AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Nazm

Padişahdan gerek 'ata vü kerem

Meskeni dahı ola bag-ı İrem [174b]

Harc ola milk ü mal hazineler

Sormaya kimseneye n'oldı direm

Bu hisal cümle Al-i 'Osman'da

Mahsusdur bu ale sana direm

Ve bu 'alemde de maksud olman birkaç nesnedür: Ogul evermek ve kız çıkarmak ve dünyadan ahirete yüz suyıla gitmekdür. İmdi bu nesne Sultan Murad'a müyesser oldı. Ogul everdi ve kız karındaşların dahı çıkardı. 'Ali dügünler itdi. Anları dahı padişahzadelere virdi. Ahirü'l-emir 'akıbe­ ti dahı hayr oldı ve oglı dahı kendüden sonra eyü 'azamet­ lü padişah oldı. 'Akıbet hayırlıgınun 'alameti dahı budur; vallahu a'lem bi's-savab.

Nazm [175a]

Cihan nat'ına her kim nazar itdi Hayal oynamagına fikir itdi

Şehün önine evvel sürdi baydak Eli ayında gönlin hayran itdi

Diledi baglaya filbend ü ferzin Zi-ruhlar baglu kaldı tarh at itdi

Gözetdi mansıbalar ferzin-ile Pelek tasına kim mühresin atdı

Bu nat'ı kim görürsin hôş döşenmiş [120] Hezaran şatranc-baz geldi gitdi

Dilediler bu nat'ı zabt ideler Cühud-hanede anı şah mat itdi

'Aşıki yaz menakıb-ı Al-i 'Osman Ki bunlar her köyi bir Bagdad itdi

Gel iy 'akil cihan alına kalma Ki alı niçelere alın itdi

482

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

DEVR-i SuLTAN MuHAMMED

Gel imdi ey musavver gevher-i pak Ki senün-çün olupdur hıtta-i hak

Senündür meydan-ı efiak-i alem İriş meydanuna sen cüstü çalak

Sebük-bar olıban atuna bin gel Karaman saçmak ister başına hak

Gel ahir sen i yar Sultan Muhammed [15b] Karaman gözine bir kuhl-i gur çek

Karamanoglı yumurda basupdı Togurdı karga kuzgun Mr u Mşak

Haram-zalar togurdı ad virdi Degül bunlar o neseblerde gerçek

Kimine Germiyan Aydın Teke dir Yalandur Menteşelü dişi irkek

Sultan Murad Han-ı Gazi kim ol Sultan Muhammed Han-ı Gazi oglıdur, anun devr-i saltanatı otuz bir yıl oldı. Ve bu gazalar ve bu maceralar cemi'i anun Mlinün, kalinün, ef'ali­ nün; bu ben A.şıki Derviş Ahmed her birini gördüm ve bil­ düm ve ihtisar itdüm bu menakıbda yazdum. Ve ol sebeb­ den ihtisar itdüm kim bunun ef'alinün, [176a] akvalinün dil­ ilen şerh-i halları beyan alınmaz. Andan sonra nevbet oglı Sultan Muhammed'e degdi. Buna tarih hicretün sekiz yüz elli bişinde ve Muharrem ayınun gurresinde Sultan Murad Han Allah rahmetine vardı; ve oglı Sultan Muhammed tah­ ta geçdi ve hem ol dahı Muharremün on altıncı güninde ve günlerde pençşenbeh gün. [121]

483

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [121]

Beyan ider kim Sultan Muhammed

kim ol Sultan Murad Han-ı Gazi oglıdur; Edrene'de tahta ne suret-ile geçdi ve nice geldi ve öiidin kanda olurdı, anları bildürür.

