
AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003
.pdf
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
'Ali, bu kadılar hep okumışlar mıdur?" 'Ali Paşa eydür: "Ya sultanum,okumayankişikadımıolur?" Haneydür: "Ya çün okumışlardur, niçünyaramazlıklariderler." dir. 'AliPaşaey dür: "Sultanum! Bunlarundüşelügi azdur." Şimdikizaman da kim kadılar resm alurlarbinde yigirmi akça, ol nesne 'Ali Paşa himmetidür, anun-ıçun anı bünyad itdi kim kadılara düşelük çog ola. Paşalada kadı-'askeri hôş göreler.
Nazm
Cihan hükmi v'eger hanlar elinde
Veli kulpı danişmendler dilinde [73b]
Takar kulpuna bin hile ipini
Kurar tuzak Müsülmanlar yolında
Hassa kim sufi danişmend ola
Neler düzer bu hanlarun ilinde
El-hasıl-ı kelam, Al-i 'Osman'un günah itmesine evvel se beb 'Ali Paşa olmışdur. Ziraanunyanına hile iderve hilebi lür 'Arab [Bazı nüshalarda: 'Acem] danişmendleri [61] çok gelür giderdi. Danişmend kim azsa ışık olur, ışık kim azsa şeytan olur.
BAB [63]
Anı beyan ider kim Bayezfd Han Karamanoglı'y-ıla ne'yledi.
Ol vakt kim Hamidili'ni urmış-ıdı, tekrar girü geldi. Han ki Bursa'ya geldi Hamid [74a] ili vilayetinün halkı şikayete gel diler kim eyitdiler: "Hanum! Karamanoglı bizüm halümüzi gayetde za'ifidüp-durur. Bize gayet zulmı var-durur." didi ler. Bayezid Han dahı gayrete gelüp eyitdi kim: "Hak ta'ala 'avn u 'inayeti olursa varayım inşaallah anı insafa getüre yim." didi. Heman-dem emr itdi, leşker-i mansur cem' itdi; yörüdi, Tekeili'nden Karaman'a çıkdı. Anda nagah Hakk'un emri-y-ile Germiyanoglı Ya'kub Beg'i ve veziri Hisar Beg'i ve sübaşınıbunlarıtutdı. Muhkembend-ile İpsala hisarında mahbus itdi. Andan kendü togrı Karaman'a yörüdi. Kara-
402

Çevriyazı: Hi\za Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman
manoglı kaçup taşa girdi. Bayezid Han dahı vardı, Kon ya'nun üzerine kondı. Şehrüfi [74b] kapularını yapdılar. Ol hinde hırmen vaktı-y-ıdı. Konya'nun meydanında arpa ve bugday çaçları çıkup yıgılup tururdı. Leşker halkı hisara va rup çagırdılar ve eyitdiler: "Hey hisar halkı gelüfi bize arpa ve saman satufi, atlarumuza yidürelüm." didiler. Anlar da hı bir niçe adamlar gönderdiler. "Gör bunlarufi sözleri ger çek midür?" diyü. Adamları geldiler. Bu sözi hana didiler. Han bir iki kul göndürdi eyitdi: "Sakınufi kimseye zulm it mesünler, arpa issi kendü insafınca satsun." didi. Arpaların kim satdılar, han adam koşdı ol kişileri hisara iletdiler. Şeh rüfi halkıbunlardanbu 'ahdi göricek hernan şehrüfi kapusın açdılar, hisar feth olundı. Etrafdagı şehirlere dahı habar var dı kim: "Bu gelen padişah be-gayet 'adildür ve Müsülman larufi rızkına ve malına tama'ı yokdur." Bu 'adil habarın ka lanı hisarlarufi halkı işidicek ol şehirlüden adamlar geldi. Hana: "Gelüfi şehirlere [75a] tirnar idüfi." didiler. Aksaray'ı ve Nigde'yive Kayseri'yi virdilerve Develü'nüfiKarahisar'ı virdiler ve bunlarufi cemi'in nevahisiyle bile teslim itdiler. Bu ahvali göricek Karamanoglı çar-u-naçar ilçi gönderdi. Eyitdi kim: "Her ne kim şimdiye degin oldı-y-ısabenümbu günahuma kalmayup 'afv idesiz." didi. Ahirü'l-emr sulh olundı. Çiharşenbih [Çarşanba] Suyı'ndan had alındı. Ötesi Karamanoglı'nufi ola veberisi hünkarufi oldı. Hünkar dahı kendü kulların kodı, döndi devlet ile. Andan hünkar Bur sa'ya geldi, oturdı.
