4. Ядролық зақымдану ошақтарындағы құтқару жұмыстары.

Ядролық зақымдану ошақтарының жағдайларына, қираған мекемелердің және құрылымдардың, коммунальды-энергетикалық және технологиялық қондырғышлардың радиоактивтік зақымдану деңгейлерінің және басқа әсерлер мен жағдайлардың жұмыстар жүргізгендегі тигізетін келеңсіз жақтарын реттеу жұмыстары Азаматтық қорғаныстың басшысы мен жасақтаушы командирінің ұйымдастыруымен басқарылады.

Алдымен қираған және бүлінген жерлердегі жолдарды ашып алады. Бұл жолдар арқылы қорғаныс мақсатында пана қылған мекендердегі жарақаттанғандар мен жаралыларды, қираған мекемелердің апат болғанда ішінде қалып, құтқаруға киын жұмыстардан бастайды.

Козғалыс жүргізу жұмыстарын жүргізгенде бір жақты қозғалыс үшін биіктігі – 1 мм, ені – 3-3,5 м, жол ашса, ал екі жақты қозғалыс үшін ені – 6-6,5 м эксковаторлар, бульдозерлер және көтергіш крандарды пайдаланып, жол ашу керек.

Өрт болып жатқанда алдымен адамдар қай жерде болса сол жердің өрті сөндіріледі. Бульдозер, эксковаторлар жол ашып, өрт сөндіргіш машиналармен бір уақытта жұмыс атқара отырып өрт сөндіріледі.

Осындай жұмыстардың артынша дереу іздестіру-құтқару жұмыстарын қолмен немесе кіші механизация құралдарын қолданумен іске асырады. Құтқарылғандарға алғашқы жәрдем көрсетіледі.

Жабық баспаналардағы адамдарды құтқару жұмыстары сақталып қалған байланыстарды, ауа кіріп тұратын тесіктер арқылы, есіктерді, жарды, су және жылу құбырларын соғу арқылы дыбыс шығарып хабар алысады. Содан соң адамдарды әр түрлі тәсілдер арқылы жер астынан шығарып алады.

Адамдарды құтқарудың ең киыны жанып жатқан мекемелерден қауіпсіздік шараларын сақтай отырып алып шығу.

Құлаған жердің беткі қабатына жақын қалып қойған адамдарды алдымен үстіндегі қоқыстарды арши отырып, құтқару жұмыстарын жүргізеді. Алдымен басын, кеуде, иық, қол аяғын босатып, алғашқы жәрдем көрсетіледі.

Ядролық зақымдану ошақтарындағы қайта қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу өте қиын жағдайларда жүреді, себебі ондай жерлерде әлде де, жаңа апаттар болуы, тағы да бұрынғының үстіне адамдардың зардап шегуі көбейе берулері мүмкін.

Коммунальды-энергетикалық және технологиялық апат пен бүлінген жерлердегі қайта құру мекемелеріндегі бөлімшелер мен қондырғыларды ажырату жұмыстарынан басталады.

Суландыру жүйелеріндегі апат және бүліну әсерінен баспана қылып пайдаланатын подваларды су басып кетеді, сол жерлердегі өртті сөндіру жұмыстары өте қиын немесе мүмкін емес.

Жылу беру жүйелері коммунальды және өнеркәсіптік болып бөлінеді.

Жылу жүйелерінің бүлінуін будың немесе ыстық судың шығуынан, сайларға жиналуынан және қардың еріп кетуінен білуге болады.

Мекеме ішіндегі жылу жүйелері бүлінсе, оны сыртқы жағынан ажыратады.

Электр жүйелеріндегі апатты қайта қалыптастыру үшін жеке бір учаскелердегі немесе электрмен қамтамасыз ететін ортақ жерден ажырату керек. Алдымен үзілген сымдарды изоляциялау қажет, содан соң жерден жинап алып, уақытша бір жоғарылау жерге іліп қою керек. Кейін қалпына келтіру кезінде үзілген сымдарды алмастырып отырады. Мұндай учаскелер зақымданған кездерде «Химиялық дабыл» деген дабыл тез іске қосылады.

