AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmano!julları'nın Tarihi

oldı. Ol dört karındaşun dahı başını kesdiler. Ol diyar bun­ larun şerrinden emin oldılar.

Nazm

Şarab içdi bu Türkman serhoş oldı Evinde 'avratı olan boş oldı

Yidi içdi döküldi yatdı Türkman Kazaya ogradı her ki tuş oldı

Didiler Yörgüç'ün konuklıgıdur Anun ni'meti kahr u mar şiş oldı

Kızılkocalular iller yıkardı Yıkıldı 'ömri kaygulu kış oldı [137a]

Tagıldı iliere 'avrat u eri Sorar birbirine kim ne iş oldı

Kanı bu dört beg oglı hanlammuz Kırıldı çerimüz nuht savaş oldı

Yörgüç kim Türkmanları kondukları yirde baglatdugı vaktın "Bunlarun işini bitürün ve 'ömürlerini mahv idün." diyü buyurdı vü kendüsi bindi Türkmanlarun evlerine re­ van oldı. Anlar Çorumlu yöresine konmışlar-ıdı. Üzerlerine basarak düşdi ve andan anda kalmış hayli Türkman dahı kırdı ve cemi'i tavariarını ruzlarını yagma itdürdi. Şol had­ de vardı kim Çorumlu'da bir koyun bir akçaya satıldı. 'Av­ ratları ve oglanları hizan oldılar, vilayetlere düşüp gedaylar oldılar. [137b] Ve ol zamandan ta bu güne degin evvelki gibi Türkman haram-zadalık idemez oldılar. Yörgüc'e "Bunlar­ dan günah var mıdur?" diyü sordılar kim: "Ne kadar şerri var-ıdı ola bunlarun, böyle kırdılar.?" didiler.

Nazm

Gerekdür düşmene kim ola tedbir idegör tedbiri sen itme taksir

Ki tedbir Hak sebeb kodı arada Veli dikkat gerekdür ona tefkir

452

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

CEVAB*.- Ol zamanda Dulkadıroglı Hasan Beg var-ıdı ve bir dahı Karaöylük [Karayülük] oglı Habil var-ıdı. Ve Kı­ zılkocaoglanları anlara gah gah habar göndürürdi: "Gelün bu vilayete bir kez hareket idün." dirler idi. Ve hatırları [98] ne dilederse işlerler-idi. [138a] El-hasıl-ı kelam kim bu Kızıl­ kocalu'yı böyle idicek ol zamandan ta bugüne dek ol vila­ yet emn ü eman içindedür.

Nazın

Bu adem hayra şerre mazhar oldı Cihan ma'mur viran ademlen oldı

Benüm senün diyen ol ademiler Benüm didügi bu anlar ne oldı

Ve bu karhanede çok iş olupdur İşi hôd söylenür işçi ne olur

BAB [99]

Anı beyan ider kim Haydar Beg

ol Kocakayası'nun sahibi-y-idi, anun ahvalı n'oldı?

Bu Osmancuk nevahisinde Zeyrun'da bir hisar vardur ki ana Kocakayası dirler. Ol hisar Haydar Beg'ün elinde-y-idi. Gayetde sarp hisardur. [138b] Ol Haydar Beg ol hisara yüz yıllık kadar azık kayd itmiş-idi. Hiç hisarından taşra çık­ maz-ıdı. Bir oglı var-ıdı, adına Kasım Beg dirler-idi. Gah gah anı dört yana beglere armaganlar-ıla göndürürdi. Am­ ma kendüsi hisardan taşra çıkmaz-ıdı. Çok sa'y iderler-idi anı ele getürmege, ele getürmediler. Bir gün oglı eydür: "Baba! Bu beglere ki beni göndürürsin ve beni tutariarsa sen nic'idersin?" Babası eydür: "Ogul ben seni Allah'a ıs­ marladum. Ben bu hisamından ölmeyince çıkmazın, pirli­ güm vaktında kimseye hizmet idemezin." dir-idi.

Amma Yörgüç bu hisarı almaga haylı meşglil-ıdı ve bu hi-

* Metinde "süal" bulunmamaktadır. Diğer neşirlerde de yoktur.

