2.4. Работа рэжысёра над музычным вырашэннем абрадава-рытуальных дзей

“Музычна-інструментальная культура, як і многія ін­шыя віды традыцыйнай мастацкай культуры, нясе ў сабе рысы сістэмнай цэласнасці, што перш за ўсё праяў­ляецца ва ўстойлівай узаемасувязі трох асноў­ных кампанентаў сістэмы: музычны інструмент – му­зы­кант – інструментальная музыка. Інструментальны фальклор заўсёды быў звязаны з абрадам, хатнім по­бы­там, адпачынкам і такімі відамі народнай творчасці, як танец, песня, абрадавая гульня. Пры гэтым неаб­ход­на адзначыць нязменнае і важнае эмацыянальна-псіха­ла­гічнае прызначэнне інструментальнай музыкі – быць перш за ўсё выразнікам святочнага светаадчування і све­таўспрымання, носьбітам і ўзбуджальнікам жыцця­ра­даснага настрою” [102, с. 436].

Музычны інструментарый абрадавых практык ахоп­лі­вае ўсе класы музычных інструментаў: аэрафоны, мем­бранафоны, хардафоны, ідыяфоны. “Так, у класе ідыя­фонаў – лыжкі, талеркі, бразготкі; мембранафонаў – бубен, турэцкі барабан; хардафонаў – скрыпка, бала­лай­ка, мандаліна, гітара, цымбалы; аэрафонаў – лісты травы і дрэва, свісцёлка, кларнет і інструмент, які за­раз набыў асаблівую распаўсюджанасць, – гармонік у дзвюх разнавіднасцях: венская двухрадная (“венка”) і “хромка”; баян і акардэон у параўнанні з гармонікам у творчай практыцы вясковых музыкантаў распаўсю­джа­ны менш” [102, с. 436].

Ансамблевая культура ў вясковым асяроддзі і му­зыч­ным афармленні традыцыйнага абраду прадстаў­ле­на вакальна-інструментальнымі і ўласна інструмен­таль­нымі формамі. Сярод першых – спевы абрадавых (калядных, валачобных, вясельных) і пазаабрадавых песень “пад скрыпку”, “пад цымбалы”, а таксама паў­сюд­на пашырана выкананне прыпевак у суправа­джэн­ні гармоніка. Традыцыю інструментальнага выканаў­ства працягваюць ансамблі наступнага складу: скрып­ка, цымбалы, гармонік; скрыпка, цымбалы, кларнет, гар­монік, бубен, лыжкі; два баяны, труба, цымбалы, ударныя; гармонік, губны гармонік, бубен [102, с. 437; 103, с. 541].

Песні каляндарных свят – “добры здабытак паэзіі, квін­тэсенцыя беларускіх урачыстасцей усяго земля­роб­чага календара” [64, с. 26]. Функцыянальна, ідэйна-вобразным зместам калядкі і шчадроўкі павернуты перш за ўсё да земляробчай сферы дзейнасці чалавека як фундаментальнай. Песні гукання вясны найбольш бліз­кія да старажытных заклінальных. “У іх прасоч­ваюц­ца два напрамкі, два глыбокія сэнсы, выказаныя імпліцытна: першы – чалавек – арганічная частка пры­ро­ды, яго хвалюе і радуе набліжэнне вясны, таму ён хоча паскорыць яе; другі – дэмакратычны погляд на людзей працы: абяцанне добрай вясны для ўсіх, хто жы­ве і працуе на зямлі, нягледзячы на ўзрост і са­цыяль­ную вартасць чалавека” [33, с. 189]. Велікодная велічальна-віншавальная паэзія не толькі абуджае ўз­нёс­лыя пачуцці і самапашану ў слухачоў, але і веру іх у добрае будучае, сапраўдны аптымізм. Вербальнае су­праваджэнне траецкага абрадава-рытуальнага ком­плек­су прасякнута сакральнымі матывамі замовы на доб­ры ўраджай палявых культур, ушанаванне раслін­нас­ці, дрэў – носьбітаў жыватворнай моцы зямлі і сонца. Усе эпізоды купальскага карнавалу насычаны “мудрымі песнямі сталых людзей – перасцярогай ма­ла­дым, песнямі-павучаннямі дзяўчыне і хлопцу, дзе вы­казваліся высокія маральныя, этычныя погляды на­ро­да на прыстойныя паводзіны маладых людзей, на шлюб і сямейнае жыццё” [33, с. 190]. У восеньскай паэ­зіі беларусаў шлюбная тэматыка ў сваім развіцці дасягае апагея. У гэтых песнях тэма шлюбу становіцца галоўнай падзеяй дадзенага адрэзку часу, паколькі ўво­сень актыўна праводзіліся вяселлі на сяле.