Негізгі әдебиеттер.

1. Төтенше жағдайлар және Азаматтық қорғаныс мәселелері бойынша басшылық құрамды даярлауға арналған материалдар жинағы. ТЖ АҚ курстары.

2. ҚР Төтенше жағдайлары туралы заңы, Алматы,  ж

3. ҚР Азаматтық қорғаныс туралы заңы. Алматы,  ж.

4. ТЖ және АҚ Респуликалық курстары. Тіршілік қауіпсіздігі курсы бойынша ЖОО студенттеріне арналған оқу құралы. 1 және 2 кітап. Алматы, 2003.

5. Арпабеков С. Өмір тіршілік қауіпсіздігі. Алматы, 2004.

6. Абдыров А.М., Кезенбаева С.А. Тіршілік қауіпсіздігі пәнінен оқу әдістемелік кешен. Астана, 2004.

7. Суровцев А.А., Мельников Е.Н. мемлекеттік тілге аударған Жүнісбаев Н.А. Тіршілік қауіпсіздігі. Алматы, 2003.

8. Әлімбеков Е. Азаматтық қорғаныс-бүкіл халықтық іс. Алматы,1986.

9. Габдуллина М.Х., Абдыров А.М., Рүстембаев Б.Е. Өмір тірішілік қауіпсіздігі және экология негіздері бойынша тест сұрақтары. Астана, 2006.

10. Абдыров А.М., Рүстембаев Б.Е., Мұстафин Ж.Ж. Тіршілік қауіпісіздігі пәні бойынша ЖОО оқитын студенттерге арналған әдістемелік нұсқау. Астана, 2005.

11. Акимов Н.И., Ильин В.Г. ГО на объектах с/х производства. .

12. Николаев Н.С. ГО на объектах АПК  М.  90.

13. Приходько Н.Г. Безопасность жизнедеятельности Курс лекций.

Алматы. .

14. Белов В.С. Безопасность жизнедеятельности. М. .

Қосымша әдебиеттер.

1. Журнал Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс жөніндегі материалдардың ақпараттық -әдістемелік жинақтары.

2. Әлімбеков Е., Малгазин С. Азаматтық қорғаныс терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі.

3. Информационнометодический сборник материалов по ЧС и ГО.

Выпуски , АЧС РК.

4. Егоров П.Т. и др. Гражданская оборона, 1997.

5. Наставление по организации и ведению ГО в районе сельском и на с/х объектах народного хозяйства, 1977.

6. Краткие методические рекомендации по курсу ГО. - Алматы, 1995.

7. Информационно-методическое издание для преподавателей. Основы безопасности жизнедеятельности, - М., 2002. [kgl]

[gl] №3 ДӘРІС. Тақырып: Төтенше жағдайлардың жіктелуі және пайда болу себептері. ТЖ бағалау. Табиғи апаттарды, өндірістік аварияларды және апаттарды талдау. Апаттар теориясы. ҚР ТЖ жою және алдын  алу мемлекеттік жүйесінің құрылымы. АҚ объектілік құрылымдарының ұйымдастырылуы. АҚ соғыс және бейбіт уақыттағы рөлі мен мақсаты. Зақымдалу ошақтары ядролық, биологиялық, химиялық. [:]

Дәрістің мақсаты: Табиғи және техногендi сипаттағы төтенше жағдайларды ескеру және одан туындаған салдардан халықты, қоршаған орта мен шаруашылық объектiлерiн төтенше жағдайлардан қорғау.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Төтенше жағдайлардың жіктелуі және пайда болу себептері.

2. Өндірістік авариялар мен апаттардың сипаттамасы.

3. Азаматтық қорғаныс жүйесінің құрылымы мен рөлі.

4. Ядролық зақымдану ошақтарындағы құтқару жұмыстары.

1. Төтенше жағдайлардың жіктелуі және пайда болу себептері.

«Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» ... ҚР Заңы республика аумағында табиғи және техногендi сипаттағы төтенше жағдайларды ескерту мен жою жөнiндегi қоғамдық қатынастарды реттейдi. Онда халықты, қоршаған орта мен шаруашылық объектiлерiн төтенше жағдайлардан және одан туындаған салдардан қорғау мен мемлекеттiк саясат жүргiзуде басым салаларының бiрi екендiгi атап көрсетiледi.