453

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

sarda bir kişi olurdı Tayfur Çelebi dirler-idi. Ve ol dayim dir idi ki: "Ben Elvan Çelebi oglanlarındanın." dirdi. Ol [139a] hisarda bir 'avrat alup anda mukim olmış-ıdı. Ve bu hisa­ rufi sahibi Haydar Beg ana mahabbet itmiş-idi. Belki oglın­ dan dahı yigrek severdi. Yörgüç bu Tayfur'a çok nesne vir­ mekle kendüye döndürmiş-idi. Ve bir gice Tayfur hisarufi zahire oldugı hazineye od bırakdı. Cemi'i hisarufi azıgı yandı. Yörgüç bum tuydı, heman-dem sürdi hisarufi üzeri­ ne vardı. Hisara taşradan azık koydurmaga mecal komadı. İçerüden Haydar Beg eydür: "Yörgüç, ben n'olacagum ol­ dum, Hak ta'aladan dilerin ki senüfi dahı sofiufi benden bi­ ter olsun." didi. Kendü ihtiyarı-y-ıla hisarı virdi. Bu habarı Yörgüç hünkara bildürdi. Hünkar dahı Haydar Beg'e yahşı tirnarlar virdi, ta ölince yidi. Ve Yörgüç dahı hisarı [139bJ ta­ sarruf itdi. İçine kul kodı, ta şimdiye degin hisar 'Osman neslinüfi taht-ı yedlerindedür.

Nazm

Ne assı eyleyiser sanu sanmak

Şuna degmez hazinefi oda yanmak [99]

İşüfi sen sıdk-ıla vir Hakk'a kim ol Kim ola muhkem meyli o sunmak

Kaçan kim sen idesin 'aklufi-ılan Danışmasafi diyeler sana ahmak

BAB [100]

Anı beyan ider kim Alparslan cengini

ol zaman Yörgüç Paşa ne vech-ile tasarruf itdi.

Bir gün Yörgüç Paşa dügün eyledi, Alparslanoglı'nı dügü­ ne okudı. Bum Arslanoglı tuydı kim Yörgüç'üfi hilesi var­ dur, kendüye tizcek habar göndürdi. [140a] Yörgüc'e didi kim: "Maksudufiuz bu ınıdur kim benüm bu elümdeki or­ manları almak istersiz. İmdi gelüfi tirnar idüfi. Ben dahı yüz süriyü devletlü hünkarufi işigine varayın. Hünkar sag ol-

454

Çevriyazı: Hazii Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

sun, ümiddür kim bana ziyadesi-y-ile dirlik ide." didi. Ve hem Yörgüç'üfi dahı hevesi bu-y-ıdı kim ahirü'l-emr anun üzerine dahı varaydı.

Ma-hasal-ı kelam Alparslanoglı Yörgüç'e habar göndürdi: "Sen gelme ben varurın." didi ve hem eglenmedi geldi. Yör­ güç dahı tutdı hünkara göndürdi. Bursa'ya dutsak geldi. Bursa hisarında bir evde mahbus itdiler. Bir niçe zaman an­ da aldı. Bu tarafda evi horandasını dahı Yörgüç Amasiy­ ye'ye götürtdi, bekletdi. Alparslanoglı dahı bir gice kendüyi [140b] bekleyen kişiyi berk bagladı. Evvelden kaçmak tedarü­ kin itmişidi. İp-ile kendü hisardan aşaga indi. Atları hazır it­ mişlerdi, bindi ve gitdi. İki yıldan sonra girü kendüsi hünka­ ra geldi. Hünkar dahı ana Rumili'nde eyü tirnar virdi ve ho­ randasın dahı yanına getürdiler, alup timarına gitdi.

Nazın

O re'yi tedbiri gör ne olur tuş Ne takdir iş ider sen ol hamuş

Kaçan kim sen ü benlik ola halüfi Bela gelür ü başuna sensin hôş

'A.şıki yaz menakıb 'ibret olsun Kaçan kondı budaga uçmadı kuş

Bu fethüfi tarihi hicretüfi sekiz yüz otuz birinde vakı' ol­ dı, Yörgüç Paşa elinden, vallahu a'lem bi's-savab. [141a)

BAB [1 01]

Anı beyan ider kim Sultan Murad Han-ı Gazi

Ergine köprisini yapıcak ne suret-ilen yapdı. Anı bildürür.

