AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

mine'l-vücı1h şimden girü dahı yagılık itmeye, barışıklık ola, aralarında 'adavet olmaya. Sultan Murad Han dahı Ka­ raman vilayetinden bir ahad çöpi zulm-ıla aldurmadı ve al­ madı. Bu Al-i Osman'un 'adetleri 'adl ü dad üzerinedür.

SÜ'AL.- Ya Konya'nun ve Larende'nün zulmını kim itdi? CEVAB.- Sebeb ne'ydügin habar vireyüm işid ve hem ne zamanda [148b] olmışdur. Sultan Murad'un Karaman'a evvel seferinün tarihi hicretün sekiz yüz otuz tokuzında vakı' oldı.

BAB [107]

Anı beyan ider kim Sultan Murad kim

Karaman seferinden geldi, neye meşgfi.l oldı.

Bundan evvel İshak Beg Vılkoglı'nun hiyarretini hünkara bildürmiş-idi kim Karamanoglı'nun hareketi ve Üngü­ rüz'ün hareketi cemi'i Vılkoglı'nun şeytaneti olmış-ıdı. Hünkar dahı bunun bu haramzadalıgın tamam bilmiş-idi. Ol sebebden Sultan Murad Han 'azim leşker cem' itdi; Laz vilayetini cümleten zabt ide. Vılkoglı bum tuydı, def'i tek­ rar girü ilçi göndürdi, mübalaga armaganlar dahı bile gön­ dürdi ve hem didi kim: "Kızumun [149a] cihazı tamam mü­ retteb oldı. Adam göndürün cariyenüzi alun." didi. İlçi gel­ di paşalar-ıla bulışdı. Paşalar hünkara bildürdiler. Paşalar eyitdiler: "Sultanum almak gerek." Hünkar eyitdi: "Teda­ rüki ne-y-ise idün." didi. Andan sonra Üsküb'den İshak [105] Beg'ün hatunını göndürdiler ve kapudan Hadım Rey­ han Aga'yı göndürdiler ve Özbek Aga'yı göndürdiler. Bun­ lar hayli adam-ıla Üsküb'e vardılar. Andan togru Semendi­ re'ye gitdiler. Birkaç günlik yir kalıcak Vılkoglı kafir begle­ rinün hatunlarını karşu göndürdi. 'Acayib konukluklar it­ diler dünürlere. Be-gayet eyü ta'zim-ile Semendire'ye ge­ türdiler. Ve hem geldükden sonra 'acayib agırlıklar itdiler. Kızun cihazı hisabını yazmışlar, defterini [149b] Özbek Aga'ya virdiler. Vılkoglı eyitmiş kim: "Bu cihazı kızuma virmedüm, hünkar hazretine virdüm. Dilerse bu cariyesine virsün ve dilerse gayrı cariyesine virsün." dimiş.

462

Çevriyazı: Hilza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

El-hasıl-ı kelam kızı alup Edrene'ye hünkara getürdiler.

Geldükden sonra hünkar Edrene'de dügün itmedi. "Bir si­ pahi kafirün kızına dahı ne dügün gerek." didi. Ve dahı ci­ hazuft kaziyyesin bildürdiler hünkara kim Vılkoglı dimiş­ idi. Hünkar bu habarı işidicek eydür: "Benüm cariyelemme virecek nesnem yok ınıdur kim anun kızınun cihazını gayrı cariyelemme virem." didi. Hiç bir nesnesin kabul itmedi. Girü cihazını kendüye virdi. Bir sehel zaman yanında turdı. Andan sonra [150a] Bursa'ya göndürdiler ve İsfendiyar kızı Bursa'da-y-ıdı. Hünkar ol zaman anı Edrene'ye getürtdi.

Nazm

Yine bir dürlü suret tutdı 'alem Ki batın nakşını göstere adem

Bezaran tedbiri bagladı fikri Kimin gündüz ide kimini ahşam

Vezirler tedbiri hana ider 'arz Veli han dir ki tınma şimdi epsem

Ki fursat el vire düşmanı bularn Kesem başını dilin idem ebkem

İdem afta elüme gire fursat N'ola itsün bana ol dürlü ibram

BAB [108]

Anı beyan ider kim [150b] Evrenezoglı 'Ali Beg'üii Üngürüz vilayetinüii yolların görınege göndürüldügin bildürür.