Nazın
Velidür her ne han kim 'adil olsa
Degül 'ayıb cihan afia kul olsa [75b]
Süleyman 'adl idüp tutdı cihanı
Süleyman mislidür han 'adil olsa [62]
Gönül şehri ladavetden yıkılur 1Adavet hem bozar il malınur olsa
1Aşıki koma gönlüfide ladavet Bozar imanufiı ger bir kıl olsa
403

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
BAB [64]
Anı beyan ider kim Sultan Bayezid Han Kastamanı'ya ne suret-ile vardugın beyan ider.
Bir gün Bursa'dan devlet-ile çıkdı, togru Taraklu Borlı'ya vardı. Anı vardukda feth itdi. Andan yörüdi Kastama nı'ya vardı. İsfendiyar Sınab'a kaçdı girdi. Andan Bayezid Han'a ilçi gönderdi. Eyitdi kim: "Benüm handan ümidüro bu idi kim [76a] beni bir hidmete kabul ideydi. Ve illa ke rem ü lutf idüp bu oturdugum yircügezi bana sadaka it sün." didi. Bayezid Han dahı bu sözi kabul itdi. Kıvrum Yol'dan aşagasın sınur itdiler, İsfendiyar'a virdiler. Baki vilayetini Bayezid Han tasarruf itdi. Andan dönüp Baye zid Han Bursa'ya geldi.
Bufethüntarihihicretünyedi yüz toksanyedisiylesekizi nün arasında vakı' olundı Bayezid Han elinden.
Nazın
Ne fi'l ider bu dem bu çarh-ı gerdan
Karaman kara taşda sergerdan
Bayezid aldı ilin virdi kula
A.vare oldı sipahi vü merdan [76b]
Silifke siyle vardı göz yaşından
Cigerler kana gark mahv oldı gamdan
Ne vardur bunda varlık bir nefesdür
Bu varlıgun ki seni itdi giryan
BAB [65]
Anı beyan ider kim Bayezid Han
Amasiyye'yi ve Sivas'ı ne siiret ile feth itdi.
Bu Amasiyye'yi Bayezid Han'a kendü sahibi virdi. Ve ol hinde kim Kadı Burhaneddin Amasiyye'nün sahibini incit miş-idi. Bayezid Han'un tasarrufında iken Kadı Burhaned-
404

Çevriyazı: Hiizii Meniikıb u leviirih-i Al-i Osman
din Allah rahmetine vasıl oldı. Anun oglı küçicek kaldı ve bir kızını Dulkadıroglı Nasreddin Beg'e göndürdiler_ [77a] Anufi-ıçun kim vilayetüfi a'yanları Bayezid Han'a adam göndürdilerdi, gel diyü. Bayezid Han dahı sürdi Sivaz'a geldi. Vilayetüfi a'yanları karşu geldiler. Kanun-ı padişah lık ne ise olunupyerine geldi. Bayezid Han dahı Sivaz'ı og lı Emir Süleyman'a virdi. Andan yörüdi Erzincan'a vardı. Begi Taharten ita'at-ılan karşu geldi, kendüyi girü [63] han dahı yerinde mukarrer kıldı. 'Avratını, oglunı ve kızını Bur sa'ya göndürdi. Andan yörüdi, Divrigi aldı. Malatiyye'ye vardı, Malatiyye'yi ve Derevende'yi [Derende] ve Bihis ni'yi, bunları dahı feth itdi. El-hasıl-ı kelam ol vilayeti cüm le feth itdi. Andan döndi, turmadı Bursa'ya geldi ve Tahar ten'i girü Erzincan'a gönderdi ve horandasını alıkodı.
