Математика ва информатика ўқитиш методикаси

3.2.5.Шахсий компьютерларнинг қўшимча қурилмаларининг турларини таҳлил қилинг.

3.2.6.Компьютер тизимли блокининг асосий элементларини таҳлил

қилинг?

4 – даражали топшириқлар.

3.2.7.Шахсий компьютерларнинг сифати қандай белгиларига қараб аниқланади? Ўз хулосаларингизни келтиринг?

Мавзуга оид мустақил иш топшириқлари:

1.Ахборотлаштириш ва моделлаштиришнинг аҳамияти.

2.Алгоритмлаш ва дастурлаш технологияларининг истиқболлари.

Мавзуга оид адабиётлар:

1.С. С. Ғуломов, А. Т. Шермухаммедов, Б. А. Бегалов «Иқтисодий информатика» Т.: «Ўзбекистон», 1999 й.

2.Д. Э. Тоштемиров «Информатика ўқитиш методикаси фанидан замонавий педагогик технологиялар асосида тайёрланган муаммоли маъруза

матнлари», Гулистон,2004 й.

3.С.С. Қосимов, А.А. Обидов «Компьютер олами» Т.,Чўлпон,2001 й.

4.А. Сатторов, Б. Қурмонбоев «Информатика ва хисоблаш техникаси

асослари» Т., Ўқитувчи, 1996 йил.

5.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион

технологиялар». Дарслик. Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2004.

6.М.М.Арипов, Ж.Ў.Мухаммадиев «Информатика, информацион технологиялар». Дарслик (лотин алифбосида). Алишер Навоий номидаги

Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг босмахонаси. Т., 2006.

5-мавзу: Тизимли ва амалий дастурларданфойдаланишмавзуларини ўқитиш методикаси.

Асосий саволлар:

1.Компьютернинг дастурий таъминоти, операцион тизим тушунчаси, вазифаси, турлари ва ташкил этувчилари.

2.Амалий дастурлар ва улардан фойдаланиш масалаларини.

Мавзуга оид таянч тушунча ва иборалар: дастурий таъминот,

амалий дастур, тизимли дастур, инструментал дастур, операцион тизим, қобиқ

дастур, резидент дастурлар, матн муҳаррири, матн процессори, электрон

жадвал, компьютер графикаси, график муҳаррир, маълумотлар ва уларни

ташкил қилиш, маълумотлар омбори(базаси), маълумотлар омборини ташкил қилиш ва бошқариш.

91

Машғулотнинг технологик харитаси

92

фаоллиги, интилишлари ҳисобга олинган ҳолда амалдаги рейтинг тизими орқали

баҳоланади;

-якуний фикр айтилади;

-мустақил иш топшириқлари берилади.

1-асосий саволнинг баёни:

Компьютер ишлаши учун барча асосий ва қўшимча қурилмалар йиғилгандан кейин, асосий ташқи хотирага компьютер ишини бошқариш учун

керакли дастурлар ёзилиши керак. Хотирага ёзилган дастурлар кўрсатмаси билан компьютер ишга тушади. Хотирага ёзилган барча дастурлар дастурли таъминотни ташкил килади.

Компьютерда мавжуд дастурларни учта турга бўлиш мумкин:

* Амалий дастурлар – фойдаланувчи бевосита ишлаши учун

мўлжалланган дастурлар, масалан, матн, график муҳаррирлари, электрон жадваллар ва бошқалар. Амалий дастурлар ҳар хил амалий мақсадларда

ишлатишга мўлжалланган бўлади.

* Тизимли дастурлар – компьютер қурилмаларининг ишчи ҳолатини

назорат қилувчи ва бошқарувчи дастурлар. Тизимли дастурларга компьютерни ишга туширувчи ва унинг ишини бошқарувчи дастурлар киради. Компьютерни

ишга туширувчи дастурларга операцион тизим дастурлари ва уни ташқи қурилмалар билан боғловчи драйверлар мисол бўлади. Тизимли дастурларнинг

яна бири компьютер ишини бошқарувчи қобиқ дастурлар бўлиб, улар фойдаланувчининг компьютер билан мулоқотини таъминлайди. Уларга Norton

Commander, WINDOWS 3.1, WINDOWS 95, WINDOWS 98 қобиқ дастурлари

мисол бўлади.

* Инструментал (ускунавий) тизимлар – компьютер учун янги дастурлар

тузишни таъминлаш тизими. Инструментал дастурли воситаларга – трансляторлар, юклагичлар, матн муҳаррирлари, созлаш воситалари каби

дастур муҳитлари киради.

