Математика ва информатика ўқитиш методикаси

Керакли жиҳоз ва материаллар:Маъруза матнлари, ҳар хил адабиётлар, маъруза дафтари.

Ишни бажариш тартиби:

Қуйидаги масалаларни ечиш учун математик моделлар, алгоритмлар ва дастурлар тузинг:

1.Биринчи ҳади а1 ва айирмаси d бўлган арифметик прогрессиянинг

умумий ҳади ва йиғиндисини ҳисоблаш.

2.Берилган икки соннинг ўрта арифметиги ва ўрта геометригини топиш.

3.Биринчи ҳади b1 ва махражи q бўлган геометрик прогрессиянинг

умумий ҳади ва йиғндисини ҳисоблаш.

4.Тўғри бурчакли учбурчакнинг берилган икки катети бўйича унинг гипотенузасини ва юзини ҳисоблаш.

5.Ён сирти S, асосининг юзи Q бўлган цилиндрнинг ҳажмини ҳисоблаш.

6.Асосининг радиуси R ва ясовчиси L бўлган конуснинг ҳажмини

ҳисоблаш.

7.Йўл узунлиги S, йўлни босиб ўтиш учун кетган вақт t бўлса,

автомобилнинг тезлигини ҳисоблаш.

8.Бошланғич тезлиги v0 ва охирги тезлиги v бўлган автомобил t вақтда

манзилга этиб келган бўлса, унинг тезланишини ҳисоблаш.

9.F кучга эга бўлган жисм S юзали жисмга қанча босим беришини

ҳисоблаш.

10.Параллелепипеднинг қирралари узунликлари мос равишда а,b,c дан

иборат бўлса, унинг ҳажмини ва диаметрини ҳисоблаш.

11.Асосининг томони а, баландлиги h бўлган мунтазам тўртбурчакли

призманинг тўла сиртини ҳисоблаш.

12.Мунтазам тўртбурчакли пирамида асосининг юзи S ва баландлиги H

берилган бўлса, унинг ҳажмини ҳисоблаш.

Текшириш учун саволлар:

1.Модел ва моделлаштириш тушунчаларига изоҳ беринг?

2.Моделнинг қандай турлари бор ва уларнинг бир-биридан фарқи?

3.Физик модел нима ва у қандай мақсадларда қўлланилади?

4.Математик модел нима ва у қандай мақсадларда қўлланилади?

5.Биологик модел нима ва у қандай мақсадларда қўлланилади?

6.Математик моделлаштириш қандай аҳамиятга эга?

7.Алгоритм тушунчасига тариф беринг.

8.Алгоритм тузишда нималарга эътибор бериш керак?

9.Алгоритмнинг қандай турлари бор?

10.Алгоритмнинг қандай берилиш усуллари мавжуд?

11.Алгоритмнинг берилиш усулларига мисол келтиринг?

12.Алгоритмларнинг қандай хоссалари бор?

121

13. Алгоритмлашнинг қандай аҳамияти бор?

Адабиётлар:

7.А. Сатторов, Б. Қурмонбоев «Информатика ва ҳисоблаш техникаси асослари», Тошкент: «Ўқитувчи», 1996 йил.

8.А. А. Абдуқодиров, Ф. Н. Фозилов, Т. Н. Умурзоқов «Ҳисоблаш математикаси ва программалаш», Тошкент: «Ўқитувчи», 1989 йил.

9.А. А. Абдуқодиров «Ҳисоблаш математикаси ва дастурлашдан лаборатория ишлари», Тошкент: «Ўқитувчи», 1993 йил.

10.Т. Х. Холматов, Н. И. Тайлақов «Амалий математика, дастурлаш ва компьютернинг дастурий таъминоти», Тошкент: «Меҳнат», 2000 йил.

11.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион технологиялар». Дарслик. Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий

кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2004.

12. М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион

технологиялар». Дарслик (лотин алифбосида). Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2006.

5-амалий машғулот Мавзу: Операцион тизимлар ва улар билан мулоқот қилиш усулларини

ўрганиш.

Дарснинг мақсади: Операцион тизимлар билан танишиш, унинг ички ва ташқи буйруқлари ёрдамида ишлашни такомиллаштириш.

Керакли жиҳоз ва материаллар: Шахсий компьютер, MS DOS

операцион тизими, NC қобиқ дастури, маъруза матнлари, ҳар хил адабиётлар,

маъруза дафтари.

Ишни бажариш тартиби:

1.Компьютерни ишга тушириш тартиби бўйича ишга туширинг.

