
AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003
.pdf
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
oldı. Padişah dahı anda [228a] saltanat-ılan bir hisar yapdur dı, vilayet-i Arnavud'un ortasında. Ol hisarun adını İlbasan [Elbasan] kadılar ve ol hisarda gazilerden kodılar, kafideri ne gaza ideler.
Ve bu fethün tarihi hicretün sekiz yüz yitmişinde vaki' olundı, Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde. Ve Sultan Muhammed Han kim bu gazadan döndi, Rum Muhamme di vezir oldı.
Nazm
Bir 'aceb Rum vezir oldı gine Şöyle bil kim ogrı girdi bu dine
Adını mü'min kornışdı han anun Fursatın gözlerdi gönülde gine
Kini budur aldı han İstanbol'ı [228b] Yimez oldı bu Urum pinepişne
Bu vezir oldı kafider gör n'ider Agu virür dir Müsülmanı kına
BAB [142]
Anı beyan ider kim Karamanoglı Pir Ahmed ne'yledi kim padişah anuii üzerine teveccüh eyledi ve üzerine varup anda ne'yledi.
Karamanoglı Pir Ahmed kim İstanbol'a geldükde padişah ıla va'de olunmış-ıdı kim bi-vechin mine'l-vücuh padişaha muhalefet olunmaya. Ve hem Dulkadıroglı Şehsüvar dahı bu mu'ahede oldukda bile-y-imiş, 'ahd dahı bunun üzeri ne-y-imişkim padişahdan her ne vakt kim işaret oluna bun lar dahı hidmete hazır olalar ve her nireye kim emr olursa [229a] varalar.
Padişahun niyyeti budur kim Uzun Hasan'un üzerine va ralar-ıdı. Zira kim naşayiste hareket [149] itmiş-idi, bu Al-i 'Osman üzerine. Biri budur kim Koylıhisar kadimden bu gaziler kapusına hidmet idegelmişler-idi. Biri dahı budur
522
Çevriyazı: Haza Menflkıb u Tevarlh-i Al-i Osman
kim Karaman hôd asılda bunlara ta'alluk-ıdı. Hassa kim Karaman vilayetinden sürüp çıkardugı bu gazi padişahun 'ammusı oglıdur. Ve Uzun Hasan bunlara bu babda hiç i'ti bar itmedi, gelüp bu vilayetleriyıkdı, bozdı. Kendü muradı ne-y-ise itdi, gitdi. Ve hem bu Uzun Hasan babası 'Ali Beg ilen bu gazi padişaha ihtiyac-ıla gelüp Sultan Murad Han'a hizmet dahı itmişler-idi. İmdi bunun gibi olan kimseneler [229b] padişahlara buncılayın hadesler itmek cayiz degül dür, ve bu padişahlara gayret vacib olur. İmdi Uzun Hasan üzerine varmaga bu zikr itdüklerüm sebeb olmış-ıdı. Ve hem Hasan evvel kiççük yılan-ıdı, padişahun niyyeti bu-y ıdı kim anı ejderha olmadın avlaya-y-ıdı.
İmdi Karamanoglı ve Şehsüvar bu 'ahde turmadılar, pa dişah dahı ol tarafa teveccüh idüp Anatalı'ya geçdi. Bunla rı umardı kim gelelerdi. Bular gelmediler. Padişah dahı Ka raman'a yörüdi. Karaman oglanları kaçdılar, Larende'ye vardılar. Padişah dahı togrı Konya'ya 'azın itdi, Gevele'yi dahı feth itdi. Yörüdi, Larende'ye vardı. PirAhmed anda-y ıdı. Mahmud Paşa anun üzerine [230a] vardı. Birbirile ograş dılar, ceng olundı. Ahir Pir Ahmed turmadı, kaçdı. Kara man sİpahilerinden hayli adamlar tutdılar, padişaha getür diler. Padişah buyurdı, boyunların urdılar. Padişah, Mah mud Paşa'ya eyitdi: "Turkutoglı'nun kandalıgın bil, dahı üzerine var." didi. Turkutlu dahı Bulgar tagına çıkmış-ıdı. Mahmud Paşa dahıbunlarun kandalıgıhabarların aldı. He man üzerlerine yörüdi. Bunlar dahı tuydılar, kaçdılar. Öte Tarsus yüzine aşdılar. Mahmud Paşa dahı ardına düşüp kovdı, alıbildügin aldı. Alınmayanlar varup Tarsus vilaye tine girdiler. Andan sonra padişah hükm itdi; Larende'den İstanbol'a evler süreler ve Konya'dan [230b] dahı süreler.