Компьютер хотирасига биринчи бўлиб, Операцион тизим (ОТ) деб

номланган тизимли дастур ёзилади.

Операцион тизим деб, шундай дастурга айтиладики, бу дастур ёрдамида

компьютер билан фойдаланувчи ўртасидаги мулоқот ўрнатилади, шу билан бирга барча компьютер қурилмалари ишини бошқариб боради.

Операцион тизим – бу компьютерни бошқариш, амалий дастурларни ишга тушириш ва уларнинг ташқи қурилмалар, бошқа дастурлар билан ўзаро

алоқасини амалга оширувчи, шунингдек, фойдаланувчининг компьютер билан мулоқотини таъминловчи дастурий воситалар йиғиндисидир.

ОТ компьютернинг марказий процессори, тезкор ёки ташқи хотирасини,

93

ташқи қурилмалари ва бошқаларини бошқариб боради.

ОТ лар қуйидаги кўрсаткичлар бўйича таснифланади:

Бир вақтда ишлайдиган фойдаланувчилар сонига кўра.

Бир вақтнинг ўзида бажарадиган вазифасига кўра.

Процессорлар сонига кўра.

ОТ разряди(белги, коди) га кўра.

Интерфейс турига кўра.

Компьютер қурилмалари билан фойдаланиш турига кўра.

Компьютер тармоқларидан фойдаланиш жиҳатига кўра. Компьютер электр тармоғига улангандан сўнг биринчи бўлиб

операцион тизим ишга тушади. ОТ ишга тушса экранда қуйидаги мулоқот сатри деб номланган сатр чиқади:

С:\>_ ёки А:\>_

Операцион тизим ишида хотира қурилмалари (дисклар)га мурожаат қилганда дисклар қуйидагича номланади:

А, В – юмшоқ магнитли дисклар;

С, D, F ... - қаттиқ магнитли дисклар (винчестерлар).

Замонавий компьютерлар учун яратилган ОТ қуйидаги турлари кенг қўлланилмоқда: MS DOS, ADOS, DR DOS, OS/2, UNIX, WINDOWS 95,

WINDOWS NT ва бошқалар.

Энг кўп тарқалган ОТ лардан бири MS DOS ва WINDOWS ОТ лари

ҳисобланади. Барча ОТ лар бир - биридан бажарадиган вазифалар сонига кўра

ва иш бажариш имкониятига кўра фарқланади.

DOS оиласига мансуб ОТ лар бир вазифали бўлиб, компьютер

интерфейси фойдаланувчи киритадиган буйруқ ёрдамида амалга оширилади.

OS/2 деб номланган ОТ лар IBM фирмаси томонидан 1987 йили шахсий компьютерларнинг янги PS/2 яратилиши муносабати билан ишлаб чиқарилди.

Бу ОТ кўп вазифали ҳисобланади. ОТ нинг бу тури бир нечта амалий дастурларни параллел равишда бажаради. OS/2 ОТ қулай график фойдаланувчи интерфейсига эга. Файллар тизими DOS тизимига мос келади.

UNIX деб номланган ОТ лар кўп вазифали бўлиб, турли тармоқлар билан

ишлашга жуда қулай. Локал ва глобал тармоқларга модемлар билан чиқиш

имкониятига эга. Уларнинг бер нечта турлари яратилган.

Windows оиласидаги ОТ лар Microsoft фирмаси томонидан ишлаб

чиқарилган бўлиб, улар қулай график интерфейсга эга бўлиб, кўп вазифали ОТ дир. Бу оила вакилларидан WINDOWS 95 ва WINDOWS NT лар кенг тарқалган.

ОТ нинг ташкил этувчилари қуйидагилар:

1.Оддий киритиш – чиқаришни таъминловси дастур - BIOS.

2.ОТ ни юкловчи дастур - IPL.

3. Мураккаб киритиш - чиқаришни таъминловчи дастур - io.sys ва ms

dos.sys;

4.Буйруқ процессори, киритилган буйруқларни қайта ишловчи дастур

-сommand.com.

94

ОТ хотирага ёзилгандан сўнг, бошқа дастурлар ҳам кетма-кет хотирага

ёзилади. Резидент дастурлар – орқали компьютер қурилмалари иш фаолияти

бошқарилади. Масалан: клавиатурани кирил алифбосига ўтказиш учун rk.com, keyrus.com, keyboard.com каби дастурлар ишлатилади, улар драйверлар деб ҳам аталади.