Bu Ergine köprüsinüfi yiri evvel ormanlık idi. Çamur ve çö­ kek-idi ve haramller turagı-y-ıdı. Hiç vakt olmayayadı kim anda haramller adam öldürmeye-y-idi. Sultan Murad Han-ı Gazi hazine-y-ile meblaglar harc itdi. Ol ormanları kırdur­ dı, pak itdürdi. [1001 Ol arada bir 'all bina-y-ıla köpri yapdurdı. ·

455

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Ve köprinün iki başını ma'mur itdi ve şehri yapdı. Cami' ve

'imaret eyledi. Hamam ve hazarlar yapdurdı ve 'imaretinde gelen giden müsafirlere ziyafetler iderler ve ni'metler bişü­ rüp yidürürler. Ol vaktın kim 'imaret yörüdi, Sultan Murad kendüsi Edrene'den 'ulemayı ve fukarayı aldı; ol 'imarete vardı. Bir niçe gün [141b] ziyafetler itdi, filoriler ve akçalar üleşdürdi. Evvel ta'am bişdügi gün kendüsi mübarek eli-y­ ilen fukaraya virdi ve çıragın kendü yakdı ve yapan mi'ma­ rına hil'at geyürdi ve 'atalar itdi ve çiftlikler virdi. Ol şehrün halkını cemi' 'avarızdan mu'af ve müsellem itdi.

BAB [102]

Germiyanoglı Ya'kub Beg kendü vilayetinden gelüp Sultan Murad'a ita'at itdügin beyan ider.

Sultan Murad Gazi Edrene'de bir gün oturup sohbet ider­ ken habar geldi kim "Germiyanoglı birez adam-ılan vilaye­ tinden çıkdı sultanun hizmetine gelür." didiler. Hünkar Bursa'ya ulak göndürdi ve: "Eger Germiyanoglı'nun geldü­ gi tahkik-ısa şehir halkı karşu çıksunlar [142a] ve eyü ta'zim idesiz." didi. "Ve bana dahı girü habar bildüresiz." didi. Ve hem Germiyanoglı dahı geldi. Padişah ne buyurdı-y-ısa emri yirine getürdiler. Germiyanoglı dahı padişahlarun zi­ yaretlerine varup ziyaret itdi. Hayli meblaglar üleşdürdi. Emir Seyyid hazreti ol vakt hayatda-y-ıdı. Anun dahı evine vardı elin öpdi. Ve Manastır'da Orhan Gazi'nün ve 'Osman Gazi'nün mezarlarına girdi, anları dahı ziyaret itdi. Anlar­ da dahı 'ulemaya ve fukaraya 'atalar itdi. Ahirü'l-emr sürdi Edrene'ye vardı. Ol Ergine köprisinden geçüp kondı. Bu ta­ rafdan hünkar dahı beglerin ve paşaların istikbale göndür­ di. Ahir ta'zim-ile getürdiler. Edrene'de kondurdılar. Sabah [142b] gelüp paşalar önine düşdiler. Hünkar hazretine iletdi­ ler. Hünkar dahı padişahlıgına göre hôş ta'zimler itdiler. Hil'atlar geyürdi. Üçinci gün girü vilayetine göndürdi. Mü­ balaga 'atalar ve ilisanlar eyledi. Ol dahı vardı, vilayetinde bir yıl mikdan diri aldı. Allah rahmetine vasıl aldı ve mem-

456

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarilı-i Al-i Osman

leketini Sultan Murad'a vasiyyet itdi. Germiyan bu veeh­ ilen feth olundı Sultan Murad'a.

BAB [103]

Anı beyan ider kim Yörgüç bu tarafda bunun gibi işler itdi ve bu tarafda hünkar neye meşgul oldı, anı bildürür.