Заңда төтенше жағдайға, зiлзалаға, аварияға, апатқа анықтама берiледi, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдай саласындағы ұйымдардың мiндеттемесi, халықтық құқығы мен мiндеттемесi белгiленiп, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi басқару органдарының өкiлеттiгi атап көрсетiлген. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдай саласындағы заңның бұзылғандығы үшiн жауапкершiлiк белгiленген. Заңда төтенше жағдайға қатысты басқа да мәселелер мазмұндалған.

Зiлзала  бұл кенеттен туындайтын және халықтың қалыпты тiршiлiгiнiң қүрт бұзылуына, адамдар мен хайуанаттардың қаза болуына, материалдық құндылықтардың бүлiнуiне және жойылуына алып келетiн табиғат құбылысы. Зiлзала салдарынан төтенше жағдай туады.

Көптеген зiлзалалар адамның еркiнен тыс жер сiлкiнiсi, тасқын, сел, сырғыма, қар көшкiнi, долы жел, бұрқасын, орман және дала өрттерi сияқты табиғат күштерiнiң әсерiнен болады.

Әр бiр зiлзаланың тек өзiне ғана тән пайда болу себебi, қозғаушы күшi дамуының сипаты мен сатысы қоршаған ортаға өзiндiк әсерi сияқты физикалық қасиетi бар.

Зiлзаланың бiрбiрiнен айырықша ерекшелiктерiмен қарамастан ортақ белгiлерi бар. Олар: үлкен кеңiстiктi қамтуы, қоршаған ортаға айтарлықтай ықпалы, адамға қатты психологиялық әсер етуi.

Авария  технологиялық процесстердiң бұзылуы, механизмнiң, қондырғының және ғимараттың зақымдалуы. Шаруашылық объектiлерiнде ең көп тараған авария себептері  агрегаттарды, механизмдерді пайдалану ережесін бұзу. Сондайақ техника қауіпсіздігі ережесін бұзу, зілзала. Авария салдарының сипаты оның түріне, көлеміне және ол пайда болған кәсіпорынның ерекшелігіне байланысты. Аварияның негізгі салдары жарылыс, өрт, су басу, шахталардың құлауы болуы мүмкін. Бірақта жағдайда атмосфера газданады, мұнай өнімдері, тұтанғыш сұйықтар мен қатты әсер ететін улы заттардың төгілуі, авария салдарын тудырады.

Апат  бұл адамның өзi күтпеген iсәрекетi, зiлзала немесе әлеуметтiк қиыншылық, олар адамдардың үлкен тобы тiршiлiгiнiң бұзылуымен, қаза болуымен немесе өмiрi мен денсаулығына төнген қауiппен және айтарлықтай экономикалық және экологиялық залалмен сипатталады.

Апаттар көлемi мен түрлерi бойынша жiктеледi.

Көлемi бойынша: кiшi, орта және үлкен.

Көлемдi анықтау кезiнде өлшем үшiн екi көрсеткiш алынады: зардап шеккендердiң жалпы саны немесе емделуге мұқтаждардың сан апат салдарының әсерiне ұшыраған аумақ.

Түрлерi бойынша барлық апат екi топқа бөлiнедi:

 табиғи олар табиғи және стихиялық зiлзала

жасанды антропогендiк, яғни адамдық факторлардан туындайды.

Табиғи:

. Метеорологиялық боран, дауыл, циклон, қарақұйын, қатты ыстық, құрғақшылық аяз, найзағайдан болған өрт.

. Тектоникалық және теллурлық жанартаудың атқылауынан болған өрт, жер сiлкiнiсi.

. Топологиялық сел, сырғыма, қар көшкiнi, тастың құлауы, су басу).

. Космостық метеориттердiң және басқа космостық денелердiң құлауы, олармен соқтығыс.

Жасанды:

. Көлiктiк космостық, авиациялық, автомобильдiк, теңiз, өзен, темiр жол.

. өндiрiстiк радиациялық, механикалық, химиялық, термикалық.

. Спецификалық бактериологиялық, эпидемиялық.

. Әлеуметтiк соғыс, аштық, қоғамдық және ұлттық тәртiпсiздiк, терроризм, маскүнемдiк, нашақорлық, токсикомания.

Әрбiр апат ошақ құруға алып келедi, бұлар үшiн өзiндiк бүлдiру, зақымдау ерекшелiгi тән, ал әрбiр ошақ  бұл төтенше жағдай.

Төтенше жағдай  апат нәтижесiнде қалыптасқан ахуал, оның басты көрсеткiшi бүлдiру процестерiнiң жиiлiгi болып табылады. Бұл процестердi қалыпқа келтiру үшiн қосымша күш пен қаражатты тарту және айрықша шешiм қабылдауды талап етедi.