2.Компьютер автоматик равишда бирор дастур билан ишлашга ўтса ундан MS DOS тизими билан ишлаш режимига ўтказинг.

3.Клавиатура тугмачалари ёрдамида ички буйруқларни киритиб бажарилишини назорат қилинг.

4.Клавиатура тугмачалари ёрдамида ташқи буйруқларни киритиб бажарилишини назорат қилинг.

5.MS DOS тизимининг ички буйруқлари ёрдамида компьютернинг жорий

вақти ва санасини экранга чиқаринг, агар нотўғри бўлса уларни таҳрирлаш

ишларини бажаринг.

6. MS DOS тизимининг ички буйруқлари ёрдамида компьютернинг жорий

хотирасидан бирор дастурни ишга туширинг.

122

7.MS DOS тизимининг ташқи буйруқлари ёрдамида юмшоқ магнитли

дискетани форматлаш ва тизимли ҳолатга ўтказиш буйруғини бажаринг.

8.MS DOS тизимининг буйруқ беришни тўхтатиш амалини бажаринг ва

бу тизимдан чиқинг.

9.NC дастури билан ишлаш режимига ўтказинг.

10.Клавиатура тугмачалари ёрдамида дастур ишчи ойнаси ташкил этувчиларини экрандан олиш ва қўйиш амалларини бажаринг.

11.Дастур функционал тугмачаларга қандай вазифалар юклаганини изоҳланг ва уларни бажарилиш тартиби бўйича ишга туширинг.

12.NC дастурида янги матнли файл ҳосил қилинг. Файлларни ўқиш ва

таҳрирлаш амалларини бажаринг.

13.NC дастурида жорий дискда янги каталог ҳосил қилинг, унга ўзингиз

яратган матнли файлингизни кўчириб жойлаштиринг.

14.Ҳосил қилган каталог ва файлингизнинг номини ўзгартиринг. Каталог ва файллар номи киритилган маълумотнинг мазмунига мос бўлишига эътибор

беринг.

15.NC дастурида файл ва каталогларни бир дискдан бошқа дискга

кўчириш амалларини бажаринг. Бунда компьютернинг доимий хотираси, яъни қаттиқ дискдан юмшоқ дискга файл ва каталогларни кўчириш амалларини бажаришга эътибор беринг.

16.NC дастури менюсини ишга туширинг, меню буйруқлари ёрдамида

ишчи ойнани турли кўринишларга ўтказинг.

17.NC дастурида ишни якунланг, дастурдан чиқиб компьютерни ўчириш

тартиби бўйича ўчиринг.

Текшириш учун саволлар:

1.Компьютер дастурлари қандай турларга бўлинади?

2.Файл тушунчасига таъриф беринг.

3.Каталог тушунчасига таъриф беринг.

4.Файлни номлашда нималарга эътибор бериш керак?

5.Файлнинг қандай турлари мавжуд?

6.Каталогнинг қандай турлари мавжуд?

7.Операцион тизим (ОТ) тушунчасига таъриф беринг.

8.ОТ нинг вазифаси нималардан иборат?

9.ОТ турлари ва уларнинг ташкил этувчилари ҳақида маълумот

беринг?

10. Қуйидаги амалларни MS DOS ОТ нинг қайси буйруқлари

ёрдамида бажариш мумкин:

Янги файл яратиш.

Файлни ўчириш.

Файлни қайта номлаш.

Каталог яратиш.

Каталогни ўчириш.

123

Экранни тозалаш.

Файл мазмунини экранга чиқариш.

Дискни форматлаш.

Дискни системалаштириш.

Компьютерда вақтни кўриш ва ўзгартириш.

Компьютерда жорий кунни кўриш ва ўзгартириш.

11.NC менюсига мурожаат қилинг ва унинг таркиби нималардан иборат.

12.NC ишчи ойнаси ташкил этувчиларини экрандан олиш ва қўйиш амаллари қандай бажарилади?

13.NC дастуридан чиқиш учун қандай амаллар бажарилади?

Адабиётлар:

1.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион

технологиялар». Дарслик. Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2004.

2.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион технологиялар». Дарслик (лотин алифбосида). Алишер Навоий номидаги

Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2006.

3.Т. А. Нурмухамедов «IBM PC ва MS DOS билан танишув», Тошкент: «Меҳнат», 1994 йил.

4.С. И. Рахмонқулова «IBM PC шахсий компьютерида ишлаш», Тошкент: «Шарқ», 1998 йил.

5.В. Э. Фигурнов «IBM PC для пользователя», Москва: «Инфра-М»,1998 г.