Sultan Murad Han bir gün Ada'ya seyrana varmış-ıdı, sey­ randan döndi. Sarayına gelürken gördi Ada köprisinüft ba­ şında bir derviş turur. [176b] Bu dervişe yakın gelicek Sultan Murad Han, derviş eydür: "Hey Murad Han padişah! Tev­ be it kim va'deft yakın kalmışdur. Fena sarayını terk idüp ol beka sarayına gidisersin." Sultan Murad Han hernan kim dervişden bu habarı işidicek hünkaruft Saruca Paşa yanın­ da-y-ıdı, eydür: "Saruca sen tanug ot ben cemi' günahuma tevbe itdüm." dir. Bir yanında dahı İshak Paşa-y-ıdı, döndi afta dahı eydür: "Sen tanug ol. Ben cemi' günahlaruma tev­ be itdüm." dir. Hünkar İshak'a eydür: "Şol dervişi bilür mi­ sin kandandur." İshak eydür: "Sultanum! Bursa'da Emir Seyyid'üft müridlerindendür." didi.

Hünkar kim geldi sarayından içerü girdi, atından indi, he­ man "Başum agrır." didi ve yatdı. Hasta oldı. [177b] Amma vasiyyet-namesin yazmış-ıdı. Halil'i nazır itmişdi. Oglı Sul­ tan Muhammed'i vasi idinmiş-idi. Üç gün yatdı, dördinci gün oglına adam göndürdiler.

On üç gün meyyitini sakladılar. Paşalar meyyitini kimse­ neye bildürmediler. Divanlar itdiler, tirnarlar virdiler ve da­ hı hekimler mu'alece suretin itdiler ve şerhetler düzüp gi­ rüp virdiler. Vefatma on üç gün olıcak oglı Sultan Muham­ med Edrene'ye geldi devlet-ile tahta geçüp oturdı. Ekser halk andan bildiler hünkaruft Allah emrine vasıl oldugın. Heman-dem atasınun meyyitini Bursa'ya göndürdi. Ve bir kiçicük karındaşı var-ıdı, İsfendiyar kızından; anı dahı ma­ kamına göndürdi. Andan sonra yaslularuft yasın çıkardı. Andan sonra [178a] kendü dahı serir-i saltanatda oturup ni­ zam-ı hükme ve hükümete başladı.

Nagah bir gün habar geldi kim Karamanoglı İbrahim'ün karnı yarıldı, haram-zade oglanlar togurdı. Germiyanoglı

484

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

didügine bir oglını koşdı; Kütahiyye'ye göndürdi. Ve birin dahı Aydınoglı iline göndürdi. Ve biri dahı Menteşeoglı'dur didi, anı dahı ol vilayete göndürdi. Kendü 'Aleyye'ye yö­ rüdi. Sultan Muhammed kim bu habarı işidicek def'i İshak Paşa'yı hil'atladı, Anatolı beglerbegligin virdi. İshak Paşa'yı göndürdi. Ve Sultan Muhammed dahı devlet atma binüp sürdi, Bursa'ya vardı. Karamanoglı togurdugı haram-zade oglanlar cemi'isi kaçdılar, anaları karnma [178b] girdiler.

Sultan Muhammed Han-ı Gazi girdi, yöridi, Akşehr'e çık­ dı. Akşehr'i feth itdi, vilayeti bile feth oldı. Hünkar andan göçdi, Konya'ya teveccüh itdi. Karamanoglı İbrahim girü aglayup yalvarmaga başladı. "Günahlaruma tevbe." didi. "Ve itdügüm işlerüme peşiman oldum." didi ve paşalara dahı tutu filorisin göndürdi. Ve ol paşalar gayet udlu kişi­ lerdür. Şeyhler, danişmendler ve paşalar anufi yüzin göri­ cek utanurlar. Utandukları sebebden paşalar hünkara gelüp eyitdiler: "Sultanum! Atafi ve dedefi bu Karaman vilayetine geldiler, bu vilayeti cemi' feth itdiler ve kendüleri tutdılar girü bulara merhamet itdiler, vilayetlerini bunlara girü vir­ diler. Kendüler [179a] vilayetlerine kendüler gitdiler. imdi sultanum Karamanoglı eydür ki [122] "Kızum vireyüm ve her yıl seferine bile varayum." diyüp eydür. imdi ümiddür kim sultanum dahı merhamet ide." didiler.