Sultan Murad Gazi kim uçları birer bahadur eriere ısmarla­ dı, İshak Beg'e dahı Laz Ucı'nı ısmarlamış-ıdı. Her [143a] kaçan kim İshak Beg akın itmek istese Vılkoglı şeytanlık iderdi kim akın inen toyum çıkmaz-ıdı. Hünkara İshak Beg habar göndürdi, Vılkoglı'nun itdügi kaziyyeyi bildürdi. Hünkar dahı her ne ki Vılkoglı'na virmiş-idi, girü [101] elin­ den alup hünkar tasarruf itdi. Ya'ni kendü kullarına virdi. Vılkoglı dahı habardar oldı kim hünkar kendüye ulaşsa ge­ rekdür. Fi'l-hal ilçi göndürdi ve eyitdi kim: "Devletlü sul­ tanum! Kızumı dahı carıyalıga kabul it kim Bayezid deden dahı bizden kız almış-ıdı." didi. Dahı ve hem mübalaga meblag-ı 'azim göndürmiş-idi. Paşalar dahı hünkarı razı eylediler. Alacahisar'dan ta kendü vilayetine ulaşıncaya dek hünkara girü teslim itdi ve kendü vilayetine dahı mal [143b] ta'yin itdi kim her yıl göndüre ve bu 'ahd üzerine tur­ dılar. Akını Bosna vilayetine togrutdılar ve dahı Vılkoglı Üngürüz'i dahı boynma aldı kim bu Müsülmanlıga zararı tokunmaya. Sultan Murad Gazi dahı tasavvur itdi kim: "Bu kafirün kavl ü kararı dürüstdür. Vilayet-i Laz'ı feth it­ düm." sandı farig oldı. "Zira kim cemi' Laz vilayeti haraca muti' oldılar." didi. Ve ba'zı vilayetden varur haraçcı haraç dahı divşürürdi. Ve bu fethün tarihi dahı hicretün sekiz yüz otuz birinde vakı'olundı, Murad Han-ı Gazi elinden kim ol vilayet-i Laz'dur.

Nazm

Sakın kim kafirün 'ahdine inanma

Yile arkanı virüp muhkem sanma

457

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Akar su divar olmaz iy karındaş

Ya kölge yasduk olmaz sen tayanma

Veli kafirün iki nesnesin al

Biri kızın biri malın osanma

BAB [104]

Anı beyan ider kim Selanik ne suret-ilen feth olundı.

Bir gün Sultan Murad Han-ı Gazi vezirlerine eydür: "Şol Selanik diyen şehir uzak mıdur, ya yakın mıdur?" didi; sordı. Vezirler eyitdi: "Sultanum Sirez'den öte hünkar göçine dört göçdür." didiler. Hünkar eydür: "Ya neçün turursız, tizcek sefer yaragın görün." Hernan toplar ve mancılıklar yaragın gördiler ve Gelibolı'dan gemiler dahı getürtdiler ve "niyyet­ i gaza" diyü çagırtdılar, yöridiler. Selanik'e togrı varup üze­ rine [143b] düşdiler. Etrafdan da hayli bari gaziler cem' aldı­ lar. Cenge başladılar. Bir niçe gün eyü cenk olundı. Ahirü'l­ emir hünkar eydür: "Hay paşalar! Bu hisarı almasına tedbir ve tedarük idün." didi. Evrenezoglı 'Ali Beg didi: "Devletlü sultanum! Bu hisar cengi hayli müşkildür. Sultanum bum yagma itmek gerek kim bu alına." didi. Sultan Murad Han-ı Gazi eydür: "Bire hisar yagmadur gaziler!" didi. Allahu ek­ ber, çünkim yagma habarın gaziler işidicek her tarafdan [102] nerdübanlar getürdiler, yörüdiler, göz açdurmadılar. Defi tarfetü'l-'ayn içinde hisara koyuldılar feth oldı. Mal-ı ganimete gark aldılar. Kafiderini esir itdiler. Acayib tayum­ luklar oldı. Şehrün [144a] evleri hali kaldı. İhtiyarı olup kala­ na evlerini milklige virdiler. Ve Vardar Yinicesi'nün halkını sürüp anda getürdiler. Selanik içinde sakin itdiler.