6.Т. Х. Холматов, Н. И. Тайлақов, У. А. Назаров «Информатика ва

хисоблаш техникаси», Т.: «Ўзб.М.Э.», 2001 йил.

6-амалий машғулот

Мавзу: WINDOWS операцион тизими ва у билан мулоқот қилиш

усулларини ўрганиш

Дарснинг мақсади: WINDOWS тизими билан мулоқот қилиш ва унда

ишлаш малакасини такомиллаштириш.

Керакли жиҳоз ва материаллар: Шахсий компьютер, WINDOWS

дастури, маъруза матнлари, ҳар хил адабиётлар, маъруза дафтари.

Ишни бажариш тартиби:

1.Компьютерни ишга тушириш тартиби бўйича ишга туширинг.

2.Компьютер автоматик равишда бирор дастур билан ишлашга ўтса ундан WINDOWS дастури билан ишлаш режимига ўтказинг.

3.WINDOWS дастури ишчи ойнаси ташкил этувчилари тартиби бўйича

вазифаларини изоҳланг ва уларнинг таркибини экранга намойиш қилинг.

4.«Мой компьютер» ташкил этувчисини ишчи столга жорий қилинг ва ундан фойдаланиб қаттиқ дискдаги маълумотларни экранга чиқаринг.

124

5. «Мой документы» ташкил этувчисини ишга туширинг ва ундаги маълумотларни (папкалар ва файлларни) турли кўринишларда экранга чиқариш

ва тартиблаш ишларини бажаринг.

6.«Мой компьютер» ташкил этувчиси ёрдамида бирор файл ёки папкани қаттиқ дискдан юмшоқ дискка нусха олиш ишларини бажаринг.

7.WINDOWS дастури ишчи столида ўзингизнинг исмингиз билан

номланган папка яратинг ва унга «Мой документы» папкасидан 5 та файлнинг

нусхасини кўчириб ўтказинг.

8.WINDOWS дастури ишчи столига компьютер хотирасида мавжуд

дастурларга мурожаат қилувчи ёрлиқ яратинг.

9.WINDOWS тизимининг стандарт дастурларини ишга туширинг ва

ундан фойдаланиш тартиби бўйича амаллар бажаринг.

10.“Калькулятор” дастурини ишга туширинг ва унда ҳар хил арифметик амалларнинг бажарилишини тушунтиринг?

11.“Блокнот” дастурини ишга туширинг ва унда ўзингиз ҳақингизда

маълумот ёзиб хотирага сақлаш амалини бажаринг.

12. WINDOWS дастурида ишни якунланг, дастурдан чиқиб компьютерни

ўчириш тартиби бўйича ўчиринг.

Адабиётлар:

1.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион

технологиялар». Дарслик. Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2004.

2.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион технологиялар». Дарслик (лотин алифбосида). Алишер Навоий номидаги

Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2006.

3.С. С. Ғуломов, А. Т. Шермухаммедов, Б. А. Бегалов. «Иқтисодий информатика» Т., «Ўзбекистон», 1999 йил.

4.М. М. Арипов, Т. Имомов ва бошқалар. «Информатика, ахборот

технологиялари» Т. ТДТУ, Ўқув қўлланма, 1-қисм, 2002 йил.

5.К. Э. Фигурнов. «IBM PC для пользователя» М. 1997 г.

6.Т. Х. Холматов, Н. И. Тайлақов, У. А. Назаров. «Информатика ва

ҳисоблаш техникаси» Т. – «Ўзб.М.Э.» – 2001 йил.

7. Н.Тайлақов, А.Ахмедов «IBM–PC компьютери»

Т.«Ўзбекистон»,2001 й.

7-амалий машғулот

Мавзу: Матн муҳаррирлари ва электрон жадваллардан фойдаланиш тартибларини ўрганиш.

Дарснинг мақсади: WORD ва EXCEL дастурлари билан мулоқот қилиш ва унда ишлаш малакасини ошириш.

125

Керакли жиҳоз ва материаллар: Шахсий компьютер, Windows

операцион тизими, WORD матн процессори, EXCEL электрон жадвали,

маъруза матнлари, ҳар хил адабиётлар, маъруза дафтари.

Ишни бажариш тартиби:

1.Компьютерни ишга тушириш тартиби бўйича ишга туширинг.

2.Компьютер автоматик равишда бирор дастур билан ишлашга ўтса,

ундан Windows тизими билан ишлаш режимига ўтказинг.

3.WORD матн процессорини ишга туширинг.