Керакли резидент дастурлар autoexec. bat (буйруқ файли batch file) орқали тезкор хотирага жойлаштирилади.

MS DOS ОТ бир вазифали ва дисклар билан ишлашга мўлжалланган ОТ бўлиб, MS - майкрософт, DOS - диск операцион системаси деган сўзлардан

файллари ўқилади сўнгра конфигурация буйруқлари config.sys ва autoexec.bat

файллари ўқилади. MS DOS ОС ишга тушганда экранда С:\>_ мулоқот сатри

деб номланган таклиф чиқади. Берилган таклифга керакли ОС нинг ички ва

ташқи буйруқлари клавиатурадан киритилади.

Ички буйруқлар деб, ОТ нинг ишини бошқарувчи, ОТ билан биргаликда

Ички буйруқлардан баъзилари қуйидагича: Break - тўхтатиш.

cd - жорий каталогни ўзгартириш ёки кўрсатиш.

cls - экрандаги ёзувларни ўчириш (экранни тозалаш)

copy - файллардан нусха олиш.

date - жорий кунни аниқлаш ва ўзгартириш.

del - файлларни ўчириш.

dir - жорий каталогдаги ёки хотирадаги файл ва каталогларни

(маълумотларни) экранга чиқариш. exit – буйруқ киритишни тугатиш.

md - янги каталог очиш.

ren - файл номини ўзгартириш. rd - каталогни ўчириш.

time - жорий вақтни кўриш ва ўзгартириш. type - файлни кўриб чиқиш (экранга чиқариш)

ver - MS DOS версиясини кўриш.

vol - форматлаш жараёнида дискка қўйилган белгини кўрсатиш.

MS DOS ташқи буйруқлари ОТ билан биргаликда тавсия этиладиган алоҳида - алоҳида файл кўринишдаги дастурлар бўлиб, фойдаланувчи

томонидан хотирага ёзилиши мумкин, уларга қуйидагилар мисол бўлади: attrib - файл ҳолатини кўрсатиш ёки ўзгартириш.

95

baskup - файлларнинг архив нусхаларини яратиш.

сhkdsk - дискнинг файл системасига тўғрилигини текшириш.

disk comp - дискларни солиштириш. disk copy - дискдан нусха олиш.

fc - файлларни солиштириш.

fdisk - қаттиқ дискни форматлаш. format - дискни форматлаш.

sys - системали файлларни дискка кўчириш. undelete - ўчирилган файлларни тиклаш буйруғи.

unformat - форматланган дискни қайта тиклаш буйруғи.

Операцион тизим буйруқларининг бажарилишини қуйидаги мисолда кўриш

кўринишдаги буйруқ киритилиб 2 марта Enter босилади. Сўнгра F6 ёки ctrl+Z босилади. Масалан: С:\>сopy con kitob буйруғи берилгандан сўнг, тоза экран

чиқади маълумотлар клавиатурадан терилиб бўлинса F6 ёки ctrl+Z босилади. type - матн файлларни экранга чиқариш буйруғи қуйидагича бажарилади:

С:\>type kitob.txt – буйруғи kitob.txt файлини экранга чиқаради.

Чиқаришни тўхтатиш учун ctrl+S босилади. Экранга чиқаришни тамомлаш учун ctrl+С ёки ctrl+break босилади.

WINDOWS синфига кирувчи операцион тизим(ОТ) лар кўп вазифали ОТ лар қаторига киради. WINDOWS операцион тизими Microsoft фирмасининг

IBM типидаги компьютерлар учун яратилган график мулоқотли дастуридир. WINDOWS дастурлари дастлаб 1983 йилда яратилган бўлса, йилдан - йилга у

такомиллалаштирилмоқда. WINDOWS сўзи инглизча WINDOW – дарча, ойна, S – лар маъносини билдиради.

