Średniowieczna pieśń religijna polska Bogurodzica

Najbardziej znana pieśń religijna polskiego średniowiecza o której Jan Długosz pisze jako o hymnie państwowym („carmen patrium”) rozbrzmiewającym na polach Grunwaldu, dzięki czemu tekst Bogurodzicy wszedł w XVI w. do statutów: koronnego z roku 1506 i litewskiego. Według opinii ostatniego badacza utworu, Jerzego Woronczaka, dwie pierwsze zwrotki pieśni to dwa tropy do Kyrie eleison, w spolonizowanej formie „kierlesz” (zob. Wstęp, s. XXXI). Utwór powstał na schyłku XIII lub w początku XIV w.

W redakcji najdawniejszej pieśń ma formę dwuzwrotkową, a najstarszy przekaz zachował się w rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 1619, na karcie przyklejonej do wewnętrznej strony okładki do łacińskich kazań pisanych przez Macieja z Grochowa, wikariusza w Kcyrd w 1407 r.

Krytyczne wydanie i opracowanie zabytku ze stanowiska historycznoliterackiego, językoznawczego i muzykologicznego: Bogurodzica, opr. J. Woronczak, E. Ostrowska, H. Feicht, Wrocław 1962. Z tej edycji pochodzi niniejsza transkrypcja (s. 96).

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiona Maryja,

U twego syna Gospodzina Matko zwolena, Maryja!

Zyszczy nam? Spu<ś>ci nam.

Kyrieleison.

Twego dzieła Krzciciela, bożycze,

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy,

A dać raczy, jegoż prosimy:

A na świecie zbożny pobyt,

Po żywocie ra<j>ski przebyt.

Kyrieleison.

Od pierwszej polowy XV w. utwór rozrasta się przez doczepienie nowych zwrotek. Dowodzi togo drugi z rzędu zachowany przekaz pieśni, znajdujący się w rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 408, k. 87 verso, zawierającym Decisiones rote Wilhelmi Horborg, zapisanym w 1408 r.

W rozszerzonej wersji Bogurodzicy wyróżnia się, począwszy od Aleksandra Brücknera, tzw. pieśń wielkanocną (w. 12–34) i tzw. pieśń pasyjną (w. 35–48).

Transkrypcja niniejsza pochodzi z wydania: Bogurodzica, s. 98–99.

Bogurodzica

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,

Z twego syna Gospodzina Matko zwolena, Maryja!

Zyszczy nam, spuści nam,

Kyrieleison.

Twego dzieła Krzcicieła, bożycze,

Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy,

Oddać raczy, jegoż prosimy:

A na świecie zbożny pobyt,

Po żywocie rajski przebyt.

Kyrieleison.

Nas dla wstał z martwych Syn Boży.

Wierzyż w to, człowiecze zbożny,

Iż przez trud Bog swój lud

Odjął diablej strożej.

Przydał nam zdrowia wiecznego,

Starostę skował pkielnego,

Śmierć podjął, wspomionął

Człowieka pirwego.

Jenże trudy cirpiał żawiernie,

Jeszcze był nie prześpiał zaśmiernie,

Aliż sam Bog zmartwychwstał.

Adamie, ty boży kmieciu,

Ty siedzisz u Boga <w> wiecu.

Domieściż twe dzieci,

Gdzie królują anjeli.

Tegoż nas domieściż, Jezu Kryste miły,

Bychom z tobą byli,

Gdzie sie nam radują szwe niebieskie siły.

Była radość, była miłość, było widzenie twórca

Anjelskie bez końca,

Tuć się nam zwidziało diable potępienie.

Ni srebrem, ni złotem nas diabłu odkupił,

Swą mocą zastąpił.

Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekłoć sobie

Ręce, nodze obie,

Kry święta szła z boka na zbawienie tobie.

Wierzyż w to, człowiecze, iż Jezu Kryst prawy

Cirpiał za nas rany,

Swą świętą krew przelał za nas krześcijany.

O duszy o grzeszne sam Bog pieczą ima,

Diabłu ją otyma,

Gdzie to sam króluje, k sob<ie> ją przyma.

Maryja dziewice, prośmy synka twego,

Króla niebieskiego,

Aza nas uchowa ote wszego złego.

Amen tako Bog daj,

Bychom szli szwyćcy w raj.