43.Әлеуметтік реттеудің формалары, әдістері, құралдары

Әлеуметтік реттеудің негізгі әдістері:

Құқықтық реттеу - мемлекеттік биліктің барлық деңгейлерінде қабылданатын кұкыктық кесІмдер мен нормативтік кұжаттар, олардың колданылуы меншік нысанына қарамастан барлык кәсіпорындарға таратылады.

Қаржылық-кредиттік реттеу - каржы ағындарын басқару жөніндегі тұтқаларды пайдалану.

Осы әдісті іске асырудың негізгі нысаны мемлекеттік бюджетте солардың есебінен бюджеттік салалар - әлеуметтік орта салалары қаржыландырылатын баптарды бөлу. Қаржылык реттеудің баска нысаны - солардың есебінен әлеуметтік саланың тиісті салалары қаржыландырылатын бюджеттен тыс әлеуметтік: зейнетакы, әлеуметтік сақтандыру. халықты жұмыспен камту қорларын кұру.

Жекешелендіру, ягни әлеуметтІк сала кәсіпорындарын жеке меншікке беру, әдетте шектелген.

Әлеуметтік саясат құралдары - әлеуметтік кепілдіктер, стандарттар, тұтыну бюджеттері, еңбекақының ең томен мөлшері және табалдырықтық әлеуметтік шектеулер.

Әлеуметтік кепілдіктерде мемлекеттің азаматтардың алдындағы да, азаматтардың мемлекеттің алдындағы міндеттері мен жауапкершілігі де бекітілген: мысалы, мемлекеттік бюджеттен отбасы мен балаларды колдау бағдарламасын іске асыруға, білім беру мен мәдениет қызметтерін дамытуға қаржы басымдық тәртіппен бөлінеді.

Әлеуметтік стандарттар Конституцияда тегін берілуге кепілдік берілген әлеуметтік кызметтердің нысандары мен мөлшерлерін әзірлеу.Әлеуметтік стандарттар қаржы нормативтерін белгІлеу үшін қажет, мысалы, Еңбек жэне әлеуметтік корғау министрлігінің қаулысымен халық басына шакканда күнкөрістің ең төмен деңгейінің мөлшері белгіленеді.

Ең төменгі тұтыну бюджеті - әлеуметтік саясаттың маңызды элементі. Оның көмегімен халықтың өмір сүру деңгейі бағаланады, кірістер реттеледі, ол әлеуметтік төлемдерде есептеледі.

44.Еңбек және жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеу

Әлеуметтік-еңбек катынастарын мемлекеттік рет-теудің негізгі бағыттарын қарастырайык

Жұмыспен камтамасыз ету мен жұмысқа қабілетті тұрғындардың жұмыссыздығының деңгейіне мемлекеттік ықпал ету, реттеудің жалпы жуйесі мен әлеуметтік саясатының бөлінбейтін бөлігі болып табылады.

Қазіргі заманғы еңбек рыногы өзінің стихиялы сипатын жоғалтып, мемлекеттік араласу объектісі болып табылады. Сонымен бірге басқа тауарлардың рыногы тәрізді, іштен (жұмыс берушімен жэне кәсіподактармен) және сырттан (мемлекетпен) реттелетін болды.

Бұл үдерісте мемлекеттің рөлі екі жақты. Бір жағынан, мемлекет жұмыс беруші ретінде, яғни өзінің мүддесін қорғап, еңбек рыногында дербес субъект ретінде көрінеді. Екінші жағынан, мем-лекет төреші (арбитр) - жұмыс беруші мен жалданушы жұмыскер арасындағы даулы мәселелердІ реттеумен айналысуы тиіс.

Еңбек рыногының басқа рыноктардан айырмашылығы, адамдардың тұтыну мен мүдделерін есепке алу кажеттілігіне байланысты оның әлеуметтік табиғаты болады.

«Еңбек рыногы - жұмыс күшіне сұраныс, оған кажетгіліктің болуы, екінші жагынан - жұмыс күшін ұсынуды тұтынуды канағаттандыратын мүмкіндігі бар араласатын карама-карсы келетін сала» (Лившиң).

Еңбек рыногы - бұл рынок экономикасы құрылымының құрамдас бөлІгі. Ол басқа да рыноктармен: шикі материалдар, халык тұтынатын тауарлар мен қызметтер, тұрғын үй, бағалы қағаздар жэне т.б. рыноктармен катар кызмет етеді.

Еңбек рыногында бір тарап (сатушы) қолайлы жұмыс іздеуші ретінде, екінші тарап (сатып алушы) - жұмыс берушілер: кәсіпкерлер немесе олардың өкілдері болады.

Еңбек рыногы жұмыспен қамтамасыз етудің мемлекеттік жэне мемлекеттік емес жүйелерімен, сондай-ақ кәсіпорындар мен мекемелердің тікелей кадр қызметі аркылы немесе тікелей жұмысшы мен жұмыс берушінің арасында жүзеге асады.

Еңбек рыногында жұмыс күшінің құны бағаланады, оны жалға алу талаптары, оның ішінде еңбекақы көлемі, еңбек ету жағдайы, кәсібінің өсу мүмкіндігі, жұмыспен қамтамасыз ету кепілдігі анықталады.

Еңбек рыногы - бұл тек қана жұмыс күшін сату жэне сатып алу емес, ол сандық және сапалық жағынан да, еңбек ресурстары мен жұмыс орындарының арасындағы теңдестік проблемаларын шешеді.