AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Asar-ı Velyedin [Veliyyüddin]oglı Ahmed Paşa: Malıbub­ Iarın gözlerini ve kaşlarını ve zülüflerini ve befilerini medh idegeldi ve anun-ıla gitdi.

Asar-ı Mustafa Paşa: İrmenipazarı'nda bir 'imaret yapdı. Ahir bühtan-ıla şehid oldı.

Asar-ı Gedük Ahmed Paşa: Karahisar'da bir 'imaret ve bir medrese yapdı. Ahir padişaha sandugı kendü başına geldi.

Asar-ı Mahmud Paşa: İstanbol'da bir 'imaret ve yanında bir medrese ve Sofya'da bir cum'a mescidi yapdı. Ve cüm­ le-i evkafından Medine-i Resul'ün fakirlerine ve 'alimlerine ve bevvablarına ve siraclarına yılda bin filori ta'yin itdi. Ve her yılda gönderürler, yitüşür. Ve hem Medine-i Resul'de Resuluilah ruhı-çün her gün bir hatm okunur.

Asar-ı Mesih Paşa: Gelibalı'da bir cum'a mescidi yapdı. Asar-ı Fayik Paşa: Niyyetdedür.

Asar-ı Nişancı İbrahim: Edrene'de bir medrese yapdı. Asar-ı Rum Muhammed: Al-i 'Osman kapusında ta ol ve-

zir alıncaya degin teşrifin ba'zısın o kesdürdi. Üsküdar'da bir 'imaret ve bir medrese yapdı. Ve ahir gayrı vezirlere sandugı kendü başına geldi.

Asar-ı Hakim Ya'kub: Cemi'i vilayet-i 'Osman'da işidilme­ dük ve görilmedük bid'atleri ol ilidas itdi. Ve anun zamanın­ daki padişahlarun işlerin Yehudlar tayitesine virmezlerdi kim bunlar müfsidlerdür, dirlerdi. Hakim Ya'kub kim vezir oldı, ne kadar kim aç Yahudi var-ıdı, padişahun işlerine ka­ rışdılar. Latife: Hakim Ya'kub bir gün cum'a mescidine var­ mış, İstanbol'da. İstanbol Yahudileri gayet melul almışlar.

Asar-ı Sinan Paşa: Vezirlikden 'azl olundugı vaktin gine 'ilme teveccüh itdi.

Asar-ı Ma'nisa Çelebisi: İstanbol'da bir mescid yapdı. Sa­ ruhan ilinde bir kasabaya su götürdi.

Asar-ı Nişancı Paşa kim o nesl-i bühtandur. Allah'un kul­ larınun malına ve kanına ve 'ırzına tama' itmişdi. Ve her kanda kim mühmel işler var-ısa anun ihdasıdur. Vilayet-i 'Osmanda ne kadar kim şer'-i Muhammed-ilen olmış vakıf­ lar ve mülkler var-ısa cemi'isini bozdı. [177] Hasıliarını padi­ şahufi hazinesine getürdi. Sorana eyitdiler: "Bunlar mensuh

562

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

oldı." didi. Ba'zısını tirnar virdi. Fakir sü'al itdüm: "Şer'-i Muhammed-ile olan vakıflar ve mülkler neden mensuh ol­ dı. Hazret-i Muhammed Resulullah kim hatemü'l-enbiya­ dur." didüm. "Bir peygamber dahı gelmedi kim anun şer'ini mensuh ide." didüm. Fakire cevab virdi kim "Senün nen aldılar kim bunun gibi sü'al idersin." didi.

Asar-ı Kasım Paşa: İstanbol'da bir cum'a mescidi yapdı; hatunı 'Aleyye begi kızı malı-y-ıla. Öldügi vaktin başsuz defn itdiler.

Asar-ı Cezeri Kasım Paşa: İstanbol'da bir mescid ve bir mu'allim-hane yapdı. Edrene'de bir cum'a mescidi ve Bur­ sa'da bir medrese yapdı ve Kefe'de bir cum'a mescidi yapdı ve Çerkes vilayetinde Tarnan'da bir cum'a mescidi yapdı.