El-hasıl-ı kelam darü'l-küfri darü'l-İslam itdiler. Şehir kim alındı tamam mukarrer oldukdan sonra sultanü'l-mücahi­ din Sultan Murad Han-ı Gazi eydür: "Hey gaziler! Bundan ulu ni'met olmaz-ımış ki gaziler hisar yagma iderler. Ehl-i şirki cebr ile İslam'a getüreler. İmdi gayetde ben bu gazayı sevdüm. İnşaallah sizün ile ben şimdi girü bu gazayı ide­ rem." didi.

458

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

Nazın

Murad Han kim Selanik aldı n'itdi

Mora'ya Üngürüz'e niyyet etdi.

Paşalara buyurdı turmanuz tiz

Hak'un fazlı veliler himmet itdi [144b]

Kafider magh1b u makhur cihanda

Bil İslam ehli cümle milki tutdı

Yörimek vaktıdur tiz yöriyelüm

Gazi erenler uş önüınce gitdi

Bana dirler Murad turma gaza it

Muhammed mu'ciziyle yardım itdi

Ve bu fethün tarihi hicretün sekiz yüz otuz üçünde va­ kı'olundı Sultan Murad Han-ı Gazi elinde.

BAB [105]

Anı beyan ider kim Sultan Murad Han-ı Gazi

kim Selanik gazasından sonra diledi kim Üngürüz'e sefer ide.

Anun-ıçun kim bu Üngürüz'ün haramisi gah gah Vidin ne­ vahisinden geçerdi. Hayli bedbahtlikler iderdi. Nagah bu tarafdan Karamanoglı İbrahim Beg'ün habarı [145a] geldi kim Hamidili'nde Begşehri'ne düşdi" didiler. Ve hem şehri dahı aldı ve sancagı begi Şarabdar İlyas Beg'i dahı tutdı." di­ diler. Sultan Murad Han-ı Gazi dahı diledi kim Karaman'a teveccüh ide. Bu tarafdan Üngürüz dahı yörüdi. Karaman­ ıla Vılkoglı'nun ve Üngürüz'ün hôd ittifakları var-ımış. Anun-ıçun kim iki tarafdan yörüdiler. Sultan Murad Han-ı Gazi dahı gördi kim hal böyledür, turdı gitmedi. Ta kim gö­ re Üngürüz ne'yler ve neye gelür. Üngürüz dahı geldi Gö­ gerçinlik'ün üzerine düşdi, toplar kurdı, atmaga başladı.

Hünkar dahı Rumili beglerbegisi Sinan Beg'i Üngürüz'e karşu göndürdi. Vardılar öylelik yol mikdan [103] yirde kondılar. Vidin Sinanı [Vidinli Sinan] [145b] dirler idi, Vi-

459

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

din'ün sancagı begi-y-idi, ol dahı bile varmış-ıdı. Bir iki gün anda oturdılar. Bir gün bu Vidin Sinanı eydür: "Hay begler! Biz hünkara hayinlerüz." dir. Beglerbegi bu sözi işidicek ka­ kıdı. Eydür: "Bu söz ne sözdür kim söylersin." didi. Vidin Sinanı eydür: "Ya biz togrı mıyuz, düşman şurada padişa­ humuzun hisarı üzerine düşüp dögeturur. Biz tınmazuz, epsem otururuz." dir. Beglerbegi eydür: "Bura senün ucun­ dur, bize bir dil tutup getürmezsin kim biz dahı ana göre te­ darük idevüz." didi. "Ya varalum bi-tekellüf hünkarun leş­ kerini yok yire düşmana kırduralum." didi. Vidin Sinanı eydür: "Dil degül midür uş düşmanun topı avazından atla­ rumuz tavılada tavılasın kırar." didi. Bizüm hôd kulagu­ muz [146a] top avazını ögrendi." dir.