Bu kelamı Sultan Muhammed paşalarından işidicek ka­ bul idüp girü Karamanoglı'na vilayetini mukarrer itdi. Döndi kendü vilayetine teveccüh idüp devlet-ile gitdi.

Nazm

Gine bir kurs-ı gün togdı cihana Musavver oldı ef'alde nişana

Tola garba vü şarka berre bahra Ola güneş gibi lütfı 'ayana

Kılıcından anufi ditreye taglar Bulutlar kaça gireler tumana [179b]

'Arab 'Acem Bulgar Sind'e Vire hükmi ki tiz gelüfi divana

485

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Muti' ola cihan mahh1kı düpdüz Bu şahun hükmine kamu yigane

Temerrüd ehli katiri kıra ol ide sarayların köşkin virane

Dü kevni 'adl ü bedli ma'mur ide Diyeler şahinşah geldi beyana

BAB [122]

Anı beyan ider ki Sultan Muhammed Han-ı Gazi kim Karaman'dan dönüp geldüginden sonra ne'yledi, ne suret-ilen bina itdi, anı bildürür.

Diledi kim Gelibalı'dan Rumili'ne geçe, eyitdiler: "Devletlü sultanum! Gelibolı bogazını küffar gemileri [180a] bagladı." didiler. Hünkarı ol aralık Kocaili'ne getürdiler. İstanbol'un üsti yanında bogazda Akçahisar'a kondılar. Atası geçdügi yirden Rumili'ne geçdi. Akçahisar'un karşusına kondı. Ha­ lil Paşa'ya eydür: "Lala! Bunda bana bir hisar gerekdür." Ol arada hernan buyurup hisarı yapdurdı. Ternam oldı. Akçay­ lu Muhammed Beg'i göndürdi kim: "Tiz İstanbol'un var, kapusın yapdur." diyü buyurdı. Muhammed Beg geldi, şeh­ rün kapusından adam karvadı, köylerinün tavarlarını sürdi.

Teküre habar oldı kim: "Türk bizüro gönlümüzi yırtdı, evümüzi başumuza yıkdı." didiler. Tekür eydür: "Bunlarun konşulugı bizümle togan-ıla karga konşılıgına benzer [180b] oldı." dir. Tekür eydür: "Eger bu Türkden bize kurtılmaga çare olursa dostumuz Halil Paşa'dan [123] olur. Girü ana yal­ varmak gerekdür." didiler. "İmdi girü Halil Paşa'ya balıcak­ lar göndürmek gerekdür." didiler. Balıgın karnın filorile tol­ durdılar. Halil Paşa'ya göndürdiler. Tekürün bir veziri var­ ıdı; Kirluka dirlerdi. Ol eydür: "Hey! Halil balıgı yudar size derınanı tokınmaz" dir. "Ana sizün çarenüz kayısı kalmaz." didi. "Siz kendü başunuz yaragın görün." didi. Balıgı Ha­ lil'e getürdiler. Halil Paşa balıgun karnını sanduga koydı. Kafirlerün sözini kabul idüp turdı, hünkara geldi. Ol kafir-

486

Çevriyazı: Hiizii Meniikıb u leviirih-i Al-i Osman

ler hakkında niçe sözler söyledi. Hünkar eydür: " Hey lala! Yaz olsun görelüm [181a] kim Allah ne buyurursa anı işleye­ vüz." didi. Hisarun fethi yaragına çokdan meşgul olup tu­ rurlardı. Yarak kim ternam olundı; yaz dahı oldı. Sultan Muhammed eydür: "Bu yıl İstanbol'ı yayların." dir.