Құтқару жұмыстарын жүргізетіндер: санитар дружиналары, командалар, топтар, отрядтар, залалсыздандыру, зақымсыздандыру командалары т.б.

Химиялық зақымдану кезінде ауаны, жер астын, жабық кварталдарды, парктерді, скверлерді химиялық тұңбалар тұрып қалып ластап, улайтындығын қатты ескері қажет. Сондықтан құтқару жұмыстары аяқталысымен, құтқарушылар уланған жерлерді залалсыздандыру, өндеу жұмыстарымен айналысады.

Бактериологиялық зақымдану ошақтарындағы жою жұмыстары Азаматтық қорғаныс бастығының шешімімен жүргізіледі.

Бактериологиялық зақымдану ошақтарындағы ұйымдастыру және жүргізілетін жұмыстарға жататындар: бактерияларды барлау және бактериялар бар нәрселерді индикациялау; бастықтың рұқсатымен карантин режимін жүргізу немесе обсервациялау; санитарлық сараптама өткізіп, зақымданған азық-түліктерді бақылауға алу; эпидемияға қарсы, санитарлық-гигиеналық емдеуді ұйымдастыру; эвакуациялау, ветеринар-санитарлар жиындарын, түсініктемелер жұмыстарын жүргізу.

Құтқару жұмыстары жүріп жатқанда ауру және ауруы бар сезікті адамдарды тексеріп, қажеттілік болса оқшаулау қажет, оларға алғашқы дәрігерлік жәрдем көрсетіліп, емханаға жіберілуі керек. Мекемелерді, адамдарды санитарлық өңдеуден өткізіп, киімдерді дезинфекциялау жұмыстары жасалады. Карантин болған зоналарда қатаң бақылаулар қойылып, халыққа қойылған режимдерді сақтауларын, басқа да талаптардың орындалуын қамтамасыз етеді.

Жұқпалы аурулары барлар емханаларға жатқызылады және жұқпалы аурулар ауруханасында емделеді.

Бактериологиялық зақымдану ошақтарындағы жою жұмыстарының жүргізілуінің соңы деп, соңғы ауру анықталып уақыт өткеннен кейін, аурудың инкубациялық даму мерзімінің ең ақырғы сатысына тең болғанын айтады.

Бақылау сұрақтары:

1. Табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туралы Заңы ҚР аумағында қай жылы қабылданды?

2. Заңда төтенше жағдайлардың қандай түрлері қарастырылды?

3. Төтенше жағдайларды негізгі белгілері бойынша топтастыру?

4. Бейбiт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайда халықты қорғау тәсiлiнiң негiзгi қағидалары мен тәртіптерін анықтау?

5. Тәуекелділік факторы деп нені айтамыз және оған қандай факторлар жатады?

6. Өзін-өзі құтқару әдістері қандай?

7. Өндірістік авария дегеніміз не және ол қандай төтенше жағдайда туындайды?

8. Азаматтық қорғаныс жүйесінің құрылымы мен рөлін талдау?

9. Азаматтық қорғаныстың басқару ұйымдары?

10. Ядролық зақымдану ошақтарында қандай құтқару жұмыстары жүргізіледі?

Тест сұрақтары:

1.Дүлей зілзала ?

А) техногенді сипаттағы төтенше жағдай

В) гидрогеологиялық сипаттағы төтенше жағдай

С) ТЖ пайда болуына әкеліп соғатын соққын зілзала

Д) биологиялық сипаттағы төтенше жағдай

Е) метереологиялық сипаттағы төтенше жағдай

2. Авария ?

