. Трактат IV. 8
7.Это одно из очевидных проявлений постоянного убеждения Плотина, что грех души есть самоизоляция, индивидуализм, отвращение (хотя и не окончательное) от свободной всемирности ее высшего состояния в пользу привязанности к частному. Это, по мнению Плотина, ключ к пониманию тех мест из Платона, которые упоминались в гл. 1.
8.См.: Платон. Тимей, 41d5-8. У Платона фактичес ки только одно смешение, хотя две смеси. Но Аттик до Плотина и Феодор из Азины после него прочитывали «два» смешения в платоновском тексте, как с неодобрением отмечает Прокл {Комментарий на Тимей, III, 246-247 Diehl).
9.Образ семени используется Плотином в Епп. III. 7
[45].11.23-27, но со значительной разницей: здесь акцент сделан на необходимом и благостном самораскрытии и самообщении Единого, там же — на вырождении и ослаб лении как неизбежном результате движения от единства к множественности.
10. Ср.: Епп. IV. 3 [27]. 30; I. 4 [46]. 10.
11.Цитата из Аристотеля. Физика, В. 199Ь28—29. Возможно, именно это место из Аристотеля явилось от правной точкой для развития доктрины о безыскусной (т. е. бессознательной, спонтанной и без предварительно го планирования. — Прим. Пер.) деятельности Души и природы в творении и управлении физическим миром, на которой Плотин всегда жестко настаивал.
Б Э Б Ё 1 ETE! LacJ Б и а и Б Е EcJ ΕΊ3 Ε Ί 3 Ε Ί 3 EL3 ГД ci ГД ci РЗС1ГД ci ГДСП рзci рзci рд Gl ГД ci ГД Gl Lac] LacJ ЕПЗ LacJ La cü la cJ ЕПЗΕΊΞ ЕГЭ ΕΈ1 La cJ ГД cn [Д ci ГДЕ] рз G| ГДci ГД ci ГД ci ГД ciГДciГДСП |Д G)
ΠΕΡΙ ΤΗΣ BETA ΣΩΜΑΤΑ ΚΑΘΟΔΟΥ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
1. Πολλάκ/ç εγειρόμενος εις εμαυτον εκ του σώματος και "γινόμενος τών μεν άλλων εζω, εμαυτού δε είσω, &αυμαστόν *ηλίκον ορών κάλλος, και της κρείττονος μοίρας πιστεύσας τότε μάλιστα είναι, ζωψ τε άριστην ενέργησα^ και τω $είψ εις ταύτόν γεγενημενος και εν αυτώ ιδρυθείς εις ενεργειαν ελ$ών εκείνην ύπερ παν το άλλο νογτον εμαυτον ιδρύσας, μετά ταύτ*ην την εν τω 3-ε/ω στάσιν εις λογισμόν εκ νου κατα/Зсц* απορώ, πώς ποτέ και νυν κατα
βαίνω, και σηως ποτέ |
μοι ένδον <η ψυχή γεγενηται του |
||
σώματος τούτο |
ούσα, |
οίον εφάνη κα& |
εαυτόν, καίπερ |
ούσα εν σώματι. |
Ό μεν γαρ Ηράκλειτος, |
ος ημίν παρακε- |