Geldiler İstanbol hisarınun üzerine kondılar. Kurudan ve gemiler-ilen denizden tolayı kuşatdılar. Dört yüz pare gemi denizden vardı ve yetmiş pare gemi Kalata'nun üsti yanın­ dan kurudan yilkenin açdılar. Savaşçılar ayagın turdılar. Sancakların çözdiler, geldiler hisar dibinden denize girdi­ ler. Deniz üzerine köpri yapdılar. Elli gün gice ve gündüz ceng itdiler. Hernan elli birinci gün hünkar "Yagma!" didi. Hernan yörüyiş itdiler. Sişenbeh gün hisar feth [181 b] alındı. Eyü toyumluklar aldı. Altun gümiş ve cevherler ve enva' kumaşlar bazara gelüp döküldi; satmaga başladılar. Katir­ lerini esir itdiler ve mahbubelerin bagırlarına basdılar. Ce­ harşenbeh gün Halil Paşa-yıla oglanlarını ve kethudalarını bile hisarı beklemege kodılar. Bunlarun hikayeti çokdur ve illa fakir ihtisar itdüm, anunçün kim bunun kıssası ma'lum­ dur kim Halil Paşa'yı ne'ylediler.

Fethün evvel cum'a güni Ayasofya'da cum'a namazın kıl­ dılar. Hutbe-i İslam okundı Sultan Muhammed-i Gazi adı­ na kim ol Sultan Murad Han-ı Gazi oglıdur ve ol dahı Sul­ tan Bayezid Han-ı Gazi oglıdur ve ol dahı Murad [182a] Hünkar-ı Gazi Han oglıdur ve ol dahı Orhan Gazi Han og­ lıdur ve ol dahı Osman Gazi oglıdur ve ol dahı Ertonrul Ga­ zi Han oglıdur ve ol dahı Sultan Süleyman Şah-ı Gazi Han oglıdur. El-hasıl-ı kelam bunlar Gök Alp neslidür kim ol Oguz Han oglıdur. Ve bunlarun neseb ü nesiini hôd evvel babda yazup beyan itmüşdüm.

Ve bu fethün tarihi hicretün sekiz yüz elli yidisinde vaki' olundı kim ol Sultan Muhammed Han-ı Gazi'dür.

487

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [123]

Anı beyan ider kim bu İstanbol ki alındı şehr harab olundı; girü ne suret-ilen ma'mur olundı, anı bildürür.

Sultan Muhammed Han-ı Gazi kim İstanbol'ı feth itdi süba­ şılıgını kulı Süleyman Beg'e virdi [182b] ve cemi' vilayetlerine kullar göndürdi [124] kim: "Hatırı olan gelsün, İstanbol'da evler, baglar ve bagçeler milklige virdüm, gelüp tutsun." di­ di. Ve etrafdan her kim ki geldi-y-ise evierden virdiler. Bu şehr bu vech-ile hayli ma'mfır olmadı. Andan sofua padişah hükm itdi kim her vilayetden agniyalardan ve fukaralardan evler süreler. Her vilayetün kadılarına ve sübaşılarına hükm-ile kullar göndürdiler, anlar dalu hükm mfıcebince mübalaga evler sürüp İstanbol'a getürdiler. Ve bu gelen hal­ ka dahı evierden virdiler. Bu kez bu şehir ma'mfır olmaga sfıret tutdı. Ve andan sonra bu halayıka virdükleri evlere mukata'a vaz' itdiler. Bu nesne bu halka güc geldi. Eyitdiler kim: "Bizi latif emlaklerümüzden sürdünüz getürdünüz; bu küffarlarun [183a] evlerine kiri virmek-içün mi getürdünüz." didiler. Ve ba'zı dahı 'avratın ve oglanın bıragup kaçdı gitdi.