А) техногенді процестердің бұзылуы, меанизмдердің жабдықтар және ғимараттардың зақымдануы

В) табиғаттың тосын жағдайы

С) геофизикалық қауіпті құбылыстардан пайда болған авария;

Д) геологиялық қауіпті құбылыстар

Е) гидрологиялық қауіпті құбылыстар

3. Апаттың көлеміне қарай бөлінуі:

А) кіші, орташа, үлкен

В) ұзын, қысқа, орташа

С) кең, тар, ұзақ

Д) кіші, үлкен

Е) орташа, қысқа

4. Табиғи апаттар –

А) авиациялық, автомобильдік, әлеуметтік

В) метериологиялық, тектоникалық, теллурлық, топологиялық, космостық

С) тектоникалық, радиациялық, механикалық

Д) теллурлық, бактериологиялық, эпидемиялық

Е) топологиялық, спецификалық, бактериологиялық

5.Төтенше жағдай деп –

А) табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар және геологиялық қауіпті құбылыстар

В) жер сілкінісі, су тасқыны, сел, жарылыс, өрт т.б. қауіпті құбылыстардан пайда болатын авария

С) апат салдарынан механизмдердің және жабдықтардың бұзылуынан болатын авария

Д) адамдардың денсаулығына, қоршаған ортаға және шаруашылық объектілеріне нұқсан келтірген, сонымен қатар халықты шығындарға ұшыратып апат салдарынан болған жағдай

Е) гидрогеологиялық сипаттағы төтенше жағдай

6. Жасанды апаттар –

А) дауыл, циклон, тектоникалық

В) көліктік, өндірістік, спецификалық, әлеуметтік

С) жер сілкінісі, өрт, қар көшкіні

Д) топологиялық, теллурлық, космостық

Е) механикалық, бактериологиялық

7. Пайда болу саласы бойынша төтенше жағдай –

А) табиғи, техногенді, жанжалды

В) аймақтық, ведомстволық, әлеуметтік

С) спецификалық, өндірістік, көліктік

Д) коммуналдық, гидродинамикалық

Е) транспорттық, гидрологиялық

8. Техногенді сипаттағы төтенше жағдай:

А) өндірістік, транспорттық авариялар, өрттер, электр-энергетикалық жүйелердегі авариялар

В) геофизикалық, геологиялық, метериологиялық

С) гидрологиялық, табиғи өрттер, транспорттық авариялар

Д) ауруларға шалдығуы

Е) ауылшаруашылық өсімдіктерін ауруға өсімдіктердің ауруға және зиянкестерге шалдығуы

9. Табиғаттағы тосын жағдай –

А) бұл адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасы нәтижесінде және оның денсаулығы мен өміріне қауіп төнгенде болуы мүмкін жағдай

В) бұл қоршаған ортамен қарым-қатынас нәтижесінде пайда болатын жағдай

С) бұл адам денсаулығына және өміріне қауіп төнгенде болатын жағдай

Д) табиғатқа әсер ететін және зиян келтіретін жағдай

Е) жер сілкінісі әсерінен пйа болатын жағдай

10. Тәуекелдік факторлар –

А) табиғатқа әсер етуші факторлар

В) антропогендік факторлар

С) абиотикалық факторлар

Д) бұл авариялық жағдайда адам өміріне қауіп төндіретін фактор

Е) антропогендік және абиотикалық фактор

11. Аштық дегеніміз не?

А) витамин және белоктардың жетіспеуі

В) азық-түлік қоры мүлдем жоқ, бірақ су бар

С) азық-түлік қоры болмаған жеткіліксіз болған жағдайдағы организмнің күйі

Д) азық-түлік те, су да жоқ

Е) судың жоқ болуы

12. Қорқыныш дегеніміз не?

А) жер сілкінісі, дауыл, құйын болғанда адамның қорқыныш сезімі;

В) жарылыс кезінде пайда болатын қорқыныш сезімі;

С) төтенше жағдай кезінде пайда болатын үрей;

Д) өрт кезінде пайда болатын адамның бойындағы үрей;

Е) өмірге немесе денсаулыққа қауіп төндіретін кез-келген шынайы немесе елестік жағдайға адамның табиғи жауабы.

13.Тірі қалу факторлары деп –

А) апатпен бетпе-бет келген адамның моральдық жағдайы

В) бұл төтенше жағдайға іс-әрекетке әзір болу, өмірге құштарлық, өзін-өзі құтқару негіздерін білу

С) тірі қалу үшін жақын елді мекенге баруды ойластыру

Д) авариялық жағдайда моральдық әзірлікте болу

Е) авариялық жағдайда әр түрлі жұмыстар ұйымдастыру