Asar-ıDavud Paşa: İstanbol'da bir 'imaret ve bir cami' yap­ dı; cum'a namazı içinde kılındı. Ve bir latif su dahı getürdi.

Asar-ı Hızır Agaoglı Muhammed Paşa: Amasiyye'de bir 'imaret yapdı.

Asar-ı Fenarioglı Ahmed Paşa. O dahı niyyetdedür. Bu zamana degin bunlar vaki' oldı.

Nazın

Kanı bunlar ki silret baglamışdı

Bulardan niçe gülen aglamışdı

Bular milk kendünün oldı sanurdı

Yalan hayale gönül baglamışdı

Bular gitdi hayali bunda kaldı

Bu hayal niçe canlar taglamışdı

Aşıki bu menakıbı ki yazdun

Niçeler buna tarih baglamışdı

BAB [167]

[351] SÜ'AL.- İy derviş ki bu Al-i 'Osman 'ali medreseler ve 'ali 'imaretler kim yapdı, muradları vilayet ma'mur olmak ınıdur veya ahiret ma'mur itmek midür?

CEVAB.- Ahiret 'imaretin ma'mur itmekdür ve hem ve-

563

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

zirlerün 'imaretlerinden anlanan oldur ki bunlarun dahı niyyetleri padişah niyyetine tabi' olur.

Ve bu 'imaretlerde bu niyyetlerün eseri gah görünür gah görünmez, sebebi nedür, dirsen:

CEVAB.- Bu sü'ali kim itdün bunun hayrına ve şerrine 'ulema ile fukara sebebdür, anunçün kim vezirler 'ulema ve fukaraya tabi'lerdür.

imdi, bu Al-i 'Osman hôd bir tayifedür kim bunlarun kera­ metleri zahirdür. Ve buyadişahlardan her ne kim olsa bu ve zirlerde zuhur bulur. Ve bu vezirler kim bunlarun yanında olur, bunlarun mahremleridür ve bu vezirlerün dahı kendü­ lere mahrem birer kethudası vardur. Bu kethudası [352] 'ule­ madan ve fukaradan ve 'avamdan ve cühhalden musahabet iderler. Ve her ne kim işidürler gelürler bunlara takrir iderler.

Ve bu kethudalar ba'zı batılı hak sanurlar; gelürler paşa­ lara habar virürler. Anun üzerine mukır olurlar, giderler. imdi, bu sebebden 'alemde nizarn mukarrer olmaz ve bu se­ bebden bu Al-i 'Osman'un 'imaretlerinün gavgası eksük ol­ maz. imdi, bu 'imaretler yapanun muradı ahiretde hayrdur. Ve bu niyyet üzre bir emın kişiye tevliyet virür, ol dahı va­ mr kendü muradın ider; gelen müsafirün ba'zısına ta'am vi­ rür ve ba'zısına virmez ve ba'zısını dahı kondurmazlar. Bühtanları bu kim ehl-i mansubsın [mansıbsın] dirler, veya­ hud bu şehirde bir gayrı 'imarete konmışsın, dirler. El-hasılı bu hüddamlar bum kçmdurmaz. imdi böyle alıcak erbab-ı hayrun hayrına mani' almış olurlar. El-hasılı gah bu hale vezirler muttali' olur, padişah emrile bir müfettiş göndü­ rürler kim [353] bu vara erbab-ı hayrun hayrını yirine koya. O dahı varup müsafirün ta'amların keser, ocagı külin satar, 'imaretün ekmegin kiçüldür ve hüddamlarun nafakasın ke­ ser ve dahı ri'ayadan ziyade nesne alur, akçalar arturur, ge­ lür padişahun hazinesine koyar. Padişahlar kim bu hayrat­ ları itmişlerdür, ahiret-içün itmişlerdür.