El-hasıl-ı kelam ehl-i sanayi'den bir niçe evler sürdiler. Rum vezir padişaha eydür: "Hey devletlü sultanum! Mah mud sürdügi evleri teftiş idüp gördüm, ekseri fakirlerdür ve hem az sürdi." didi. "Ve ganllerin sürmedi." didi. Padi şah eydür "Rum Muhammedi! Var imdi sen dahı göreyüm, ne kadar evler yazasın." didi.
Bu Rlim ve:i'ır İstanbol'ufi intikamın almaga gayetde kim
523

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
müştaka intizar-ıdı kim ehl-i İslam incite-y-idi. Bu kez fursat buldı. El-hasıl-ı kelam Larende'den ve Konya'dan ziyade evler almakdan muradı bu-y-ıdı: Ehl-i İslamufi evlerin yıkdurmag ıdı. Larende'yi şöyle yazdı kim Mevlana Hünkfu'ufi rahime hullah kim [231a] oglanlarınbile sürdi; ol Eınlr 'Ali Çelebi-y-idi.
El-hasıl-ı kelam bu Rum Muhammed padişah emrinden ziyade evler sürdi. Ahirü'l-emir hal böyle oldı kim Karama noglanlarıla barışur gibi oldılar. Padişah dahı Konya'ya ve Gevele'ye [Kevele] ve feth olunan vilayetün hisariarına hi sar erieri koyup berkitdiler. Andan gelüp Kara Hisar'a indi ler. [150] Padişah buyurdı; Mahmud Paşa'nun çadırını ve otagını başına yıkdurdı hünkar. Ve cebehanelerini kendü develerine yükletdiler, padişah cebehanesine katdılar.
Ve bu vezir Rum Muhammed'ün evvel şeytaneti bu-y-ıdı kim Mahmud Paşa gibi tedbir ehli veziri padişahun kapu sından red itdürdi kim Müsülmanlıga ya'ni iza [231b] inti kam ide, İstanbol'un acısını ala. Ve hem bu seferün evvelin de Keblüoglı kim kadı-'asker-idi, Rum Muhammedi [onu] 'azl itdürdi ve Mevlana Viidan kadı-'asker oldı.
Nazm
Sürüidi Mahmud Paşa kapudan
Irag oldı o sevgülü tapudan
Varup Hasköyi'ne oldı mücavir
Halas oldı taruk turuk tapudan
Ve bu feth i maceranun tarihi hicretün sekiz yüz yitmiş ikisinde vaki' olundı; Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde. Ve dahı bundan sonra maceralarun ahvalieri çok olsa gerek.
BAB [143]
Anı beyan ider kim padişah Igrıboz'a [Agrıboz, Egriboz] varup
anı ne suret-ile feth itdi ve Mahmud Paşa'yı ne'yledi.
Evvel Mahmud Paşa'ya [232a] Gelibolı sancagın virdi ve bu-
524

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarm-i Al-i Osman
yurdı kim Mahmud'a "Tiz tut, gemileri tonat. Irakda yakın da hiç bir gemi kalmasun bir limonda. Igrıboz gazasma gi derin. Cemi'isi hazır olsun. Hernin ki seni göndürem, cüm lesi senün-ile bile yörisün." didi. Ve hem buyurdı kim: "Eyü tefahhus it kim Igrıboz fethine ne gerekdür, anı hazır ve müheyya it kim Igrıboz fethine ne gerekdür." didi. Mah mud Paşa dahı emri kabul idüp ne kim gereklü-y-ise anı te mam kayd itdi. Hiç bir eksük nesne komadı. Padişaha bil dürdi. Bu tarafda padişah dahı 'azim leşker cem' idüp kurı dan "Niyyet-i gaza!" diyüp yöridi. Mahmud Paşa dahı ge miler-ilen derya yüzinden yöridi.
