7. Химиялық қару. Биологиялық қapy.

Химиялық қару дегеніміз жалпылай улау заттарын қолданатын әскери қару. Химиялық улау заттарын жеткізу үшін зымырандар, бомбалар, снарядтар және т.с.с құралдар пайдаланылады. Улау заттары адамдарды, мал-жануарды, тірі организмдерді, өзен-көлдерді, су қоймаларын, сол ошақ төңіректерін, егіндерді, өсімдіктерді жояды, қатты зақымдайды.

Улау заттарының жіктелуі келесі белгілермен анықталады:

1. Зақымданудың клиникалық зақымдау белгілері бойынша улау заттарын 6 топқа бөледі: нервтік-салдық әсері (зарин, зоман, V типті заттар); тері жарасы әсері (иприт, люизит), жалпы улау әсері (синильдік қышқыл, хлорциан), тұншықтыру әсері (фосген, фифосген), психикаға әсері (BZ), тітіркендіру әсері (CS-адамсит, хлорпикрин, хлорацетофен и др.).

2. Улау заттарының сақталу қасиетіне байланысты, оларды 2 топқа бөледі: сақталмайтындар (синилбдік қышқылы, хлорциан, фосген, дифосген), ұзақ сақталатындар (иприт, зоман, V типті заттар), бұлар ұзақ уақытқа (тіпті айлар бойы) дейін улау қасиетін жоғалтпайды.

3. Соңғы зақымдау нәтижесі бойынша: өлімге әкеледі (иприт, зарин, зоман, V типті заттар, синильдік қышқыл және басқалар) және адамдарды уақытша есінен айырады.

4. Әсер ету уақыты бойынша: тез әсер ететіндер (удың әсері тез арада бөлінеді (V), жай әсер ететіндер (әсері бірнеше сағат өткен соң біліне бастауы мүмкін), мысалы, азотты және күкіртті иприттер, фосген, дифосген.

5. Қолданылуы ықтимал улау заттар (V) және фосфорорганикалық заттар.

6. Басқалары жатады.

Биологиялық қapy - бұл биологиялық заттармен жабдықталған, жеткiзiп беретiн құралы бар, арнайы оқ-дәрi және әскери құралдар. Ол қарсылыстың жаппай тipi күшiн, ауыл шаруашылық аңдарды, ауылшаруашылық дәндi дақылдарын себудi, кейбiр жағдайда материалдарды бұзу үшiн, қаруланyға, әскери техникаға және жабдықтаyға арнaлған.

Әскери ic-әрекетке биологиялық қаруды қолдану енгiзiлсе, оны биологиялық coғыc деп aтayғa болады.

Биологиялық қарудың талқандағыш әpeкeтi, патогендi микробтардың ауру таратқыштық қасиeтiн және уытты азық-түлiктi қолданyға негiзделген.

Биологиялық қарудың негiзгi талқандағыш ic-әрекетiн, биологиялық құрал құрайды - адамдардың ағзасына, аңдарға (өсiмдiктерге) енген жағдайда, ауыр жұқпалы ауруды (yыттaнy) шақырyғa қабiлeттi, әскери пайдалану үшiн, арнайы таңдап aлынғaн биологиялық агенттер.

Патогендi микроорганизмдер - жұқпалу aypуды қоздырғыштар, мөлшерi кiшкене, түci, иiсi, дәмi жоқ болғандықтан, адамның сезiмтал органдарымен анықталмайды.

Мөлшерiне, құрылысына және биологиялық қасиетiне қарай олар класстарға бөлiнедi, олардың iшiнде вирустардан басқа бактериялардың, рикетсийлер мен күйелердiң үлкен мағынасы бар.

Сақтау процессiнде және әскери пайдалануда өзiнiң өмiрлiк және талқандағыш қасиетiн сақтап қалу үшiн биологиялық aгeнттi қолайлы жағдаймен қамтамасыз eтeтeтiн, биологиялық агент пен әртүрлi дәрi-дәрмектердiң қоспасы, биологиялық рецептура деп аталады.

Биологиялық заттарды қолдану тәсiлi:

• тозаңды

• трансмиссивтi

• диверсиялық

Қазақстан Республикасында адамдардың аса қауiптi жұқпалы ауруларының iшiнен оба, тырысқақ, туляремия, сiбiр ойық жарасы, қырым геморрагиялық қызбасы кездеседi.