λεύεται ζητείν τούτο, άμοιβο^ς τε άνα/γκαίας τιθέμενος εκ τών εναντίων, όδόν τε άνω κάτω ειπών και μεταβάλλον αναπαύεται και κάματος εστί τοΐς αύτοΐς μωχ$εΐν και αρχεσ^αι είκάζειν εδωκεν άμελησας σαφή ημίν ποι<ησαι τον λόγον, ώς δέον Ίσως παρ αυτώ ζητεΐν, ώσπερ και αυτός ζητησας εύρεν. Εμπεδοκλής τε ειπών άμαρτανούσαις νόμον είναι ταΐς φυχαΐς πεσείν ενταύθα και αυτός φυγάς 3εό3εν γενόμενος γκειν πίσυνος μαινομενω νεικει τοσούτον παρεγύμνου, όσον και Τ\υ$ουγόρας, οιμαι, και οι άπ" εκείνου ιηνίττοντο περί τε τούτου περί τε πολλών
394 Плотин. Эннеады. Трактат IV. 8 (6)
άλλων. Ύφ δε παρην και διά ποίησιν ου σαφεϊ είναι. Αείπεται δη ήμΐν 6 Βτίος Πλάτων, ος πολλά τε και καλά περί ψυχής είπε περί τε άφίξεως αύτης πολλαχή ε'ίρηκεν εν τοις αυτού λόγοις, ώστε ελπίδα ήμΐν είναι λαβείν παρ4 αύτοΰ σαφές τι. Ύί ουν λέγει ο φιλόσοφος ούτος; Ου τούτον λέγων παντα^η φανειται, Ίνα αν τις εκ ρςώίας το του ανδρός βούλημα είδεν, αλλά το αίσΒητόν παν πανταχού άτιμασας και την προς το σώμα κοινωνίαν της ψυχής μεμψάμενος εν δεσμφ τε είναι και τε&άφ&αί εν αύτφ την ψυχήν λέγει, και τον εν άπορρητοις λεγόμενον λόγον μεγαν είναι, ος εν φρουρφ την ψυχήν φησιν είναι* και το σπηλαιον αύτφ, ωσπερ 'Εμ,πεδοκλεΓτο αντρον, τάδε το παν δοκώ μοι λέγειν, οπού γε λύσιν των δεσμών και ανοδον εκ του σπηλαίου τή ψυχή φησιν είναι την προς το νσψόν πορείαν. Έν δε Φαίδρφ πτερορρύησιν αιτίαν της ενταύθα άφίξεως' και περίοδοι αύτφ άνελ&ουσαν πάλιν φερουσι τήδε, και κρίσεις δε καταπεμπουσιν αλλάς ένταΟ^α και κλήροι και τύχαι και άνάγκαι. Και εν τούτοις απασι μεμφάμενος την της ψυχής αφιξιν προς σώμα, εν Ύιμαίφ περί τούδε του παντός λέγων τον τε κόσμον επαινεί και Βεόν λέγει είναι εύδαίμονα την τε ψυχήν παρά άγαμου του δημιουργού προς το εννουν τόδε το πάν είναι δεδόσ^αι, επειδή εννουν μεν αυτό έδει είναι, άνευ δε ψυχής ούχ οίον τε ην τούτο γενέσθαι. Ή τε ουν ψυχή ή του παντός τούτου χάριν εις αυτό παρά του &εου επεμφΒη, ή τε εκάστου ημών, προς το τελεον αυτό είναιεπειδή έδει, οσα εν νοητφ κοσμώ, τά αυτά ταύτα γένη ζφων και εν τφ αισΒητώ ύπάρχειν.
2. "Ωστε ήμΐν συμβαίνει περί της ημετέρας ψυχής παρχ αύτοΰ μα$εΐν ζητησασιν εξ ανάγκης εφάπτεσ^αι
ΠΕΡΙ ΤΗΣΕΙΣΓΑ ΣΩΜΑΤΑ ΚΑΘΟΔΟΥ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