Nazm

Garazsuz söyleyenler Hak kelamın

Kişiler var anun almaz selamın

564

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

Adı cahil olur yahı1d günahkar Sözi hak söyledügi-çün ternarnın

Müzevvir olsa dinlerler sözini iderler ya kadı ya halk imarnın

Ürnizdür Han Bayezid eyyarnında Bula hem bu alem şer'un nizamın

'Aşık! it beyan erbab-ı hayrı Ki vireler rnüsafirün ta'arnın

BAB [168]

İrndi iy 'azizler! Bu Al-i 'Osman kim vardur, bunlarun kılıç­ ları seyf-i İslarndur. İrndi iy 'azizler! Bunlarun gibi padişa­ hun vezirlerinde gayretullah gerekdür kim bunlarun hayrı az'af-ı muda'af ola ve hem [354] bu vezirlerün yanlarına ge­ len 'alimler veya fakirlerdür, dünya garazın söylerler, ahiret sözin dahı söyleseler rnuradı dünya izhar itrnekdür. İrndi bu paşalar dahı bizürn bunun gibi halürnüz görürler dahı eydürler kim: "Ya bizürnle bunlarun farkı nedür." Ve iy 'azizler! Bu beyanı kim ben size iderirn kendü halümden habar virürin.

Nazın

Paşalar garnı kumaş ya filori Gözedürler kaçan ire öbüri

Ve ger rnahbüb-turur cariye oglan Hernan-dem biter anun mahfi siri

Kapucılar gelen elin gözedür Bulaşa ellerine dünya kiri

'Aşıki arrnaganı bil du'adur ire cümle cihana dünya nun

565

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [169]

Haslet-i padişah-ı AI-i 'Osman

'Osman-ı Gazi Han'un [hasleti] her ayda bir kerre ta'am bi­ şirüp fakiriere yidürmek ve giyesiler giydürrnek idi. Ve tul hatun kişilere sadaka itmekdi.

Haslet-i Orhan-ı Gazi, atası ayda bişürdügi-çün ol 'ima­ retler [355] yapdı kim fakirler geleler, her gün ta'am yiyeler. Ve ol 'imaretlerde mücavir olup kalana ta'amı eksük itme­ yeler. Ve ziyade mahabbet itdügi dervişlere zaviyeler yapı­ virdi. Nitekim Geyüklü Baba üzerinde cum'a mescidi yap­ durdı ve zaviye dahı yapdurdı.

Ve oglı Gazi Hünkar hasleti, atası gibi ol dahı 'imaretler yapdı ve ziyade mahabbet itdügi dervişlere zaviyeler yapı­ virdi. Ve her şehirde kim olurdı, cum'a gün cum'adan son­ ra fukaraya akçalar sadaka iderdi.

Ve oglı hasleti kim Bayezid Han'dur, ve ol atası dedesi yapdugı 'imaretlerden bu dahı ziyade yapdı ve bu da her cum'a oldugı şehirde sadaka iderdi.

Ve oglı Sultan Muhammed-i Gazi Han, ol dahı 'imaretler yapdı ve Mekke'ye ve Medine'ye meblaglar gönderürdi.

Ve ol dahı Sultan Murad hasleti, ol dahı 'imaretler yapdı ve her yıl üç bin biş yüz fülori Kuds-i şerif'e ve Halilürrah­ man'a ve Medine-i Resu1'e [356] ve Ka'betullah'a gönderür­ di. Ve her yıl kendünün 'adeti buydı kim oldugı [şehirde] bin fülori seyyidlere kendü mübarek eliyle üleşdürürdi. Ve her şehirde kim olurdı atası dedesi akça üleşdürürdi, bu dahı ziyadeler üleşdürürdi. Ve Engüri nevahisinde Balık Hisarı dirler bir niçe köy vakf itdi Mekke'ye, hayli meblag­ lar hasıl olur.

İmdi, bu al-i 'Osman'un hasleti eyüdür ve hem olıgelmişdür.

Hikayet: Sultan Murad-ı Gazi'ye kim Fazlullah Paşa vezir oldı, gine her yıl Beytullah'a gönderilen fülori gönderülme­ lü oldı, padişah eydür: "Fazlullah! Ol fülorücügi gine Hali­ lürrahman'a ve Kuds-i şerif'e ve Ka'betullah'a ve Medine'-i Resul'e gönder kim Mevlana Yigan hacca niyyet itmiş ve

566

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman

hem alsun ol füloriyi anda Medine-i Resul'ün fakirlerine virsünler kim anlara huccac varıncaya degin intizardadur."