Hernan bu kelamdan sofua Vidin Sinanı at arkasına geldi. Çagırdı. Eydür: "Hay gönüllü gaziler! Gaza erenlerüfidür. 'Avratlarufi degüldür." didi, yörüyivirdi. 'Adlidan yana Beg­ lerbegine habar virdiler kim "Vidin Sinanı akıncılar-ılan bindi, düşman üzerine gitdi." didiler. Beglerbegi bu habarı işidicek hernan ardınca geçdi. 'Ale's-sabah küffarufi üzerine çıkageldi­ ler. Hernin kim bir kezden tavlunbaz urup tekbir getürdiler. Düşman üzerine yöriyiş itdiler. Küffar bu hali göricekbiribirin basarak kaçmaga yüz tutdı. Kıral dahı cemi'i agrugını döküp başın güc-ile kurtardı. Ve küffarufi ekseri suya boguldı.

El-hasıl-ı kelam gaziler gayetde toyum [146b] oldılar. Ol ka­ dar esirler tutdılar kim hatta Edrene'de Üngürüz kafirinün gayet eyüsini üçer yüz akçaya virdiler. Hak ta'ala fazlı-y-ıla ehl-i İslam şad u hurrem oldılar. Bu tarafda Karamanoglı ve cemi' küffarlar melul ve mahzun ve magbun oldılar.

SÜ'AL.- Karamanoglı ne-y-içün malızundur ve magbun­ dur, diseler.

CEVAB.- Anun-ıçun kim Karamanoglı'yla Vılkoglı'nun ittifakı var-ıdı kim Üngürüz bu tarafdan yöriye ve Karama­ noglı dahı ol tarafdan yöriyedi.

Nazm

Gerekdür gayret İslam gazilerde

Ki soyleye dil anı gazilerde

460

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarilı-i Al-i Osman

Hünerdür gayret-i din sakla anı

Analar dayirn anı dillerde [147a]

Gaziler sorusuz cennete girdi

Soru virdi şehid oldugı dernde

Gaziler seyf-i İslam saldı her dem

Makarn-ı Mahmud togrı yazılarda

Ve bu macera-yı gazanun tarihi hicretüfi sekiz yüz otuz yidisinde vakı' olundı Vidin Sinanı elinden ve beglerbegi Sinan Beg bile-y-idi; [104] vallahu a'lern.

BAB [106]

Karamanoglı, kafiri mu'in idindi. Ehl-i İslamuft

üzerine yörüdügin bu tarafda Sultan Murad Han-ı Gazi dahı Karaman'a ne suret-ilen vardı, anı beyan ider.

Sultan Murad eydür: "Kararnanoglı 'ahdüfi kanı kim bunun gibi iş itdüfi." didi ve yörüdi. Akşehr'e [147b] çıkdı. Anı aldı, Konya'ya vardı, anı dahı virdiler. El-hasıl-ı kelarn Kara­ rnan'un İçil'den gayrısını cemi' hep tabi' aldılar. Geldiler ve Sultan Murad şöyle kasd itdi kim baltacılar süre vilayet-i Varsagı elek elek idüp Kararnanoglı'nı ele getüreler. Vardı­ lar Bozkır'a çıkdılar. Kararnanoglı gördi kim bu Osman­ lu'nun kasdları özgedür. T'ızcek Mevlana Hamza'yı gön­ dürdiler Sultan Murad'a. Ve eyitdi kim: "Tazarru'lar hün­ kar hazreti girü benürn bu küstahlıgurna kalmasun benürn suçuını bu kez dahı 'afv itsün." didi ve hem: "İtdügürn işe peşirnanarn. Hünkardan ümiddür kim 'afv urnararn." didi. "Ve hem Hamidili'nden dahı el çekdürn." didi. Çünkirn hünkar bu habarı işidicek eydür: "Bu vilayeti hôd [148a] afta ben virdürn idi. Şimdiden sonra karındaşı 'İsa'ya virürin." dir. 'Isa ol vakt hünkar yanında olurdı.

El-hasıl-ı kelarn paşalar dilek itdiler. Suçum 'afv itdi. Hünkar dahı Mevlana Şükrüllah'ı göndürdi. Vardı Kara­ rnanoglı'na yernin itdürdi kim: "Şimdiden girü bi-vechin

461