Өсiмдiк ауруларының iшiнде айтарлықтай қауiп тудыратыны (эпифитотия) тат жұкпасы, сенториоз, сұр дәндi дақыл көбелегi.

Бактериологияға қарсы қорғаудың негiзгi мақсаты - қарсылас бактериалық заттарды қолданған жағдайда, жұқпа ауруларының болатынын алдын ала айту немесе халықтың арасында жұқпа аурулардың таралуын барынша тоқтату болып табылады. Бактериологиялық қарудың әcepiнeн халықты қорғау үшiн, ceнiмдi құралдар бар. Бұл ұжымдық қорғаныс орындары - бактериалық тозаңдардан ceнiмдi түрде қорғайтын панаханалар.

Тыныс алу, тамақ қорыту органдарын, сiлемейлi қабықты және тepiнi корғауға газқағарлар, респираторлар, шаңға қарсы мата бет пердесi, мақта-дәке таңғышы, арнайы бейiмделген киiм мен жамылғы қызмет етедi.

Аурулардың алдын алу үшiн АИ-2 жеке медицина қобдишасындағы медициналық қорғану заттарын тиесiлi түрде қолданудың үлкен мағынасы бар.

Адамдарды жұқпа ауруларды жұқтырудан қорғаудың шараларына эпидемияға қарсы шараларды қатаң түрде орындау жатады, олар мыналар: санитарлық-гигиеналық ережелердi сақтау; антибиотиктармен егу және шұғыл сақтандыру; ауруларды анықтау және оларды оқшаулау; тағам өнiмдерi мен суды қорғау; аумақ пен үй-жайларды залалсыздандыру.

Тұрғындар арасында жаппай жұқпалы аурулар пайда болғанда және аса қауiптi аурулар (оба, шешек, тырысқақ) пайда болғанда карантин режимi еңгiзiледi.

Карантин режимi айналадағы тұрғындардан зақымдалған ошақты толық оқшаулауды қарастырады; оның мақсаты жұқпалы аурулардың таралуын тоқтату. Карантин аймағының iшкi шекарасында қаруландырылған күзет қойылады, коменданттық қызмет және патрульдеу ұйымдастырылады, қозғалысты реттеу еңгiзiледi. Бұл аймаққа кipy және бұл аймақтан шығу, сондай-­ақ оның iшiнде epкiн жүруге тиiм салынады. Тeмip жол көлiгiнен басқа көлiктiң барлық түpiнe бұл аумақпен өтуге болмайды. Карантиндi аймақтық барлық аумағында Азаматтық қорғаныстың медициналық қызметi тиiстi алдын алу және емдiк шаралар жүргiзедi. Шаруашылық нысандарды iндетке қарсы шараларды қатаң түрде орындайтын ерекше жұмыс режимiне ауыстырады. Жұмыскерлер мен қызметкерлер қазармалық жағдайға ауыстырылып, цех және бөлiм бойынша ұсақ топтарға бөлiнедi.

Карантин аймағындағы тұрғындарды топтарға бөледi, адамдарға өз пәтерлерi мен аулаларынан шығyға рұхсат етiлмейдi, ал тағам өнiмдерiн суды және бiрiншi қажеттегi заттарды пәтерлерге (аулаларға) жеткiзедi. Жұмыскерлер мен қызметкерлердiң тамақтануы мен демалысы цех және бөлiм бойынша арнайы бөлiнген үй-жайларда ұйымдастырылады. Оқу орындарында сабақта, мәдени - ағартушы мекемелердегi және сауда кәсiпорындарындағы жұмыс тоқтатылады. Қоғамдық көлiктi пайдалану шектеледi.

Үй жайлардан зақымдалған ошақ aумағынa шығатын барлық азаматтар жеке қорғаныс заттарын пайдаланулары керек.

Зақымдалу ошағында барлық тұрғындарды шұғыл алдын ала емдеу жүргiзiледi. АИ-2 медициналық қобдишасы бар тұрғындар ондaғы дәрi-дәрмектердi қолдана отырып, алдын алуды өз бетiнше жүргiзедi.

Карантин аймағында үзiлiссiз бактериологиялық барлау жүргiзiледi. Залалсыздандыру дезинсекция және дератизация қоса жүргiзiледi, сондай-ақ ауырғандарды белсендi түрде анықтау, оларды оқшаулау мен емдеу жүргiзiледi, ayыpғaн адамдармен қарым-қатынаста болғандарды анықтап, оларды да оқшаулайды.