4.WORD дастури ишчи ойнаси ташкил этувчиларини экрандан олиш ва

жойлаштириш ишларини бажаринг.

5.WORD дастури ишчи ойнасига Стандарт ва Формат ускуналар

панелини жорий қилинг.

6.WORD ишчи ойнасига ўзингизнинг таржимаи ҳолингизни киритинг.

Бунда бош ҳарфларда мавзуни «ТАРЖИМАИ ҲОЛ» деб номланг ва у ишчи

варақнинг марказида жойлашсин. Матнлар кичик ҳарфларда, 14 ўлчамли ўзбекча шрифтларнинг бирида ҳосил қилинсин.

7.Ҳосил қилинган таржимаи ҳолни компьютер хотирасига ўзингизнинг исмингиз билан номланган папка яратиб, файлга мос ном қўйиб сақланг.

8.WORD дастурида жадвалли маълумотлар билан ишлашни ўрганиш

мақсадида ўзингизнинг оилангиз таркиби тўғрисида маълумот тайёрланг. Бунинг учун янги ишчи ойна яратиб, қуйидагича жадвал ҳосил қилинг:

йили фаолияти

1.

2.

9.Тайёрланган маълумотни ўзингиз ҳосил қилган папкага мос файл номи қўйиб сақлаб қўйинг.

10.EXCEL электрон жадвалини ишга туширинг.

11.EXCEL дастури ишчи ойнаси ташкил этувчиларини экрандан олиш ва

жойлаштириш ишларини бажаринг.

12.EXCEL дастури ишчи ойнасига Стандарт ва Формат ускуналар

панелини жорий қилинг.

13.EXCEL дастурида жадвалли маълумотлар киритишни ўрганиш

мақсадида Гулистон шаҳридан Тошкент шаҳрига йўловчиларнинг қатнаши

тўғрисида маълумот яратиб, қуйидагича жадвал ҳосил қилинг:

126

14.Жадвал ҳосил қилингандан сўнг «Жами» қаторини ва «Жами ҳаражат» устунини автоматик ҳисоблаш, яъни формулалардан фойдаланиш вазифаларини бажаринг.

15.Ҳосил қилинган маълумотни компьютер ташқи хотираси яъни С дискига «Мой документы» папкасига исмингиз билан номланган янги папка

очиб, файлга мос ном қўйиб сақланг.

16.Ҳосил қилинган жадвалга мос маълумотни ифодаловчи диаграммалар яратинг ва уни ҳам хотирага сақланг.

17.Компьютерни ўчириш тартиби бўйича ўчиринг.

Адабиётлар:

1.С. И. Раҳмонқулова. «IBM PC шахсий компьютерида ишлаш», Тошкент: «Шарқ», 1998 йил.

2.Т. Х. Холматов, Н. И. Тайлақов, У. А. Назаров. «Информатика ва ҳисоблаш техникаси», Т.: «Ўзб.М.Э.», 2001 йил.

3.Ю. Шафрин, «Основы компьютерной технологии» Справочник школьника. Москва, 2000 г.

4.Н.Тайлақов, А.Ахмедов. «IBM–PC компьютери» Т.:«Ўзбекистон»,2001 й.

5.Д. Э. Тоштемиров. «Информатика ва ахборот технологиялари» фанидан замонавий педагогик технологиялар асосида тайёрланган муаммоли маъруза

матнлари, Гулистон, 2004 й.

6.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион

технологиялар». Дарслик. Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2004.

7.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион технологиялар». Дарслик (лотин алифбосида). Алишер Навоий номидаги

Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2006.

8-амалий машғулот Мавзу: Компьютер графикаси ва маълумотлар базасини бошқариш

дастурлари иш фаолиятини ўрганиш.

Дарснинг мақсади: Компьютер графикаси (Paint, CorelDraw,Photoshop)

ва ACCESS дастурлари билан мулоқот қилиш ва унда ишлаш малакасини

ошириш.

Керакли жиҳоз ва материаллар: Шахсий компьютер, Windows

операцион тизими, Paint, CorelDraw,Photoshop график дастурлари, ACCESS

дастури, маъруза матнлари, ҳар хил адабиётлар, маъруза дафтари.

Ишни бажариш тартиби:

1. Компьютерни ишга тушириш тартиби бўйича ишга туширинг.

127

2.Компьютер автоматик равишда бирор дастур билан ишлашга ўтса ундан Windows тизими билан ишлаш режимига ўтказинг.

3.Paint график муҳарририни ишга туширинг.

4.Paint дастури ишчи ойнаси ташкил этувчиларини экрандан олиш ва

жойлаштириш ишларини бажаринг.