Bir gün Hünkar 'Ali Beg'e eydür: "Kullarumdan kim ola kim Üngürüz vilayetinüftyollarını eyüce bilür ola?" dir. 'Ali Beg eydür: "Sultanum! Ben kuluna buyurursafi geçeyüm ce­ mi'i yollarını ve dahı illerini göreyüm. İnşaallah devletlü sultanumuft girü ayagı tozına geleyüm." didi. Hünkar ey­ dür: "Rumilinlü ve Anatalı [leşkeri] bile geçsün." didi. 'Ali Beg eydür: "Heman bana akıncı kullaruft [106] yiter. Sulta-

463

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

nurnun himmeti cemi'isinden artugırakdur." dir. Hünkar eydür: "Eyle it imdi." dir. Hernan ol zaman akın çagırtdılar.

Mübalaga akıncı cem' olundı, yörüdiler. Dırnışkar'dan ge­

çüp Üngürüz vilayetine girdiler. Bir ay mikdan [151a] agna­ dılar, yidiler, içdiler. Hiç düşmandan eser belürmedi ve ga­ yetde toyumluklar olundı. Şol kadar esir almışlar-ıdı kim, "Esir akıncıdan çok artukdur." dirler-idi. Ve karataraş [ka­ ratıraş] dahı şöyle oldı kim adamlar oldı kim eline bin filori ve iki bin filori toyum olmış, adamlar inen çog-ıdı.

El-hasıl-ı kelam 'Ali Beg şöyle toyum geldi kim Edrene'ye hünkara vardı. Eyitdi: "Devletlü sultanum! Üngürüz'e geç­ mek gerek kim Üngürüz bir vilayetdür kim sultanuma la­ yık. Hayf degül midür kim anun gibi vilayetün begi kafir ola." Şol kadar vasf itdi kim hünkar geçmege ragbet oldı.

Nazm

Hemişe söylenür erün nişanı

Nişan olur erün hem tercümanı [151 b]

Nişanından anun hali 'ayandur Ne olsa 'ayna oldur hem beyanı

Cihana cüz' ya kül her kim gelüpdür İşid söylendi mahfi vü 'ayanı

Bilün kim her kişi mikdarın itdi Yitişdi sürdi bu devr-i zamanı

Kime degdi o nevbet çalınadı ol Geçürmedi zamanından gürnam

BAB [109]

Anı beyan ider kim sultanü'l-mücahidfn

Sultan Murad Han-ı Gazi kim ol Sultan Muhammed Han oglıdur,Üngürüz vilayetine 'azın itdügin

ve anda ne suret-ile vardugın bildürür.

Evvel Vılkoglı'na adam göndürdi. Eyitdi kim: "Üngürüz'e Semendire'den geçiserin. [152a] Ofiad yarak göresin, kusur ol-

464

Çevriyazı: Hiizii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

maya." Ve andan sonra İflakoglu Dırakola'ya habar göndür­ di: "Tizcek leşkerüiü cem' idesin; eyü yarar yoldaşlar-ıla ge­ lesin. Yohsa ben senün üzerüne varmaga üşenmezin." didi. Dırakola'ya bu habar varıcak eydür: "Devletlü han! Ben ha­ zıram sultanumufi atın ve itin yitmege." didi. Andan hünkar hazreti dahı 'azim 'asker cem' idüp sürdi. Togru Vidin'e var­ dı. Cemi' Rumili'nün akıncısı bile Vidin'den geçdiler, yörüdi­ ler Üngürüz iline. Bir niçe pare hisadar aldılar. Ta Zibin'e dek vardılar. Kırk beş gün vilayet-i Üngürüz'de gezüp agnadılar ve andan sonra dönüp geldiler, vilayet-i İflak'dan çıkdılar. Dırakola, hünkar öfiince kulaguz olmış-ıdı, bile çıkdı, ötedin [152b]berü gelişe. Amma bu tarafdan Üngürüz'e girmede La­ zoglı'nun leşkeri önce kulaguz-ıdı. Dırakola [107] mübalaga pişkeşler çekdiler. Gaziler dahı ganimet-ilen geldiler. Girü vi­ layetlerine çıkdılar. Hiç bir kafir bunlara karşu gelmedi.