Залалсыздандырудың мақсаты адамдардың қалыпты қызмет атқаруына және қауiпсiздiкте болуына кepeктi қоршаған ортаның обьектiлерiн залалсыздандыруға қол жеткiзу. Залалсыздандыру үшiн хлорлы әк пен хлороминнiң, лизолдың, формалиннiң және т.б. ертiндiлерi қолданылады.

Дизенсекция мен дератизация - бұл шыбын-шiркейлер мен кемiргіштердi жою. Шыбын-шiркейлердi жою үшiн механикалық, физикалық, химиялық және аралас әдiстер пайдаланылады, кемiргiштердi жою үшiн механикалық құрал-жабдықтар мегихимиялық дәрi – дәрмектер қолданылады.

Карантин аймaғының жaнындағы ayмaқтapдa және қатаң түрдегі карантиндi режимнiң сақталуы қажет болмағанда абсервация режимi енгiзiледi. Абсервация режимiн енгiзгенде зақымданған ошақты медициналық қадағалау және кepeкті емдеу профилактикалау шаралары жүргiзiледi. Абсервация кезiнде зақымдалған аймақтан тұрғындардың шығyы шектеледi және алдын ала егу мен толық санитарлық өңдеуден мiндеттi түрде өткеннен кейiн ғaнa жiберiледi.

Бактериологиялық зақымданудың ошағында тұpaтын халық өзiн-өзi ұстау ережесiн қатаң түрде сақтап, медициналық қызметкерлер мен әкiмшiлiктiң нұсқауларын орындауы керек. Аурудың алдын алатын және жұқпалы аурулар ошағын тез арада жоюға көмeктeceтін профилактикалық егулер мен дәрiлердi қабылдаудан қашпаған жөн.

Отбасы мүшелерiнiң қайсы бiрiнде аурудың алғашқы белгісi пайда болғанда бұл туралы жақын apaдaғы медициналық мекемеге хабарлап, ауруды оқшаулау керек. Оны aypyxaнaғa жатқызғаннан кейiн пәтердi, ыдыстарды, киiмдердi, төсек әбзелдерiн залалсыздандырып, аурумен қарым-қатынаста болған барлық адамдар санитарлық өңдеуден өту керек.

Бактериологиялық зақымдалу ошағында болып қалсаңыз, қоршағандармен қарым-қатынасқа түспеңiз. Балаларды үй­-жайлардан шығаруға болмайды. Тұрғын үй жайларда залалсыздандырғыш ерiтiндiлердi пайдалана отырып, күнделiктi тазалау жұмыстарын жүргiзу керек, қоғамдық және жеке бастың тазалығын сақтау керек.

Ауыз су мен тамақ дайындауға арналған суды, сонадай-ақ санитарлық-гигиеналық мақсатқа арналған суды тек тексерiлген су көздерiнен алдын ала оны қайнатып, пайдаланған жөн. Тағам өнiмдерiн аузы тығыз жабылған ыдыста сақтап, тек ғана оны қайнатқаннан кейiн немесе қуырғаннан кейiн, ал нанды отқа қақтаған соң, немесе духовкада, пеште қыздырған соң пайдаланған дұрыс.

Жұқпалы ауруларды тарататын: тышқандарды, егеуқұйрықтарды, шыбындарды, бүргелердi, кенелердi, масаларды жою керек.

Бақылау сұрақтары:

1. Ядролық қару түсінігі және оның қуатын немен өлшенеді?

2. Ядролық жарылыстың талқандау факторына жататындар?

3. Химиялық зақымдану ошағы дегеніміз не?

4. Химиялық қауіпті объектілердегі авариялардың болуына қандай факторлар әсер етеді?

5. Соққы толқынының алып келетін зардаптары қандай?

6. Соққы толқынының зақымдану ошағы қандай аймаққа бөлінеді?

7. Жарық сәулесі түсінігі және ол неден пайда болады?

8. Жарық сәуле шығарудың өлшем бірлігі?

9. Радиация ұғымына түсініктеме беру және радиациядан қорғау шараларын анықтау?

10. Адам сәулеленудің қандай екі түріне ұшырайды?

11. Радиациялық аудандарда тұратын адамдардың радиациядан алатын жылдық дозасы?

12. Иондаушы сәулеленудiң негiзгi түрлеріне сипаттама беру?

13. Нейтрондық сәулелену ұғымына анықтама беру?