Nazın
Neden dostluk umarsın bu işikden
Ayırasın beni sevdük işimden [77b]
Benüm rahatum olmaya cihanda
Ki yollar gözleyem yaz u kışumdan
Ogul kız 'avratum benden cüdadur
Ya lezzet mi bularn ben cünbüşümden
Sebeb sen olasın bu furkatuma
Ne togrulık umarsın bu tuşumdan
Bayezid dostlık umma Tahartin'den
Ki eydür sen ayırdufi yoldaşumdan
Diger nazm
Cihan bir nev'a suret tutmamışdur
Cihanlan oynayanlar utmamışdur
Ne zahir itmedi bu suffa-i yeng
Kim anı kara toprak itmemişdür
Bu fethüfi tarihi hicretüfi yedi yüz toksan sekizinde [78a] vakı' olmışdur.
405

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
BAB [66]
Anı beyan ider kim Saruhan Beglü Filibe yöresine ne vech-ile düşdi ve anlar sürilüp anda varmasına sebeb ne oldı, anı bildürür.
Bu Samhan ilinüfi göçer halkı var-ıdı. Menemen ovasında kışlarlar-ıdı ve ol ıklimde tuz yasagı var-ıdı. Anlar ol yasagı tutmazlar-ıdı. Bum Bayezid Han'a bildürdiler. Han dahı og lı Ertofiurıl'a habar gönderdi kim: "Ol göçer evleri ne kadar var-ısa ofiat zabt idüp yarar kullarına ısmarlayasın. Dahı Fi libe yöresine getüreler, göndüresin. 'Ale't-ta'cil tutasın, bir dürlü dahı itmeyesin." didi. Ertanurul dahı atasınun emrini kabul idüp buyurdugından ziyade zabt itmiş-idi. Bir eksük süz ol göçer evleri gönderdi, Filibe yöresine getürüp kon durdılar. Şimdiki [78b] dernde anda Filibe'de Sarhan Beglü kim dirler, anlardandur. Ve bu Paşa Yigit Beg didükleri an larufi ulusıydı. Ol zamanda anlaruhla bile gelmişler-idi. [64]
Nazın
Kanundur padişahlar sürgün ide
Ki ya'ni bir dahı il ma'mur ide
V'eger halk incinürevvel seferde
Bu Tanrı takdiridür dahı n'ide
Gözetsüfi takdiri hôş muti' olsa
Olur rahat ki ol nasibüm ide
SÜ'AL.- Bayezid Han kim Malatiyye'yi aldı kimlerden aldı?
CEVAB.- Malatiyye'yi Türkman'dan aldı ve Divrigi Kürt'den aldı, Gürün'den berü ve Behisni'yi Türkman'dan aldı. Bunlar dahı kadim padişahlar degül-idi. Ertana'dan sonra bunlarufi ol vilayet ellerine [79a] girmiş-idi hükm itdi ler. Kaçan kimBayezid Hanolvilayetlerialıcakolbeglervar dı, 'Araba kaçdı, kısıldı. Kaçan Bayezid Han Temür vartası na vakı' alıcak Mısır sultanı sebeb-ilen girü yirlü yirine var dılar ve ol vaktdan berü Mısırlu bunlara hükm ider aldılar.
406

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman
SÜ'ALYa ol Rumvilayetinden Bayezid Han'dan kaçup gidenlerüfi halları n'oldı ve ahvalları neye irdi?
CEVAB.- Ba'zıları Temür'e vardılar. Taharten ve Germi yanoglı ve Düzme Aydınoglı ve Menteşeoglı ve İsfendi yar'ufi ilçisi bile Temür'e vardılar. Amma bunlarun her biri si bir nev'-ile varmış-ıdı. Germiyanoglı İblisi hisarından habsden veziri-len kaçdı. Ayucılar, maymuncılara uydı, Te mür'e vardı. Menteşeoglı saçın sakalın yoldurup [79b] ışıh olup vardı. Aydınoglı çerçilik ide vardı. Ve İsfendiyar'ufi il çisiylen Taharten nöker olup bile vardı. Bunlar Temür'e kim vardılar, halların 'arz itdiler ve hem Temür'e yalvardılar ve eyitdiler: "İy sahib-kıran! Bize merhamet it kim gayet maz lumlaruz." didiler. Amma ekser muharrik iden Taharten'ile Germiyanoglı-y-ıdı. Zira biri habsden çıkup varmış-ıdı ve biri ogul ve kız ve 'avratdan ayrılup varmış-ıdı. imdi bunla run sözleri müfid oldı ve tahrike bunlar sebeb oldı.
