IV. 8 o przenasławniejsza panno czysta

w. 4 zrządzona — tu: wybrana.

w. 6 przeżegnać — pobłogosławić.

w. 8 jeś […] była — byłaś.

w. 9 świątość — świętość; jesteś ji nosiła — nosiłaś go.

w. 18 ista — pewna.

w. 24 rzysza — rzesza, zastęp,

w. 25 jena — tu: jedyna.

w. 35 odzierżeć — otrzymać.

IV.9 Zdrowaś, gwiazdo morska

Najstarszy znany, niedokładny przekład średniowiecznego hymnu Ave, maris stella nieznanego autora. Utwór odnalazł w bliżej nieopisanym rękopisie w Sieniawie W. A. Maciejowski i wydał w Dodatkach do Piśmiennictwa polskiego, t. III, s. 142. Inną redakcję pieśni odnalazł i wydał Piotr Bańkowski, Jeszcze jeden zabytek polskiej poezji religijnej XV stulecia, «Pamiętnik Literacki», R. XXVI: 1929, s. 116–117. Podstawą obecnego wydania jest edycja Maciejowskiego.

Zdrowaś, gwiazdo morska,

Boża Matko święta

I dziewico czysta,

Uliczko niebieska.

Bierząc pozdrowienie

I anjelskie pienie,

Daj mirne bydlenie

I win odpuszczenie.

Rozwiąży związane,

Oświeć zaślepione,

Odpędź nasze złości,

Uproś nam dobroci.

Ukaż się nam Matką

I miłą rzecznicą

U Syna Bożego,

U Pana naszego.

Dziewico osobna,

Nad wszystki pokorna,

Uczyń rozwiązanie

Nas, czyste i skromne.

Daj nam żywot czysty

I chodnik przespieczny,

Jezusa oglądać,

W niebie się radować.

Bądź cześć Bogu Oćcu

I Synu Bożemu

I Duchu Świętemu,

W Trójcy jedynemu.

Alleluja.

IV.9 Zdrowaś, gwiazdo morska

w. 5 bierząc — biorąc.

w. 7 mirne bydlenie — spokojny byt.

w. 14 rzecznicą — protektorka.

w. 17 osobny — osobliwy.

w. 19–20 — spraw, abyśmy byli rozgrzeszeni, czyści i skromni.

w. 22 chodnik przespieczny — bezpieczną ścieżkę.

IV.10 Krolewno niebieska

Jest to parafraza łacińskiej antyfony maryjnej przeznaczonej na okres wielkanocny, Begina coeli laetare. Tekst odnalazł W. A. Maciejowski w zaginionym dziś zabytku należącym w XIX w. Do biblioteki w Sieniawie. Wydawca ustalił pochodzenie utworu na drugą połowę XV w.

Wydanie: W. A. Maciejowski, Piśmiennictwo polskie, t. III: Dodatki, s. 142.

Królewno niebieska,

Matko krześcijańska,

Wesel się, alleluja,

Czysta Panno Maryja.

Alleluja.

Któregoś nosiła

I też porodziła,

Trzeciego dnia z martwych wstał,

Jako przedtym powiedał.

Alleluja.

Proś za nami Boga,

Bądź ty nasza koga,

Bychom morze przebyli,

Do nieba przypłynęli.

Alleluja.

IV.10 Królewno niebieska

w. 1 niebieska — Władysław Nehring poprawiana „niebiańska”, uzasadniając to poprawnością rymu z wierszem następnym (Altpolnische Sprachdenkmaler, Berlin 1886, 8. 175).

w. 6 któregoś — ten; któregoś.

w. 12 koga — okręt.

IV. 11 o Maryja, kwiatku panieński

Pieśń maryjna nieznanego autora z XV w. Tekst wydał M. Bobowski z bliżej nieznanego rękopisu Biblioteki Krasińskich, w Warszawie, nie podając wiadomości o czasie powstania rękopisu ani też jego sygnatury.

Wydanie: M. Bobowski, Polskie pieśni katolickie, s. 69–71.

PIEŚŃ O PANNIE MARYJEJ

O Maryja, kwiatku panieński,

Wejrzy na lud chrześcijański,

W wielkich smętkach postawiony,

Od Syna twego odkupiony.

O Maryja, tyś córka Boska,

Wszytkich grzesznych radość wielka,

Pierwem grzechem niezmazana,

Od Trojce Świętej zachowana.

O Maryja, światu pocieszna,

Z Anny świętej narodzona,

W kościeleś ofiarowana,

Potem za Józefa wydana.

O Maryja, weselaś pełna,

Od anjoła pozdrowiona,

Synaś Bożego poczęła,

Panieństwaś swego nie straciła.

O Maryja, bądź pozdrowiona,

Od Helżbiety błogosławiona;

Jan Bożą mądrością poznał,

Iż w tobie Syn Boży przebywał.

O Maryja, roż<dż>ko rozkoszna,

Kwiat z siebie śliczny rodząca,

Jezu Krysta Zbawiciela,

Wszytkich ludzi Odkupiciela.

O Maryja, tyś gwiazda morska,

Jezusa ukazująca;

Trzej Królowie przyjachali,

Boga, twoje Dziecię, poznali.

O Maryja, Panno przeczysta,

Od Symeona przyjęta,

Dzieciątkoś ofiarowała,

Miec<z> żałościś tam usłyszała.

O Maryja, tyś Panna śliczna,

Boleściś jest napełniona.

Gdyś z Dzieciątkiem uciekała,

W Ejipcieś siedm lat z nim mieszkała.

O Maryja, pociecho ludzka,

W smętek wielki jesteś wpadła,

Gdyś Syna twego straciła,

Potemeś go w trzy dni nalazła.

O Maryja, pod krzyżem smętna,

Kto chce baczyć, żeś płakała,

Gdyś widziała zranionego,

Syna twego konającego.

O Maryja, tyś zarza jasna,

Gdy wstał z martwych Syn, pocieszna,

Wszytkie w opiekę polecił,

Które swoją męką odkupił.

O Maryja, rzeczniczko ludzka,

Z dusząś, z ciałem w niebo wzięta,

Od Synaś wielce uczczona

I na prawicy posadzona.

O Maryja, Matuchno Boża,

Wielka jest dostojność twa,

Anjelska się nie przyrówna,

Boś nad ich kory powyszona.

O Maryja, tyś łaski pełna,

Spomoży nas miłosierna,

Daj żywota polepszenie,

Uproś nam u Syna zbawienie.