και περί ψυχής όλως ζτμήσαι, πώς ποτέ κοινωνειν σώμα τι πεφυκε, και περί κόσμου φύσεως οίον τίνα δει αυτόν τί$εσ$αι, εν φ ψυχή ενδιαιτάται εκονσα είτε άναηκασ- $εΐσα είτε τις άλλος τρόποςκαι περί ποιηττοΰ δε, είτε ορθώς είτε ώς ήμετεραι ψυχαι ίσως, ας έδει σώματα διοικούσας χείρω δΓ αυτών είσω πολύ δυναι, είπερ έμελλαν κρατήσειν, σκεδασ$εντος μλν αν έκαστου και προς τον οικείον τόπον φερομένου εν δε τω παντι πάντα εν οίκείψ κατά φύσιν κείται πολλής δε και όχ^ώδους προνοίας δεομΑνων, ατε πολλών τών αλλότριων αύτοίς προσπιπτόντων αεί τε ενδείφ συνεχόμενων καΐ πάσης βοη$είσ^ ώς εν πολλή δυσχερείφ δεομενων. То δε τελεόν τε ον και ικανόν και αυταρκες και ούδεν έχον αύτφ παρά φύσιν βραχεος οίον κελεύσματος δειταν και ώς πεφυκε ψυχή ε&ελειν, ταύτη και άεΐ"έχειουτ" επιθυμίας έχουσα ούτε πάσχουσαούδεν γαρ απεισιν ούδε πρόσεισι. Δ/ό και φησι και την ήμ&τεραν, ει μετ εκείνης γένοιτο τελεας, τελεω&εΐσαν και αυτήν μ^τεωροπορείν και πάντα τον κόσμον διοικεΐν, οτε αφίσ ταται εις το щ εντός είναι τών σωμάτων μτηδε τίνος είναι, τότε και αυτήν ώσπερ τήν του παντός συνδιοικήσειν ρςώίως το παν, ώς ου κακόν ον ψυχή όπωσοΰν σώματι παρεχειν τήν του ευ δύναμιν και του είναι, οτι μ/η πάσα πρόνοια του χείρονος αφαιρείτο εν τω άρ/στω το προνοούν μενειν. ΔΓΓ- τή γαρ επιμέλεια παντός, του μεν καθόλου κελεύσει κοσμοΰντος άπράγμονι επιστασίψ βασιλική, το δε καθέκαστα ήδη αύτουργφ τινι ποιήσει συναφή τή προς το πραττόμενον το πράττον του πραττομλνου τής φύσεως άναπιμπλασα. Ύής δε $είας ψυχής τούτον τον τρόπον τον ούρανόν άπαντα διοικείν άεΐ λεγομένης, ύπερεχούσης μλν
396 Плотин. Эннеады. Трактат IV. 8 (6)
τφ κρείττονι9 δύναμιν δε την εσχάτων εις το είσω πεμπούσης, αιτίαν μλν ο $εος ουκ αν ετι λεγοιτο εχειν την του την ψυχην του -παντός εν χείρονι πεποιηκεναι, η τε ψυχή ουκ άπεστερηται του κατά φύσιν εξ άιδίου τοντ έχουσα και εζουσα αεί, ο μη οίον τε παρά φύσιν αύτη είναι, όπερ διηνεκώς aùrfj αεί υπάρχει ουποτε άρξάμενον. Ύάς τε των αστέρων ψυχάς τον αυτόν τρόπον προς το σώμα εχειν λέγων, ώσπερ το παν εντίΒησι γαρ και τούτων τα σώματα εις τας της ψυχής περιφοράς άποσφζοι αν και την περί τούτους πρεπουσαν εύδαιμ/)νίαν. Δύο γαρ όντων δι' α δυσχεραίνεται η ψυχής προς σώμα κοινωνία, οτι τε εμπόδιον προς τας νοήσεις γίγνεται, και ότι ηδονών και επιθυμιών και λυπών πίμπλησιν αύτην, ούδετερον τούτων αν γένοιτο ψυχή, 'ήτις μ/rç εις το είσω εδυ του σώματος, μηδέ τινός εστί, μτηδε εκείνου εγενετο, αλΧ εκείνο αυ τής, εστί τε τοιούτον, οίον μήτε τινός δεΐσ^αι μπρε τινι ελλείπειν ώστε μηδέ την ψυχην επιθυμιών πίμπλασ- Эш η φόβων ούδεν γαρ δεινόν μ/ηποτε περί σώματος προσδοκηση τοιούτου, ούτε τις ασχολία νεΰσιν ποιούσα κάτω απάγει της κρείττονος και μακάριας $εας, αλλ" εστίν άεί προς εκείνοις άπράγμ,ονι δυνάμει τόδε το παν κοσμούσα.