Nazm
Şikayet ta'n idüben itmedün sen Sebeb oldun helak oldı niçe ten
Bozulmak bünyad itdün Temür'e
Niçe günehsüzler terk itdi evtan
Diger nazm
Didiler mal alupdur yok kıyası [80a]
N'ola kim ehlümüzün gide yası
Ogul kız kavm u kardaş ilden ayru
Bulımaz halkumuz giye palası
Unıtdılar kamu varlıklarını
Dilerler Tanrı'dan bir baş halası [65]
Didiler biz günah itmedük ana
Degüldür bir kılımuz ana 'asi
Komadı bir kara pul elümüzde
Gedayiler virür bize yiyesi
407

Aşık Paşazade 1 Osmano!julları'nın Tarihi
Didiler derdümüz üküş vefa yok
Yüzümüz kalmadı halı diyesi
Diger, bu da nazm
Gine bin dürlü defter zahir oldı
Anun takdiri ne yazdı, ahir oldı [BOb]
Döşendi 'aleme zulm u dalalet
Muti'ler cümle halka zahir oldı
Karışdı murdar u mismil seçilmez
Yimege it Çagatay hazır oldı
Tokundı taş taşa bu halk kaçarlar Öküzler yüklemege katur oldı
Aluk bulmaz götüre bir kişi kim
Veger bulsa bir eski hasır oldı
Temür mel'un tekebbürlük ideiden
Niçe altun gümiş ad bakır oldı
SÜ'AL.- [!]
CEVAB.- Temürbu gelenbeglereeydür: "Haybegler! im di bu Yıldurum Han hôd bir gazi handur. Siz dirsiz kim bi züm günahumuz yokdur. imdi hanlarhôd sebebsüz kimseyi incitmezler." dirvehem [81a] sebebleridahıbirniçenev'adur. Biri budur kim sizden yarmak diledi ola ve biri dahı "Gelüfi bana tapu kılufi." dir ola. Ve biri dahı bu ki "Ben gazaya va randabanaçerivirüfi." dirola. "imdisizlerdidüklerümbirin kılmasaftuz törebudur kim sizleri incideler. imdi nebile kim bu sizüfi sözünüz yalan veya gerçek bolgay. Ve eger gerçek olursaftuz haniara bunun gibi hallar layık degüldür ve eger siz yalan olasız sizlere dalıılayıkolmaya kim haniara töhmet itgeysiz. Hele bari evvel ilçi göndüreyüm göreyüm, ol han dahı nedür dir ne cevab göndürür." didi.
Bu tarafdanGermiyanoglı ilçigöndüreyüm didügin işidi cek fi'l-hal eydür: "Hanum bu bizüm [81b] halumuz iki nes neden halidegüldür: Ya gerçek olavuz sözümüzde veya ya lan olavuz. Eger gerçek olursavuz mürüvvet, ihsan senüfi-
408

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman
dür. Ve eger yalan olursavuz padişahlara hôd feth-i vilayet ler adetdür." didi. Pes "Germiyanoglı'nun sözine ilçi gerek dür." didiler. İlçi yaragı alındı kim göndüre-y-idi.
Temür işitdi kim Sultan Ahmed ve Kara Yusuf Şam'un habsinden halasbulup kaçmışlar, Yıldırım Han'a varmışlar. Temür dahıbu habarı işidicek ilçiyi göndürmedi, te'hir itdi. Ta şuna degin kim bu beglerün hallarını bile kim ol Yıldı rım Han'un yanında turudar mı turmazlar mı? Anlar dahı sehel vakt turdılar. Eglenmediler, andan gitdiler. Andan sonra dahı Temür ilçisini göndürdiler. Yıldırım Bayezid Han'a [82a] vardı.
SÜ'AL.- Ya ol begler anda-y-iken Temür ilçisin niçün göndürmedi?