El-hasıl-ı kelam, Igrıboz'un üzerine düşdiler. Igrıboz'un [232b] önine bir köpri döşediler. Padişah gelüp karada kon dı, Mahmud deniz yüzinde hisarı kuşatdı. Padişah dahı köpriden geçdi; lavu leşkeri-ile karadan kuşatdı. Yir yirin den toplar kuruldı. Emr alındı ceng olma. Bir nice günler 'acayib cengler alındı; toplar-ılan ve oklar-ılan.
Nagah bir gün gördiler kim derya yüzinden küffar gemi leri zahir oldı, ya'ni gelüp Igrıboz'a yardım ide. Ve ol gemi kafirleri nazar itdiler, gördiler kim Igrıboz hisarını İslam leşkeri deryadan ve kurıdan ortaya almışlar, ceng iderler. Bular bu hayretde-y-iken hernan padişah emr itdi: "Hey ga ziler! Koman, hisar yagmadur." didi. Ha, diyince gaziler hi sara koyuldılar [233a] Mahmud Paşa tarafından evvel koyul dılar. Kal'ayı feth itdiler. Üç gün gice ve gündüz eyü yagma olundı. Hisarı zabt itdiler ve nevahisinde bir nice [151] hisar dahı var-ıdı, anları dahı bile zabt itdiler.
Igrıboz vilayeti ternam bir sancaklık il oldı. Şehrün keli selerini mescidler itdiler. Vilayet-i İslamdan hatırı olan gelen Müsülmanlara kafirün hali kalan evlerini milklige virdiler. Bir kadı nasb itdiler ve bir bege sancagın virdiler. Ol dahı darü'l-küfr-iken darü'l-İslam oldı, bi-hamdillahi ve'l-minne.
Nazm
Zi han kim 'alemi itdi münevver
Ki anun tali'-i sa'di musavver [233b]
525
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
Viranlar ma'mur olur makdeminden Yüzin gören halas olur o gamdan
Bu hanun devleti dayima a'la Bunun kısmetidür her hayr ola
Bu alündür kıyametde fazilet
Bu hanun mahkumıdur cümle millet
ilahi bu al üzre ta kıyamet İre lütf u 'inayetün hidayet
Bu feth i gazanun tarihi hicretün sekiz yüz yitmiş dördin de vaki' olundı; sultanü'l-mücahidin Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde; vallahu a'lem.
BAB [144]
Anı beyan ider kim vilayet-i Karaman'a padişah tekrar leşker göndürdi kim
ol [234a] vilayetün cümlesin zabt ideler
ve hem gemiler göndürdiler, anı beyan ider.
Padişah veziri Rum Muhammed'i göndürdi kim:" Var Ka ramanoglı'nı ol vilayetden sürüp çıkar." didi, ve hem kapu dan kendi kullarından padişah ana yoldaş koşdı ve Anatalı leşkerinden bir niçe sancak bile koşdı. Rum Muhammedi yörüdi, Larende'ye vardı, mescidlerin ve medreselerin ya kup yıkdı, atası evi gibi harab eyledi ve şehrün 'avratını ve oglanını soydurdı, 'üryan itdürdi. Ol zalim Rum hiç esirge medi, ol Müsülmanlara bunun gibi hakaretler itdürdi. La rende'den gidüp vardı, Eregli'ye çıkdı. Eregli'nün vilayeti ni ve köylerini harab itdürdi.
Ol vilayet halkı eyitdi: "Bu vilayet [234bJ Allah ve resulü nün; vilayetde evkafından niçün hazer itmezsin. Bu vilayet hôd resulünün evkafıdur." didiler. "Sen bum böyle harab itdün, Medine-i Resul'ün fakirlerine bu vilayetden artuk nafaka varmaz olursa yarın kıyamet güninde -amenna ve bihi saddaknasen anda Allah resulünün katına vardugun vaktın ne cevab virürsin." didiler. Bunun gibi söz diyenle-
526
Çevriyazı: Hıl.za Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman
ri ol zalim Rum öldürtdi; Tanndan korkınadı ve peygam berden utanmadı.