3. Περ/ δε της άνΒ'ροτπείας ψυχής, η εν σώματι πάντα λέγεται κ&κοπα&εΊν καί ταλαιπωρείν εν άνοίαις καί επ/3ν- μίαις καί φόβοις καί τοις άλλοις κακοΐς γιγνομενη, η καί δεσμός το σώμα καί τάφος, καί ό κόσμος αύτη σπη^αιον καί αντρον, ηντινα γνώμιην ου διάφωνον"έχειεκ τών αιτιών ου τών αυτών της καθόδου, νυν λεγωμεν, Όντος τοίνυν παντός νου εν τω της νοήσεως τόπω όλου τε καί παντός,
ΠΕΡΙ ΤΗΣΕΠΠΑ ΣΩΜΑΤΑ ΚΑΘΟΔΟΥ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ 397
ον δή κόσμον νοητον τι$εμε$α, όντων δε και των εν τούτφ περιεχομένων νοερών δυνό^μεων και νοών τών κα&εχαστα οίι γαρ είς μόνος, όλΧ εις και πολλοί πολλάς έδει καΐ φυχάς και μίαν είναι, και εκ της μιας τας ποΧλάς διαφόρους, ώσπερ εκ γένους ενός είδη τα μεν άμείνω, τα δε χείρω, νοερώτερα, τα δ" ήττον ενεργειφ τοιαύτα. Κα/ γαρ εκείεν τφ νφ το μεν νους περιέχων δυνάμει τάλλα οίον ζφον μέγα, τα δε ενεργείς εκαστον, α δυνάμει περιείχε Πάτερον οίον ει πόλις εμφυχος ην περιεκτική εμφύχων άλλων, τελειότερα μεν <η> πόλεως και δυνατωτερα, ούδεν ψην εκώλυε της αυτής φύσεως είναι και τας άλλοις. Ή ως εκ του παντός πυρός το μεν μέγα, το δε μικρά πυρά ενη- "εστί δε ή πάσα ουσία ή του παντός πυρός, μάλλον δε άφή ής και ή του παντός. ^υχής δε έργον της λογικωτερας νοειν μεν, ου το νοειν δε μόνον τι γαρ αν και νου διαφέροι; ΙΙροσλαβοΰσα γαρ τω νοερά είναι και άλλο, κα$ο νους ουκ εμεινεν έχει τε έργον και αυτή, ειπερ παν, ο εάν ή τών νοητών, βλέπουσα δε προς μεν το προ εαυτής νοεί, εις δε εαυτήν το μετ αυτήν [ο] κοσμείτε και διοικείκαι άρχει αύτοΰοτι μτηδε οίον τε ήν στηναι τα πάντα εν τω νοητφ, δυνάμενου εφεξής και άλλου γενέσθαι ελάττονος μεν, άνανγκαίου δε είναι, είπερ και το προ αυτού.
4. Ύάς δή κα3-εκασ*τα φυχάς όρεξει μεν νοερφ χρωμενας εν τή εξ ου εγένοντο προς αυτό επιστροφή, δύναμιν δε και εις το επί τάδε έχουσας, όϊά περ φώς εξηρτημενον μεν κατά τά άνω ήλιου, τω δε μετ" αυτό ου φ$ονο\υ τής χορηγίας, άπήμονας μεν είναι μετά τής όλης μένουσας εν τφ νοητφ, εν ουρανφ δε μετά τής όλης συνδιοικειν εκείνη, οία οι βασιλεΐ τών πάντων κρατοΰντι
398 Плотин. Эннеады. Трактат IV. 8 (6)
συνόντες συνδιοικοΰσιν εκείνφ ου καταβαίνοντες ούδ* αύτοι άπο των βασ/λε/ων τόπων και γαρ είσιν ομού εν τφ αύτω τότε. Μεταβαλλουσαι δε εκ τον όλου εις το μΑρος τε είναι και εαυτών και οίον κάμνουσαι το συν άλλφ είναι άναχωροΰσιν εις το εαυτών εκάστη. 