CEVAB.- Temür eyle sanurdı kim ol begler varalar Yıldı rım Han'ı [66] kendünün üzerine getüreler-idi. Gördi kim kendünün tasavvurı degül-imiş, hernan sa'at ilçi göndürdi. Bir gün ilçi Yıldırım Han'a gelüp mektubını virdi ve ar maganların çekdi. Han dahı mekrubına ve armaganlarına asla iltifat itmedi ve kendü bir darblu cevabname yazdı. Te mür'ün ilçisi eline virdi, göndürdi. İlçi gidicek Bayezid Han veziderine eydür: "Tizcek yarag idün kim Temür'ün üzeri ne giderin ve anı vilayetinden çıkartmazın." didi. Paşalar eydür: "Devletlü sultanum ne hacet kim leşkerümüze zah met çekdürevüz. Koyalum gelsün [82b] vilayete girsün. Şöy le kıralum anları kim kendülerün vilayetlerine habadarını girü biz göndürelüm." Begler bu re'y-i tedbir-i müveccehe yi görüp begendiler. Reva gördiler ve Bayezid Han'ı kendü re'yine komadılar. Heman-dem leşkeder cem'ine meşgul aldılar. Temür andan kopup yörüdi. Bayezid Han dahı Vıl koglı'na [Vılıkoglı, Vulukoglı]: "Gel!" didi ve kendünün Rumili leşkerini cem' itdi. Hazır ve müheyya aldılar. Bu ta rafdan Temür dahı sürdi, Sivaz'a geldi. Cenge başladı. La gım-ıla bartilarını yıkdı, hisarı aldı. Cebr-ile halkını esir itdi. Bunlara kim bu hal vakı' oldı, Mısır leşkeri dahı Haleb'e geldi. Temür bu habarı işidicek hernan Temür Şam'a tevec cüh itdi. Yörüdi Temür Haleb'e vardı. Haleb yanında Mec nun Tabak yazısında [83a] ograşdılar. Leşker-iMısır Temür'e
409
Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi
mukabil olmadı, ınünheziın oldı, Türkınan hıyanatlıgı sebe binden. Andan sonra sultan dahı kaçup Mısr'a gitdi. Teınür Haleb'e vardı. Halk hisarı virınedi, ceng oldı. Mübalaga adamlarkırıldı. Ahirü'l-eınirzulın-ıla aldı. Zulınıkemalında itdi. Teınür a'zaınü'l-eşirra-y-ıdı. Andan Haına'ya vardı, anı dahı Haleb'den biter eyledi. Andan Hamus'a vardı, anda mezarlar gördi. Sordı kim: "Bu ne ınezarlardur?" eyitdiler: "Resulün sallallahu 'aleyhi veselleın ashablarındandur. Biri Halid bin Velid'dür ve bu vilayeti feth idendür ve biri Ka'bulahbar'dur ve biri dahı 'Aınr bin Üıneyye'dür. Bu me zarlar kim görürsin ceıni'i Hazret-i Resul'ün ashablarından dur." [83b] Bunları işidicek Haınus'un halkını esir itınedi ve illa halkına ınal-ı eınan saldı. Bi-hisab ınal aldı. Andan Ba'lbek'e vardı, anı dahıyagınaitdi. Andan sürdi Şam'a var dı. Hisarını yapdılar. Bir niçe günler ınübalaga cenkler olun dı. Tarafeynden çok adamlar kırıldı. Ahirü'l-eınir şehrini yagına itdürdi. Ve dahı Yezid'ün kabrini buldurdı, sünükle rin çıkardup yakdurdı ve kabrine necis toldurdı. Ekser Şam'a kahrı Yezid ol şehre yakın yatdugından ötürü-y-idi.
Andan sürdi girü Karabag'a geldi. Kışı anda kışladı. He ınan kim yaz olıcak Rum tarafına ınüteveccih oldı. Evvel Erzincan'a geldi. İsfendiyar karşu vardı; bile [84a] geldi, Te mür ile Sarıkaınış'a degin. Bir gice sivişdi, Teınür'den des tur alınadın girü Kastamanı'ya geldi. Andan Teınür dahı Engüri'ye togruldı.