WINDOWS муҳити фойдаланувчилар учун қулай, кўпгина имкониятларга эга бўлган дастур бўлиб, MS DOS ОТ нинг имкониятларини сезиларли

даражада кенгайтиради. WINDOWS дастурларида NC дастури каби файл ва

каталогларнинг нусхасини олиш, кўчириш, қайта номлаш, ўчириш ва бошқа

амалларни тезда ва яққол бажариш мумкин. Ҳар бир бажарилаётган амаллар экранда график равишда тасвирланади. Бундан ташқари WINDOWS ОТ билан

ишлаганда бир вақтнинг ўзида бир неча масалаларни ечиш, ихтиёрий принтер

ва дисплей, MS DOS дастурлари билан ишлаш қобилиятига эга. WINDOWS ОТ ва унинг дастурлари қуйидаги имкониятларга эга:

фойдаланувчига замонавий график мулоқотни тавсия этади;

фойдаланувчи турли компьютер дастурлари билан ишлашида ягона

мулоқот воситасини йўлга қўяди;

бошқа операцион тизимлар(масалан, MS DOS) билан ишлаганда унинг

ишини тўлалигича таъминлайди;

бир вақтнинг ўзида бир нечта вазифаларни бажаради, ҳоҳлаган вақтда бир

дастурдан иккинчисига ўтишни таъминлайди;

96

компьютерда мавжуд оператив хотирадан унумли фойдаланишга эришади;

бир дастурдан бошқа дастурга маълумотлар алмашинувини таъминлай олади, ва бошқалар.

WINDOWS ОТ ишини янада такомиллаштириш учун Microsoft фирмаси

дастурнинг махсус илова дастурларини яратмоқдалар, уларга WORD, EXCEL, POWER POINT, ACCESS ларни мисол қилиш мумкин.

WINDOWS ОТ оиласига мансуб WINDOWS 95 ва WINDOWS NT лар кенг тарқалган. WINDOWS 95 ОС дастурлари MS DOS OC ва WINDOWS 3х

операцион қобиқ дастурлари негизида ишлаб чиқарилган.

WINDOWS ОТ компьютер билан график (кўргазмали) мулоқотни йўлга

қўйиб фойдаланувчига анча қулайликлар яратади.

MS DOS ОС билан мулоқот қилиш учун график қобиқ дастури

WINDOWS 3х (WINDOWS 3х деб номланишида WINDOWS 3.1 ёки

WINDOWS 3.11 назарда тутилади) ҳисобланади. Кейинчалик 1995 йилларда

WINDOWS 95 ОТ ишлаб чиқарилди ва график қобиқ дастури WINDOWS 9х

(WINDOWS 9х деб номланишида WINDOWS 95, WINDOWS 98 ва WINDOWS

2000 назарда тутилади) деб номлана бошлади.

WINDOWS 9х дастурлари бир – бирига ўхшаш бўлиб, иш бажариш

тезлиги, иш бажарадиган функциялари сони кўп ёки камлиги ва фойдаланувчи

билан мулоқотда соддалиги ёки мураккаблиги билан фарқ қилади.

Назорат топшириқлари:

1 – даражали топшириқлар.

1.1.1. Компьютер дастурлари қандай турларга бўлинади ва уларнинг

вазифасини изоҳланг.

1.1.2. Тизимли дастурларнинг ҳозирги аҳволи ва ривожланиш тараққиёти

нималардан иборат?

1.1.3. Операцион тизим нима ва унинг вазифаси?

1.1.4. Операцион тизимлар қандай кўрсаткичлар бўйича таснифланади?

2 – даражали топшириқлар.

1.1.5. Операцион тизимнинг қандай турлари бор ва улар афзаллик

томонлари нималардан иборат?

1.2.1.WINDOWS операцион тизими ҳақида маълумотлар келтиринг?

1.2.2.WINDOWS ОТ ва унинг дастурлари қандай имкониятларга эга?

3 – даражали топшириқлар.

1.2.3.WINDOWS дастури бош менюси таркиби ва уларнинг вазифаси ҳақида тўлиқ маълумот тайёрланг.

1.2.4.WINDOWS ОТ нимаси билан MS DOS ОТ дан фарқ қилади?

4 – даражали топшириқлар.

1.2.5. WINDOWS дастурининг русча ва инглизча версиялари ҳақида

маълумот тайёрланг.

2-асосий саволнинг баёни:

97

Ҳозирги кунда замонавий компьютерлар, яъни IBM PC компьютерлари

учун жуда кўп ҳар хил мақсадларда ишлатиладиган амалий дастурлар

яратилган бўлиб уларга қуйидагиларни мисол қилиш мумкин:

Матн муҳаррирлари – WORD, LEXICON, WD, ChiWriter ва бошқалар. Жадвалли маълумотларни қайта ишловчи электрон жадваллар – Super

Calc, EXCEL ва бошқалар.