'Οταν δη τούτο διά χ/ρόνων ποιη φεύγουσα το παν και τη διακρίσει απόστασα και μη προς το νοητόν βλεττη, μέρος γενομένη μονοΰταί τε και ασθενεί και πολυπρα/γμονεΐκαι προς μέρος βλέπει και τφ από του όλου χωρισμφ ενός τίνος επιβασα και το άλλο παν φυγοΰσα, ελεούσα και στραφεϊσα εις το εν εκεί νο πληττόμ^ενον υπό των [όλων καί\ πάντων, του τε όλου άπεστη και το κοάεκαστον μετά περιστάσεως διοικεί εφαπτομένη ηδη και $εραπεύουσα τα έξωθεν και παρούσα και δΰσα αύτοΰ πολύ εις το εϊσω. "ЕУЭО, και συμβαίνει αύτη το λεγόμενον πτερορρυησαι και εν δεσμ/ης τοις του σώματος γενέσθαι άμαρτούση του άβλαβους του εν τη διοικήσει του κρείττονος, ο ην παρά τη φυχη τη ολητο δε προ του ην παντελώς άμεινον άναδραμούση- ε'ίληττται οΰν πεσοΰσα και προς τφ δεσμώ ούσα και τη αισδησει ενεργούσα διά το κωλύεσ$αι τφ νφ ενεργείν καταρχάς, τε$άφ$αι τε λέγεται και εν σπηλαίφ είναι, επιστραφείσα δε προς νόησιν λύεσ$αί τε εκ τών δεσμών και άναβαίνειν, σταν άρχην λΑβη εξ άναμνησεως ЭвасгЭш τά οντά* έχει γαρ τι άει ουδέν 'ήττον ύπερεχον τι. Γίγνονται οΰν οίον αμφίβιοι εξ ανάγκης τον τε εκειβίον τον τε ει/ταΟ&α παρά μΑρος βιοΰσαι, πλείον μεν τον εκεί, αϊ δύνανται πλείον τω νφ συνεΐναι, τον δε εν$άδε πλείον, αϊς το εναντίον η φύσει η τύχαις ύπηρξεν. Ά δη υποδεικνυς 6 Υίλάτων ήρεμα, οτε διαιρείαυτά εκ του ύστερου κρατηρος και μέρη ποιεί, τότε
ΠΕΡΙ ΤΗΣΕΠΠΑ ΣΩΜΑΤΑ ΚΑΘΟΛΟΥ ΤΗΣΨΥΧΗΞ
και φησιν άναγκαΐον είναι εις γενεσιν έλθε/ν, επείπερ εγενοντο μέρη τοιαύτα. Ει δε λέγε/ σπείρα/ τον $εον αυ τός, ούτως άκουστεον, ώσπερ όταν και λέγοντα και όΐον δημ/ηγοροΰντα ποιη' α γαρ εν φύσει εστί των όλων, тайга
ηύπο&εσις γεννφ τε και ποιεί εις δείξιν προάγουσα εφεξής τα άε/ ούτω γιγνόμυενά τε και οντά.
5.Ου τοινυν διαφωνείαλληλοις η τε εις γενεσιν σπορά
ητε εις τελείωσιν κάθοδος του παντός, η τε δίκη τό τε σπηλαιον, η τε ανάγκη τό τε εκούσιον, επείπερ έχει τό εκούσιον η ανάγκη, και τό εν κακφ τφ σώματι είναι' ούδ*
ηΕμπεδοκλέους φυγή άπό του $εοΰ και πλάνη ούδ* η αμαρτία, εφ" η η δίκη, ούδ" η 'Ηρακλείτου ανάπαυλα εν τη φυγή, ούδ" όλως τό εκούσιον της καθόδου και τό άκούσιον αυ. Παν μεν γαρ ιόν επί τό χείρον άκούσιον, φορφ γε μχ\ν οίκείφ ιόν πάσχον τά χείρω εχειν λέγεται την εφ* οίς έπραξε δίκην. "Οταν δε ταί/τα πάσχειν και ποιειν η άναγκαΐον άιδίως φύσεως νόμφ, τό δε συμβαίνον εις άλ λου του χρείαν εν τη προσόδφ άπαντφ καταβαΐνον άπό του υπέρ αυτόν, ^εόν ει τις λεγοι καταπεμφαι, ουκ αν άσύμφωνος ούτε τη άλη$είφ ούτε εαυτφ αν ειη. Κα/ γάρ άφ* ης άρχης έκαστα, ει και τά μετα£μ πολλά, και τά έσχατα εις αύτην αναφέρεται. Διττής δε της άμαρτ/ας ούσης, της μεν επί τη του κατελ&εΐν αιτίφ, της δε επί τφ
ενΒ-αδε γενομενην κακά δράσαι, (δίκφ η μεν εστίν αυτό τοΰτο, ο πεποναε κατελ&οΰσα, της δε τό ελαττον εις σώματα άλλα δΰναι και Β'άττον εκ κρίσεως της κατ* άξίαν ο δη &εσμφ $είψ γιγνόμ&νον διά του της κρίσεως ονόματος δηλοΰται τό δε της κακίας αμετρον είδος μείζονος και της δίκης ηξίωται επιστασίφ τινυμενων δαιμόνων. Οι/τω το/