Bu tarafda [67] Bayezid Han dahı evvelki tedbirlerinün üzerine tururlardı. Kendü vilayetinden gayrı vilayetlerden yazılu leşkerini çıkara ve hem serahor dahı sürdiler, çıkar dılar. Ta İstanbol'dan dahı bile çıkardı. Bu Rum vilayetinde serahor Bayezid Han ihdas itdi, vezirleri ınübaşereti-y-len. Ve hem Bayezid Han üç oglını bile alınış-ıdı. Biri Emir Sü leyman, Aydın ili sancagı ve Karasi sancagı ve Saruhan san cagı bile. Ve biri Mustafa'dur. Hamidili sancagı ve Tekeili sancagı bile. Ve biri [84b] dahı Sultan Muhammed-idi. Aına siyye'de cemi'iRum leşkeri bile. Bu leşkerleri ınecınu'ı cem' itdiler Tatarı ve gayrı leşkeri kendü-y-ile bile yörüdiler.
Anlar ve bunlar dahı Engüri'ye vardılar. Teınür-i bedbaht
410

Çevriyazı: HAza Menakıb u Tevarilı-i Al-i Osman
pençşenbe gün sabah geldi kondı. Ve Bayezid Han ikindin kondı, biribirine karşu kondılar. Bu tarafda Ternür önine handek kesdürdi. İrtesi Curn'a gün oldı, oturdılar. Curn'a namazı kılındı iki tarafda. Andan sonra SultanBayezid san cakların çözdi, kösleri çalındı, saf-ber-saf alaylar baglandı. Hernin ki mukabil oldılar. Tatar hayin oldı, begleri Tahar ten yanına vardı. Ve Gerrniyan leşkeri hayin oldı, Gerrniyanoglı yanına vardı. El-hasıl-ı kelarnher [85a] vilaye tün leşkeri kendü beglerine döndiler, hayin oldılar kim her birinün begleri anda Ternür yanına varrnışlar-ıdı. Vılkoglı küffar çerisiyle 'acayib cengler itdiler. Ol dahı ceng iderek gördi kim her taraf kolaylu kolayına gitdiler, Vılkoglı dahı çekildi bir tarafa gitdi. Ve Bayezid Han'un oglı Mustafa da hı atından ayrıldı belürsüz oldı ve Emir Süleyrnan'ı dahı paşalar alup ara yirden çıkdılar, bir tarafa gitdiler. Sultan Muhammed dahı Arnasiyye leşkerini alup togrı Arnasiyye tarafına çekildi. Hernan Bayezid Han kendü kapusı kulı-y ılan kaldı.
Solak Karaca dirler-idi Bayezid Han'unbir kulıvar-ıdı. Ol eydür: "Hey Bayezid Han! Kanı ol güvendügün ogullarun? [85b] Ya kanı ol güvendügün sancagun begleri veyahud ka nı ol serhoş vezirlerün? Ne gökçek yoldaşlıklar itdiler!" di di. "Ol cem' itdügün malıharcitrnedün, oglancuklarurn rız kıdur didün." Çünkirn bu sözi Bayezid Han işidicek katı acıdı: "Bak, bana minnet idüp nükte de mi idersiz?" didi. Atını depdi kulun arasından taşra çıkdı. Bilesincebirkaç ya ya oglanı ve bir niçe solaklar vardılar. Çagatay'un alayların biribirine urdılar. Gerrniyanoglu bum gördi. Çagırup eyit di: "Hey bu ceng iden Bayezid Han kendüsidür." didi. Ne turursız fursatdur fi'l-hal rnübalaga adarnlar irdiler. Atınun dört yanından sarrnaşdılar. [86a] Tutdılar Ternür'e getürdi ler. Amma atından indürrnediler.
Ternür dahı gördi çagırdı, eydür: "Hey, atından düşür rnen." didi. "Benürn koltugurna girün." dir. Zira ol vakt ça dırda-y-ıdı. Koltugına girdiler: "Hanurn ata bin." didiler. Ternür eydür: "Hay kaltaklar ben atbinüp nireye varayurn. Padişahlar hareket itrnek cayiz degüldür." dir. Yörüyi çadır
411