Nazın

Gaza kim bunlar itdi hakdan oldı 'İnayet Hakim-i mutlakdan oldı

Bu alündür gazavat bil cihanda Atan u hem deden Gök Alp'dan oldı

Bulara han didiler hônı boldur 'Ata vü hem kerem bunlardan oldı

Murad Hanarn Muhammed Bayezid Han Murad u Orhan u 'Osman'dan oldı [153a]

İlahi fazı u ihsanun bu ale Mü'ebbed it 'atası senden oldı

Bu gazanun tarihi hicretün sekiz yüz kırkında vakı' oldı, Sultan Murad Han elinden.

BAB [110]

Anı beyan ider kim Evrenezoglı 'İsa Beg Amavud'da n'oldı.

Hünkar bir gün eydür: "Kocacuk Hisarı'na sefer idelüm."

465

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

didi. 'İsa Beg'i öike göndürdi. Didi kim: "Var akıncılarumı toyurd." didi. 'İsa Beg vardı Arnavud'a künc illerine girdi. Andan sonra akın koyıvirdi. Segirdüm oldı. Anda hôd küf­ far hazır-ımış yolların hernan bagladılar. İskender adlu bir er var-ıdı. Ol Arnavud Begi'nüft oglı-y-ıdı. Asılda hünka­ ruft [153b] iç oglanıydı. Hünkar ol vilayeti afta tirnar virmiş­ idi. Sonra hünkara 'asi olmış-ıdı. Ve ol 'İsa Beg-ile varan akıncılaruft yolını ol İskender baglamış-ıdı.

El-hasıl-ı kelam bu Müsülmarılar gördiler kim yollar bag­ lanmış ve küffar yolların alup tururlar. Ol gaziler dahı evvel esire kılıç koydılar, kırdılar. Andan sonra dönüp küffar-ıla şol kadar gaza itdiler kim oklar dükenüp kılıçlar çöngeldi. Gazilerün ekseri şehld oldılar. Ve illa hayli vilayetler dahı feth olundı, ve egerçi gazilerden dahı şehid oldılar-ısa da.

Nazm

Şarab-ı rahmet içdi bil şehidler Sıratı kuş gibi geçdi şehidler [154a]

Fena mülkinde karar itmediler Beka sarayına göçdi şehidler [1081

Tecelli-yi o zat bunlaruft oldı Anuftçun 'ömrini biçdi şehidler

Ve bu fethüft tarihi hicretüfi sekiz yüz kırk altısında vakı' olundı. Ve bu tarihde 'asır vaktında gün tamam tutuldı.

BAB [111]

Anı beyan ider kim sultanü'l-mücahidin

Sultan Murad Han-ı Gazi kim Biligrad'a varup ne'yledi.

Sultan kim Üngürüz vilayetini seyridüp devlet-ile tahtına gel­ dükden sofua 'azm-i Biligrad itdi. Zira Belgırad; bildi kim Üngü­ rüz vilayetinüfi kapusıdur. Bu kez kasd itdi kim ol kapuyı aça. Leşker-i İslam'ı cem' itdi. [154b] Andan yörüdi gelüp Bilig­ rad'ufi üzerine düşdi. Hisara ceng ider gibi oldılar. Sava'yı

466

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

geçdiler, Biline'ye akın saldılar. Gaziler şöyle toyum geldiler kim bir çizmeye bir nefis cariye virürler-idi. Fakir dahı ol sefer­ de bile-y-idüm, yüz akçaya alh yidi yaşar bir oglan satun al­ dum. Ata hizmet idebilür esiri yüz elli akçaya virürlerdi. Akın­ cılardan fakire dahı yidi kul ve cariye hasıl oldı ve dahı şol ka­ dardı kim leşker göçse eslrüfi galebesi leşkerden ziyade-y-idi.