14. Сәулелену дозасының түрлері және оларға сипаттама беру?

15. Халықты қaтты әсер eтeтiн улы заттардан қорғау шаралары қандай?

16. Радиациялық авария түсінігі?

17. Химиялық қару немесе улау заттардың жіктелуі қандай белгілерімен анықталады?

18. Психикаға әсер ететін улы заттар?

19. Биологиялық қару түсінігі?

Тест сұрақтары:

1.Химиялық зақымдану –

А) қатты әсер ететін улы заттардың зақымдағыш әсері таралатын шектегі алаң

В) жарылыс болған жер

С) ядролық жарылыс болған жерден тыс аймақ

Д) қатты әсер ететін улы заттардың төгілген жері

Е) жарылыстың қайталама факторлары

2. Электромагниттік импульс:

А) элементті бөлшектер ағынына және электрон магнитті сәулелену кванттарынан тұратын сәулелену

В) ядролық жарылыс кезінде пайда болатын сәуле энергиясының ағыны

С) ядролық жарылыстың зақымдаушы факторы гамма сәулелердің қоршаған орта атомдарына тигізген әсерінің нәтижесінде пайда болған электрі және магнитті сәулелер

Д) ядролық жарылыс бұлттарына радиоактивті заттардың түсу ағымы

Е) ядролық жарылыс кезінде шығатын гамма сәулелер ағыны

3. Соққы толқыны:

А) жарылыс кіндігінен барлық жаққа дыбыс жылдамдығымен қозғалатын, қатты сығылған ауаның жиналған жері

В) Ядролық қарудың жарылысының әсерінен пайда болатын толқын

С) гамма-сәуленің және нейтрондардың ағымы

Д) жарылыстан кейін электрлік және магниттік алаңның пайда болуы

Е) жарылыс кезінде радиоактивті заттардың жерге түсуі

4. Жердің радиоактивті ластануы –

А) ядролық жарылыс бұлттарынан радиоактивті заттардың түсуі нәтижесінде болады

В) химиялық заттардың төгілуі нәтижесінде болатын жағдай

С) ядролық жарылыстың зақымдаушы факторы

Д) соққы толқынының негізгі зақымдағыш әсер факторы

Е) организмге берілген энергия мөлшері

5. Өткіш радиация деп –

А) ядролық жарылыс кезінде шығатын гамма сәулелер мен нейтондар ағыны

В) ядролық жарылыс бұлттарынан радиоактивті заттардың түсу ағыны

С) ядролық жарылыс кезінде пайда болатын сәуле энергиясының ағыны

Д) ядролық жарылыстың зақымдаушы факторы

Е) иондардың түзілуінің нәтижесінде пайда болатын электрлі және магнитті сәулелер

6. Жарылу арқылы әсер ететін ядролық ыдырау кезінде бөлінетін энергияны пайдалануға негізделген қару?

А) биологиялық

В) ядролық

С) химиялық

Д) әдеттегідей

Е) қатты әсер етуші УЗ

7. Бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар, риккетсиялар қандай қарудың негізін құрайды?

А) химиялық

В) биологиялық

С) ядролық

Д) қатты әсер ететін УЗ

Е) фитоксиканттар

8. Жарылу арқылы әсер ететін және ядролық ыдырау кезінде бөлінетін энергияны пайдалануға негізделген қару?

А) биологиялық

В) ядролық

С) химиялық

Д) әдеттегідей

Е) қатты әсер етуші УЗ

9. Ядролық қару жарылған кезде бөлініп шығатын гамма сәулелер мен нейтрондар ағыны?

А) электромагниттік импульс

В) жарық сәулесі

С) радиоактивті зақым

Д) өткіш радиация

Е) соққы толқыны

10. Биологиялық зақым ошағында жүргізілетін қатал медициналық және ветеринарлық бақылау?

А) карантин

В) обсервация

С) изоляция

Д) эпидемия

Е) эпизоотия

11. Жас ағызып, тітіркендіре әсер ететін УЗ:

А) фосген, дифосген

В) хлорпикрин, хлорацетофенон

С) иприт, люизит

Д) зарин, зоман, У-газы

Е) В (Би-зет), ДЛК

12. Теріні іріңдетіп әсер ететін УЗ?

А) зарин, зоман

В) көгерткіш қышқыл, хлорциан

С) фосфоген, дифосген

Д) иприт, люизит

Е) адамсит, хлорпикрин