Hazinede fülori bulunmadı, [357] Halil Paşa'dan ödünç al­ dılar. Padişah eydür: "Halil! Sakın rişvet fülorüsin virme." Halil Paşa eydür: "Devletlü sultanum! Atarndan miras ka­ lan fülorüdür." Fazlullah gördi kim padişahun gah gah he­ lal mala ihtiyacı olur, eydür: "Devletül sultanum! Padişah­ lara hazine gerekdür." dir. "Eger sultanuru buyurursa hazi­ ne cem' ideyin." dir. Padişah eydür: "Nice cem' idersin?" Fazlullah eydür: "Bu vilayetün halkında mübalaga mal var­ dur. Padişahlara gah gah bir suret kurup almak cayizdür." dir. Sultan Murad-ı Gazi eydür: "Hey Fazlullah! Bu söz ne sözdür ki söylersin! Bizüm vilayetümüzde üç lokma helal vardur, gayrı vilayetde ol yokdur. Biri ma'denler, biri dahı kafirden alınan harac, biri dahı gazadan hasıl olan maldur. Ve hem bizüm leşkerümüz gaziler leşkeridür. İmdi bunlara helal lakma gerekdür." Dahı eydür: "Şol padişah kim leşke­ rine haram [358] lokma yidürür, o leşker harami olur. Hara­ minün hôd sebatı olmaz, hali ne-y-idügi ma'lumdur." El­ hasıl Fazlullah'un 'azline bu söz [sebeb] oldı.

Nazın

Ne han kim uzada zulm elin ile Ölincek rahmeti varmaya bile

Şular kim dünyayı ma'bud idindi Gönül bagladı ol bir çöplü kıla

Şu kim benzer oturmış viran evde Gafildür üstüne divar yıkıla

'A.şıki vir ögüdi kendüzüne Unutma bag u bendierün sökile

567

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [170]

Anı beyan ider kim bu padişahlar kim mal cem' itdiler, ahir anlar n'oldı?

Merhum Yıldurum Hündkar mal cem' itdi, tedbir-i memle­ ket kaldı. Akçalar cem' idüp hazinelere koyar, memleket kesedlik oldı. Ahir ol malı Temür bedbaht yidi. Vilayet ayak altında kaldı.

Ve Bagdad padişahı Sultan Ahmed hazine cem' itdi. MiHı taş sanduklara koydurdı. Gice-y-ile Dicle'ye bırakdurdı. [359] Irmagun dibine indürdi. İleten kişileri helilk itdürdi kim bu malı kimseneye dimeyeler, diyü. Ahir ol mal suda kaldı, kendü dahı neseb nesliyle telef oldı gitdi.

Nazm

Diler kim dünyasın suya yitüre

Niçe susuzları suda yitüre

Mahabbet-i malı dinden çıkardı

Yüzi kara günah yükin götüre

Ve bir dahı, Horasan padişahı İmirza Şah çok mal itdi ve ol dahı bunlarun gibi telef oldı.

Ve Rum padişahlarından Karamanoglı İbrahim Beg mill cem' itdi. Ahir ol dahı işitdiniz kim ne'yledi.

İmdi, 'azizler! [Mal] oldur ki hayra sarf ola. Padişahlarun dosh oldur kim karnı tok ola ve togn ola. Muhkem leşker ana dirler kim tok ola ve galaba ola, kendü açlıgı kayısı olmaya.

Nazm

Zi mal kim hayr işe harç idesin idesin andan bahş her işine

Ne vech-ile anı cem' eyledün sen Çıkarurdun göz ki baksa işige [359]

'A.şıki mal dime senden kalana Ya 'ikab ya hisab gele başuna

568

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

'Ariflerden birine sardılar. "Padişahlara hazine gerek midür?" didiler. 'Arif cevab virdi kim "Bir asıl hazine var­ dur, ol gerekdür." Ve sardılar kim "Ne asıl hazinedür?" Ol 'arif eydür: "Ri'ayalarun hayır du'aları padişahlara hazi­ nedür." didi.