El-hasıl-ı kelam şöyle vasf olundı kim, "İslam bünyadı za­ hir olaldan berü kim gaziler gaza iderler, buncılayın gaza da­ hı hlç vakı' olmadı." didiler. Ve hem [155aJ dahı didükleri be­ yanı vakı'-idi. Fakir dahı ol seferde bir gün hünkar hazretine vardum. Fakire esir buyurdı. Ben eyitdüm kim: "Devletlü sultanum! Bu esiri götürmege at gerek." didüm. "Ve yolda bunlara harçlık gerekdür." didüm. Bafia beş bifi akça ve iki at 'ata itdi. Tokuzbaş esir ilen ol sefer Edrene'yegeldümve hem dört atum var-ıdı. Esirleri üçer yüze ve ikişer yüze satdum.

Nazm

Gaziler toyum oldı var Biligrat Bozuldı bagufiuz ne bil ne ırgad

Senüfi horyadlarufi hep gazi kırdı Dögün sen iy kıral şapkafiı tlz: at

Senüfi mahbüblarufi İslam'a geldi [155bJ Olarufi hüsni oldı 'ışka mir'at

BAB [112]

Anı beyan ider kim Sultan Murad Han-ı Gazi

Semendire'ye ne vech-ile ragbet ider.

Kaçan kim Biligrad'dan geçdi, togrı Üsküb'e geldi. İshak Beg eydür: "Hey Devletlü sultanum! Madamki Vılkoglı Se­ mendire'de ola, ne Karaman epsem olur ve ne Üngürüz bi­ ze muti' olur." didi. Ve hem Dırakola dahı münafıkdur." di­ di. Murad Han-ı Gazi eydür: "Hele bu sefere varalum Hak ta'ala nasib iderse anı [109] dahı görevüz." didi. Edrene'ye geldiler, ol kış kışladılar.

467

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Hernan kim yaz oldı Dırakola'ya ve Vılkoglı'na adam gön­ dürdiler, kapuya kıgırdılar. Vılkoglı [156a] kendü gelmedi, iki oglını göndürdi ve Dırakola gördi kim Vılkoglı bunun gi­ bi itdi, Dırakola kendü iki oglı-y-ıla bile devlet işigine geldi. Hernan geldügi gibi Dırakola'yı tutdılar ve iki oglını bile tut­ dılar. Dırakola'yı Gelibolı hisarında habse kodılar ve iki og­ lını Germiyan vilayetinde Egrikös [Egrigöz] Hisarı'nda habs itdiler. Vılkoglı'nun iki oglını Tokat kal'asında habs itdiler.

İshak Beg ol yıl Mekke'ye destUr diledi. Hünkar dahı yaz olıcak vardı Semendire'ye düşdi. Vılkoglı hisariarın berkit­ di. Kendü Üngürüz vilayetine gitdi. Hünkar buyurdı kim: "Laz ilini urun, kal'alarını yıkun, halkını esir idün." didi. Ol vakt şöyle toyumlıklar oldı kim dört yaşında [156b] oglanı Üsküb'de yigirmi akçaya satdılar. İshak Beg Mekke'den geldi. Henüz Semendire dahı alınmamış-ıdı. Fakir İshak Beg-ile Mekke'den bile geldüm. Bir gün hünkardan İshak Beg'e kul geldi kim "Nike Öbrünk [Nige Obran] üzerine var; anı hisar it." didiler. Germiyan sancagını ana yoldaş koşdılar. Ve Germiyan sancagı begi ol zamanda Temürta­ şoglı Umur Begoglı Osman Çelebi'ydi ki ol Vama gazasın­ da şehid oldı. Fakir dahı ol zamanda Üsküb'e İshak Beg-ile Mekke'den bile gelmişdüm. Gah gah bu maceralarda bile bu­ lınurdum. Ve bir def'a dahı İshak Beg'ün oglı Paşa Beg-ile ve Kılıççısı Togan-ıla haramilıga bile varmış-ıdum.