Andan sonra vardı, Varsak vilayetinde Uyuz Beg dirler idt anun iline girdi. Karaman'dan aldıgı [152] haram kesbi Uyuz Beg vilayetinde taş arasında döküp gitdi. Varsak da hı geldi, eydür: " Bu konşumuz Karamanlu rızkıdur, Rum Muhammedi [235a] bize getürdi, virdi." didiler. "Ve bu Rum ne keremlürek kişimiş." didiler, agzına söge söge divşürdiler.
Nazın
Fesad itdi ziyade çarh nişanı
Dökile kanlar ola çok ziyanı
Bu ehl-i İslam içre dökilen kan
Niçelerün gide din ü imanı
Ziyade ola harablık cihanda
Bu sözüme sakın tutma gürnam
Yıkıldı Karaman bazıldı iller
Büridi 'alemi zulmün tumanı
BAB [145]
Anı beyan ider kim İshak Paşa'yı tekrar
Karaman'a göndürdi, varup Karaman'da ol dahı ne'yledi.
Padişah emr itdi, İshak [235b] Paşa'ya "Var." didi, "Karama noglı'nı sen ilden çıkar." didi. "Bu Rum devletsüz ol vilayet de hayli bedbahtlıklar itmiş." didi. "İmdi sen var Kara man'un müfsidlerin çıkargıl." didi. İshak Paşa dahı yörüdi, L rende'ye çıkdı, andan vardı İçil'e girdi. Karamanoglı kaç dı, Uzun Hasan'a gitdi. İshak Paşa Aksaray'a geldi. Padişah dan emr olundı kim; "Aksaray'dan evler sürüp İstanbol'a gönderesin." diyü. İshak Paşa dahı Aksaraydan sürgün idüp bile alup getürdi. Şimdiki hlnde İstanbol'da Aksaraylu mahallesi didükleri İshak Paşa sürüp getürdigi halkdur.
527

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
BAB [146]
Anı beyan ider kim Gedük Ahmed 'Aleyye'i [Aiaiyye] ne suret-ile feth itdi?
Bundan öndin Rum Muhammed'i göndürmişler-idi. Ol va rup nesne izhar itmemiş-idi; anun-ıçun kim 'Alayye beginün kız karınciaşı Rum Muhammedi'nün hatumdı. Ve hem Ge dük Ahmed'e padişah kapusından bir niçe bölük kullar ta'yin olundı ve Anatolı'nun 'askerinden bir niçe yoldaş koş dılar. Gedük yörüdi, vilayet-i 'Aleyye'ye vardı. Ol vilayetün a'yanlarından hayli kişiler geldiler, Gedük Ahmed'e ita'at it diler. Öfiine düşdiler, 'Aleyye'nün hisarı üzerine vardılar.
Ol vakt 'Aleyye'nün begi Lütfi Begoglı Kılıç Arslan Beg idi. Gedük Ahmed'ün geldügini gördi. Gedük Ahmed dahı vardugı gibi fi'l-hal toplar kurdurdı. [236b] Bu hisarun halkı kim topları göricek Kılıç Arslan Beg'e geldiler, eyitdiler kim: "Bu gelen leşker Karamanoglı gibi degüldür." didiler ve "Bunun-ıla ceng fayidesi yokdur." didiler. Kılıç Arslan Beg eydür: "Müsülmanlar! Hayırlusı ne-y-ise tedarük idün siz dahı." didi. Bu şehrün halkından [153] Ahmed Paşa'ya işaret olundı kim adam göndüre-y-idi. Paşa adam göndürdi. Bu gelen adama eyitdiler: "Ahmed Paşa'dan soracagumuz vardur, soralum. Görinecek yire gelsün." didiler. Ahmed Paşa dahı bir görinecek yire geldi. Yukarıdan sordılar kim "Bu şehri kim alsan eger lutf-ıla ve ger cebr-ile, bu bizüm padişahumuzı ne'ylersin." didiler. "Eger lutf-ıla virürsenüz padişahunuza vilayetinden yig vilayet, benüm padişahum dan begünüze alıvirürin. Ve eger cebr-ile alursam hôd ma'lum nice olacagı." didi.
