3.2. Вобразнасць у мастацка-дэкаратыўным вырашэнні традыцыйных народных абрадаў

Ад абранай формы ўвасаблення залежыць прасто­ра­вае вырашэнне народнага абраду: у закрытым памяш­кан­ні (штучныя ўмовы) або на вольным паветры (тра­ды­цыйны арэол бытавання). Пры рэстаўрацыі трады­цый­нага абраду на вольным паветры трэба ўлічваць спецыфіку выразных сродкаў мастацка-дэкаратыўнага афармлення месца дзеяння і вызначэнне цэнтральнага мізансцэнічнага пункта (ледзяная горка, слуп, елка, бя­роза, дажыначны сноп, кола на жардзіне, канструк­цыя вогнішча, абрадавае пудзіла), увядзенне ў струк­ту­ру абрада шэсця ўдзельнікаў па вёсцы як спосаб акты­візацыі гледачоў, далучэння іх да ўдзелу, інфар­ма­цыі аб пачатку дзеі, тэатралізаванай формы стварэн­ня перадсвяточнай атмасферы, выкарыстанне нату­раль­ных прадметна-рэчавых сімвалаў, асаблівасць пра­сторавага вырашэння з абавязковым падзелам тэ­ры­торыі абрадавага дзеяння на рытуальныя локусы: вёска (хата, падворак, вуліца) і вясковае наваколле (поле, луг, лес, рэчка), прыёмы актывізацыі пасіўных удзельнікаў абраду.

Сцэнічнае ўвасабленне народнага абраду абмяжоў­вае рэжысёра і ўдзельнікаў у прыёмах імправізацыі, імітацыі, пераўвасаблення, гульнявой актывізацыі гле­да­чоў, пластычна-прасторавым, мастацка-дэкаратыў­ным вырашэннях, уводзіць рытуальную дзею ў катэ­го­рыю драматургічнага твора відовішчных формаў (кан­цэрт, спектакль, тэатралізаваная дзея) і падпарадкоў­вае сакральную або карнавалізаваную абрадавую дзею законам тэатральнай драматургіі. Але ў структуры су­час­нага свята традыцыйны абрад можа існаваць і адмы­слова функцыянаваць як у форме народнага ім­пра­візаванага дзеяння, так і ў якасці тэатралізаванага прадстаўлення.

3.3. Спецыфіка пластычнай культуры ў абрадах на вольным паветры

Адным са старэйшых у Беларусі харэаграфічных жан­раў, які захаваў у шэрагу выпадкаў сувязь з калян­дар­на-земляробчай і сямейна-бытавой абраднасцю, з традыцыямі першабытнага сінкрэтызму, з’яўляецца ка­рагод, дзе арганічна зліты харэаграфія, гульнявое дзеянне і песня. Беларускія карагоды падзяляюцца на тры групы: карагодныя песні, гульнявыя карагоды і карагодныя танцы.

У карагодных песнях пры арганічным сплаве тэксту, мелодыі і харэаграфічнага дзеяння пераважнае значэн­не мае мелодыя. Для іх харэаграфічнай структуры характэрны нескладаны прасторавы малюнак (кола, прамая лінія, змейка, вароты, калона пар, васьмёрка) і самае простае харэаграфічнае дзеянне (просты, веліч­ны, урачысты крок). Рухі рытмічна ўзгадняюцца з напевам, але не з сінхроннай дакладнасцю, а ў самых агульных рысах. Адсутнічае прамое адлюстраванне ў харэаграфіі тэксту песень.

Да гульнявых карагодаў адносяцца тыя, у якіх дасяг­ну­та найбольш поўнае адзінства паэзіі, музыкі і харэа­гра­фіі, змест раскрываецца сукупнасцю іх выяўленчых сродкаў. Для паэтычнай і музычнай пабудовы гэтых карагодаў характэрны дыялагічнае выкладанне сюжэ­та, апавядальны тон, больш хуткі тэмп і выразны рытм напеву. Нярэдкая з’ява – рытмічная кантрастнасць час­так ці мелодыяй напеву і прыпеву паводле прынцыпу “павольна – хутка”, тыповага для музычнай структуры беларускіх карагодаў. Напевы вызначаюцца індыві­дуаль­най выразнасцю, чаргаваннем мінору і мажору. У параўнанні з карагоднымі песнямі больш разнастай­ны малюнак руху карагода на плоскасці, узбагачаны рухам танцораў двума процілеглымі радамі, паўкруга­вы­мі і кругавымі кампазіцыямі з вылучэннем у цэнтр салістаў (“Падушачка”, “Яшчар”). Разнастайныя рухі і становішчы рук, узмацненне ролі элемента драматыч­на­га мастацтва, пантамімы, мімікі дапамагаюць больш выразна раскрыць сюжэт песні. У шэрагу выпадкаў ства­раюцца цэласныя музычна-паэтычна-харэаграфіч­на-гульнявыя адзінкі. Рухі звязаны з тэкстам і сваім вобразным сэнсам: яны часта ілюструюць тое, пра што расказвае фабула песні.

“Пры ясна выражанай тэндэнцыі замацавання гуль­ня­вых карагодаў пераважна за зімовым часам назі­раец­ца і тэндэнцыя адлучэння іх ад пэўнага сезона і пераход у разрад выконваемых у любы час. У сучас­най практыцы гэтыя дзве тэндэнцыі існуюць паралель­на і выяўляюць імкненне дзвюх узроставых груп – ста­рэй­шай і маладзёжнай: калі першая з яе прыхільнасцю да традыцый лічыць за лепшае не адыходзіць ад устаяў­шыхся “дарослых” нормаў і правіл, то моладзь абыходзіцца з гэтымі правіламі больш вольна, вы­кары­стоўваючы карагоды-гульні як адну з формаў пра­вядзення вольнага часу” [104, с. 474–475].

У карагодных танцах вядучая роля належыць харэа­гра­фічнаму пачатку, танец выступае ў іх як незалежны і развіты арганізм, здольны ствараць паўнацэнны мас­тац­кі вобраз уласнымі сродкамі. Сувязь харэаграфіч­на­га дзеяння з тэкстам і напевам значна меншая.