Bir gün 'asker içinde bir gavga belürdi. İshak Beg ol sa'at at arkasına [157a] geldi. Cemi'i gaziler dahı bile bindiler. Na­ gah gördük karşudan bir alay küffar çıka ve anun ardından bir niçe alay dahı çıkageldi. Yayasın önine tutmış ve atlusı ardına turdı. Kapkara pus olup üzerümüze yörüdi. Bu ta­ rafdan dahı ehl-i İslam leşkeri dahı tekbir getürdiler, bir kezden. Hernan yayanun üzerine at saldılar. Yayaya turma­ dm ok serpdiler. Gaziler anlarun okların eslemedi. Hücum itdiler. Üzerlerine sürdiler. Atlusı ardında turmadı, dahı kaçdılar. Yayayı at ayagı altında paymal itdiler, kırdılar. Şöyle kırkun oldı kim gazilerün atları kafirlerün ölüsi üze­ rinde yörürler-idi. İshak Beg çagırtdı kim "Hey gaziler! Yi­ ter kırdunuz, esir idün, imden girü." didi. [157b]

468

Çevriyazı: Hilza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

Vallahi fakir kırdugumdan gayrı bişin esir itdüm, Üs­ küb'e getürdüm. Bişini tokuz yüz akçaya virdüm. El-hasıl-ı kelam ol yılda Semendire dahı feth olundı. Cemi'i Laz viia­ yeti bilefeth alındı ve hisariarına kullar kadılar ve şehirlerin­ de kadılar nasb itdiler ve Semendire'de Cum'a namazı kı­ lındı ve cemi'i Laz vilayetinün hakimi ehl-i İslam oldı, Hak ta'ala fazlı-y-ıla.

Nazm [1 10]

Zulmet-i küfri cihanda hep bozar 'Osmanller Hak ta'ala bunları dayim bu ihsanda diler

Kahrı kafirden gidermek Hak buna itdi nasib Hem nizam-ı şer'i gör kim ne düzer 'Osmanller

Hak ta'ala bunları rahmete mazhar eyledi İşiginde kul olupdur 'alim ü sultanlar [158a]

Bu fethün tarilli hicretün sekiz yüz kırk birinde vakı' olundı, Sultan Murad Han-ı Gazi elinden.

BAB [113]

Anı beyan ider kim Mora vilayetinüii kapusı Germe Hisarı'n sultanü'l-mücahidfn Sultan Murad Han-ı Gazi

anı ne suret-ile feth ider.

Bir gün Sultan Murad Han-ı Gazi eydür: "Turahan'ı [Dura­ han, Durhan] getürün." dir. Vardılar getürdiler. Sultan Murad ana eydür: "Bu Germe Hisar'ı kim Mora'nun agzı­ dur anı ne suret-ile almak gerek, bana habar vir." didi. Tu­ rahan Beg eydür: "Bu Germe Hisarı sultanum bir garib hi­ sardur. Bu Germe didükleri bir denizden bir denize çekil­ mişdür ve bu deniz dahı bir vilayeti tamam çevre tolanmış-. dur. Ke-ennehu bu vilayet bir ada gibidür. Şöyle vakı' ol­ mışdur. [158b] Ve bu Germe Hisarı ana kurudan kapu gibi vakı' olmışdur. Ve bu Germe'ye biş yirde hisar yapmışlar­ dur. Ve hem her hisarun mübalaga yarakların dahı görmiş-

469

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

lerdür. Döndi girü Turahan Beg eydür: "Sultanum! Ol hi­ sara varıcak üç yirden savaş virmek gerekdür her birisine." Hünkar eydür: "Turahan! Benüm hatırum şöyle diler kim ol Mora vilayetine 'azın idüp gaza idem." didi. Turahan Beg eydür: "N'ola devletlü sultanum." dir. Hünkar eydür: "İmdi tiz yarak görün gidelüm." didi.

El-hasıl-ı kelam, yarak gördiler ve Turahan Beg'i sancagı ile öfilece göndürdiler. Zira kim Germe Turahan Beg'ün ucı-y­ ıdı. Hernin ki Turahan vardı, hünkar dahı ardınca bile [159a] vardı. Gördiler kim biş hisar birbirine havaledür. Her kankı­ sına kim yorış olma bunlar birbirine yardım ider. Hünkar hazreti hôd biş hisar degül on hisarun yaragını görmiş-idi.

İmdi bunlar hisarufi üzerine vardılar. Toplar kurdılar, hi­ sariara atdılarve illabu topunbakırın götürdiler. Sancak san­ cak evvelden üleşdürillmiş-idi. Cemi' leşkerde bakır kayd ol­ mış-ıdı. Toplar dökülüp hazır oldı ve atmaga kuruldı.