El-hasıl-ı kelam, Ahmed Paşa bunları geregi gibi hatırla rm teselli itdi kim ne beglerine ve ne kendülerine zararı ir meye; belki ziyadesile nef'i ire. Kılıç Arslan Beg dahı bu sö ze razı oldı. Çıkdı hisardan, Ahmed Paşa'ya geldi, hisarını . ana tesilm itdi. Gedük Ahmed dahı hisarı tasarruf itdi.
Re'ayayı dahı kanun-ı 'Osman-ılan mukarrer eyledi. SÜ'AL.- Ya 'Aleyye'nün begi n'oldı?
CEVAB.- Ahmed Paşa kim 'Aleyye'yi eman-ıla alıcak be-
528
Çevriyazı: Hilzii Meniikıb u leviirih-i Al-i Osman
gini cemi' hazinesin ve ta'allukatıla alup padişaha getürdi.
Kılıç Arslan Beg kim padişahun yüzini göricek heman-dem yüz yire kodı. Padişah eyitdi: "Hey! Korkma kim sana [237bJ ziyanum tokunmaz. Ve hem sana eyü tirnar virürem kim vilayetünden ziyade ola." didi. Ol sa'at Gümülcine'yi tirnar virdi ve hiç malından ve kumaşından bir nesne almadı. 'Avratına oglanına bile ziyade nesneler 'atalar itdi.
Ahir Gümülcine'ye vardı, anda ne'yledi, anı beyan ideyüm. Bu Gümülcine derya kenarına yakın yirdedür. Deniz ke narında gözciler korlar kim denizden harami gemileri ge lüp urmasun, diyü dayim gözedürler-idi. Bu Kılıç Arslan Beg ol araya varaldan gözciligi kendüsi iderdi dayim. Der ya kenarında bir çadırı kurulmış tururdı. Nagah bir gün gözleyüp tururken deniz tarafını, denizden bir gemi geldi kenara yakın. Bu Kılıç Arslan Beg dahı ol gemiye hücum idüp ceng [238a] eyler gibi oldı. Atını depdi, kenardan deni ze girdi. Ol gemide bir kayık hazır-ımış. Gelüp Kılıç Arslan Beg'i aldı, gemiye iletdi. Kılıç Arslan Beg oglını ve 'avratı nı bırakdı, gitdi. Şimdiki halde 'avratınun oglınun halları nice oldı, disen oglı Allah rahmetine vardı, 'avratın dahı
oglı yanında kodılar.
Nazın
Bu dünya lezzeti bil agudandur
Seni her yalan ile avudandur
Ve ger bin yaşasan dayim sag olsan
Sonı sünüklerüni uvadandur
Kime kim hayr u şer sen kasd idersin
O kasdun seni sine iledendür
Anun-ıla Hakka sen hazır olasın [238b]
Kimün hakkı ki olsa diledendür [154]
Ve bu fethün bu maceranun tarihi hicretün sekiz yüz yet miş altısında vaki' olundı; Sultan Muhammed Han-ı Ga zi'nün kulı elinde kim adı Ahmed Paşa'dur.
529
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
BAB [147]
Anı beyan ider kim Paşa Silifke'yi ne suret-ilen feth itdi ve hem anda ilini ne'yledi.