Маълумотлар базасини яратиш – KARAT, dBASE, ACCESS ва бошқалар.

Кўргазмали қуроллар тайёрлаш – слайд шоу дастурлари.

Молия – иқтисод мақсадида ишлатиладиган дастурлар – С – 1 иш ҳақини

ҳисоблаш дастурлари.

Мультфилм ва видеофильмлар яратиш учун ишлатиладиган дастурлар.

Автоматлаштирилган лойиҳалаш дастурлари – Avto cad дастури.

Иншоат қисмларини чизиш ва лойиҳалаш, график муҳаррирлари –

PAINT, POWERPOINT дастурлари ва бошқа дастурлар.

WORD дастури Microsoft фирмаси томонидан ишлаб чиқарилган юқори

имкониятли, матнларни қайта ишлашга мўлжалланган матн муҳарриридир. WORD дастури WINDOWS дастури асосида ишлашга мўлжалланган.

Microsoft WORD дастурининг аввал WORD 5,6,7 ва кейинчалик WORD 95, 97,

2000 версиялари(турлари) пайдо бўлди.

Дастурнинг ишчи ойнаси матнларни ёзиш, муҳаррирлик қилиш ва

форматлаш учун зарур бўлган элементлардан ташкил топган. Ойнанинг юқори қисмида буйруқлар панели жойлашган бўлиб, уларга Меню сатри ва ускуналар

панеллари киради. Асосий ускуналар панели стандарт ва форматлаш ускуналар панели ҳисобланади. Ускуналар панели остида чизғич (линейка) жойлашган

бўлиб, у сантиметр ёки дюймларда ифодаланиши мумкин. Чизғич ойнанинг ишчи соҳасида элементларнинг жойланишини ва форматлаш амалларини

бошқаришни назорат қилишда ёрдам беради.

WORD ойнаси параметрлари ва буйруқлари клавиатура ва "Сичқонча"

қурилмаси билан бошқарилади. "Сичқонча" да бошқариш учун экранда кўрсатилган параметрни танлаб чап тугмаси босилади ва натижада буйруқ

бажарилади. WORD буйруқлари ускуналар панеллари таркибида мос белгилар билан кўрсатилган.

WORD дастури ишчи ойнасининг юқори қисмида меню жойлашган

бўлиб, у қуйидаги бўлимлардан ташкил топган:

Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Таблица, Окно, ?.

Маълумотларни жадвал кўринишида тасвирлаш, уларни таҳлил қилиш, ҳисоб китоб ишларини олиб бориш учун махсус амалий дастурлар яратилган

бўлиб, улар электрон жадваллар ёки жадвал процессори деб юритилади. Электрон жадваллардан Super Calc ва Excel дастурлари кенг тарқалган.

Электрон жадваллар жуда кўп соҳаларда жумладан, банк ва солиқ тизимларида, иқтисодий масалаларни ечишда қўлланилиб келинмоқда.

Замонавий талабларга жавоб берадиган ва кенг имкониятларга эга бўлган электрон жадваллардан бири Excel дастури бўлиб, Microsoft фирмасининг

98

маҳсулидир. Электрон жадвал ишчи ойнасининг юқори қисмида сарлавҳа сатри, меню сатри, ускуналар панели кабилар жойлашган. Ускуналар панели

Excel буйруқларининг аксариятини ва қўшимча амалларни бажариш учун

мўлжалланган.

Excel да тайёрланган ҳар бир ҳужжат (маълумотли жадвал) ихтиёрий исм

ва .xls кенгайтмадан иборат файл бўлади. Excel атамасида одатда бундай файлга “Иш китоби” (Workbook) деб юритилади.

Excel электрон жадвали 16384 қатор ва 2560 устундан иборат. +аторлар 1

дан 16384 гача бўлган бутун сонлар билан тартибланган, устунлар эса лотин

алифбосининг бош ҳарфлари (A, B, C, …, Z, AA,AB,…, IV) билан белгиланган.

Қатор ва устун кесишмасида электрон жадвалнинг асосий таркибий

элементи – ячейка (cell) жойлашган. Ҳар бир ячейкага сон, матн ёки формула

тарзидаги маълумотлар киритилади. Устун кенглиги ва қатор баландлигини

ўзгартириш ҳам мумкин.

Жадвалнинг танлаган ячейкасига ўтиш учун аниқ манзил (адрес)

кўрсатилиши керак. У қатор ва устун кесишмасида, масалан, A1, B4, F9, AB3

каби кўрсатилади.