Nazın

Ne han kim dünyadan 'adl-ıla gitdi

Ol 'ukbide dahı bil tahta gitdi

Fena mülkinde sultan-ı 'adil aldı

Beka mülkine mahbub pak gitdi

SU'AL.- İy derviş! Bu Al-i 'Osman'un menakıbların kim ihtisar itdün bunlarun zamanında 'alim-i rabbaniler ve fu­ kara ve sulehadan kimse yok ınıdur kim anları anmadun?

CEVAB.- Vardur. Ertonrul zamanında Baba İlyas Diva­ ne vardı; Rum'a Ertonrul bile gelmişlerdi. Ve Koçum Seydi vardı; Baba İlyas'un halifesi-y-idi. Bunlarun kerametleri zahir almış ve du'aları makbul 'azizler-idi. Ve oglı 'Osman Gazi [361] zamanında 'ulemadan Tursun Fakı var-ıdı. Ve fukaradan Baba Muhlis ve 'Osman Gazi'nün kayın atası Edebalı var-ıdı. Bunlar du'aları makbul 'azizler-idi. Ve og­ lı Orhan Gazi zamanında 'ulemadan Davud-ı Kayseri var­ ıdı ve Taceddin-i Kürdi var-ıdı. Ve fukaradan 'Aşık Paşam hazreti var-ıdı ve Giyüklü Baba ve Yunus Emre ve Şeyh Tapduk Emre ve Ahı Evren ve Karaca Ahmed Sultan bun­ lar Gazi Hundgar zamanında aldılar. Ve bunlar kerametle­ ri zahir almış ve du'aları müstecab 'azizler-idi.

Ve oglı Gazi Hündgar zamanında bu 'azizlerün ba'zısı hayatda-idi. Ve 'ulemadan Koca Efendi zahir aldı kim anun oglınun oglı vilayet-i Acem'de Kadızade-i Rumi dimekle meşhur olmış-ıdı. Ve fukaradan Abdal Murad ve Musi Ba­ ba ve Pirahmed Cesteri ve bunlarun cemi'isinün kerameti zahir kişiler-idi

Ve Yıldırım Bayezid zamanında 'ulemadan Mevlana Şemseddin-i Fenari ve Mevlana Kutbeddin-i [362] İzniki ve Şeyh Yar 'Ali Horasani ve Şeyh Cezeri Sirôzi ve fukaradan

569

Aşık Paşazade 1 Osmanoğullarrının Tarihi

Şeyh Hamid ve Şeyh Fahreddin Mudurni; ve bunlar kera­ metleri zahir olmış 'azizlerdi.

Ve oglı Sultan Muhammed Han-ı Gazi zamanında bu 'azizlerüfi ba'zısı hayatda-idi. 'Ulemadan Mevlana Hayred­ din-i Hirevi geldi ve Mevlana Fahreddin ve Seyyid Mu­ hammed-i Buhari geldi ve Rumdan Şeyh Hacı Bayram va­ ki' oldı. Ve bunlar du'aları makbul 'azizler-idi.

Ve oglı Sultan Murad-ı Gazi zamanında bu 'azizlerüfi ba'zı­ sı hayatda'idi. Vlemadan Mevlana Şerefeddin-i Kırimi geldi ve Mevlana Hayreddin-i Kırimi geldi ve Mevlana Ahmed-i Gfuani geldi Mısır vilayetinden ve andan ders-i 'am idüp gel­ di ve vilayet-i Rum'da mu'azzez müfti oldı. Ve fukaradan Ak­ şemseddin ve Şeyh 'Abdurrahlm-i RUmi ve Akbıyık vaki' oldı. Ve oglı Sultan Muhammed Gazi Han zamanında bu 'azizlerüfi ba'zısı hayatda [3631 'idi. Vlemadan Mevlana Hüsref [Hüsrev] var-ıdı ve Mevlana Yigan müfti-yi zaman oldı ve fukaradan Şeyh 'Abdilllatıf-i Makdisi ve Gümişlioglı geldi ki nesl-i Zey­ ni'di, ol Şeyh Hafi'dendür ve Halvetilerden Mevlana 'Alaed­ din geldi; du'ası makbUl 'azizlerden idi. Ve Mevlana Muham­ med-i Zirek ve Hızır Beg Çelebi ve Hocazade ve dahı bunlarufi emsali 'azizler çokdur, cemi'isi du'alan makbUl 'azizlerdi.