Karamanoglu İshak Beg kim Uzun Hasan'a kaçmışdı, ka rındaşı Pir Ahmed, Mokan [Mevkan] kal'asını almış-ıdı. İshak Beg, oglını Silifke kal'asında komışdı. Kendü Uzun Hasan'a gitdüginde İshak Beg'in oglı Sultan Muhammed'e habar göndürdi kim: "Silifke'yi sultanuma vireyüm, ade müfi göndür." dimiş-idi. Sultan Muhammed Han dahı anun sözine i'timad idüp Gedük [239a] Ahmed'i yarar yol daşlar-ıla göndürdi. Gedük Ahmed dahı yörüdi, İçil'e girdi. Togrı Silifke'nün üzerine vardı. İshak Beg'üfi oglı hisardan çıkup bunlara hisarı teslim eyledi. Ol hinde Karamanoglı Kasım Beg, Uzun Hasan'a varmış-ıdı ve Uzun Hasan afta leşker koşup göndürdi. Bu tarafdan Gedük Ahmed, Silif ke'yi alıcak Mokan hisarına yöridi. Pir Ahmed'ün 'avratı ve oglanı ol Mokan hisarında komış-ıdı. Ve İshak Beg'üfi bir kiçicük oglı anda bile-y-idi. Ve hem Karamanoglı Muham med Beg var-ıdı. Anun bir mahbube kızı anda bile-y-idi. Gedük Ahmed bu hisarufi üzerine düşdi. Ol hisarı dahı darb-ı dest-ilen aldı. Andan geldi Lülü'ye [Lüle'ye] düşdi. [239b] Anı dahı darb-ı dest-ilen aldı. Anun halkını kırdı.
Ne işler aldı gör fani cihanda
Dahı çok işleri vardur nihanda
Sakın kim magrur olma bu fenaya
Ki assı sandugın ola ziyanda
Buna 'akil 'arifler uymadılar
Uyanlar cümle kalmışdur yabanda
Neye kim elüfi irse afi sen ölüm
Kim afimazsafi kalursın sen gümanda
Saray u köşk ü serirde yatanlar
Gömüldi yatdı çok çürük samanda
530
Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman
Bu maceranun tarihi hicretün sekiz yüz yetmiş yidisinde vaki' olundı.
BAB [148]
[240b] Ve bu tarafdan Uzun Hasan kim Kasım'a leşker koş mış-ıdı, geldiler, Erzincan'da Rum padişahı Sultan Baye zid'e habar göndürdiler kim: "Desturunuzla kim biz Dulka dır iline giderüz kim, Kılıç Arslan Beg'ün oglını atası yirine beglemege iledürüz." didiler. Ol vakt beglerbegi Hamza Beg [155] Tokat'da-y-ıdı. Gelen adem evvel ana geldi. Ham za Beg dahı anlarun sözine i'timad itdi. N'ola geçsünler, di di. Hernin kim Sivaz'dan bir niçe göç kim göçdiler, yörüdi ler yortım-ılan; 'ale's-sabah Tokad'un üzerine çıkageldiler. Ga:filin Tokad'ı yagma itdiler, şehri yakup yıkdılar; şöyle kim, küffarane işler itdiler, Müsülmanlarun 'avratına ve og lanlarına na-meşru' hareketler itdiler. Bu yüz karalıgıla [240b] ba'zısı Uzun Hasan'a gitdi ve ba'zısını Karaman og lanları alup kendü vilayetlerine togrıldılar.
Ol zaman Sultan Muhammed Han-ı Gazi'nün bir oglı Sultan Mustafa, Konya'da-y-ıdı. Sultan Muhammed habar göndürdi oglı Mustafa'ya kim: "Var Karahisar'da otur." didi. Kendüsi devlet-ilen hücum itdi, İstanbol bagazından Anatalı'ya geçdi. Ol vakt Mahmud Paşa Gelibob sancagın mansıb yirdi. Girü anı devlet işigine vizarete getürdi, ve zir oldı. Bunlar hücum itdiler kim, Karaman vilayetine çı kalar. Karaman oglanları dahı Uzun Hasan'un bir begi,
·Yusuf İmırza dirler-idi, anun-ıla leşker koşup Akşehr'e geldiler. Yörüdiler, Hamidili'ne girmege. Sultan Mustafa [241a] dahı Karahisar'dan anlarun üzerine yörüdi ve ol 'asi ler-ile buluşdı. Eyü sultani cenkler olundı. Uzun Ha san'dan gelen beg kim, Yusuf İmırza'dur ve hem ol Uzun Hasan'un 'amınisi oglıdur; cengde anı tutdılar, boynma ip dakdılar, it yider gibi yitdiler. Cine Karamanoglı Pir Ah med kaçdı, gitdi. Gedük Ahmed anun 'avratını, oglını ol hinde İstanbol'a getürdi. Kasım Beg girü İçil'e girdi, otur-
531