Cengebaşladılarvehisariarıdögdiler. Gice gündüzkafirle­ ri uyutmadılar. Denizi kesüp hendek itmiş-idi, hendegi tol­ durdılar, suyını kurutdılar, hisariarını yıkdılar. "Yagma" buyruldı. Ha diyincegazilerhisara koyuldılar. Kafirinikırdı­ lar ve akıncılara akın virdiler. [159b] Bi-nihayet esir getürdiler. Şol kadar toyumluklar [111] oldı. Anda dahı kim eyü malıbu­ be cariyeleri üçer yüz akçaya virürier-idi. Karataraşa hôd hi­ saba gelmezdi. Altun gümiş tepsiler ve mevcüş maşrabalar men çog-ıdı. El-hasıl-ı kelam gaziler şöyle toyum oldılar kim oranı bir çuhayı almazlar-ıdı, götürmeden üşenürier-idi. Bu Mora vilayetinüfi evvel fethi Sultan Murad Han elindenbu­ dur kim fakir şerh itdüm,vallahu a'lem.

Nazın

Açıldı ma'din-i genc-i vilayet

Ki Al-i 'Osman'a oldı hidayet

Vilayet-i Mora zulmetde-y-iken

Sa'adet güni dogdı hôş beşaret [160a]

Bu Al-i 'Osman'un fethi hisabsuz

Ki Hak bulara itmişdür işaret

470

Çevriyazı: Hazi\ Menakıb u Teviir1h-i Al-i Osman

Ve bu fethüfitarihihicretüfi sekiz yüz kırk ikisinden sehel geçmiş-idi kim vakı' oldı, Sultan Murad Han-ı Gazi elinden.

BAB [114]

Anı beyan ider kim Kula Şahin kim Mezid Beg'den sonra münhezim oldı. İflak'da ol ne suret-ile oldı. Anı bildürür.

Bu Kula Şahin ol vakt Rumili'nün beglerbegisi-y-idi. Bir gün hünkara eydür: "Devletlü sultanum!" dir. "Ol Yanko diyen martaloz, Mezid kuluna hayli iş itdi. Eger buyurur­ safi ben kulun varayın Mezid Beg'üfi intikamın ol kafirden alayın." didi. Hünkar dahı "Var!" didi. Anadolu leşkeri­ nüfi ba'zısını Rumili [160b] leşkerini ve akıncısını bile aldı yörüdi, İflak Vilayeti'ne geçdi. Şaraba ve kebaba te­ na"uma meşgul oldı. Begler eyitdiler: "Ne'ylersin hey be­ güm! Düşman vardur." didiler. Kula Şahin serhoşla ey­ dür: Ol düşman benüm börkümi görürse birkaç günlük yol afiaru kaçar." didi.

Bu kelam olınurken nagah Üngürüz leşkeri belürdi. Kula Şahin agzındagı lokmasın henuz yimedin derhal at arkası­ na geldi kıçına dönüp hernan kaçdı. Begler eyitdiler: "Ne'ylersin hay gel düşmana karşu varalum, ordumuz bari ayag altında kalmasun." didiler. Kula Şahin eydür: "Bu gi­ ce katlanufi, dün yarısında ben anlarufi hakından gelem." didi. Ahşam karafiusı olıcak düşman kayısı kalmadı. [161a] Börkün düşmana bagışladı. Sorar ki: "Tuna yakın mıdur?"

El-hasıl-ı kelam leşker-i İslam anda münhezim oldı ve bu tarafdan Karamanoglı işitdi kim tayısı ehl-i İslam leşkerin sımış, be-gayet ferahnak oldı. Yörüdi, Emirtagı'nufi yaylaya gelen ilini urdı. Müsülmanlarufi 'avratını ve oglanlarına fe­ sadlar itdürdi. Andan sürdi Begbazarı'na vardı. Anı dahı andan biter eyledi. [1 12] El-hasıl-ı kelam ayagı basdugı yir­ lerde işledügi işleri kafir dahı ol vech-ile itmez-idi.

471