Kula Şahin dirlerdi, Sultan Muhammed'ün atasından de­ desinden kalmış bir kulı var-ıdı. Padişaha eydür: "Hey dev­ letlü sultanum! Atan deden bunca memleketler feth itdiler, hiç birinden mukata'a vaz' itmediler. Sultanuma layık de­ güldür." didi. Padişah dahı anun bu sözin kabul itdi, muka­ ta'ı bagışladı. Yine yini hüküm buyurdı: "Her ev ki virürsiz milklige virdüm." didi. Andan sonra her virilen evlere mek­ tfıb virdiler, milkiyyete tasarruf itdiler. Bu vech-ile alıcak şehir dahı ma'mfır olmaga başladı ve 'imaret yüz tutdı. Me­ sacid yapmaga başladılar ve kimi zaviyeler ve kimi milkler [183b] yapdılar ve bu şehrün hali girü eylüge muttasıf oldı.

Padişaha bir vezir geldi kim ol bir kafirün oglıydı, padişa­ ha gayetde mukarreb oldı. Ve bu İstanbol'un eski kafideri bu vezirün atası dostlarıdı, yanına girdiler kim: "Hey ne'ylersin." didiler. "Bu Türkler girü bu şehri ma'mfır itdi­ ler." didiler. "Bu senün gayretün kanı! Atan deden yurdunı ve bizüm atalammuz dedelerümüz yurdlarını ve yurdlaru-

488

Çevriyazı: Hazii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

muzı bu Türkler aldılar, gözlerümüze karşu tasarrufiderler. imdi sen hôd padişahun mukarrebisin." didiler. "Cehd eyle kim bu halka bir re'y ü tedbir-ile kim bu halk bu şehrün 'imaretinden el çekeler ve girü evvelki gibi bu şehir bizüm elümüzde kala." didiler. Vezir dahı eydür: [184a] "Buna şol mukata'a evvelde komışlardı, anı padişaha diyüp girü ko­ duralum." didi kim "Bu halk dahı millder yapmaktan el çe­ keler. Bu şehir o sebeble girü haraba vara. Ahir girü bizüm ta'ifemüz elinde kala." didi. Andan sonra bir gün sürdi pa­ dişaha vardı. Bir münasebet-ile mukata'ayı girü andı. Padi­ şahı razı eyledi, ihdas itdi. Bu mugvi mel'un katiderün biri­ siyle bir adı Müsülman dahı koşdılar ve ol mugvi kafir ne didi-y-ise yazdılar, hiç bir vech-ile kimseyi söyletmediler.

SÜ'AL.- Eger sorariarsa bu vezir kim?

CEVAs.- İstanbol esiri Rum Muhammed'dür kim sonra anı padişah it gibi bogdurdı.

SÜ'AL.- Sultan Muhammed Han-ı Gazi İstanbol'da ne yapdurdı?

CEVAB.- [184b] Sekiz medrese, orta yirinde bir ulu cami' ve cami' mukabelisinde bir 'ali 'imaret ve bir tarafında darü'ş-şi­ fa ve bu medreseler ardında her birinün bir tetimmesi dahı vardur; suhteyan-içün. Ve bundan gayrı Hazret-i Eyylib En­ sari üzerinde bir 'imaret ve bir medrese ve bir cami', üzerine Hazret-i Eylib Ensari'nüfi bir 'ali türbe yapdurdı. [125]

Nazın

Cihanı ma'mur iden 'adl-i hanlar Ve'ger zulm itse hem dökile kanlar

Sebeb kodı bu ham Hak cihana Ki Hakk'a togrı gide cümle canlar

Şeri'atün nizarnı han elinde

Kodı Hak kim ola şer'i beyanlar [185a]

Din ü dünyanı ma'mur olmaga bil Sebebdür şer'i tuta cümle hanlar

Aşıki yaz menakıb Al-i Osman Ki bu ale du'a ide 'ayanlar

489

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Ve-lehu

Ne kim ider kişi kalmaz yanında

Bulur ya ogul ya kız tatlu camnda

Meseldür bu sözüm dinür ezelden

Yazılur cümle 'akil divanında

Ne sanursın bu halka sen yavuzluk

Komaz bil Hak am kimse camnda

Bu sebebden bu halk İstanbol'un 'imaretinden kaçmaga başladılar.