Nazm

Ne devran oldı devran Han Muhammed Kim oldı Rum'a hem can Muhammed

Anun eyyam-ı devlet zamanında Ziyade oldı hem edyan Muhammed

Bu Al-i 'Osman'ufi ol serveridür Beyanı hem yidi 'unvan Muhammed

Sekizinci okundı Bayezid Han

Yidi yir ma'mur itdi an Muhammed

SU'AL.- İy derviş! Bu Rlim vilayetinüfi dervişlerini ve 'ule­ masını zikr itdüfi, ya Hacı Bekdaş Sultan'ı niçün afimadufi?

CEVAB.- Bu afidugum 'azizler Al-i 'Osman vilayetinde olanlardur kim afidum. Bu Hacı Bekdaş Al-i 'Osman neslin-

570

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

den hiç kimse-y-ile musahabet itmedi ve andan ötüri anma­ dum. Ve Hacı Bekdaş kim Horasan'dan kalkdı. Bir kardaşı dahı var-ıdı; Menteş dirlerdi, bile kalkdılar geldiler. Togrı Sivaz'a geldiler ve andan Baba İlyas'a geldiler ve andan Kır­ şehr'ine vardılar ve andan Kayseriyye'ye geldiler. Kayse­ ri'den kardaşı Menteş gine Sivaz'a vardı. Anda eceli mu­ kadder-imiş, anı şehid itdiler.

Bunlarufi kıssası çokdur, cemi'isine 'ilmüm yitmişdür, bilmişemdür. Hacı Bekdaş Kayseri'den Karayol'a [Kara­ öyük] geldi; şimdi mezar-ı şerifi andadur.

Ve hem bu Rum'da dört tayife vardur kim müsafirler için­ de afiılur. Biri Gaziyan-ı Rum ve biri Ahiyan-ı Rum ve biri Abdalan-ı Rum ve biri Badyan-ı Rum. İmdi, Hacı Bekdaş Sultan bunlarufi içinde Baciyan-ı Rum [365] ihtiyar itdi kim o Hatun Ana'dur. Anı kız idindi, keşf i kerametini ana gös­ terdi, teslim itdi, kendü Allah rahmetine vardı.

SÜ'AL.- Bu Hacı Bekdaş Hazreti'nüfi bunca müridi ve mu­ hibbi vardur, bunlarufi bey'atları ve silsilelen nereden olur.

CEVAB.- Hacı Bekdaş, Hatun Ana'ya ısmarladı, her nesi var-ısa. Kendü bir meczub 'aziz-idi, şeyhlıkdan ve mürid­ likden farıg-ıdı.

Abdal Musi dirierdi bir derviş var-ıdı, Hatun Ana'nun muhibbi-y-idi. Ol zamanda şeyhlık ve müridlik igen zahir degüldi, silsileden dahı farıglardı. Hatun Ana ol 'azizüfi üzerine mezar itdi. Geldi Abdal Musi bunun üzerinde bir niçe gün sakin aldı. Orhan devri geldi, gazalar itdi.

SÜ'AL.- Bu Bekdaşiler eydürler kim yifiiçerilerüfi başın­ dagı tae Hacı Bekdaş'ufidur dirler.

CEVAB.- Yalandur. Ve bu [366] börk hôd Bilecük'de Or­ han zamanında zahir aldı, yukaru babda beyan idüp turu­ rm. Ve illa Bekdaşiler geymege sebeb Abdal Musa[dur]. Or­ han zamanında gazaya geldi ve bu yifiiçerinüfi arasında bi­ le yörüdi ve bir yiliiçeriden bir eski börk diledi. Yiliiçeri da­ hı virdi; yiliiçeri üsküfüni çıkardı, bunun başına giydürdi. Abdal Musa vilayetine geldi; ol börk bile başında. Sardılar kim "Bu başındagı nedür?" Ol eyitdi "Buna elef dirler." di­ di. Vallahi bunlarufi taelarınun hakikati budur.

571