5.Paint ишчи ойнасига ускуналар панелида жойлашган элементлардан

фойдаланиб текисликдаги ва фазодаги геометрик фигуралар тасвирини ҳосил

қилинг.

6.Ҳосил қилинган фигураларга турли ранглар беринг ва уларнинг ҳар бирининг номини ёнига ёки остига ёзиб қўйинг.

7.Ҳосил қилинган тасвирларни компьютер хотирасига ўзингизнинг

исмингиз билан номланган папка яратиб, файлга мос ном қўйиб сақланг.

8.Paint дастурида китоб жавони ва ундаги китобларни ифодаловчи тасвир

ҳосил қилинг.

9.ACCESS дастурини ишга туширинг.

10.ACCESS дастури ишчи ойнаси ташкил этувчиларига тавсиф беринг ва уларни экрандан олиш ва жойлаштириш ишларини бажаринг.

11.ACCESS дастурида жадваллар билан ишлаш режимида гуруҳингиз

талабалари ҳақидаги маълумотни тайёрланг.

12.Гуруҳингиз талабалари ҳақидаги маълумотлар омборини яратинг.

13.Сиз таҳсил олаётган олийгоҳингиз ҳақидаги маълумотлар омборини

яратинг.

14.Киритилган барча маълумотларни компьютернинг қаттиқ дискига ўзингизнинг исмингиз билан номланган папкага сақлаб қўйинг.

15.Компьютерни ўчириш тартиби бўйича ўчиринг.

Адабиётлар:

1.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион

технологиялар». Дарслик. Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2004.

2.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион технологиялар». Дарслик (лотин алифбосида). Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2006

3.С. И. Раҳмонқулова. «IBM PC шахсий компьютерида ишлаш», Тошкент: «Шарқ», 1998 йил.

4.Т. Х. Холматов, Н. И. Тайлақов, У. А. Назаров. «Информатика ва ҳисоблаш техникаси», Т.: «Ўзб.М.Э.», 2001 йил.

5.Ю. Шафрин. «Основы компьютерной технологии», Справочник

школьника, Москва, 2000 г.

6.Н.Тайлақов, А.Аҳмедов, «IBM–PC компьютери»,

Т.:«Ўзбекистон»,2001 й.

128

7.Д. Э. Тоштемиров, «Информатика ва ахборот технологиялари»

фанидан замонавий педагогик технологиялар асосида тайёрланган муаммоли маъруза матнлари, Гулистон, 2004 й.

9 – амалий машғулот

Мавзу: Ҳар хил масалаларга модел ва алгоритмлар тузишни такомиллаштириш.

Дарснинг мақсади: Оддий ва мураккаб масалаларга модел ва

алгоритмлар тузиш, чизиқли, тармоқланувчи ва такрорланувчи жараёнларга алгоритмлар тузиш малакаларини такомиллаштириш.

Керакли жиҳоз ва материаллар: Шахсий компьютер, маъруза матнлари, ҳар хил адабиётлар, маъруза дафтари.

Ишни бажариш тартиби:

А) Қуйидаги масалаларга математик модел ва алгоримлар тузинг:

1.Асосининг радиуси R ва ясовчиси L бўлган конуснинг ҳажмини

ҳисоблаш.

2.Параллелепипеднинг қирралари узунликлари мос равишда а,b,с дан

иборат бўлса, унинг ҳажмини ва диаметрини ҳисоблаш.

3.Асосининг томони а, баландлиги h бўлган мунтазам тўртбурчакли

призманинг тўла сиртини ҳисоблаш.

4.Мунтазам тўртбурчакли пирамида асосининг юзи S ва баландлиги H берилган бўлса, унинг ҳажмини ҳисоблаш.

5.Массаси m бўлган жисмга F куч таъсир қилса унга қандай

тезланиш беришини ҳисоблаш.

Б) Қуйидаги функцияларни ҳисоблаш алгоритмини тузинг:

129

В) Қуйидаги берилган ифодани шартларга мос ҳисоблаш

Текшириш учун саволлар:

1.Алгоритм нима ва у нима учун керак?

2.Чизиқли алгоритм нима?

3.Математик модел нима?

4.Тармоқланувчи жараён нима?

5.Тармоқланувчи алгоритмларнинг умумий кўриниши ва уларнинг бажарилиши?

6.Такрорланувчи жараён нима?

7.Такрорланувчи алгоритмларнинг умумий кўринишлари ва уларнинг

ишлаш жараёнини тушунтиринг?

Адабиётлар:

130