Компьютер графикаси деганда компьютернинг график маълумотларни ҳосил қилувчи ва қайта ишловчи дастурий воситаси тушунилади.

Компьютер графикаси тасвирларни ҳосил қилиш шаклига кўра уч турга бўлинади:

Растрли графика.

Векторли графика.

Фрактал графика.

Маълумотларни график кўринишда тасвирлаш ХХ асрнинг 50-йилларида

дастлаб катта ЭҲМ ларда амалга оширилган эди. Шахсий компьютерларда

график маълумотларни қайта ишлаш технологиясини такомиллаштириш 80-

йилларда амалга оширилди.

Компьютердан фойдаланувчи иш жараёнида турли хил шакл ва графиклар чизиш, реклама, эълонлар, таклиф ва табрикномалар, матнли

ҳужжатларни иллюстрациялаш (безаш) каби ишларни бажаришга тўғри келади. Бу ҳолатларда фойдаланувчи график муҳаррирларга мурожаат этишга тўғри келади.

График муҳаррирлар қуйидаги имкониятларга эга:

Экранда янги ҳар хил шакл (график) ёки расм чизиш.

Расмни хотирага файл тарзида ёзиш.

Хотирадан файлни (расмни) экранга чақириш.

Расмлар қисмини ажратиш.

Ажратилган қисмни бошқа жойга нусхалаш.

Расмни тўлалигича бошқа жойга кўчириш.

Янги расмни келтириб қўйиш.

Расм (шакл)ни кичиклаштириш ёки катталаштириш.

99

Чизиқларни ихтиёрий қалинликда танлаш.

Бўёқ (ранг)ларни танлаш.

Расм теварагига (ёнига, тагига, устига) матн ёзиш.

Турли шрифтлардан фойдаланиш.

Рангларни таҳрирлаш.

Рангларни аралаштириб янги ранг олиш.

Расмни экранда тўла, қисман ажратилган ҳолда кўриш ва таҳрир қилиш.

Расмни чоп этиш.

Расмни бошқа амалий дастурлар (WORD ва EXCEL)да қайта

ишлаш ва бошқа ишларни бажариш мумкин.

Бу имкониятларнинг барчаси Microsoft фирмасида яратилган PAINT

график муҳарририда мавжуд. Бу дастур тасвирлар муҳаррири бўлиб, мазкур

дастур турли хил расм ва шаклларни ҳосил қилиш ва қайта ишлашда фойдаланилади. Унда ҳосил қилинган тасвир бошқа амалий дастурларда

қўлланилиши мумкин.

Маълумотлар омборини ташкил этувчи элементлар турли кўринишда

бўлиши мумкин. Энг кўп тарқалган ва амалиётда қўлланиладиган маълумотлар матнли файллар ҳисобланади. Чунки матнли файллар орқали турли ахборотларни ифодалаш ва компьютер хотирасида сақлаш мумкин.

Ахборотларни, шу жумладан, электрон ҳужжатларни ташқи хотирада сақланадиган жойни маълумотлар омбори (базаси) деб аташ қабул қилинган.

Маълумотлар омбори деганда ахборот ишлари учун, яъни ўзаро боғланган катта ҳажмдаги ахборотни сақлаш, ўзлаштириш ва ишлатиш учун

мўлжалланган махсус тизим тушинилади.

Компьютерлар асосидаги ахборот технологияларининг кўринишларидан

бири маълумотлар омбори ҳисобланади. Оддий файллардан фарқли равишда маълумотлар омбори компьютер хотирасида жойлашган ахборотларни излаш ва

саралашни амалга ошириш имкониятига эга.

Маълумотлар омборидаги ахборотлар бир неча усуллар билан ташкил

этилиши мумкин. Маълумотлар омборларининг энг содда ва кенг тарқалган шакли жадвал кўринишидир. Маълумотлар омборининг бундай кўриниши

реляцион омборлар деб аталади. Реляцион омборлар аниқ сондаги устунларга эга бўлиб, уларнинг ҳаммаси номларга эга бўлади.

Маълумотлар омборида ахборотлар асосан матн ва рақам кўринишида сақланади. Маълумотлар асосан қуйидаги турларга бўлинади:

Белгили маълумотлар.

Сонли маълумотлар.

Мантиқий маълумотлар.

Маълумотларни уч хил кўринишда ифодалаш мумкин:

1.Иерархик (шажаравий).

2.Тармоқли.

100