Ne tali' tutdı İstanbol cihanda [185b]

Ki hükmi her-karar olmaz bu efinda

Televvün olsa padişah sözinde

Olur memleketi dayim ziyanda

Hususa kim kafir ola vezfri

Zarar ister olur dayim imanda

Bu şimdikimukata'a olmasına Rfun Muhammed sebeb oldı.

BAB [124]

Anı beyan ider kim İnez

ne suret-ilen fetholındı ve sebeb ne oldı.

Bir gün Fire'nün [Firecik] kadısı hünkara gelmişdi kim vila­ yetinün halini bildüre; İnez kafi rlerinden bu vilayet ne halde­ dür. Ol kadı padişaha el öpmege girdi. El öpdükden sonra padişaha eydür: "Devletlü sultanum! Bu Fire vilayetinün ve İpsala vilayetinün halları be-gayet mükedderdür; bu sebeb­ den kim İnez kafideri Müsülmanlıgun esirini kullandurmaz. Müsülmanlarun esiri dayim kaçarlar, İnez'e girür. İssi ardın­ ca varıcak eger dayim görüp bildükleri adam olursa bir se­ hel nesne virürler ve illa dögerler, giderler ve kendüyi dahı vakt olur esir iderler. [186a] Ve bu İnez hôz evvelden İstan­ bol'a ta'allukdur. Zira İstanbol tekürinün kavmidür."

490

bar eyle, 'ale't-ta'dl on pare yarar kadırga tonadufi.. Kulum­ ılan ve hem hazır olan 'azab-ıla ve eyü yarak görün dahı va­ rufi. İnez'e, anun limonına girüfi., ve illa ol araya varmayınca bu habarı kimseye bildürme." didi. "Uş ben dahı kurudan in­

şaAllah varurın İpsala'ya inerin." didi.

Yunus Beg padişah buyurdugı emre imtisal idüp buyrugı yirine getürdi. Hernan Allah'a sıgınup yörüdi, İnez'üfi. limo­ nına girdi. Padişah dahı bu [186b] tarafdan yöriyüp 'asker-ile İpsala'ya vardı. Tekür dahı gördi kim kurudan ve deryadan Türk geldi, yanındagı kafidere eydür: "Beni dahı Türk esir it­ rnek diler." didi. Fi'l-hal malını ve 'avratını ve bir mahbube kı­ zını dahı aldı togrı hünkara getürdi ve cemi'i sİpahilerini bile alup geldi. Padişah dahı teküre ve sipahilerine eyü dirlikler it­ di. Şehrüfi. hali kalan evlerini etrafdan gelen Müsülmanlara virdi ve girü kafirlerinüfi. oturanlarını mukarrer itdi. Ve nice kiliseleri mescidler itdi ve çaruarını ve çafi.lıklarını bozdurdı. Ve şehrün karşusında bir hisar dahı var-ıdı; Tanoz dirlerdi, ada-y-ıdı. Anı dahı feth itdi. Limoz dirlerdi, bir dahı var-ıdı. Anı dahı feth [187a] itdi. Ve cemi'i İnez vilayetini zabt itdi.

Ve bu fethüfi. tarihi sekiz yüz elli yidisiyle sekizi arasında vaki' aldı Sultan Muhammed Han-ı Gazi elinde.

Nazın

İnez'de yandı çırak-ı İslam hôş Gazi Han gördi anı kıldı huruş

Kırarn Hak düşmenin alam diyarın Kaçalar gazilerden hemçü ser-puş

Aşıki yaz menakıbını hanun

Ki virmişdür safi.a çok zer ve mevçüş

491